Nghiên cứu thay đổi mật độ xương quanh khớp háng toàn phần không xi măng

TẠP CHÍ CHẤN THƯƠNG CHỈNH HÌNH VIỆT NAM - SỐ ĐẶC BIỆT - 2013
126
Đào Xuân Thành
Bộ môn Ngoại, 
Đại học Y Hà Nội
Dao Xuan Thanh
Surgical faculty, Hanoi 
Medical University
NGHIÊN CỨU THAY ĐỔI MẬT ĐỘ XƯƠNG QUANH 
KHỚP HÁNG TOÀN PHẦN KHÔNG XI MĂNG
PERIPROSTHETIC BONE DENSITY CHANGES AFTER 
UNCEMENTED TOTAL HIP ARTHROPLASTY
ABSTRACT
Introduction: Insertion of a hip prosthesis changes bone loading conditions and results 
in bone remodeling. Restoration of bone mass is a sign of successful osteointegration 
between bone and metallic implant. This study was designed to investigate bone 
remodeling around the prosthesis in cementless THA.
Material and methods: Eighty three cementless hip prosthesis of 65 patients underwent 
THA were included. The nonoperated contralateral side or lumbar spine was used as the 
control. Periprosthetic bone density changes were assessed using DEXA.
Results: At 3, 6, 12, 24 months, periprosthetic femoral bone mineral density (BMD) 
decreased 7,01%, 6,37%, 5,34% and 6,79% respectively. The highest decrease of BMD 
was recorded in 7th region of interest (ROI) by Gruen TA, the lowest in 4th ROI. Statistically 
significant difference was found for decrease of periprosthetic BMD of femoral type C 
12,60%, 16,63%, 11,68%, 10,02% in comparison with femoral type A 4,80%, 3,61%, 
Ñaët vaán ñeà: Thay khôùp haùng nhaân taïo gaây ra caùc bieán ñoåi cuûa xöông quanh vaät lieäu nhaân 
taïo. Caùc thay ñoåi naøy coù aûnh höôûng ñeán thôøi gian toàn taïi cuûa khôùp. Muïc ñích nghieân cöùu 
nhaèm tìm hieåu thay ñoåi maät ñoä xöông (MÑX) xung quanh khôùp haùng nhaân taïo toaøn phaàn 
khoâng xi maêng.
Ñoái töôïng vaø phöông phaùp nghieân cöùu: Söû duïng phöông phaùp DEXA ñeå ño MÑX quanh 
83 khôùp haùng toaøn phaàn khoâng xi maêng cuûa 65 beänh nhaân. MÑX coå choûm xöông ñuøi ñoái 
beân hoaëc coät soáng thaét löng ñöôïc ño ñeå kieåm chöùng.
Keát quaû: MÑX quanh chuoâi khôùp sau phaãu thuaät 3, 6, 12, 24 thaùng giaûm töông öùng 
7,01%, 6,37%, 5,34% vaø 6,79%. Vuøng coù möùc ñoä giaûm MÑX cao nhaát laø vuøng 7, thaáp 
nhaát laø vuøng 4 theo Gruen TA. MÑX quanh phaàn chuoâi cuûa xöông ñuøi loaïi C giaûm töông 
öùng 12,60%; 16,63%; 11,68%; 10,02% cao hôn möùc ñoä giaûm MÑX quanh xöông ñuøi loaïi 
A töông öùng 4,80%; 3,61%; 3,67%; 5,47% vaø quanh xöông ñuøi loaïi B töông öùng 6,71%; 
5,49%; 4,79%; 7,44%. Sau 12 thaùng khoâng coù khaùc bieät veà möùc ñoä giaûm MÑX quanh 
chuoâi lieân quan ñeán caùc yeáu toá kích thöôùc, truïc chuoâi, beänh lyù, tuoåi. Möùc ñoä giaûm MÑX 
quanh chuoâi coù ñoä aùp khít treân 80% nhoû hôn quanh nhöõng chuoâi coù ñoä aùp khít döôùi 80%. 
MÑX quanh oå coái giaûm 3,89%; 3,67%; 2,81%; 1,86% töông öùng sau phaãu thuaät 3, 6, 12 
vaø 24 thaùng. Taïi vuøng 2 theo phaân vuøng cuûa Delee & John Charnley MÑX giaûm lieân tuïc 
trong khi taïi vuøng 1 vaø 3 maät ñoä xöông taêng daàn. Khoâng coù khaùc bieät veà möùc ñoä giaûm 
MÑX quanh oå coái lieân quan ñeán goùc nghieâng daïng cuûa oå coái, beänh lyù, tuoåi vaø giôùi tính.
Keát luaän: DEXA laø phöông phaùp thích hôïp ñeå theo doõi MÑX quanh khôùp nhaân taïo.
Töø khoùa: Ño haáp thu tia X naêng löôïng keùp, maät ñoä xöông quanh khôùp nhaân taïo, thay khôùp 
haùng toaøn phaàn.
TÓM TẮT
Phần 2: Phần nội soi và thay khớp
127
3,67%, 5,47% and type B 6,71%, 5,49%, 4,79%, 7,44% respectively. No difference was 
found for change of BMD relative to stem size, stem alignment, pathogenesis, age. Bone 
preservation was better around stem filled over 80% in comparison with stem filled the 
proximal femoral canal less than 80%. At 3, 6, 12, 24 months, periacetabular BMD 
decreased 3,89%, 3,76%, 2,81% and 1,86% respectively. Continuously decrease BMD 
was recorded in ROI 2 by Delee & John Charnley and increase in ROI 1 and 3. No 
difference was found for change of periacetabular BMD relative to cup alignment, 
pathogenesis, age and sex.
Conclusion: DEXA is a suitable tool to follow the bone response to prosthetization.
Key words: DEXA, periprosthetic BMD, total hip arthroplasty. 
I. ĐặT VấN Đề
Thay đổi cấu trúc xương quanh khớp nhân tạo là ảnh 
hưởng quan trọng nhất lên kết quả lâm sàng và thời gian 
tồn tại của khớp trong cơ thể. Các phản ứng của xương 
đối với kích thích cơ học thay đổi trong suốt cuộc đời, 
với tiềm năng thích ứng thường giảm sau khi đạt được sự 
trưởng thành xương. Khớp háng của con người cũng có 
những biến đổi và chịu tác dụng cơ sinh học trong suốt 
quá trình tồn tại của nó. Điều này đã dẫn một số câu hỏi 
quan trọng là xương thích ứng như thế nào, những thay 
đổi gì diễn ra xung quanh vật liệu nhân tạo như khớp háng 
nhân tạo và các ảnh hưởng của các thay đổi này đối với sự 
tồn tại của khớp háng nhân tạo trong cơ thể bệnh nhân? 
Đối với khớp háng nhân tạo không xi măng, các thay đổi 
cấu trúc xương quanh khớp càng đặc biệt quan trọng vì 
khả năng cố định cơ học và ổn định sinh học của khớp phụ 
thuộc vào các thay đổi của xương liền kề. Lỏng khớp vô 
khuẩn sau thay khớp nhân tạo nói chung là một vấn đề có 
thể ảnh hưởng lớn đến bệnh nhân trong vòng 10-20 năm 
sau khi phẫu thuật. Phẫu thuật thay khớp háng toàn phần 
không xi măng đã kéo dài hơn thời gian tồn tại của khớp 
nhân tạo trong cơ thể bệnh nhân, tuy nhiên các thay đổi 
mật độ xương quanh khớp nhân tạo không xi măng có thể 
không biểu hiện ra trên lâm sàng và X-quang cho đến khi 
hiện tượng lỏng khớp xuất hiện. Theo dõi diễn biến mật 
độ xương quanh khớp nhân tạo không xi măng nhằm mục 
đích phát hiện sớm các thay đổi bất lợi cho bệnh nhân, 
đồng thời có thể theo dõi và đánh giá các can thiệp nhằm 
giảm quá trình tiêu xương quanh khớp nhân tạo gây lỏng 
khớp vô khuẩn.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP 
NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu là 65 bệnh nhân đã được thay 
khớp háng toàn phần (TKHTP) không xi măng lần đầu 
tại khoa Ngoại bệnh viện Bạch Mai từ tháng 2/2008 đến 
tháng 4/2010. Tổng số 83 khớp được thay và kiểm tra lại 
sau 1 năm, 64 khớp kiểm tra lại sau 2 năm. Có 18 bệnh 
nhân được thay 2 bên. Sử dụng cùng loại khớp bao gồm 
chuôi Versys tiêu chuẩn, ổ cối Trilogy tiêu chuẩn, lót ổ cối 
PE 28 mm. Bệnh nhân thực hiện đúng phác đồ điều trị, tái 
khám đầy đủ theo hẹn.
Phương pháp nghiên cứu mô tả tiến cứu, theo dõi dọc. 
Đo các chỉ số xương theo Dorr để phân loại xương đùi ra 
các loại A, B, C [4]. Thời điểm kiểm tra sau phẫu thuật: 
7 ngày, 3 tháng, 6 tháng, 12 tháng, 24 tháng. Xác định vị 
trí, kích thước khớp nhân tạo, trục chuôi khớp. Đo mức độ 
áp khít của chuôi khớp so với ống tủy xương đùi ngang 
mức giữa mấu chuyển nhỏ và giữa chuôi khớp. Trên phim 
X-quang thẳng của xương đùi, độ áp khít của chuôi so với 
ống tủy từ 80% trở lên được coi là chặt, dưới 80% được 
coi là không chặt [10].
Hình 1. Chuôi áp khít 
trên 80%
Hình 2. Chuôi áp khít 
dưới 80%
Đo mật độ xương bằng phương pháp đo hấp thu tia 
X năng lượng kép
Sử dụng máy HOLOGIC Explore-QDR (USA), kết 
quả được tính bằng khối lượng khoáng trên đơn vị diện 
tích (mg/cm2). Đo mật độ xương (MĐX) quanh chuôi 
khớp Versys theo 7 vùng Gruen TA và MĐX quanh ổ cối 
TẠP CHÍ CHẤN THƯƠNG CHỈNH HÌNH VIỆT NAM - SỐ ĐẶC BIỆT - 2013
128
Trilogy theo 3 vùng DeLee & John Charnley [3], [6]. Đo MĐX trung tâm tại đầu trên xương đùi bên đối 
diện và cột sống thắt lưng nhằm mục đích theo dõi diễn biến MĐX trung tâm của bệnh nhân, đây là các vùng 
không chịu ảnh hưởng của khớp nhân tạo.
Hình 5. Đo MĐX cột 
sống thắt lưng
Hình 6. Đo MĐX đầu 
trên xương đùi
Hình 3. Đo MĐX 
theo 7 vùng Gruen
Hình 4. Đo MĐX 
theo 3 vùng DeLee
III. KẾT QUẢ
62 khớp được thay cho nam và 21 khớp cho nữ với các bệnh lý hoại tử chỏm, gãy cổ xương đùi, viêm cột 
sống dính khớp, thoái hóa thứ phát. Tuổi trung bình 41,89±12,87. Loại xương đùi chủ yếu là loại B chiếm 
69,9%. Hai loại xương đùi A và C có tỷ lệ tương đương nhau, tương ứng 15,7% và 14,4%.
Không có khác biệt về mức độ giảm MĐX quanh chuôi liên quan đến các yếu tố kích thước, trục chuôi, 
bệnh lý, tuổi. Không có khác biệt về mức độ giảm MĐX quanh ổ cối liên quan đến góc nghiêng dạng của ổ 
cối, bệnh lý, tuổi và giới tính.
Biểu đồ 1.Thay đổi mật độ xương quanh chuôi
MĐX quanh chuôi giảm sau 3, 6, 12, 24 tháng. Vùng 7 là vùng có mức độ giảm MĐX nhiều nhất. Vùng 
4 có mức độ giảm MĐX ít nhất. MĐX quanh chuôi khớp sau 24 tháng ít thay đổi so với thời điểm sau 
12 tháng.
Sau 3, 6, 12 tháng MĐX quanh chuôi khớp áp khít dưới 80% giảm tương ứng với 78,74±72,97; 
80,68±60,59 và 80,13±68,92 (mg/cm2). MĐX quanh chuôi khớp áp khít từ 80% trở lên thay đổi giảm ít hơn, 
tương ứng với 65,29±66,88; 51,64±102,84 và 32,30±85,61 (mg/cm2) (p<0,05). Sau 24 tháng không có sự 
khác biệt giữa 2 loại.
Phần 2: Phần nội soi và thay khớp
129
Biểu đồ 2. Thay đổi mật độ xương quanh chuôi khớp theo loại xương
MĐX quanh xương đùi loại C có mức độ thay đổi giảm nhiều hơn loại A và B trong cả 24 tháng theo dõi.
Biểu đồ 3. Thay đổi mật độ xương quanh ổ cối
MĐX quanh ổ cối sau phẫu thuật 24 tháng có xu hướng 
tăng dần trở lại. Vùng 2 có xu hướng giảm MĐX liên tục 
(p<0,05). Vùng 1 và 3 có sự thay đổi tăng mật độ xương.
IV. BÀN LUẬN
MĐX quanh khớp háng nhân tạo sau 24 tháng giảm, 
trong khi MĐX trung tâm có xu hướng tăng chứng tỏ giảm 
MĐX quanh khớp nhân tạo là do tác động trực tiếp của 
các thay đổi quanh khớp nhân tạo đối với xương liền kề 
chứ không phải do giảm MĐX toàn thân.
Thay dổi mật độ xương quanh chuôi khớp
Trong nghiên cứu của chúng tôi sau 3, 6 và 12 tháng 
MĐX quanh chuôi giảm so với thời điểm sau phẫu thuật 
7 ngày với các mức giảm tương ứng 7,01%; 6,37% và 
5,34%. Nhóm 64 khớp kiểm tra liên tục sau 24 tháng cũng 
quan sát được kết quả tương tự, MĐX tại các thời điểm 3, 
6, 12, 24 tháng giảm tương ứng 7,31%; 6,86%; 6,8% và 
6,79%. Venesmaa PK nhận thấy MĐX giảm ở tất cả các 
vùng theo Gruen TA trong 3 tháng đầu tiên từ 3,4% đến 
14,4%. Sau năm đầu tiên MĐX giảm rõ rệt nhất tại vùng 
7 là 22,9%. Sang năm thứ 2 MĐX có sự tăng nhẹ trở lại 
và không thay đổi cho đến hết năm thứ 3. Tác giả cho rằng 
MĐX quanh chuôi khớp trong 3 tháng đầu tiên giảm chủ 
yếu do hạn chế chịu lực trên chân phẫu thuật và do stress 
shielding [18]. Yuji Hirano và cộng sự cũng có kết luận 
tương tự [19]. Kroger H cho rằng nguyên nhân giảm ngay 
MĐX quanh chuôi sau phẫu thuật là do kết quả của việc 
doa ống tủy và mài giũa calcar để đặt chuôi khớp nhân 
tạo [11].
Kết quả của chúng tôi cho thấy sử dụng chuôi khớp 
Versys là loại cố định đầu gần ở 2/3 trên của chuôi, MĐX 
xung quanh chuôi chủ yếu giảm tại các vùng 1, 2, 6, 7 là 
các vùng có phủ vật liệu kết dính với xương liền kề. Phần 
1/3 dưới của chuôi thuôn nhỏ bề mặt nhẵn không phủ vật 
liệu bề mặt, do đó không có tiếp xúc chặt chẽ và không 
có phát triển của xương liền kề. Các vùng 1, 2, 6, 7 là các 
TẠP CHÍ CHẤN THƯƠNG CHỈNH HÌNH VIỆT NAM - SỐ ĐẶC BIỆT - 2013
130
vùng chịu stress shielding dẫn đến MĐX quanh các 
vùng này giảm nhiều hơn so với các vùng 3, 4, 5. 
Theo chúng tôi có một số yếu tố có thể ảnh hưởng 
đến sự thay đổi MĐX. Thứ nhất quá trình doa và mài 
ống tủy đầu trên xương đùi đã tạo ra các gãy xương 
nhỏ (microfractures) hoặc ghép xương tự thân tự 
động (autografting) tạo ra một quá trình liền xương 
quanh chuôi khớp. Thứ hai là vận động hạn chế ngay 
sau phẫu thuật của bệnh nhân do còn đau, phần mềm 
quanh khớp háng không có độ co giãn phù hợp, một 
số động tác bị cấm đã làm giảm MĐX quanh khớp 
nhân tạo và tăng dần trở lại khi vận động của bệnh 
nhân phục hồi tốt hơn. Thứ ba là do thay đổi sinh cơ 
học của khớp háng nhân tạo. Tác dụng cơ học tạo 
ra stress shielding làm chậm quá trình phát triển của 
xương và làm giảm MĐX quanh chuôi, trong khi đó 
quá trình sinh học kích hoạt hủy cốt bào do các mảnh 
hạt vỡ làm tiêu xương vô khuẩn quanh khớp nhân 
tạo. Vùng nào càng có stress shielding cao, tiếp xúc 
với các mảnh hạt vỡ càng nhiều thì vùng đó càng có 
mức độ giảm MĐX cao hơn. [6], [16].
Thay đổi mật độ xương quanh chuôi khớp và 
loại xương đùi
Sau phẫu thuật 3, 6, 12, 24 tháng MĐX quanh 
chuôi của xương đùi loại C giảm tương ứng 12,06%; 
16,63%; 11,68% và 10,02% giảm nhiều hơn so với 
loại A và B. Xương đùi loại C với chất lượng xương 
tồi, thường do loãng xương (osteoporosis), ống tủy 
rộng vỏ xương mỏng làm giảm khả năng chịu tải 
lực gây ra loãng xương quanh chuôi và ngay cả phía 
dưới chuôi khớp nhân tạo [15]. Các liên kết xương 
bị gãy do loãng xương tạo ra các khoảng trống rộng 
hơn là điều kiện thuận lợi cho sự thâm nhập của các 
mảnh hạt vỡ với các kích cỡ và bản chất khác nhau đi 
xa hơn, xâm nhập xung quanh chuôi khớp, kích thích 
hoạt động của hủy cốt bào trên diện rộng hơn quanh 
chuôi của xương đùi loại C so với loại A và B [7].
Thay đổi mật độ xương và độ áp khít đầu trên 
xương đùi
Độ vững cơ học ban đầu của loại chuôi áp khít từ 
80% trở lên đã tạo điều kiện tốt cho phát triển xương 
lên bề mặt khớp, hay nói cách khác tạo điều kiện 
thuận lợi cho cố định sinh học [2]. Henrik Boden 
theo dõi MĐX của 20 bệnh nhân được thay khớp 
háng nhân tạo không xi măng chia làm 2 nhóm vững 
và không vững cơ học. MĐX quanh chuôi của nhóm 
không vững giảm toàn bộ dọc theo trục chuôi, trong 
khi đó MĐX quanh chuôi của nhóm chuôi vững chỉ 
giảm ở đầu gần của chuôi [1].
Thay đổi mật độ xương quanh ổ cối nhân tạo
MĐX tại các vùng 1 và 3 quanh ổ cối nhân tạo có 
xu hướng tăng trong khi tại vùng 2 MĐX diễn biến 
theo chiều hướng giảm liên tục 5,55%, 5,94% và 
7,23% tương ứng tại các thời điểm sau phẫu thuật 3, 6 
và 12 tháng (p<0,001), sau 24 tháng là 7,55% (n=64, 
p<0,05). Kim YH cho rằng sự tăng MĐX quanh viền 
ổ cối nhân tạo và giảm ở trung tâm ổ cối cho thấy lực 
đã được truyền tải ra xung quanh viền ổ cối và xuất 
hiện stress shielding tại vùng trung tâm [9].
Chúng tôi sử dụng loại ổ cối Trilogy tiêu chuẩn 
có lỗ bắt vít. Các lỗ này đều có hướng về phía trung 
tâm, tương ứng với vùng 2. Khi khoan và bắt vít qua 
ổ cối, thực chất cũng đã gây ra các gãy xương vi thể 
(microfractures) hay tạo một ghép xương tự thân 
(autograft), tương tự như diễn biến khi doa và mài 
ống tủy, dẫn đến thay đổi cấu trúc xương. Trong khi 
đó vùng ngoại vi ổ cối tương ứng vùng 1 và 3 theo 
Delee chỉ chịu các thay đổi chủ yếu tại bề mặt nông 
do kết quả doa ổ cối mà không có các can thiệp sâu, 
do vậy cấu trúc xương tại vùng ngoại vi ít có xáo 
trộn. Các va chạm giữa các giao diện của khớp nhân 
tạo và xương đã tạo ra các hạt vỡ nhỏ. Va chạm tại 
vùng 2 quanh lỗ vít là kiểu va chạm thứ 4 theo mô 
tả của Schmalzried TP [16]. Theo chúng tôi các vi 
chuyển động va chạm giữa vít bắt vào ổ cối cũng có 
thể là tác nhân tạo ra các mảnh vỡ gây tiêu xương vô 
khuẩn, hoặc là tác nhân cơ học kích thích làm thay 
đổi MĐX quanh ổ cối nhân tạo do đó cần phải có các 
nghiên cứu cơ bản sâu hơn nữa.
Theo dõi thay đổi mật độ xương quanh khớp 
háng nhân tạo
MĐX quanh khớp háng nhân tạo không xi măng 
có ảnh hưởng đến thời gian tồn tại của khớp trong cơ 
thể bệnh nhân. Yamaguchi K sử dụng phương pháp 
DEXA theo dõi MĐX quanh chuôi khớp nhận thấy 
các thay đổi xảy ra chủ yếu trong 12 tháng đầu tiên. 
Sau 12 tháng MĐX ổn định ở tất cả các vùng [20]. 
Venesmaa P quan sát thấy MĐX quanh chuôi không 
xi măng bắt đầu tăng nhẹ trở lại sau 2 năm và ổn định 
hoàn toàn vào năm thứ 3 [18]. Panisello JJ cho rằng 
6 tháng đầu tiên sau phẫu thuật TKHTP không xi 
măng, MĐX quanh chuôi giảm là do ảnh hưởng của 
việc doa, mài giũa xương đùi. Sau 6 tháng đến 12 
tháng MĐX quanh chuôi bắt đầu ổn định, sau giai 
đoạn này MĐX ít có thay đổi trong vòng 5 năm theo 
dõi [12].
Phần 2: Phần nội soi và thay khớp
131
Trong một nghiên cứu khác, Venesmaa P đo MĐX 
quanh chuôi khớp nhân tạo của 19 bệnh nhân có chỉ định 
thay lại khớp do lỏng khớp vô khuẩn. Kết quả cho thấy 
MĐX tại tất cả các vùng theo Gruen TA đều giảm mạnh từ 
8,8%-25,5%, và tổng MĐX quanh chuôi khớp giảm 19,5% 
so với MĐX của xương đùi bên đối diện. Tác giả cho rằng, 
MĐX giảm toàn bộ quanh chuôi khớp là dấu hiệu của lỏng 
khớp. Sự mất xương rộng rãi quanh chuôi khớp do lỏng 
khớp vô khuẩn sinh học và do ma sát cơ học tạo ra bởi 
sự mất vững của chuôi khớp. Các dấu hiệu thay đổi trên 
X-quang quanh chuôi khớp như đường viền sáng thấu xạ, 
hay những ổ tiêu xương đều xuất hiện muộn hơn. Như vậy 
đo MĐX quanh khớp nhân tạo bằng phương pháp DEXA 
có thể chẩn đoán sớm lỏng khớp dựa vào mức độ giảm 
MĐX quanh khớp nhân tạo [17].
 V. KẾT LUẬN
Mật độ xương quanh khớp nhân tạo không xi măng cần 
được theo dõi liên tục sau phẫu thuật. Nếu mật độ xương 
có mức độ giảm nhiều, hoặc giảm liên tục cần có can thiệp 
điều trị như sử dụng các thuốc bisphosphnates để phòng 
ngừa tiêu xương quanh khớp nhân tạo.
Tài liệu tham khảo
1.	 Boden	H,	Adolphson	P,	Oberg	M	(2004), “Unstable 
versus stable uncemented femoral stems: a 
radiological study of periprosthetic bone changes 
in two types of uncemented stems with different 
concepts of fixation”, Arch Orthop Trauma Surg. 
Jul;124(6):382-92. Epub 2004 Apr 27.
2.	 Burke	DW,	O’Connor	DO,	 Zalenski	 EB,	 Jasty	M,	
Harris	 WH	 (1991), “Micromotion of cemented and 
uncemented femoral components”, J Bone Joint Surg 
Br. Jan;73(1):33-7.
3.	 DeLee	 JG,	 Charnley	 J	 (1976), “Radiological 
demarcation of cemented sockets in total hip 
replacement”, Clin Orthop Relat Res. Nov-
Dec;(121):20-32.
4.	 Dorr	 LD,	 Faugere	 MC,	 Mackel	 AM,	 Gruen	 TA,	
Bognar	 B,	 Malluche	 HH	 (1993), “Structural and 
cellular assessment of bone quality of proximal 
femur”, Bone. May-Jun;14(3):231-42.
5.	 Grochola	 LF,	 Habermann	 B,	Mastrodomenico	 N,	
Kurth	A	(2008),	 “Comparison of periprosthetic bone 
remodelling after implantation of anatomic and straight 
stem prostheses in total hip arthroplasty”, Arch Orthop 
Trauma Surg, Apr;128(4):383-92. Epub 2007 Nov 24.
6.	 Gruen	 TA,	 McNeice	 GM,	 Amstutz	 HC	 (1979),	
“Modes of failure” of cemented stem-type femoral 
components: a radiographic analysis of loosening”, 
Clin Orthop Relat Res. Jun;(141):17-27.
7.	 Kadoya	Y,	 Kobayashi	A,	Ohashi	 H	 (1998), “Wear 
and osteolysis in total joint replacements”, Acta Orthop 
Scand. 69:1–16. 
8.	 Kalfas	 IH	 (2001), “Principles of bone healing”, 
Neurosurg Focus. Apr 15;10(4):E1.
9.	 Kim	 YH	 (2008), “The results of a proximally-
coated cementless femoral component in total hip 
replacement: a five- to 12-year follow-up”, J Bone 
Joint Surg Br. Mar;90(3):299-305.
10.	 Kim	 YH,	 Kim	 VE	 (1993), “Uncemented porous-
coated anatomic total hip replacement. Results at six 
years in a consecutive series”, J Bone Joint Surg Br. 
Jan;75(1):6-13.
11.	 Kröger	 H,	 Miettinen	 H,	 Arnala	 I,	 Koski	 E,	
Rushton	 N,	 Suomalainen	 O	 (1996),	 “Evaluation 
of periprosthetic bone using dual-energy x-ray 
absorptiometry: precision of the method and effect 
of operation on bone mineral density”, J Bone Miner 
Res. Oct;11(10):1526-30.
12.	 Panisello	 JJ,	 Canales	 V,	 Herrero	 L,	 Herrera	
A,	 Mateo	 J,	 Caballero	 MJ	 (2009),	 “Changes in 
periprosthetic bone remodelling after redesigning 
an anatomic cementless stem”, Int Orthop. 2009 
Apr;33(2):373-9.
13.	 Pape	HC,	Giannoudis	P	(2007), “The biological and 
physiological effects of intramedullary reaming”, J 
Bone Joint Surg Br. Nov;89(11):1421-6.
14.	 Pearson	OM,	Lieberman	DE	 (2004), “The aging of 
Wolff’s “law”: ontogeny and responses to mechanical 
loading in cortical bone”, Am J Phys Anthropol. Suppl 
39:63-99
15.	 Peck	JJ,	Stout	SD	 (2009), “The effects of total hip 
arthroplasty on the structural and biomechanical 
properties of adult bone”, Am J Phys Anthropol. 
Feb;138(2):221-30
16.	 Schmalzried	TP,	Callaghan	JJ	(1999), “Wear in total 
hip and knee replacements”, J Bone Joint Surg Am. 
Jan;81(1):115-36. 
17.	 Venesmaa	 P,	 Kröger	 H,	 Miettinen	 H,	 Jurvelin	 J,	
Suomalainen	O,	Alhava	E	(2000), “Bone loss around 
failed femoral implant measured by dual-energy X-ray 
absorptiometry”, J Orthop Sci. 5(4):380-4
TẠP CHÍ CHẤN THƯƠNG CHỈNH HÌNH VIỆT NAM - SỐ ĐẶC BIỆT - 2013
132
18. Venesmaa PK, Kröger HP, Miettinen HJ, Jurvelin 
JS, Suomalainen OT, Alhava EM (2001), “Monitoring 
of periprosthetic BMD after uncemented total hip 
arthroplasty with dual-energy X-ray absorptiometry-
-a 3-year follow-up study”, J Bone Miner Res. 
Jun;16(6):1056-61.
19. Y. Hirano, H. Hagino, K. Nakamura, H. Katagiri, 
T. Okano, H.Kishimoto, K. Morimoto, R. Teshima 
and K. Yamamoto (2001), “Longitudinal change in 
periprosthetic, peripheral, and axial bone mineral 
density after total hip arthroplasty”, MODERN 
RHEUMATOLOGY, Volume 11, Number 3, 217-221
20. Yamaguchi K, Masuhara K, Ohzono K, Sugano N, 
Nishii T, Ochi T (2000), “Evaluation of periprosthetic 
bone-remodeling after cementless total hip 
arthroplasty. The influence of the extent of porous 
coating”, J Bone Joint Surg Am. Oct;82-A(10):1426-
31.