Vấn đề con người trong di sản văn hóa Hồ Chí Minh

82
Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật
VẤN ĐỀ CON NGƯỜI TRONG DI SẢN VĂN HÓA HỒ CHÍ MINH 
Nguyễn Tốt*, Đặng Việt Thành**
TÓM TẮT
Chủ tịch Hồ Chí Minh – Người anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân vĕn hóa kiệt xuất 
của dân tộc Việt Nam. Cả cuộc đời phấn đấu, hi sinh cho độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, Người 
để lại cho toàn Đảng, toàn dân ta nhiều tài sản tinh thần vô giá về cuộc đời, nhất là tư tưởng về con 
người, về “dân” và tư tưởng phục vụ, yêu quý, kính trọng nhân dân. Con người trong tư tưởng Hồ 
Chí Minh vừa là động lực, vừa là mục tiêu của cách mạng. Tư tưởng của Người vẫn còn nguyên giá 
trị trong sự nghiệp cách mạng đổi mới của chúng ta hôm nay.
Từ khóa: Con người; Chủ tịch Hồ Chí Minh, giải phóng nhân loại.
ISSUES IN HUMAN HERITAGE HO CHI MINH CITY
ABSTRACT
Ho Chi Minh President – the national liberation Hero, a famous cultural outstanding person 
of Vietnam. He was the one who devoted aii his life for national independence and socialism. He 
left the whole Party anh people the valuables spirits of life, most people are thinking about thought 
of people, the “people” and thought to serve, love, respect for people. People in Ho Chi Minh 
ideology and driving force, has been the target of the revolution. His thoughts remain valid for the 
revolutionary innovation of us today.
Keywords: Humans; President Ho Chi Minh, human liberation.
* TS. GV. Trường T39, Bộ Công an 
** ThS. GV. Trường T39, Bộ Công an
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Vấn đề con người là vấn đề lớn, được đặt 
lên hàng đầu và là vấn đề trung tâm, xuyên 
suốt trong toàn bộ nội dung tư tưởng của Hồ 
Chí Minh. Ngay khi nước ta vừa giành được 
độc lập sau bao nĕm nô lệ, Người đã khẳng 
định trong Tuyên ngôn độc lập: “Tất cả 
mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. 
Tạo hóa cho họ những quyền không ai có 
thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, 
có quyền được sống, quyền tự do và quyền 
mưu cầu hạnh phúc”. Và thậm chí đến cuối 
đời, qua bản Di chúc thiêng liêng, ta cũng 
thấy được tình yêu thương bao la, vô bờ ấy: 
“Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thương 
yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể 
bộ đội, cho các cháu thanh niên và nhi đồng. 
Tôi cũng gửi lời chào thân ái đến các đồng 
chí, các bầu bạn và các cháu thanh niên, nhi 
đồng quốc tế”.
83
Vấn đề con người . . .
Trong mỗi thời đại, mỗi dân tộc đều có 
những vĩ nhân kiệt xuất của nước mình, 
nhưng hiếm thấy một vĩ nhân mà sự nghiệp 
gắn với vận mệnh của dân tộc, của Tổ quốc, 
gắn với lịch sử của thời đại như Chủ tịch Hồ 
Chí Minh. Người là vị anh hùng dân tộc vĩ đại 
của nhân dân Việt Nam, đồng thời là người 
chiến sĩ lỗi lạc của phong trào giải phóng dân 
tộc, phong trào cộng sản và công nhân quốc 
tế. Đối với Hồ Chí Minh, giải phóng dân tộc 
và đất nước không tách rời giải phóng giai 
cấp, giải phóng xã hội, giải phóng loài người. 
Để đưa công cuộc giải phóng ấy đến thắng lợi 
cuối cùng, để xây dựng xã hội mới thành công 
cần phải có lực lượng. Lực lượng ấy chính là 
con người.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người 
mới, tức con người phát triển toàn diện được 
hình thành trên cơ sở nhận thức những quan 
điểm chung về bản chất con người là “tổng 
hòa quan hệ xã hội”. Xuất phát từ quan niệm 
con người vốn gắn với xã hội. Chủ tịch Hồ 
Chí Minh đã nêu lên một định nghĩa về con 
người hết sức độc đáo: “Chữ người, nghĩa hẹp 
là gia đình, anh, em, họ, hàng, bầu bạn. Nghĩa 
rộng là đồng bào cả nước. Rộng nữa là cả loài 
người”. Với nghĩa đó, khái niệm con người 
đã mang trong nó bản chất xã hội, quan hệ 
gần là gia đình, anh, em, họ hàng, bầu bạn; 
quan hệ xa là làng xóm, quê hương, đồng 
bào, nhân loại. Nói đến bản chất con người 
phải thấy được nền tảng chung giữa người và 
người. Song bản thân nhu cầu tồn tại của con 
người không thể có được khi tách con người 
ra khỏi xã hội. Cho nên, bản chất xã hội của 
con người vẫn là bản chất cơ bản nhất. Nói 
đến con người phải nói đến con người xã hội 
sẽ không là con người với tư cách là thành 
viên của xã hội.
Trong di sản vĕn hóa Hồ Chí Minh không 
có con người trừu tượng mà chỉ có con người 
cụ thể, con người với ý nghĩa đầy đủ nhất, 
đó là mỗi một người có cuộc sống riêng của 
họ, có những mối quan hệ riêng của họ gắn 
với gia đình, người thân thuộc, hàng xóm, 
quê hương, với tập thể, đồng bào trong cộng 
đồng dân tộc và cao hơn là với nhân loại. Đối 
với Hồ Chí Minh, mặt tốt xấu của con người 
không phải bộc lộ một cách tự nhiên, vô cớ, 
mà thường có nguyên nhân sâu xa của nó, 
xuất phát từ nguồn gốc xã hội. Khi nói đến 
vấn đề có liên quan đến bản chất con người, 
Hồ Chí Minh có cách giải thích riêng, rất độc 
đáo và phù hợp với tư duy biện chứng về bản 
chất con người.
Khái niệm con người luôn luôn được nhắc 
đến như một mục tiêu thiêng liêng, cao cả 
của sự nghiệp cách mạng mà Hồ Chí Minh 
theo đuổi. Tư tưởng về con người, về việc 
giải phóng và phát triển con người, coi con 
người là nhân tố quyết định thành công của 
cách mạng, luôn quán xuyến gần như toàn 
bộ sự nghiệp cách mạng của Hồ Chí Minh. 
Tư tưởng ấy được Người vận dụng và phát 
triển trong suốt cả cuộc đời. Người rất ít 
dùng khái niệm con người mang nội hàm con 
người chung chung, ngoài hai trường hợp đặc 
biệt ở vào hai thời điểm rất có ý nghĩa, đó 
là trong Tuyên ngôn của Hội Liên hiệp các 
thuộc địa, đĕng trên trang nhất số đầu tiên của 
báo Người cùng khổ (La Paria), và trường 
hợp thứ hai trong bản Di chúc thiêng liêng 
của Người. Trong Tuyên ngôn của Hội Liên 
hiệp các thuộc địa có câu chỉ ra rằng người 
bản xứ thiếu hẳn các quyền lợi gắn liền với 
“phẩm giá con người”. Trong lời kêu gọi của 
báo Người cùng khổ viết rằng, sứ mệnh của 
báo là “giải phóng con người”. Còn trong bản 
bổ sung cho Di chúc thì Người viết “Đầu tiên 
là công việc đối với con người”.
84
Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật
Qua đó, vấn đề giải phóng dân tộc, giải 
phóng xã hội, giải phóng con người, mong 
đem lại tự do và hạnh phúc cho con người, 
luôn luôn là trung tâm và là điều trĕn trở 
suốt cuộc đời trong tư tưởng Hồ Chí Minh. 
Người nói: “Tôi chỉ có một ham muốn, ham 
muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta hoàn 
toàn được độc lập, dân ta hoàn toàn tự do, 
đồng bào ta ai cũng có cơm ĕn áo mặc, ai 
cũng được học hành”9. Vì điều ham muốn 
tột bậc đó, Hồ Chí Minh đã phải bôn ba trên 
khắp thế giới, chịu đựng biết bao gian truân 
khổ ải mới tìm được chân lý cách mạng, 
không chỉ giải thoát con người khỏi cảnh nô 
lệ mà còn hướng tới mục tiêu giải phóng con 
người khỏi nghèo nàn, lạc hậu. Nói về mục 
tiêu lý tưởng xây dựng chủ nghĩa xã hội ở 
nước ta, chủ yếu Người nhấn mạnh đến việc 
chĕm lo con người, sao cho người lao động 
có công ĕn việc làm, sao cho ai cũng được 
ấm no, hạnh phúc. Hồ Chí Minh nói: “Nói 
một cách tóm tắt, mộc mạc, chủ nghĩa xã hội 
trước hết nhằm làm cho nhân dân lao động 
thoát nạn bần cùng, làm cho mọi người có 
công ĕn việc làm, được ấm no và sống một 
đời hạnh phúc”10. Không chỉ một lần mà hầu 
như bất cứ lúc nào có dịp nói đến cách mạng, 
đến mục tiêu xã hội chủ nghĩa, Người cũng 
nhấn mạnh việc chĕm lo cho con người, trước 
hết là người lao động. Nói rõ hơn ý tưởng 
của mình về mục tiêu cách mạng đối với con 
người, Hồ Chí Minh đã từng nói: “Nếu nước 
độc lập mà dân không được hưởng hạnh phúc, 
tự do thì độc lập cũng không có ý nghĩa gì”11. 
Điều đó chứng tỏ, Hồ Chí Minh có sự nhất 
quán và rất triệt để về mục tiêu cách mạng vì 
sự nghiệp giải phóng con người, tất cả vì con 
người, cho con người và do con người.
Vấn đề con người trong tư tưởng Hồ Chí 
Minh là tư tưởng “có dân là có tất cả”, biết 
dựa vào dân, tin ở dân, đoàn kết toàn dân, bồi 
dưỡng, đào tạo họ, phát huy mọi nĕng lực của 
con người, của từng cá nhân và của cả cộng 
đồng, sẽ tạo ra sức mạnh, tạo ra động lực cách 
mạng. Từ đó, Hồ Chí Minh đề ra khẩu hiệu: 
“Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, 
thành công, đại thành công”. Nhờ tư tưởng 
đại đoàn kết đó, Người tập hợp được một cách 
rộng rãi mọi lực lượng có thể đoàn kết được, 
đưa cách mạng nước ta đi đến thắng lợi hoàn 
toàn. Đồng thời, Người thực hiện được mục 
tiêu lý tưởng của mình. Những tư tưởng ấy là 
nền tảng của việc hình thành chiến lược con 
người mà Hồ Chí Minh đã từng ấp ủ và hiện 
nay chúng ta đang ra sức xây dựng và thực 
hiện trong quá trình hội nhập quốc tế.
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, quan niệm 
về con người nói chung, con người mới nói 
riêng được hình thành và phát triển dần dần. 
Lúc đầu, khi mới ra đi tìm đường cứu nước, 
Người mới chỉ cảm nhận được một cách cụ 
thể thân phận con người mất nước và tội ác 
của bọn thực dân Pháp ở Việt Nam. Dần dần, 
trong quá trình tiếp xúc với những người cùng 
khổ ở các nước mà Người đã trải qua, nhất 
là sau khi hoạt động phong trào công nhân, 
tiếp thu chủ nghĩa Mác –Lênin, Hồ Chí Minh 
mới thấy rõ hơn về tình cảnh những người lao 
dộng cùng khổ trên khắp thế giới và giữa họ 
cùng có chung một kẻ thù là chủ nghĩa thực 
dân và chủ nghĩa đế quốc chuyên nghề đi áp 
bức, bóc lột những người lao dộng, gây ra biết 
bao tai họa cho nhân loại.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người mới 
dần dần hình thành và phát triển, đầu tiên họ 
là những con người bản xứ, người dân mất 
nước, người nô lệ ở quê hương, đất nước 
mình, sau nữa họ là những người lao động bị 
áp bức, bóc lột ở chính quốc, người nô lệ và 
người cùng khổ trên khắp châu lục. Hồ Chí 
Minh không chỉ tin ở con người nói chung, 
mà hơn thế, Người thấy trong quảng đại quần 
chúng nhân dân cũng như trong những người 
cùng khổ, những người nô lệ đã được hình 
thành một lực lượng nòng cốt tạo thành hạt 
nhân cho phong trào cách mạng. Họ chính là 
9 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 4, tr. 161. 
10 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 10, tr. 17. 
11 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 5, tr. 56.
85
Vấn đề con người . . .
những con người mới có mặt ở mọi nơi, có 
ý thức cách mạng cao và sẵn sàng chiến đấu 
vì mục tiêu chung của sự nghiệp cách mạng 
giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội và giải 
phóng con người.
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, hai bình diện 
con người mất nước và con người cùng khổ 
không tách rời nhau. Họ có chung một thân 
phận là con người nô lệ, con người không có tự 
do và chịu áp bức, bóc lột của bọn tư sản ở mọi 
nơi trên thế giới. Đó chính là cơ sở tư tưởng để 
Người thấy rõ mối quan hệ gắn bó giữa người 
dân mất nước, chịu cảnh nô lệ ở quê hương 
mình với người dân cùng khổ ở khắp các châu 
lục, kể cả các nước tư bản chủ nghĩa phát triển. 
Cũng từ đó, Hồ Chí Minh cũng tìm thấy con 
đường cách mạng giải phóng dân tộc ở Việt 
Nam. Đó là con đường cách mạng giải phóng 
dân tộc kết hợp với cách mạng xã hội chủ nghĩa, 
giải phóng dân tộc gắn liền với giải phóng xã 
hội, giải phóng con người. Giải phóng con 
người khỏi áp bức, bóc lột, khỏi nghèo nàn, 
lạc hậu nhằm đem đến cho con người một cuộc 
sống, tự do, hạnh phúc, có việc làm và công 
bằng xã hội là những mục tiêu cao cả đó. Cũng 
chính là những mục tiêu mà Hồ Chí Minh đòi 
hỏi đối với con người mới, con người cùng 
chiến đấu vì sự nghiệp cách mạng cao cả dưới 
ngọn cờ của Người.
Vượt trội hơn, Hồ Chí Minh đã phát hiện 
rất sớm, sức mạnh của con người ở ngay các 
dân tộc bị áp bức đến cùng cực, bị đầu độc 
cả về thể xác lẫn tinh thần, trước hết là đồng 
bào ở quê hương mình. Người đã phân tích: 
“Người Đông Dương không được học, đúng 
thế, bằng sách vở và bằng diễn vĕn. Nhưng 
người Đông Dương nhận được sự giáo dục 
bằng cách khác. Đau khổ, nghèo đói và sự 
đàn áp tàn bạo là những người thầy học duy 
nhất của họ” và “Đằng sau sự phục tùng tiểu 
cực, người Đông Dương giấu một cái gì sôi 
sục, đang gào thét và sẽ bùng nổ một cách ghê 
gớm khi thời cơ đến”12.
Hồ Chí Minh kêu gọi giai cấp công nhân 
và nhân loại tiến bộ trên thế giới cứu đồng 
bào mình: “Nhân dân toàn thể loài người, 
nhân danh tất cả các đảng viên xã hội phái 
hữu lẫn phái tả, chúng tôi kêu gọi: “Các đồng 
chí hãy cứu chúng tôi!”. Con đường cứu các 
dân tộc bị áp bức đó, Hồ Chí Minh khẳng 
định: “Chỉ có chủ nghĩa cộng sản mới cứu 
nhân loại, đem lại cho mọi người không phân 
biệt chủng tộc và nguồn gốc tự do, bình đẳng, 
bác ái, đoàn kết ấm no trên quả đất, việc làm 
cho mọi và vì mọi người, niềm vui, hòa bình, 
hạnh phúc”13. Rõ ràng, đây là bước ngoặc 
lớn trong tư tưởng Hồ Chí Minh về lòng tin 
ở con người, tạo ra sự chuyển biết dứt khoát 
từ lập trường của chủ nghĩa yêu nước truyền 
thống đến chủ nghĩa xã hội khoa học, hình 
thành tư tưởng của Người về cách mạng giải 
phóng dân tộc kết hợp với giải phóng xã hội, 
giải phóng con người. Từ đó, Người khẳng 
định: Con người là vốn quý nhất. con người 
được giác ngộ, được tổ chức, được lãnh đạo 
đúng đắn sẽ tạo ra tất cả, cho nên trong thư từ 
biệt các bạn cùng hoạt động, trước lúc bí mật 
rời Pari sang nước Nga Xô-viết, tháng 6 nĕm 
1923, Người viết: “Chúng ta phải làm gì?... 
Đối với tôi câu trả lời đã rõ ràng: Trở về nước, 
đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, 
huấn luyện họ, đưa họ ra tranh đấu giành tự 
do, độc lập”14.
Niềm tin của Hồ Chí Minh đối với nhân 
dân ta còn dựa trên sự hiểu biết sâu sắc 
truyền thống lịch sử dân tộc và con người 
Việt Nam: “Dân ta có một lòng nồng nàn 
yêu nước. Đó là truyền thống quý báu của 
ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị 
xâm lĕng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó 
kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, 
to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó 
khĕn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và 
cướp nước”15. Như vậy, Hồ Chí Minh không 
chỉ tin ở con người nói chung mà trước hết 
là tin ở con người Việt Nam, ở đồng bào đau 
12 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 1, tr. 28. 
13 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 1, tr. 461. 
14 Trần Dân Tiên: Những mẫu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ Tịch. In lần thứ 9, Nxb. Vĕn học, 1989, tr. 171. 
15 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 6, tr. 171.
86
Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật
khổ của mình và niềm tin ấy có cơ sở khoa 
học và thực tiễn vững chắc.
Trong chủ nghĩa nhân vĕn Hồ Chí Minh 
nổi trội một đặc điểm là ở chỗ, Người không 
chỉ tin yêu con người cùng giai cấp đã giác 
ngộ con đường cách mạng vô sản, mang thế 
giới quan chủ nghĩa Mác – Lênin, mà còn 
hơn thế, Người thông cảm với những người 
cùng khổ trên khắp thế giới. Người muốn giải 
phóng cho tất cả mọi người khỏi áp bức, bóc 
lột, khỏi nghèo nàn, lạc hậu. Tình cảm yêu 
thương con người của Hồ Chí Minh thật bao 
la, rộng mở và nhờ tình cảm yêu thương con 
người ấy, Người đã tìm được con đường cứu 
nước cho dân tộc mình, đồng thời mở ra một 
triển vọng mới cho sự nghiệp cách mạng vô 
sản thế giới. Cũng nhờ tình cảm yêu thương 
con người vô biên ấy, Hồ Chí Minh đã tạo 
cho mình một chủ nghĩa nhân vĕn mới, phát 
triển chủ nghĩa nhân vĕn mácxít lên một tầm 
cao mới trong thời đại cách mạng vô sản đã 
lan rộng trên toàn thế giới, đến cả những dân 
tộc chưa biết đến giai đoạn phát triển tư bản 
chủ nghĩa. Đó là một quan niệm mới về chủ 
nghĩa nhân vĕn, vừa rất đậm đà bản sắc dân 
tộc, vừa phù hợp với thời đại cách mạng vô 
sản trên phạm vi toàn thế giới, vừa rất phương 
Đông, vừa tiếp thu được những tinh hoa của 
chủ nghĩa nhân vĕn đã từng tồn tại ở phương 
Tây cũng như trong lịch sử nhân loại.
Vấn đề con người trong di sản vĕn hóa Hồ 
Chí Minh luôn luôn là cơ sở lý luận trong sự 
nghiệp bồi dưỡng con người mới của chúng 
ta. Những nhận thức trên đây là sự đóng góp 
nhỏ bé vào sự nghiệp đó. Hiện nay, Đảng ta 
lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ 
Chí Minh làm kim chỉ nam cho hành động, 
vì thế tư tưởng Hồ Chí Minh về con người 
thống nhất với tư tưởng, quan điểm của Đảng 
ta. Ngày nay, khi mà cả nước đang bước vào 
hội nhập sâu rộng với nền kinh tế quốc tế, để 
đưa đất nước “sánh vai với các cường quốc 
nĕm châu” và để đến nĕm 2020 nước ta cơ 
bản trở thành nước công nghiệp theo hướng 
hiện đại thì chiến lược phát triển con người 
càng được chú trọng hơn bao giờ hết, con 
người phải trở thành mục tiêu và động lực cho 
sự phát triển. Trước mắt và cả về lâu dài ta có 
rất nhiều việc cần làm để thực hiện chiến lược 
đó nhưng trước tiên, trong lúc này, các cấp, 
các ngành cần phải ra sức đẩy mạnh Cuộc vận 
động “Học tập và làm theo tấm gương đạo 
đức Hồ Chí Minh”, ra sức thực hành tiết kiệm, 
chống tham ô, lãng phí, quan liêu; quyết tâm 
xây dựng nước ta thành một xã hội thực sự 
“Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, 
vĕn minh” như Vĕn kiện Đại hội lần thứ XI 
đã đề cập. Con người trong tư tưởng Hồ Chí 
Minh vừa là động lực, vừa là mục tiêu của 
cách mạng. Tư tưởng Hồ Chí Minh về con 
người vẫn còn nguyên giá trị trong sự nghiệp 
cách mạng đổi mới của chúng ta hôm nay./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Hồng Khanh: Chuyện thường ngày của Bác Hồ, Nxb. Thanh Niên, 2009.
[2]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1987, tập 1.
[3]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1987, tập 4. 
[4]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1987, tập 5. 
[5]. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000, tập 6.
[6]. Hồ Chí Minh. Toàn tập, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1987, tập 7.
[7]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1987, tập 10. 
[8]. Trần Dân Tiên: Những mẫu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ Tịch. In lần thứ 9, Nxb. Vĕn học, 
1989.