Bài giảng Tài chính quốc tế - Chương 3: Cán cân thanh toán quốc tế - Đặng Ngọc Đức

Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Tổng quan về cán cân thanh toán quốc tế 
Nội dung của cán cân thanh toán quốc tế 
Một số phân tích cơ bản v ề cán cân thanh toán quốc tế 
Cân bằng cán cân thanh toán quốc tế theo các quan điểm khác nhau 
Cán cân thanh toán quốc tế của một số nước đang phát triển và Việt Nam 
C âu hỏi nghiên cứu và thảo luận 
Tổng quan về cán cân thanh toán quốc tế 
Khái niệm 
Phân loại 
Vai trò của cán cân thanh toán quốc tế 
Số liệu được thu thập và phản ánh 
Nguyên tắc hạch toán ghi sổ kép 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Khái niệm hay quan niệm về CCTTQT 
Là bảng cân đối , so sánh và đối chiếu giữa các khoản tiền thu được từ ở nước ngoài với các khoản tiền phải chi trả cho nước ngoài 
Là một biểu tổng hợp phản ánh tất cả các giao dịch dưới hình thức tiền tệ của một nước với các nước khác 
Là một bản báo cáo thống kê ghi chép và phản ánh các giao dịch kinh tế giữa những người cư trú với người không cư trú (IMF). 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Phân loại cán cân thanh toán quốc tế 
Cán cân thời điểm khác với cán cân thời kỳ 
Cán cân song phương khác với cán cân đa phương 
Cán cân chi trả và cán cân thu chi 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Vai trò của cán cân thanh toán quốc tế 
Ở tầm quản lý kinh tế vĩ mô : 
Chính sách đối ngoại nói chung và chính sách thương mại quốc tế nói riêng 
Kiểm soát s ự di chuyển của các luồng vốn : Đ ầu tư nước ngoài v à xuất khẩu vốn 
Điều hành c hính sách tỷ giá 
Ở tầm vi mô : 
Cung cầu ngoại tệ và dự đoán sự biến động tỷ giá 
Hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu 
Hoạt động kinh doanh ngoại tệ 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Số liệu được thu thập và phản ánh 
Số liệu được thu thập từ nguồn được cung cấp và thống kê bởi các cơ quan chức năng của Nhà nước và của các định chế tài chính quốc tế IMF, WB, ADB, bao gồm các loại như sau : 
Các giao dịch về hàng hoá và dịch vụ 
Thu nhập của người lao động và thu nhập về đầu tư , v,v  
Chuyển giao vãng lai một chiều 
Đầu tư trục tiếp và gián tiếp 
Chuyển giao vốn một chiều 
Ghi chép và phản ánh cung cầu ngoại tệ 
Các giao dịch phát sinh cung ngoại tệ 
Các giao dịch làm phát sinh cầu ngoại tệ 
Đồng tiền được sử dụng ghi chép : Nội tệ , USD, SDR 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Nguyên tắc hạch toán ghi sổ kép 
Bên thu: khoản thu từ người không cư trú được ghi “ có ” và biểu hiện bằng dấu “+”: phản ánh sự gia tăng của cung ngoại tệ 
Bên chi: Khoản chi cho người không cư trú được ghi “ nợ ” và biểu hiện bằng dấu “-”, phản ánh sự gia tăng về cầu ngoại tệ 
Việc ghi chép theo các nguyên tắc nhất định và thống nhất ( có 4 nguyên tắc ) 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Nội dung của cán cân thanh toán quốc tế 
Cán cân vãng lai – current account balance: Phản ánh các luồng thu nhập và chi tiêu 
Cán cân thương mại 
Cán cân dịch vụ 
Cán cân thu nhập 
Cán cân chuyển giao vãng lai một chiều 
Cán cân di chuyển vốn – capital account balance: Phản ánh sự thay đổi về tài sản và nguồn vốn 
Cán cân di chuyển vốn dài hạn 
Cán cân di chuyển vốn ngắn hạn 
Cán cân di chuyển vốn một chiều 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Cán cân thương mại – Trade Balance 
Đối chiếu và so sánh các khoản thu từ xuất khẩu được phản ánh b ên “ Có ” v ới dấu “+” và chi cho nhập khẩu hàng hoá ghi ở bên “ Nợ ” v ới dấu “-” 
Khi thu nhập từ xuất khẩu lớn hơn chi cho nhập khẩu thì cán cân thương mại thặng dư và ngược lại . 
Có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến tình trạng của cán cân thương mại : Tỷ giá , lạm phát , giá cả hàng hoá , thu nhập , chính sách thương mại quốc tế , v.v ... 
Cán cân thương mại có ảnh hưởng rất lớn đến cán cân thanh toán quốc tế đồng thời tác động trực tiếp đến cung , cầu , giá cả hàng hoá và sự biến động của tỷ giá , tiếp đến , sẽ tác động đến cả cung cầu nội tệ và tình hình lạm phát trong nước . 
Chương 2: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Cán cân dịch vụ - servies 
Bao gồm các khoản thu – chi về các hoạt động dịch vụ : vận tải , tài chính , viễn thông , y tế , giáo dục và các dịch vụ khác . 
Các dịch vụ cung ứng cho người không cư trú sẽ làm tăng cung ngoại tệ , được ghi vào bên “ Có ” với dấu “+” và ngược lại , các dịch vụ nhận cung ứng phát sinh cầu ngoại tệ sẽ ghi vào bên “ Nợ ” với dấu “-”. 
Cán cân dịch vụ của các nước có quy mô và tỷ trọng trong tổng giá trị cán cân thanh toán quốc tế ngày càng tăng 
Giá trị dịch vụ xuất nhập khẩu chịu ảnh hưởng bởi các nhân tố bao gồm : Thu nhập, tỷ giá , giá cả dịch vụ,và các yếu tố về tâm lý , chính trị , xã hội . 
Chương 3:CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Cán cân thu nhập – Incomes/profits immigration 
Bao gồm những khoản thu nhập của người lao động ( tiền lương , thưởng ), thu nhập từ đầu tư và tiền lãi của những người cư trú và không cư trú 
Các khoản thu nhập của người cư trú được trả bởi người không cư trú sẽ làm tăng cung ngoại tệ nên được ghi vào bên “ Có ” với dấu “+”. Ngược lại các khoản chi trả cho người không cư trú sẽ làm phát sinh cầu ngoại tệ , sẽ được ghi vào bên “ Nợ ” với dấu “-” 
Các nhân tố ảnh hưởng đến cán cân thu nhập bao gồm quy mô thu nhập ( mức tiền lương , thưởng , tỷ suất lợi nhuận từ hoạt động đầu tư và lãi suất ) và các yếu tố thuộc môi trường kinh tế , chính trị , xã hội . 
Chương 3:CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Cán cân chuyển giao vãng lai – current transfers 
Bao gồm những khoản viện trợ không hoàn lại , giá trị của những khoản quà tặng và các chuyển giao khác bằng tiền và hiện vật cho mục đích tiêu dùng giữa người cư trú và không cư trú : Phản ánh sự phân phối lại thu nhập 
Các khoản thu ( nhận ) phát sinh cung ngoại tệ/cầu nội tệ nên được ghi vào bên “ Có ” với dấu “+”. Ngược lại , các khoản chi ( cho ) phát sinh cầu ngoại tệ/cung nội tệ nên được hạch toán vào bên “ Nợ ” với dấu “-” 
Quy mô và tình trạng cán cân chuyển giao vãng lai một chiều phụ thuộc chủ yếu vào các yếu tố thuộc về môi trường kinh tế , tâm lý , tình cảm , chính trị - xã hội và ngoại giao giữa các nước . 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Cán cân di chuyển vốn dài hạn 
Bao gồm các khoản vốn đi ra hay đi vào của khu vực tư nhân và khu vực nhà nước dưới các hình thức đầu tư trực tiếp , gián tiếp và các hình thức đầu tư dài hạn khác . 
Luồng vốn đi vào phản ánh sự gia tăng của Nguồn vốn (TSN), nhưng làm tăng cung ngoại tệ nên vẫn được ghi “ Có ” với dấu “+”. Ngược lại , luồng vốn đi ra phản ánh sự ra tăng của TS (TSC) song lại làm tăng cầu ngoại tệ nên vẫn được ghi vào bên “ Nợ ” với dấu “-” 
Quy mô và tình trạng cán cân vốn dài hạn phụ thuộc vào các nhân tố như : Tỷ suất lợi nhuận kỳ vọng dài hạn , hiệu quả biên của vốn đầu tư (MEI hay ICOR) và các yếu tố thuộc về môi trường đầu tư , s ự ổn định về chính trị , xã hội . 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Cán cân di chuy ển vốn ng ắn hạn 
Cũng bao gồm các khoản vốn đi ra hay đi vào của khu vực tư nhân ( chiếm tỷ trọng lớn ) và khu vực nhà nước nhưng dưới rất nhiều các các hình thức khác nhau : Tín dụng thương mại , tín dụng ngân hàng , các hoạt động trên kinh doanh ngoại hối và giấy tờ có giá ngắn hạn kể cả các luồng vốn đầu cơ . 
Luồng vốn đi vào phản ánh sự gia tăng của NV (TSN), như đã đề được cập , do làm tăng cung ngoại tệ nên vẫn được ghi “ Có ” với dấu “+”. Ngược lại , luồng vốn đi ra phản ánh sự ra tăng của TS (TSC) song lại làm tăng cầu ngoại tệ nên vẫn được ghi vào bên “ Nợ ” với dấu “-”. 
Khác với cán cân vốn dài hạn , quy mô và tình trạng cán cân vốn ngắn hạn phụ thuộc vào các nhân tố như : Chênh lệch tỷ giá , tỷ suất lợi tức kỳ vọng ngắn hạn , lãi suất và các yếu tố thuộc về môi trường kinh tế , chính trị - xã hội . 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Cán cân chuyển giao vốn một chiều 
Bao gồm các khoản chuyển giao vốn một chiều như viện trợ không hoàn lại với mục đích đầu tư , các khoản nợ được xoá . 
Khi được nhận các khoản viện trợ không hoàn lại và được xoá nợ , tương tự như luồng vốn đi vào , gia tăng NV (TSN), làm tăng cung ngoại tệ nên được ghi “ Có ” với dấu “+”. Ngược lại , khi viện trợ hay xoá nợ cho người không cư trú , luồng vốn đã đi ra làm tăng cầu ngoại tệ nên được ghi vào bên “ Nợ ” với dấu “-”. 
Khác với các cán cân vốn trên đây , quy mô và tình trạng cán cân chuyển giao vốn một chiều phụ thuộc chủ yếu vào các mối quan hệ ngoại giao , hợp tác kinh tế - chính trị - xã hội giữa các nước có chung lợi ích và tình hữu nghị đặc biệt . 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Một số phân tích cơ bản 
Cán cân vãng lai = Cán cân hữu hình + cán cân vô hình 
Cán cân cơ bản = Cán cân vãng lai + cán cân di chuyển vốn dài hạn 
Cán cân tổng thể = Cán cân vãng lai + Cán cân di chuyển vốn + Sai xót 
Cán cân bù đắp chính thức = - Cán cân tổng thể 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Nội dung 
Thu 
Chi 
Cán cân bộ phận 
Cán cân tích luỹ 
(+) 
(-) 
- Xuất khẩu hàng hoá 
+150 
- Nhập khẩu hàng hoá 
-200 
Cán cân thương mại 
-50 
-50 
- Thu xuất khẩu dịch vụ 
+120 
- Chi nhập khẩu dịch vụ 
-160 
Cán cân dịch vụ 
-40 
-90 
- Thu từ thu nhập 
+20 
- Chi trả thu nhập 
-10 
Thu nhập 
+10 
-80 
- Thu chuyển giao vãng lai 
+30 
- Chi chuyển giao vãng lai 
-20 
Chuyển giao vãng lai 
+10 
-70 
- Vốn dài hạn chảy vào 
+140 
- Vốn dài hạn chảy ra 
-50 
Cán cân vốn dài hạn 
+90 
20 
- Vốn ngắn hạn chảy vào 
+20 
- Vốn ngắn hạn chảy ra 
-55 
Cán cân vốn ngắn hạn 
-35 
-15 
- NHTW bán ngoại hối 
+100 
- NHTW mua ngoại hối 
-85 
Dự trữ ngoại hối 
+15 
0 
TỔNG THU (+), CHI (-) 
+580 
-580 
0 
0 
Thâm hụt và thặng dư cán cân thương mại 
Thâm hụt và thặng dư cán cân thương mại thường quyết định đến tình trạng của cán cân vãng lai 
Để cân bằng cán cân thương mại , các biện pháp chủ yếu thường được áp dụng sẽ tác động vào lượng hàng hoá xuất nhập khẩu thông qua các hình thức thuế quan , quotas, v.v  và tác động vào tâm lý tiêu dùng hàng hoá nhập khẩu của công chúng . 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Thâm hụt và thặng dư cán cân vãng lai 
Cán cân vãng lai gồm cán cân thương mại ( hữu hình ), cán cân dịch vụ , thu nhập và các chuyển giao vãng lai ( vô hình ) 
Phân tích cán cân vãng lai có ý nghĩa rất quan trọng trong quản lý kinh tế vĩ mô vì tình trạng của cán cân này tác động trực tiếp đến tỷ giá , lãi suất , tăng trưởng kinh tế , lạm phát và cuối cùng tác động đến cán cân tổng thể 
Để tác động đến tình trạng của cán cân vãng lai , cần phải có thêm các giải pháp tổng thể về tài khoá và tiền tệ hơn là chỉ các giải pháp về chính sách thương mại quốc tế và tác động vào tâm lý tiêu dùng 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Thâm hụt và thặng dư cán cân cơ bản 
Cán cân cơ bản bao gồm cán cân vãng lai và cán cân di chuyển vốn dài hạn . 
Tình trạng cán cân cơ bản có tác động một cách không rõ ràng đến nền kinh tế tuỳ theo cách tiếp cận . 
Đối với các nước đang phát triển , vốn là yếu tố cần thiết để thực hiện công nghiệp và hiện đại hoá , thặng dư cán cân cơ bản nhìn chung được coi là dấu hiệu tích cực . 
Các chính sách thu hút vốn đầu tư , nhất là đầu tư trực tiếp là giải pháp cơ bản cho vấn đề này . 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Thâm hụt và thặng dư cán cân tổng thể 
Tình trạng của cán cân tổng thể là rất quan trọng và tác động trực tiếp đến nền kinh tế và sự vận hành các chính sách vĩ mô , đặc biệt khi cán cân tổng thể ở tình trạng thâm hụt 
Các giải pháp cân bằng đối với cán cân tổng thể khi ở tình trạng thặng dư không những không khó mà luôn mang lại những hiệu ứng tích cực , kể cả trong ngắn hạn và dài hạn 
Ngược lại , các biện pháp cân bằng khi ở tình trạng thâm hụt không những khó khăn hơn mà tác động mặt trái thường rất nặng nề , thậm chí có thể mang lại những hậu quả trong dài hạn 
Cân bằng cán cân tổng thể cần lựa chọn và thực hiện các giải pháp một cách hết sức thận trọng . 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Cân bằng cán cân thanh toán quốc tế 
Khi c án cân thanh toán quốc tế ở tình trạng thặng dư 
Khi c án cân thanh toán ở tình trạng thâm hụt 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Khi cán cân thanh toán quốc tế ở tình trạng thặng dư 
Tăng nhập khẩu : hàng hoá tiêu dùng và tư liệu sản xuất nâng cao mức sống và điều kiện sản xuất trong nước 
Giảm xuất khẩu , đặc biệt nguyên liệu thô để duy trì tài nguyên quốc gia và môi trường 
Tăng xuất khẩu vốn ra nước ngoài để tận dụng hiệu quả sử dụng vốn và phát huy ảnh hưởng , mở rộng thị trường 
Tăng dự trữ quốc tế , mua lại các khoản nợ . 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Khi cán cân thanh toán ở tình trạng thâm hụt 
Vận hành chính sách thương mại quốc tế theo hướng tăng xuất khẩu , hạn chế nhập khẩu : giới hạn kinh tế của chính sách bảo trợ 
Vận hành chính sách tài khoá theo hướng thắt chặt Ngân sách Nhà nước : chính sách “ thắt lưng buộc bụng ” 
Vận hành chính sách tiền tệ theo hướng thắt chặt mức cung tiền tệ 
Phá giá tiền tệ để thúc đẩy lượng xuất khẩu đồng thời giảm lượng nhập khẩu : giới hạn của phá giá tiền tệ 
Giảm dự trữ quốc tế thông qua bán các giấy tờ có giá và xuất khẩu vàng 
Vay nợ nước ngoài để thanh toán các khoản chi trả và đến hạn trả : đảo nợ và sự gia tăng nợ ( thâm hụt ) trong dài hạn 
Tuyên bố tình trạng vỡ nợ hay mất khả năng trả nợ nước ngoài . 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Cán cân thanh toán quốc tế 
của một số nước đang phát triển v à Việt Nam 
Đặc điểm chung của các nước đang phát triển 
Nhu cầu nhập khẩu hàng hoá 
Nhu cầu vốn và sự tham gia tín dụng quốc tế 
Tình trạng thâm hụt cán cân thanh toán quốc tế 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ 
C âu hỏi nghiên cứu và thảo luận 
Phân tích vai trò của cán cân thương mại , cán cân di chuyển vốn ngắn hạn và dài hạn đối với sự phát triển kinh tế của các nước 
Phân tích xu thế phát triển của cơ cấu cán cân dịch vụ trong cán cân thanh toán quốc tế và ý nghĩa của vấn đề nghiên cứu 
Phân tích những tác động của việc cân bằng cán cân thanh toán quốc tế theo những quan điểm khác nhau và ý nghĩa của vấn đề nghiên cứu . 
Thực trạng cán cân thanh toán quốc tế của Việt Nam 1998-2007 và quan điểm cá nhân về các biện pháp để khắc phục . 
Chương 3: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ