Một số nguyên tắc và giải pháp bảo tồn giá trị truyền thống của kiến trúc nhà ở dọc sông rạch vùng đồng bằng sông Cửu Long

KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 40 
BÀI BÁO KHOA HỌC 
MỘT SỐ NGUYÊN TẮC VÀ GIẢI PHÁP BẢO TỒN 
GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG CỦA KIẾN TRÚC NHÀ Ở DỌC SÔNG RẠCH 
VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG 
Lê Thị Mai Hương1 
Tóm tắt: Vùng đất đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) với hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng 
chịt, thiên nhiên đa dạng. Từ xưa giao thông đường thủy trở thành phương tiện đi lại chủ yếu. Các 
hoạt động, sinh hoạt của người dân (buôn bán, trao đổi hàng hóa, nuôi trồng, sản xuất 
nông nghiệp) đều diễn ra gắn liền với sông nước. Trên thực tế những giá trị được hình thành từ 
xưa còn đến bây giờ như các chợ nổi, các vùng cù lao nổi tiếng, các quần thể cảnh quan đặc trưng 
sông nước Nam Bộ đang trên đà suy thoái và có nguy cơ mất đi vì nhiều nguyên nhân. 
Dưới góc nhìn của việc bảo tồn các giá trị truyền thống, kiến trúc nhà ở dọc sông cũng trên tinh 
thần tìm lại và phát huy những lối ứng xử vốn có của cư dân dựa trên khía cạnh kiến trúc, hình thái 
kiến trúc, quần thể, góp phần tăng nhận thức về một loại hình nhà ở vô cùng quan trọng, là đặc 
trưng không thể thiếu của vùng. 
Từ khóa: Nhà ở dọc sông rạch, giá trị truyền thống của kiến trúc, nhà ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long. 
1. ĐẶT VẤN ĐỀ* 
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có diện 
tích khoảng 40.604 km2, gồm 12 tỉnh: Long An, 
Tiền Giang, Bến Tre, Đồng Tháp, Vĩnh Long, 
Trà Vinh, Cần Thơ, An Giang, Sóc Trăng, Bạc 
Liêu, Cà Mau, Kiên Giang. Đô thị thường có 
qui mô vừa và nhỏ, phân bố không đồng đều, 
dân số khoảng 17,51 triệu người (năm 2014), là 
vùng đất rộng lớn chiếm 12% diện tích, 19% 
dân số cả nước, mạng lưới sông, kênh rạch dày 
đặc. Đồng bằng sông Cửu Long với 54.000 ki lô 
mét sông rạch, khí hậu quanh năm nóng ẩm, 
thời tiết hai mùa mưa nắng rõ rệt; đặc biệt đây là 
vùng kinh tế phát triển tương đối chậm đã có 
những tác động rất lớn đến cách xây nhà và vật 
liệu xây nhà của người dân nơi đây. Một kiểu 
nhà ở đặc trưng, mang tính truyền thống của 
một vùng đất bao giờ cũng phải được xây dựng 
trên cơ sở những nguyên tắc cơ bản. Trước hết, 
ngôi nhà đó phải phù hợp với điều kiện môi sinh 
trong vùng. Điều này sẽ giúp cho con người 
sáng tạo ra những mẫu nhà phù hợp để bảo vệ 
1 Bộ môn Đồ họa kỹ thuật - Khoa Cơ khí, Trường Đại học 
Thủy lợi 
cho cuộc sống yên ổn của mình. Thứ đến, điều 
kiện kinh tế – xã hội cũng là những yếu tố ảnh 
hưởng trực tiếp đến vấn đề xây dựng nhà ở như 
khả năng tài chính, nhà xây trên đất trồng trọt, 
nhà xây cạnh mé sông đều có những cấu trúc 
và nguyên vật liệu khác nhau. Người dân đã 
nhận thấy tầm quan trọng của sông rạch trong 
việc ổn định cuộc sống của họ sau này. Cho 
nên, việc chọn địa bàn cư trú ven sông rạch 
không phải là một lựa chọn ngẫu nhiên, mà đó 
là tất cả những kinh nghiệm thực tiễn từ việc 
tương tác với môi trường tự nhiên. Việc cư trú 
ven sông đã tạo thuận lợi cho việc di chuyển 
bằng đường thủy, phù sa sông rạch bồi đắp 
quanh năm thuận lợi cho việc dẫn thủy nhập 
điền, tưới tiêu ruộng đồng, hoa màu. (Trần Văn 
An, 1995). 
Do nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội, giao 
thông đường bộ cùng các phương tiện phát triển 
mạnh, giao thông đường thuỷ mất dần vai trò 
then chốt chi phối sự phát triển kinh tế và đời 
sống dân cư. Hình thái đô thị phát triển với 
nhiều biến đổi theo hướng đồng dạng như các 
đô thị khác trong cả nước, bộc lộ nguy cơ mất 
bản sắc của một vùng sông nước. Mục tiêu 
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 41 
chính của bài báo là nghiên cứu và đúc kết lại 
các giá trị đặc trưng trong kiến trúc nhà ở dọc 
sông rạch vùng ĐBSCL làm cơ sở để hình thành 
nên các nguyên tắc và giải pháp bảo tồn thể loại 
kiến trúc này. 
2. THỰC TRẠNG NHÀ Ở DỌC SÔNG 
RẠCH VÙNG ĐBSCL 
2.1. Khu vực phân bố 
Địa hình vùng ĐBSCL bằng phẳng với hệ 
thống sông ngòi chằng chịt, phương thức di 
chuyển bằng thuyền là tối ưu tạo nên kiểu quần 
cư gắn với nước, cụ thể là: 
- Nhà ở dọc sông rạch tại nơi hợp lưu của các 
con sông, kênh rạch. 
 - Nhà ở dọc sông rạch tại giao điểm của 
tuyến sông và đường giao thông. 
 - Nhà ở dọc sông rạch dọc theo các tuyến 
sông, cù lao. 
2.2. Đặc điểm kiến trúc 
Các điểm cư dân nằm thành cụm, xóm theo các 
khu vực có kênh rạch, hòa hợp trong môi trường 
thiên nhiên. Hướng nhà thường là đông, đông 
nam hoặc nam, nếu gặp trục lộ giao thông hoặc 
ven sông rạch thì không chọn hướng. Kiến trúc 
nhà thuộc dạng bán kiên cố, mặt bằng bố trí đơn 
giản gồm sân, vườn rau, cây ăn trái, chuồng 
nuôi gia súc, công trình phụ, khu vệ sinh. Khi 
liên kết với môi trường thiên nhiên, tạo thành 
hai loại hình cư trú: đơn cư là loại nhà bám theo 
một dạng địa hình nhất định như nhà đất, nhà 
sàn, nhà nổi trên sông; lưỡng cư là loại nhà có 
một phần bám vào nền đất, một phần sàn vươn 
ra mặt sông (Phạm Quang Diệu, 2004). 
- Về kiến trúc: Hướng nhà thường quay ra mé 
sông hay trục giao thông. Nhà ven sông rạch có 
chỗ để neo ghe thuyền; có nhà còn đào thông 
mương cạnh nhà để tiện vận chuyển thóc lúa, 
nông sản từ ruộng vườn vào tận nhà. Khu sản xuất 
phụ hoặc kho chứa lúa, củi, để nông cụ,... thường 
được bố trí gần khu bếp, nhà phụ. Khu vệ sinh 
tắm rửa thường nằm biệt lập phía sau, không gắn 
với nhà chính và được làm bằng vật liệu tạm. Kiến 
trúc nhà ở truyền thống ở ĐBSCL đơn giản hơn 
hai miền Trung và Bắc nhưng cũng hình thành các 
giải pháp kiến trúc riêng phù hợp với khí hậu nhiệt 
đới miền sông nước, như hàng hiên và những tấm 
che chắn nắng, vách, cửa, mái hiên. Mái nhà còn 
có khả năng tận dụng năng lượng tự nhiên từ ánh 
nắng mặt trời bằng các khoảng hở trên phần mái ở 
gian giữa. 
- Về kết cấu: Kết cấu khung nhà thường đơn 
giản, không có tính kiên cố, mái có độ dốc cao 
để thoát nước nhanh. Các vùng nước ngập có 
loại nhà sàn chịu lực trên hệ cột cắm sâu xuống 
lòng đất bùn. Hệ thống không gian sản xuất phụ 
trong nhà thường được bố trí mở, xung quanh 
khu nhà chính có các vách ngăn hở, có cửa treo 
hoặc chống lên để tiện cho sinh hoạt. Bộ phận 
mái của nhà cổ truyền chiếm tỉ lệ khá lớn, đôi 
khi quá nửa so với phần chính diện nhà. 
- Về vật liệu: Vật liệu xây dựng nhà chủ yếu 
từ gỗ và tre, tràm, đước, vách bằng lá dừa nước, 
hoặc đất trộn rơm rạ, gạch, gốm chịu nước, 
không hút nước và mau khô sạch, thích hợp với 
môi trường ẩm ướt và ngập lụt. Mái ngói hoặc 
bằng vật liệu lá cọ, dừa nước, rơm rạ, có khả 
năng cách nhiệt tốt, tránh mưa, tránh nắng triệt 
để, chống lại những bất lợi của thiên nhiên. 
2.3. Thực trạng nhà ở dọc sông rạch vùng 
ĐBSCL 
Biến đổi khí hậu và nước biển dâng diễn ra 
nhanh hơn dự báo, gây ra nhiều hiện tượng thời 
tiết cực đoan, ảnh hưởng đến sinh kế và đời 
sống của người dân. Mặt trái từ hoạt động phát 
triển kinh tế với cường độ cao gây nhiều hệ lụy 
như: Ô nhiễm môi trường, mất cân bằng sinh 
thái nghiêm trọng, sụt lún đất, suy giảm mực 
nước ngầm, xâm thực bờ biển, nhiều diện tích 
rừng tự nhiên, nhất là rừng ngập mặn, rừng 
tràm, rừng phòng hộ bị chặt phá, chuyển đổi 
sang mục đích sử dụng khác hoặc bị suy thoái 
nặng nề. Bên cạnh đó, việc khai thác bùn cát 
quá mức, xây dựng nhà cửa và hạ tầng sát bờ 
sông, kênh, rạch làm gia tăng nguy cơ sạt lở 
(Hình 1). Do nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, 
giao thông đường thuỷ mất dần vai trò then chốt 
ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế và đời sống 
dân cư, đô thị phát triển với nhiều biến đổi bộc 
lộ nguy cơ mất bản sắc của một vùng sông 
nước. (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2012) 
Tóm lại “nhà ở dọc sông rạch” là loại hình nhà 
ở đặc trưng của cư dân vùng ĐBSCL (Hình 2), 
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 42 
cần được quan tâm và nhìn nhận đúng những 
giá trị của nó, đồng thời có những dự đoán về 
xu hướng phát triển để có những hướng tác 
động kịp thời. 
Hình 1. Nguy cơ sạt lở do biến đổi khí hậu Hình 2. Kiến trúc đặc trưng vùng ĐBSCL 
3. CƠ SỞ NGHIÊN CỨU 
3.1. Hướng tiếp cận 
Với quan điểm phân tích công trình kiến trúc 
lấy thành phần cấu thành nên công trình là 
những yếu tố cơ bản; bên cạnh đó còn có các 
yếu tố bên ngoài như điều kiện tự nhiên, văn 
hóa, kinh tế, xã hội, lịch sử... cũng như ảnh 
hưởng đến kiến trúc, nó tác động đến vị trí xây 
dựng, hình thức kiến trúc, hệ kết cấu, tổ chức 
không gian của công trình... 
3.2. Các yếu tố tác động đến việc hình 
thành và phát triển công trình kiến trúc 
- Điều kiện tự nhiên: Biến đổi khí hậu đang 
diễn ra ở quy mô toàn cầu, trong khu vực và ở 
Việt Nam, vùng ĐBSCL là một vùng chịu ảnh 
hưởng tiêu cực nhất trong khu vực cả về mặt sinh 
thái, hệ canh tác và cơ cấu kinh tế - xã hội. Các 
hiện tượng đã và đang xảy ra tại ĐBSCL như: 
Nước biển dâng (Hình 3), hạn hán, xâm nhập mặn 
(Hình 4), mưa dông, lốc xoáy và sạt lở đất. 
Hình 3. Chỉ cần mực nước biển dâng lên 1m, 
1/3 diện tích ĐBSCL sẽ ngập sâu trong nước 
Hình 4. Tình trạng hạn hán ở vùng ĐBSCL 
- Yếu tố văn hóa, xã hội, kinh tế: Có tác động 
mạnh mẽ đến tổ chức không gian kiến trúc của 
các thể loại công trình. Đặc trưng cơ bản trong 
văn hóa-xã hội và kinh tế tại vùng ĐBSCL rất 
đa dạng, bởi ở đây có nhiều dân tộc cùng sinh 
sống (Kinh, Chăm, Khmer, Hoa,). Để có thể 
đưa ra giải pháp quy hoạch, kiến trúc phù hợp 
với điều kiện văn hóa- xã hội và kinh tế thì phải 
xác định được những đặc điểm và tác động cơ 
bản của các yếu tố này đến giải pháp tổ chức 
không gian kiến trúc công trình. (Tạp chí Kiến 
trúc số 6, 2016). 
- Kĩ thuật xây dựng: Nhà vừa là nơi sinh hoạt 
vừa là không gian nghỉ ngơi, thư giãn nên cần 
đảm bảo các yếu tố công năng. Về công năng 
cần có những không gian chức năng chính như 
phòng khách, phòng bếp, phòng ngủ, phòng thờ 
và phòng vệ sinh. Bên cạnh đó, còn có các khu 
vực giao thông như hành lang, lan can, lối đi 
thông thủy. Thiết kế kiến trúc phải đảm bảo tính 
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 43 
khả thi trong thi công xây dựng từ việc lựa chọn 
vật liệu, chất liệu sơn, kết cấu hạ tầng bên trong. 
4. NHÀ Ở DỌC SÔNG RẠCH CỦA MỘT 
SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ CÁC BÀI 
HỌC KINH NGHIỆM VỀ GIÁ TRỊ KIẾN 
TRÚC TRUYỀN THỐNG 
4.1. Nhà ở ven sông tại khu vực chợ nổi 
Damnoen Saduak - Thái Lan 
Damnoen Saduak là chợ nổi không họp trên 
sông mà họp trên các kênh rạch chằng chịt thuộc 
huyện cùng tên, tỉnh Ratchaburi cách Bangkok 
105 km về phía Tây Nam của Thái Lan. Đây 
được xem là ngôi chợ khá sầm uất và đa dạng 
hàng hóa (Hình 05, 06). Chợ là địa điểm thu hút 
khách du lịch, cũng như khám phá nét đẹp của 
cuộc sống người dân trên kênh rạch rõ nét nhất. 
Người dân dùng thuyền để đi lại và mua bán, 
sinh hoạt (Tạp chí Kiến trúc số 6, 2016). 
Hình 5, 6. Chợ nổi Damnoen Saduak – Thái Lan 
Đây là bài học về sự tôn trọng gìn giữ và 
phát huy nét văn hóa đời sống của người dân 
dọc theo hai bờ sông chợ nổi để phục vụ cho các 
hoạt động kinh doanh và du lịch. 
4.2. Ngôi trường nổi Makoko, Lagos - Nigeria 
Ngôi trường là bài học tiêu biểu cho sự thích 
ứng với môi trường tự nhiên vùng duyên hải 
châu Phi, cũng như những đô thị sông nước 
trên thế giới (Hình 7, 8). Trường học nổi 
Makoko tại Lagos, Nigeria. Đây là một ngôi 
trường độc đáo nằm trên khu đầm ở ven biển 
châu Phi. Ngôi trường với sức chứa khoảng 
100 học sinh. Công trình 3 tầng nổi trên mặt 
nước với chân đế được làm từ 256 thùng nhựa, 
trường có cả sân chơi và không gian xanh (Tạp 
chí Kiến trúc số 6, 2016). 
Hình 7, 8. Ngôi trường nổi Makoko, Lagos – Nigeria 
4.3. Khu làng nổi Kampong Ayer – Brunei 
Bài học về sự quan tâm và tôn trọng những giá 
trị lịch sử kiến trúc của chính phủ, người dân. 
Kampong Ayer hiện là ngôi làng nổi lớn nhất trên 
thế giới, gắn liền với lịch sử hình thành và phát 
triển của Brunei. Tại đây có khoảng 30.000 dân cư 
sinh sống chiếm 10% dân số Brunei với 40 ngôi 
làng trên mặt nước, các ngôi nhà trong làng liên kết 
với nhau bằng 50km hệ thống đường đi được kết 
nối bằng gỗ. Mặc dù được xây dựng trên sông 
nước, nhưng các ngôi nhà gỗ đều được chạm khắc 
tinh xảo, với những đường nét hoa văn độc đáo, 
sàn nhà được trải thảm, mỗi hộ dân cũng giữ cho 
mình một khoảng không gian để trồng trọt và chăn 
nuôi gia súc, cuộc sống của họ cũng không khác gì 
nhiều so với cuộc sống trên đất liền (Hình 9, 10). 
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 44 
Hình 9, 10. Khu làng nổi Kampong Ayer – Brunei 
5. NHÀ Ở DỌC SÔNG RẠCH CỦA MỘT 
SỐ KHU VỰC TIÊU BIỂU VÙNG ĐBSCL 
VÀ CÁC GIẢI PHÁP BẢO TỒN GIÁ TRỊ 
KIẾN TRÚC TRUYỀN THỐNG 
5.1 Nhà ở dọc sông rạch của một số khu 
vực tiêu biểu vùng ĐBSCL: 
Các khu vực lựa chọn nghiên cứu bao gồm: 
Khu vực chợ nổi Cái Bè - Tiền Giang; Khu 
vực chợ nổi Cái Răng - Cần Thơ; Khu vực 
chợ nổi Ngã Bảy - Hậu Giang; Khu vực chợ 
Cà Mau. 
5.1.1. Cộng đồng nhà ở dọc sông tại khu 
vực chợ nổi Cái Bè 
Khu vực nghiên cứu có diện tích khoảng: 
30ha, khoảng 400 hộ dân, chiều dài khoảng 1,5 
km. Chợ nổi Cái Bè được hình thành từ khoảng 
cuối thập niên 80 của thế kỷ XVII. Đây là nơi 
giao thương hàng hóa không chỉ trong tỉnh Tiền 
Giang mà còn là nơi giao thương của các tỉnh 
lân cận. 
 (Hình 11, 12) (Ngô Văn Lệ - Ngô Thị 
Phương Lan – Huỳnh Ngọc Thu, 2015). 
Hình 11, 12. Chợ nổi Cái Bè - Tiền Giang 
Nhà ở trong khu vực được chọn tập trung hai 
bên bờ sông dọc theo chợ nổi, có thể dựa theo 
đặc điểm cấu tạo nền đất chia nhà ở thành các 
loại: nhà trên ghe, nhà nổi (còn gọi là nhà bè), 
nhà trên cọc - nhà sàn, nhà nửa trên cọc-nửa 
trên nền đất, nhà trên nền đất. 
5.1.2. Cộng đồng nhà ở dọc sông tại khu vực 
chợ nổi Cái Răng 
Khu vực nghiên cứu có diện tích khoảng 
25ha, khoảng 250 hộ dân, chiều dài khoảng 1,2 
km. Chợ nổi Cái Răng nằm trên một nhánh của 
dòng sông Hậu chảy qua quận Cái Răng, thành 
phố Cần Thơ (Hình 13, 14). Chợ nổi Cái Răng 
được hình thành vào những năm đầu của thế kỷ 
20, chợ nằm trên trục đường thủy sông Cần Thơ 
– kênh Xà No nên rất thuận tiện cho việc giao 
thương, buôn bán với các tỉnh lân cận và cả 
vùng ĐBSCL. Đây là lý do chợ nổi Cái Răng có 
quy mô lớn và sầm uất nhất trong vùng. Không 
gian văn hóa chợ nổi Cái Răng tích hợp nhiều 
loại hình di sản văn hóa phi vật thể: tập quán xã 
hội và tín ngưỡng, tri thức dân gian, nghệ thuật 
trình diễn dân gian (đờn ca tài tử) và những di 
sản này vẫn đang được gìn giữ và lưu truyền. 
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 45 
Hình 13, 14. Chợ nổi Cái Răng 
Các dữ liệu thu thập được từ việc khảo sát 
thực địa và nguồn tài liệu tham khảo cho thấy 
rằng có năm loại nhà ở trong khu dân cư dọc 
sông bao gồm: nhà trên ghe, nhà nổi còn gọi là 
nhà bè, nhà trên cọc – nhà sàn, nhà nửa trên 
cọc-nửa trên nền đất, nhà trên nền đất. 
5.1.3. Cộng đồng nhà ở dọc sông tại khu 
vực chợ nổi Ngã Bảy 
Chợ nổi Ngã Bảy (còn gọi là chợ nổi Phụng 
Hiệp – Hậu Giang) hình từ năm 1915. (Hình 
15,16). Với chợ nổi Ngã Bảy, việc tụ họp tại 7 
nhánh sông đã trở thành một nét riêng khó hòa 
lẫn và sẽ là điều bí ẩn thu hút những ai thích 
du lịch khám phá, bởi mỗi nhánh sông có một 
làng nghề đặc trưng không giống nhau Hiện 
trạng các cộng đồng nhà ở dọc sông đã được 
thay thế bởi những bờ kè, công viên dọc theo 
bờ sông. 
Hình 15, 16. Chợ nổi Ngã Bảy (còn gọi là chợ nổi Phụng Hiệp – Hậu Giang) 
5.1.4. Cộng đồng nhà ở dọc sông tại khu 
vực chợ Cà Mau 
Khu vực nghiên cứu có diện tích khoảng: 10 
ha, chiều dài khoảng 1,6 km, với khoảng 400 hộ 
dân nằm dọc theo tuyến sông tại chợ Cà Mau, 
thuộc Thành phố Cà Mau, Tỉnh Cà Mau. Có vị 
trí thuận lợi về địa lí, nằm ở đoạn sông là nơi 
hội tụ của bốn tuyến sông và kênh đào. (Hình 
17, 18) 
Nhà ở trong khu vực thành bốn loại dựa theo 
đặc điểm cấu tạo nền đất: nhà trên ghe, nhà sàn, 
nhà nửa sàn - nửa trên nền đất, nhà trên nền đất. 
Hình 17, 18. Chợ Cà Mau 
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 46 
5.2. Đặc điểm kiến trúc đặc trưng nhà 
sông rạch của bốn khu vực nghiên cứu 
Nhà trên ghe, nhà trên cọc, nhà nửa trên cọc 
- nửa trên nền đất là ba loại nhà ở phổ biến tại 
bốn khu vực. Phần lớn nhà nổi (Hình 19) tập 
trung tại khu vực làng bè Châu Đốc – An 
Giang, còn lại số lượng ít tại các khu vực chợ 
nổi Cái Bè và chợ nổi Cái Răng, chợ Cà Mau 
gần như không có loại nhà này. Nhà trên nền 
đất ít phổ biến tại bốn khu vực nghiên cứu. Đặc 
điểm tương đồng và khác biệt của ba loại nhà ở 
phổ biến tại bốn khu vực nghiên cứu (Nhâm 
Hùng, 2009): 
- Nhà sàn (nhà trên cọc) (Hình 20) với đặc 
tính hoàn toàn nằm trên mặt nước, nhưng không 
nổi và không di chuyển, nhà sàn xây dựng trên 
sàn, bên dưới được đỡ bởi hệ cọc bằng gỗ hoặt 
bê tông cắm thẳng xuống lòng sông, bên trên 
nhà có từ một đến hai tầng, có thể có tầng lửng. 
- Nhà trên ghe (Hình 21) là phương tiện giao 
thông đường thủy phổ biến của người dân ở 
vùng sông nước ĐBSCL, chiếc ghe thường 
được kết hợp giữa không gian ở và lưu trữ các 
sản phẩm nông nghiệp để phục cho các hoạt 
động kinh doanh và sinh sống trên sông. Người 
dân thường sống trực tiếp trên ghe, ghe được 
đóng từ gỗ hoặc thép. 
- Nhà nửa trên cọc - nửa trên nền đất (Hình 
22): Ngôi nhà được chia thành hai phần: phần 
chính được xây dựng vững chắc trên nền đất 
phần phụ được mở rộng ra trên mặt nước, nằm 
trên sàn hoặc có thể nhà chính được xây một 
phần trên nền đất và phần nhỏ hơn trên mặt 
nước. Phần nhà trên nền đất có từ một đến ba 
tầng, hầu hết tường được xây gạch, kết cấu bê 
tông cốt thép, mái lợp ngói, tôn hoặt bê tông, 
sàn nhà được xây dựng trên các cọc bằng gỗ 
hoặc bê tông cắm xuống lòng sông. 
Tóm lại, nhà ở dọc sông rạch vùng ĐBSCL 
được đặc trưng bởi ba loại nhà chính phổ biến 
trong khu vực: Nhà trên ghe, nhà trên cọc, nhà 
nửa trên cọc - nửa trên nền đất. Với đặc trưng tổ 
chức không gian cư trú được nhận ra trước hết 
đó là không gian giao tiếp, không gian dành cho 
sản xuất, buôn bán, dịch vụ đều tổ chức tiếp 
giáp với mặt nước hoặt mặt đường thứ hai, là 
nơi diễn ra mọi hoạt động sinh hoạt, sản xuất 
kinh doanh (Ngô Hồng Năng, 2004). 
Hình 19. Nhà nổi (Nhà bè) Hình 20. Nhà sàn (Nhà trên cọc) 
Hình 21. Nhà trên ghe Hình 22. Nhà nửa trên cọc - nửa trên nền đất 
5.3. Một số giải pháp 
5.3.1. Nguyên tắc bảo tồn các giá trị kiến 
trúc đặc trưng 
Để giữ gìn và phát huy những giá trị đặc trưng 
trong kiến trúc nhà ở dọc sông rạch tại các khu 
vực trong bối cảnh hiện nay là điều cần thiết, khi 
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 47 
mà các khu vực này nằm trong những đô thị luôn 
luôn phát triển và biến đổi liên tục, vì vậy cần phải 
có những nguyên tắc ứng xử phù hợp: 
Cần quan tâm đến những tác động của biến 
đổi khí hậu. Việc chỉnh trang không gian kiến 
trúc cảnh quan hai bên bờ sông, cấu trúc lại giao 
thông tại các khu vực, cải tạo các điều kiện vệ 
sinh môi trường, vệ sinh thực phẩm.Về đặc 
trưng kiến trúc nhà ở dọc sông, có ba loại: nhà 
trên ghe, nhà trên cọc, nhà nửa trên cọc - nửa 
trên nền đất, gắn liền với đời sống của các cộng 
đồng dân cư, tạo nên những cảnh quan sinh hoạt 
đặc thù của vùng sông nước ĐBSCL. Việc thực 
hiện cần phải có sự tham gia của nhiều thành 
phần dân cư. Đối với từng khu vực cần phải có 
sự thống kê đầy đủ về thực trạng nhà ở dọc sông 
rạch và những hoạt động sinh hoạt, buôn bán, 
nuôi trồng của người dân tại các khu vực nghiên 
cứu để từ đó có những nguyên tắc ứng xử phù 
hợp dựa trên những nguyên tắc chung. 
5.3.2. Một số giải pháp cụ thể nhằm bảo tồn 
các giá trị kiến trúc nhà ở dọc sông rạch 
- Về giao thông đường bộ: đề xuất xây dựng 
thêm bến tàu và một số công trình dịch vụ phục 
vụ khách du lịch. 
- Về giao thông đường thủy tại khu vực: xây 
dựng phương án quy hoạch không gian chợ nổi 
phối hợp với các không gian dịch vụ trên bờ. 
Bảo tồn các công trình kiên trúc có giá trị lịch 
sử trong các khu vực. 
- Về qui hoạch: Chỉnh trang kiến trúc cảnh 
quan dọc bờ sông. Đề xuất giải pháp chỉnh trang 
hiện trạng kiến trúc: mặt tiền quay ra sông và 
mặt tiền quay ra đường giao thông, qui định về 
kích thước bảng hiệu, mái hiên đảm bảo mỹ 
quan và ít ảnh hưởng nhất đến những hoạt động 
sinh hoạt của người dân. Đối với những công 
trình xây dựng mới, đưa ra những qui định về 
hình thức kiến trúc, phù hợp với những công 
trình hiện trạng dọc sông, góp phần làm cho 
cảnh quan kiến trúc dọc sông ngày càng hoàn 
thiện và thu hút và mang những đặc điểm kiến 
trúc đặc trưng nhà ở dọc sông rạch vùng sông 
nước ĐBSCL. 
6. KẾT LUẬN 
Qua phân tích các yếu tố tác động cho thấy 
nhà ở dọc sông rạch tại các khu vực nghiên cứu 
được đặc trưng bởi ba loại hình nhà ở chính: 
Nhà trên ghe, nhà trên cọc, nhà nửa trên cọc - 
nửa trên nền đất. Là nơi diễn ra mọi hoạt động 
sinh hoạt, sản xuất kinh doanh, nuôi trồng... của 
người dân vùng sông nước ĐBSCL, đây cũng là 
những giá trị đặc trưng trong kiến trúc nhà ở 
dọc sông rạch vùng ĐBSCL.Với mong muốn 
giữ gìn và phát huy những giá trị đặc trưng 
trong kiến trúc nhà ở dọc sông rạch tại các khu 
vực trong bối cảnh hiện nay, khi mà các khu 
vực này nằm trong những đô thị luôn luôn phát 
triển và biến đổi liên tục, dưới sự tác động của 
các điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội kiến 
trúc nhà ở dọc sông rạch của người dân vùng 
này đang trên đà suy thoái và có nguy cơ mất đi. 
Vì vậy, việc tìm hiểu và phân tích những đặc 
điểm kiến trúc nhà ở dọc sông rạch vùng này 
nhằm tìm ra những giá trị đặc trưng kiến trúc 
nhà ở dọc sông rạch vùng sông nước ĐBSCL 
dựa trên những cơ sở khoa học, những kinh 
nghiệm thực tế từ trong và ngoài nước đối chiếu 
với các điều kiện tự nhiên, kinh tế văn hóa và xã 
hội của vùng ĐBSCL. Để từ đó có những 
nguyên tắc và giải pháp ứng xử phù hợp với 
những giá trị đặc trưng này. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Trần Văn An (1995), Cơ sở khoa học để qui hoạch cải tạo và xây dựng nhà ven và trên sông rạch 
tại Thành phố Cần Thơ, Luận văn thạc sĩ Kiến trúc, Trường Đại Học Kiến Trúc TP.HCM. 
Bộ Tài nguyên và Môi trường (2012), Kịch bản biến đổi khí hậu, nước biển dâng, NXB Tài nguyên 
- Môi trường và Bản đồ VN. 
Phạm Quang Diệu (2004), Tìm hiểu nét đặc trưng không gian đô thị ĐBSCL gắn với yếu tố sông 
nước, Luận văn thạc sĩ Kiến trúc - Qui hoạch, Trường Đại học Kiến trúc TP.HCM. 
Nhâm Hùng (2009), Chợ nổi đồng bằng sông Cửu Long, NXB Trẻ. 
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 63 (12/2018) 48 
Ngô Văn Lệ - Ngô Thị Phương Lan – Huỳnh Ngọc Thu (2015), Hoạt động kinh tế sông nước ở 
ĐBSCL, NXB Đại Học Quốc Gia TPHCM. 
Ngô Hồng Năng (2004), Tính linh hoạt trong kiến trúc nhà ở dân gian nông thôn ĐBSCL, Luận văn 
thạc sĩ Kiến trúc, Trường Đại Học Kiến Trúc TP.HCM. 
Tạp chí Kiến trúc số 6 (2016). 
Abstract: 
CONSERVATION PRINCIPLES AND MEASURES FOR TRADITIONAL 
VALUES OF HOUSING ARCHITECTURE ALONG THE RIVERS AND 
CANALS OF THE MEKONG DELTA REGION 
The land of the Mekong Delta has a system of intertwined rivers and canals with diverse nature. 
Waterways have been the main means of transportation for long ago. The activities of local people 
(trading and exchanging of goods, farming, agricultural producing ...) are associated withthe 
Delta. In fact, the values that have been formed since ancient times, such as floating markets, 
famous islands and its typical surroundings of the Southern Vietnam waterways, are at risk of 
disappearing for several reasons. From the perspective of preserving the traditional values, the 
housing architecture along the waterways is also in the spirit of finding and promoting the inherent 
behavior of the residents based on architectural aspects, architectural morphology, clusters, 
contributing to increasing awareness of an essential type of housing that is indispensable in the 
region. 
Key words: Houses along the waterways, traditional values of architecture, houses in the Mekong 
Delta region. 
Ngày nhận bài: 16/10/2018 
Ngày chấp nhận đăng: 30/11/2018