Tiền ảo và thách thức đối với chính sách tiền tệ

TÀI CHÍNH - Tháng 5/2018
7
ngân hàng trung ương nói chung và với Ngân hàng 
Nhà nước Việt Nam hiện nay là những vấn đề gì?
Thứ nhất, tiền ảo gây những ảnh hưởng đến 
mục tiêu kiểm soát lạm phát của chính sách tiền 
tệ. Tiền ảo ra đời trong bối cảnh cuộc khủng hoảng 
tài chính toàn cầu năm 2008 (Nakamoto, 2008) 
và Bitcoin là đồng tiền ảo phổ biến nhất trong hệ 
thống tiền ảo đang thu hút đông đảo mọi người 
quan tâm trong thời gian qua. Đồng tiền này không 
bị kiểm soát bởi bất kỳ ai, kể cả Chính phủ hay 
những người tạo ra nó.
Giao dịch tiền ảo Bitcoin diễn ra đầu tiên vào 2009 
và tỷ giá đầu tiên được công bố bởi New Liberty 
Standard là 1 USD đổi được 1.309,03 Bitcoin. Gần 4 
năm sau, vào thời điểm đầu tháng 1/2013, giá giao 
dịch của 1 Bitcoin vào khoảng 13 USD. Đến cuối 
tháng 11/2013, giá tiền ảo Bitcoin lần đầu vượt mốc 
1.000 USD, nhưng đến tháng 4/2018 đã giao dịch tại 
vùng xấp xỉ 9.000 USD/Bitcoin sau khi chạm mốc 
cao nhất trong lịch sử là 20.000 USD/Bitcoin vào 
cuối tháng 12/2017, tương đương vốn hóa thị trường 
bitcoin đạt hơn 320 tỷ USD (Hình 1).
Theo phương trình trao đổi M.V = P.Y (Trong đó, 
M là lượng tiền, V là vòng quay của tiền tệ, Y là mức 
sản lượng thực tế, P là giá), nếu như vòng quay tiền 
V và sản lượng thực tế không Y đổi thì sự gia tăng 
mức cung tiền M sẽ kéo theo sự gia tăng về mức giá 
P tức là lạm phát mà không có bất kỳ ảnh hưởng 
nào đối với nền kinh tế thực (Franco, 2015). Nghiên 
cứu của Franco cũng chỉ ra những ảnh hưởng có 
thể có của tiền ảo Bitcoin tới chính sách tiền tệ của 
Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED). Đó là, nếu tiền ảo 
Bitcoin được sử dụng nhiều hơn sẽ dẫn đến sự gia 
tăng vòng quay của tiền và sự gia tăng này có thể 
Một số tác động của tiền ảo đến chính sách tiền tệ
Các loại tiền ảo đặc biệt là Bitcoin cũng như nền 
tảng công nghệ blockchain đang ngày càng thu 
hút sự quan tâm của các chủ thể trong nền kinh tế 
(Oliver Wyman, 2016). Ngân hàng trung ương các 
nước bước đầu đã áp dụng các công nghệ tài chính 
(Fintechs), đồng thời có những tuyên bố liên quan 
đến cơ hội cũng như thách thức của tiền ảo đối với 
hệ thống tiền tệ và chính sách tiền tệ (Economist, 
2016). Vậy những thách thức mà tiền ảo đặt ra đối 
với hoạt động điều hành chính sách tiền tệ của các 
TIỀN ẢO VÀ THÁCH THỨC 
ĐỐI VỚI CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ 
PGS., TS. LÊ THỊ TUẤN NGHĨA, ThS. NGUYỄN THANH TÙNG - Học viện Ngân hàng *
Sự phát triển của tiền ảo nói chung và biến động giá mạnh mẽ của tiền ảo Bitcoin nói riêng trong 
thời gian gần đây thu hút sự quan tâm của dư luận. Tiền ảo xuất hiện đã và đang tạo ra nhiều 
thách thức trong việc thực thi chính sách tiền tệ, kiểm soát dòng tiền, rủi ro phát sinh trong giao 
dịch tài chính và an toàn của hệ thống ngân hàng. Bài viết phân tích, đánh giá thách thức và đưa 
ra một số đề xuất nhằm góp phần hạn chế những tác động tiêu cực của tiền ảo đối với việc điều 
hành chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. 
Từ khóa: Tiền ảo Bitcoin, chính sách tiền tệ, Ngân hàng Nhà nước, nền kinh tế
VIRTUAL CURRENCIES AND CHALLENGES SET TO THE 
MONETARY POLICY
The development of virtual currencies and 
strong volatility in price of Bitcoin in particular 
for the past years are attracting interest of 
communities. Virtual currencies exist and 
creating challenges in conducting monetary 
policy, controlling currency flows and risks 
arisen in financial transactions and safety for 
the banking system as a whole. This paper 
analyzes and evaluates the challenges and 
presents some recommendations to prevent 
the negative impacts of virutual currencies on 
monetary policy of the State bank of Vietnam.
Keywords: Bitcoin, monetary policy, State bank, economy
Ngày nhận bài: 16/4/2018
Ngày hoàn thiện biên tập: 2/5/2018 
Ngày duyệt đăng: 8/5/2018
*Email: tuannghia.hvnh@gmail.com
8QUẢN LÝ CÁC LOẠI TIỀN ẢO, TIỀN ĐIỆN TỬ
dẫn đến lạm phát (Franco, 2015).
Xét theo tiêu chí giá trị vốn hóa của tiền ảo Bitcoin 
so với tổng lượng tiền trong lưu thông được phát 
hành bởi một số ngân hàng trung ương thì kết quả 
khá khác biệt (Bảng 1). Với Mỹ hay khu vực Liên 
minh châu Âu (EU), tiền ảo Bitcoin chiếm tỷ trọng 
khá thấp, tương ứng là 2,5% và 2,1%. Tuy nhiên, nếu 
so với Thụy Điển, đất nước ít sử dụng tiền mặt mà 
chủ yếu sử dụng thanh toán thẻ, online thì tỷ trọng 
lại rất lớn, lên tới 355%.
Trong bối cảnh phần lớn các quốc gia đã có tuyên 
bố liên quan đến tiền ảo hoặc tiền ảo Bitcoin, tại Việt 
Nam, từ năm 2013, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 
đã chủ động nghiên cứu; đồng thời, khẳng định: 
Bitcoin cũng như các loại tiền ảo tương tự khác 
không phải là tiền tệ hợp pháp và không phải là 
phương tiện thanh toán hợp pháp theo quy định 
chung của pháp luật Việt Nam (Công văn số 5747 
của Ngân hàng Nhà nước gửi Văn phòng Chính 
phủ ngày 21/7/2017) và nhấn mạnh việc sở hữu, 
mua bán, sử dụng tiền ảo Bitcoin tiềm ẩn rất nhiều 
rủi ro. Bất chấp những cảnh báo của Ngân hàng 
Nhà nước và các cơ quan chức năng, trong thực tế 
hiện hiện nay, tiền ảo tại Việt Nam đang có những 
biến tướng khá phức tạp như mô hình kinh doanh 
đa cấp dưới hình thức kêu gọi đầu tư tiền ảo.
Mặc dù, chưa có số liệu chính xác về giá trị tiền 
ảo và tỷ lệ giá trị của loại tiền này trong lưu thông 
tại Việt Nam nhưng sự “góp mặt” của loại tiền này 
trong thanh toán, đầu tư... dường như đã ngoài tầm 
kiểm soát của các cơ quan chức năng và khả năng sẽ 
khiến mục tiêu kiểm soát lạm phát của Ngân hàng 
Nhà nước trở nên khó khăn hơn. 
Thứ hai, tiền ảo gây khó khăn trong việc kiểm 
soát mức cung tiền. Nền tảng công nghệ đã giúp 
việc thu thập thông tin và mạng lưới giao dịch 
nhanh hơn, rẻ hơn. Điều này tạo động lực cho kinh 
tế chia sẻ và cho phép các tổ chức tài chính công 
nghệ nắm bắt một số hoạt động kinh doanh của 
ngân hàng. Ví dụ, công nghệ blockchain có thể tạo 
nền tảng cho vay với độ tin cậy rất cao cho các giao 
dịch phân cấp, cho dù giao dịch đó được xác định 
bằng đồng tiền pháp định hay đồng tiền ảo. Điều 
này tạo ra thách thức không nhỏ cho các ngân hàng 
trung ương (Raskin và Yermack, 2016). Cụ thể, với 
lợi thế cơ bản trong giao dịch tiền ảo là các hợp 
đồng thông minh, giải quyết các giao dịch giữa hai 
bên độc lập mà không cần một bên thứ ba thì tiền 
ảo mang bản chất phi tập trung phá vỡ các kênh 
giao dịch tiền tệ bình thường. Khác với việc cung 
cấp các khoản tiền pháp định được dựa trên quyết 
định của nhà hoạch định chính sách tiền tệ thì việc 
cung cấp tiền điện tử về nguyên tắc không chịu 
sự can thiệp của con người, đồng thời được điều 
chỉnh dựa trên các kết quả có thể kiểm chứng được.
Với đồng tiền pháp định do ngân hàng trung 
ương phát hành làm phương tiện thanh toán cho 
nền kinh tế. Khối lượng phát hành tiền do ngân 
hàng trung ương quyết định căn cứ vào nhu cầu 
của nền kinh tế. Vì vậy, ngân hàng trung ương dễ 
dàng kiểm soát lượng tiền pháp định.
Ở một mức độ nào đó, sự tồn tại của tiền ảo tương 
tự như tình trạng nền kinh tế bị USD hóa. Cầu đối 
với loại tiền này được hỗ trợ bởi sự thiếu niềm tin 
vào các đồng tiền pháp định hay ý muốn chủ quan 
của các bên giao dịch muốn ẩn danh tính của họ. Và 
khi các khoản thanh toán sử dụng tiền ảo được diễn 
ra nhiều hơn thì nhu cầu tiền mặt và dữ trữ tiền do 
ngân hàng trung ương phát hành sẽ ít đi; đồng thời 
có thêm một lượng tiền ảo từ bên ngoài vào làm gia 
tăng phương tiện thanh toán trong nền kinh tế. 
Tiền ảo trong một số trường hợp được sử dụng 
thanh toán thay thế cho tiền pháp định sẽ ảnh hưởng 
tới bảng cân đối tiền tệ của ngân hàng trung ương, qua 
đó tác động đến chính sách tiền tệ (Kastelein, 2017). 
Có thể xem xét sự tác động của tiền ảo tới bảng 
cân đối của ngân hàng trung ương trong mối tương 
quan với bảng cân đối của các chủ thể kinh tế 
(doanh nghiệp, hộ gia đình, tổ chức kinh tế) và các 
ngân hàng thương mại (Bảng 2). Khi giao dịch tiền 
HÌNH 1: GIÁ BITCOIN VÀ VỐN HÓA THỊ TRƯỜNG
Nguồn: https://coinmarketcap.com
BẢNG 1: TỶ LỆ GIÁ TRỊ TIỀN ẢO BITCOIN SO VỚI TIỀN MẶT 
TRONG LƯU THÔNG CỦA 1 SỐ KHU VỰC/QUỐC GIA (%)
Khu vực/Quốc gia Giá trị tiền ảo Bitcoin/tiền mặt trong lưu thông
Châu Âu 2,5
Mỹ 2,1
Thụy Điển 355
Thụy Sỹ 40,0
Hồng Kông 63,5
Canada 51,9
Nguồn: Committee on Payments and Market Infrastructures (2016)
TÀI CHÍNH - Tháng 5/2018
9
ảo tăng trưởng hay tiền ảo được sử dụng như một 
phương tiện trao đổi thì các hộ gia đình sẽ giảm 
lượng tiền mặt nắm giữ, tiền có xu hướng trở lại 
hệ thống ngân hàng. Từ đó, thu nhập từ phát hành 
tiền của ngân hàng trung ương sẽ giảm. Một điều 
chỉnh khác cũng có thể xảy ra, đó là các hộ gia đình 
sẽ giảm lượng tiền gửi ngắn hạn mà họ thường sử 
dụng để chi trả thanh toán các khoản chi phí bằng 
thẻ tín dụng hay các giao dịch ngân hàng bên cạnh 
việc nắm giữ ít tài sản tài chính như chứng khoán 
hơn khi họ xem tiền ảo là một loại tài sản mới. Từ 
đó, tiền gửi có xu hướng co lại và nhu cầu tiền gửi 
của các ngân hàng tại ngân hàng trung ương cũng 
có xu hướng giảm dẫn đến quy mô bảng cân đối 
ngân hàng trung ương nhỏ hơn và do đó thu nhập 
từ phát hành tiền cũng ít đi.
Sự khác biệt của đồng tiền ảo với đồng tiền pháp 
định, chính là một thách thức lớn cho thực thi chính 
sách tiền tệ. Bởi để thực thi chính sách tiền tệ hiệu 
quả thì một trong những điều kiện quan trọng là 
ngân hàng trung ương phải kiểm soát và thống kê 
được toàn bộ lượng tiền tệ lưu thông trong quốc gia. 
Nhưng thực tế hiện nay, ngân hàng đang khó khăn 
trong việc thống kê các loại đồng tiền ảo vào tổng 
phương tiện thanh toán, do thanh toán bằng tiền ảo 
có thể được thực hiện mà không cần có sự tham gia 
của bên trung gian như ngân hàng. 
Thứ ba, một số hệ lụy khác. Tiền ảo với những 
vụ đầu tư, lừa đảo còn gây ra những hệ lụy khác 
ảnh hưởng đến hiệu quả chính sách tiền tệ. Ma lực 
của tiền ảo đã lôi kéo không ít người vào kênh đầu 
tư với hy vọng mức lợi nhuận “khủng” nhưng khi 
rớt giá nhanh chóng, tiền ảo đã tạo nên sự hỗn loạn 
trong xã hội, gây bất ổn kinh tế vĩ mô. Một bộ phận 
công chúng bỏ thời gian, công sức vào kinh doanh 
tiền ảo mà không được pháp luật thừa nhận, sản 
phẩm họ làm ra không được tính trong GDP, làm 
giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế. Hậu quả nữa là 
tín dụng đen, dẫn đến lãi suất thị trường bị đẩy lên, 
nguy cơ nợ xấu gia tăng, đi ngược với nỗ lực của 
ngân hàng trung ương về chính sách tín dụng phục 
sản xuất lưu thông hàng hóa, hạ mặt bằng lãi suất, 
cải thiện tình trạng nợ xấu...
Khuyến nghị về chính sách 
quản lý tiền ảo tại Việt Nam
Quản lý tiền ảo tại Việt Nam là một vấn đề cấp 
thiết. Quản lý tốt không chỉ giúp bảo vệ sự ổn định 
của nền kinh tế mà còn tạo điều kiện để thực thi 
chính sách tiền tệ an toàn, hiệu quả. 
Tháng 8/2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành 
Quyết định số 1255/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Hoàn 
thiện khung pháp lý để quản lý, xử lý đối với các 
loại tài sản ảo, tiền điện tử, tiền ảo, trong đó nhấn 
mạnh việc rà soát, đánh giá thực trạng khung pháp 
lý, đề xuất điều chỉnh để quản lý, xử lý đối với các 
loại tài sản ảo, tiền điện tử, tiền ảo của Việt Nam. 
Đồng thời, Chính phủ cũng đã ban hành Chỉ thị số 
10/CT-TTg ngày 11/04/2018 về tăng cường quản lý 
các hoạt động liên quan tới tiền ảo Bitcoin và các 
loại tiền ảo khác. Triển khai các chính sách trên, 
ngày 13/4/2018, Ngân hàng Nhà nước đã có Chỉ thị 
số 02-CT/NHNN về các biện pháp tăng cường kiểm 
soát các giao dịch, hoạt động liên quan đến tiền ảo. 
Tuy vậy, để hạn chế tác động tiêu cực của tiền ảo 
đối với chính sách tiền tệ và nền kinh tế, xã hội nói 
chung, cần tập trung vào các vấn đề sau:
Thứ nhất, Nhà nước cần có các chính sách nâng 
cao cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin. Hệ thống tài 
chính - ngân hàng của Việt Nam hiện nay vẫn còn ở 
giai đoạn đang phát triển, chứa đựng nhiều yếu tố 
rủi ro. Các yếu tố như cơ sở hạ tầng, công nghệ thông 
tin, trình độ còn kém xa so với các nước phát triển, do 
vậy việc chấp nhận hoàn toàn đồng tiền ảo tại Việt 
Nam trong giai đoạn này là chưa phù hợp. Để nâng 
cao hiệu quả quản lý tiền ảo Bitcoin và các đồng tiền 
ảo trong dài hạn, qua đó hạn chế các tác động tiêu 
BẢNG 2: BẢNG CÂN ĐỐI TIỀN TỆ RÚT GỌN VỚI TIỀN ẢO
Hộ gia đình Ngân hàng thương mại Ngân hàng trung ương
Tài sản Nợ Tài sản Nợ Tài sản Nợ
Tiền giấy Cho vay Cho vay Tiền gửi Dự trữ ngoại hối Tiền mặt trong lưu thông
Tiền gửi Chứng khoán Tài sản trong nước Tiền gửi của ngân hàng thương mại
Chứng khoán Tiền gửi ngân hàng trung ương
Tiền ảo Tiền mặt dự trữ
Nguồn: Tác giả tổng hợp
Với sự phát triển khoa học công nghệ, đặc biệt 
là công nghệ thông tin, sự lan tỏa nhanh chóng 
của các đồng tiền ảo ở Việt Nam là hiện hữu 
và diễn biến phức tạp. Nếu không thực hiện 
việc kiểm soát hiệu quả đồng tiền này thì rủi 
ro không chỉ cho những nhà đầu tư mà cho cả 
hệ thống tài chính, chính sách tiền tệ. 
10
QUẢN LÝ CÁC LOẠI TIỀN ẢO, TIỀN ĐIỆN TỬ
cực tới mục tiêu trong điều hành chính sách tiền tệ, 
cần có các chính sách nâng cao cơ sở hạ tầng công 
nghệ thông tin, xây dựng và nâng cao năng lực đội 
ngũ chuyên gia tài chính, chuyên gia mã hóa và bảo 
mật, nâng cao nhận thức của người dân về bản chất 
của bitcoin cũng như các loại tiền ảo khác.
Thứ hai, đẩy nhanh quá trình nghiên cứu, 
hoàn thiện khuôn khổ pháp lý quản lý tiền ảo tại 
Việt Nam. Tại Quyết định số 1255/QĐ-TTg ngày 
21/8/2017, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu Bộ 
Tư pháp phối hợp với Ngân hàng Nhà nước đẩy 
nhanh quá trình nghiên cứu, đề xuất việc hoàn 
thiện khuôn khổ pháp lý để quản lý tiền ảo tại Việt 
Nam, từ đó, tháo gỡ những thách thức trong công 
tác thống kê tiền tệ, quy mô thanh toán của nền 
kinh tế, tạo cơ sở đảm bảo sự ổn định, tính thông 
suốt của thị trường tiền tệ, kiểm soát được lãi suất, 
mức tăng trưởng tín dụng và lạm phát.
Thứ ba, đẩy mạnh công tác truyền thông để 
người dân, doanh nghiệp cảnh giác khi được 
mời chào tham gia các hoạt động liên quan đến 
tiền ảo. Về vấn đề này, Bộ Công an đã từng cảnh 
báo người dân không nên đầu tư, nắm giữ, thực 
hiện các giao dịch liên quan đến tiền ảo nhưng 
nhiều người đã bỏ qua những cảnh báo này. Do 
đó, công tác truyền thông cần đẩy mạnh thông 
tin tuyên truyền, cảnh báo qua các kênh thông 
tin chính thức (truyền hình, báo giấy, báo mạng, 
tuyên truyền tại địa phương...), mạng xã hội để 
các chủ thể kinh tế nhìn nhận rõ các dấu hiệu rủi 
ro, tránh các mất mát trong giao dịch thanh toán 
hay đầu tư đồng tiền ảo tại Việt Nam, đảm bảo 
sự phát triển an toàn, hiệu quả của hệ thống tài 
chính Việt Nam.
Thứ tư, xử lý nghiêm các hành vi tổ chức đầu tư 
tiền ảo. Theo quy định tại khoản 6, Điều 27 Nghị 
định số 96/2014/NĐ-CP về xử phạt hành chính 
trong lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng, 
hành vi phát hành, cung ứng, sử dụng các phương 
tiện thanh toán không hợp pháp sẽ bị xử phạt vi 
phạm hành chính ở mức phạt tiền 150 - 200 triệu 
đồng. Từ ngày 1/1/2018, những hành vi này còn 
bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Điểm h khoản 
1 Điều 206 Bộ luật Hình sự quy định: Người nào 
thực hiện hành vi phát hành, cung ứng, sử dụng 
các phương tiện thanh toán không hợp pháp; làm 
giả chứng từ thanh toán, phương tiện thanh toán; 
sử dụng chứng từ thanh toán phương tiện thanh 
toán giả gây thiệt hại cho người khác từ 100 triệu 
đến dưới 300 triệu đồng sẽ bị phạt tiền từ 50 triệu 
đồng đến 300 triệu đồng hoặc phạt tù từ 6 tháng 
đến 3 năm. Trường hợp gây thiệt hại từ 3 tỷ đồng 
trở lên, thì có thể phạt tù đến 20 năm. 
Như vậy, với sự phát triển khoa học công nghệ 
đặc biệt là công nghệ thông tin, sự lan tỏa nhanh 
chóng của các đồng tiền ảo ở Việt Nam đã hiện 
hữu và diễn biến phức tạp. Do đó, nếu không thực 
hiện việc kiểm soát hiệu quả đồng tiền này thì rủi 
ro không chỉ cho những nhà đầu tư mà cho cả hệ 
thống tài chính, chính sách tiền tệ. Thách thức này 
đòi hỏi, Ngân hàng Nhà nước cần sớm có những 
đánh giá chính xác tác động của tiền ảo lên chính 
sách tiền tệ, tiếp tục có những biện pháp hữu hiệu 
và phối hợp với Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính, Bộ Công 
an đề xuất các nội dung quản lý theo chỉ đạo của 
Thủ tướng Chính phủ. 
Tài liệu tham khảo:
1. Ngân hàng Nhà nước (2018), Chỉ thị số 02-CT/NHNN về các biện pháp tăng 
cường kiểm soát các giao dịch, hoạt động liên quan đến tiền ảo;
2. Trí Nhân (2018), Đầu tư tiền ảo, mất tiền thật, người trong cuộc nói gì, 
www.sggp.org.vv;
3. Thủ tướng Chính phủ (2017), Quyết định số 1255/QĐ-TTg Phê duyệt Đề án 
hoàn thiện khung pháp lý để quản lý, xử lý đối với các loại tài sản ảo, tiền 
điện tử, tiền ảo;
4. Thủ tướng Chính phủ (2018), Chỉ thị số 10/CT-TTg về tăng cường quản lý các 
hoạt động liên quan tới Bitcoin và các loại tiền ảo khác;
5. Committee on Payments and Market Infrastructures (2016).“Statistics on 
Payments, Clearing and Settlement in CPMI Countries”.Bank for International 
Settlements. Available online at 
6. Franco, Pedro. (2015) “Understading Bitcoin, Cryptography, Engineering 
and Economics”, Wiley Finance Series, 1, United Kingdom;
7. Kastelein, Richard (2017). “What Initial Coin Offerings are, and Why VC 
Firms Care”. Harward Business Review 17/3;
8. Lei, Y. 2013.The concepts of currency in the internet market.China Finance. 
7. Pp. 42-44;
9. Nakamoto, Satoshi (2008, 2009). “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System”;
11. Normal, John, (2014). “The audacity of bitcoin”, J.P Morgan;
12. Vigna, Paul, and Michael J. Casey (2015).“The Age of Cryptocurrency: How 
Bitcoin and Digital Money are Challenging the Global Economic Order”St. 
Martin’s Press, New York;
13. Woodford, Michael (2000). “Monetary Policy in a World without Money” 
National Bureau of Economic Research, Number 7853;
14. Một số website: https://www.bis.org, blockchain.info, https://bitcoin.vn.
Tiền ảo ra đời trong bối cảnh cuộc khủng hoảng 
tài chính toàn cầu năm 2008 (Nakamoto 2008). 
Bitcoin là đồng tiền ảo phổ biến nhất trong các loại 
tiền ảo đang thu hút đông đảo mọi người quan 
tâm trong thời gian qua. Đồng tiền này không bị 
kiểm soát bởi bất kỳ ai, kể cả Chính phủ hay những 
người tạo ra nó.