Bài giảng Chọn giống cây trồng dài ngày - Chương 6: Chọn giống nhãn

8/24/2015 
1 
 Chọn giống nhãn 
I. Mở đầu 
 Nhãn (Dimocarpus longan Luor) là cây ăn quả có 
giá trị kinh tế cao và là một loại quả quý trong 
tập đoàn cây ăn quả nước ta. Quả nhãn có giá 
trị dinh dưỡng cao không chỉ để phục vụ mục 
tiêu ăn tươi mà các sản phẩm từ Long nhãn cò 
có tác dụng chữa bệnh rất tốt. Không chỉ có vậy 
mà cây nhãn còn có các tính tốt như : Khả năng 
chịu hạn, chịu ung ngập tốt, có khả năng thích 
ứng với nhiều vung sinh thái khác nhau. 
Do có giá trị cao nên cây nhãn rất 
được các nhà vườn ưa thích 
II. Nội Dung 
 2.1 Giá trị sử dụng của nhãn 
- Quả nhãn là loại quả có giá trị dinh dưỡng cao: 
 Cùi nhãn khi tươi có 77,15% nước, độ tro 
0,01%, chất béo 0,13%, protit 1,47%, hợp chất 
có nitơ tan trong nước 20,55%, đường sacaroza 
12,25%, vitamin A và B. 
 Cùi khô (long nhãn nhục) chứa 0,85% nước, 
chất tan trong nước 79,77%, chất không tan 
trong nước 19,39%, đội tro 3,36%. Trong phần 
tan trong nước có glucoza 26,91%, sacaroza 
0,22%, axít taetric 1,26%. Chất có nitơ 6,309%. 
Thành phần ding dưỡng trong 100g 
 Nhãn tươi Long nhãn 
Calories 61 286 
 Độ ẩm 82.4 g 17.6 g 
 Protein 1.0 g 4.9 g 
 Chất béo 0.1 g 0.4 g 
Carbohydrates 15.8 g 74.0 g 
Chất xơ 0.4 g 2.0 g 
Ash 0.7 g 3.1 g 
Calcium 10 mg 45 mg 
Phosphorus 42 mg 196 mg 
Sắt 1.2 mg 5.4 mg 
Thiamine 0.04 mg 
 Ascorbic Acid 6 mg 28 mg 
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/
 Lớp học phần VNUA-Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam
8/24/2015 
2 
. Nh− vËy ê qu¶ nh·n ngo−i c¸c chÊt kho¸ng Ca, 
Fe, P, K, Na... th× ®è ®−éng, vitamin C v− K kh¸ 
cao l− c¸c chÊt dinh d−ëng rÊt cÇn cho søc khàe 
cïa con ng−éi, thÝch híp vìi ¨ n t−¬i. 
Nh·n t−¬i v− nh·n chÔ biÔn l− mÆt h−ng gi¸ trÞ 
câ thÞ tr−éng tiªu thò c¶ trong v− ngo−i n−ìc 
Từ nhãn người ta có thể chế ra rất nhiều 
món ăn khác nhau: 
 Lớp học phần VNUA-Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/
8/24/2015 
3 
 - Giá trị trong y học 
 Hạt nhãn chứa tinh bột, saponin, chất béo và 
tanin. 
 Trong chất béo có các axít xyclopropanoit và 
axít dihydrosterculic C19H36O2 khoảng 17,4% 
Hạt nhãn cạo bỏ lớp vỏ đen, thái mỏng tán bột 
rắc lên những vết thương chảy máu, hoặc trộn 
với dầu bôi lên nơi bị bỏng có tác dụng làm lành 
vết thương. 
 Trong lá nhãn có quexitrin, quexitin, tanin (C.A. 
1949, 43, 8611 8611c), ngoài ra còn có -
sitosterol, epifriendelanol C30H52O friedelin 
C30H50O và 16 - hentriacontanol. Lá nhãn có vị 
nhạt, tính bình, có tác dụng chữa cảm mạo với 
liều 10 - 15g dưới dạng thuốc sắc 
 Cùi nhãn khô hay long 
nhãn nhục (Arillus 
Longanae) dẻo, có màu 
nâu hoặc nâu đen, được 
dùng làm thực phẩm 
đồng thời là một vị thuốc 
thường được dùng trong 
Đông y chữa các chứng 
bệnh hay quên, thần 
kinh kém, suy nhược, 
hay hoảng hốt, khó ngủ. 
Trong tiếng Trung, cùi 
nhãn khô được gọi là 
“viên nhục”, nghĩa là 
"cục thịt tròn". 
Long nhãn vị ngọt, tính bình, 
vào 2 kinh Tâm, Tỳ. Có tác 
dụng bổ tâm, bổ tỳ, nuôi 
huyết, lưu thông máu, an 
thần, giúp trí nhớ. Dùng 
chữa các chứng bệnh mất 
ngủ, hay quên, hồi hộp hay 
sợ hãi do huyết hư, thần 
kinh suy nhược, suy 
nhược và rối loạn tinh thần 
sau một thời kỳ ốm bệnh 
lâu dài, hay sau khi sinh nở 
(phụ nữ ) 
 Nh·n l− c©y nguän mËt quan trãng câ chÊt l−íng cao, c©y 
câ t¸n xoÌ rèng dîng l−m c©y bâng 
m¸t cho ®−éng giao th«ng, bé s«ng v− ngßi lìn. 
 Nh·n l− c©y chÞu h¹n, chÞu ngËp ñng, träng ®−íc trªn ®Êt 
chua, ®Êt nghÌo dinh d−ëng ê vîng 
 Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh·n l− c©y ¨ n qu¶ ®−íc nhiÑu 
®Þa ph−¬ng quan t©m, mèt mÆt mê 
 rèng diÕn tÝch, mÆt kh¸c chñ ý th©m canh. Nh·n ®−íc coi l− 
c©y trång quan träng trong viÖc 
 chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c tØnh ®ång 
bºng cðng nh− ê trung du v− miÑn 
 nói. NhiÒu tØnh ®ang cã kÕ ho¹ch më réng diÖn tÝch trång 
nh·n nh− H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, 
 Qu¶ng Ninh, VÜnh Phñc, B¾c Giang, H− T©y, Ho− B×nh, 
Yªn B¸i, S¬n La, v.v. v− phÝa Nam ê 
 c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre, §ång Th¸p, Sãc Tr¨ng... 
8/24/2015 
4 
 2.2 Nguồn gốc và sự phân bố 
. Cây nhãn được ghi chép trong sử sách của TQ từ thì 
Hán Vũ Đế cach ngày nay tren 2000 năm 
Hiện nay Trung Quốc là nước có diện tích lớn nhất 
và sản lượng vào loại hàng đầu trong các nước 
trồng nhãn. Ngoài Trung Quốc nhãn còn được 
trồng ở: Thái Lan, Ấn độ, Malaisia, Việt Nam, 
Pilipipin Đầu thế kỷ XIX nhãn mới được trồng 
ở một số nước Châu Mỹ, Châu Phi, Châu Đại 
Dương trong vùng nhiệt đới và Á nhiệt đới. 
Trung Quốc: diện tích trồng nhãn khoảng 8 vạn ha 
 Thái lan : 4.2 vạn ha, sản lượng 87 000 
tấn/năm. 
ê ViÕt Nam, c©y nh·n träng l©u nhÊt l− ê chîa Phç 
HiÔn thuèc x· Häng Ch©u, thÞ x· H−ng yªn tØnh 
H−ng Yªn c¸ch ®©y chóng 300 n¨ m. 
Theo gi¸o s− Vð C«ng HËu (1982): "...câ thÒ miÑn B¾c 
n−ìc ta l− mèt trong nh÷ng vîng quª h−¬ng cïa c©y 
nh·n...“ HiÕn nay nh·n ®−íc träng nhiÑu ê c¸c tØnh 
®äng bºng B¾c Bè: H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, H−Nam, 
Th¸i B×nh, H− nèi, H− T©y, H¶i Phßng, B¾c Ninh, 
B¾c Giang. C¶ vïng cã kho¶ng trªn 2 triÖu c©y tÝnh 
theo mËt ®è th«ng th−éng diÕn tÝch träng nh·n lªn 
®Õn 20.000 - 31.250ha. 
Nh·n cßn ®−íc träng ê vîng ®Êt phî sa ven s«ng 
Hång, s«ng Thao, s«ng L«, s«ng M·, s«ng 
TiÑn, s«ng HËu, v− vîng gß ®äi ê c¸c tØnh 
Ho− B×nh, Phó Thä, VÜnh Phóc, Qu¶ng Ninh, 
Yªn B¸i, L−o Cao, S¬n La, Th¸i Nguyªn, B¾c 
C¹n... v− lÍ tÍ ê c¸c tØnh miÑn Trung v− T©y 
Nguyªn. 
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do nhu cÇu qu¶ t−¬i 
t¹i chæ, c©y nh·n ®−íc ph¸t triÒn m¹nh ê c¸c 
tØnh phÝa nam: Cao L·nh (§ång Th¸p), VÜnh 
Ch©u (Sãc Tr¨ng), cï lao An B×nh, §ång Phó 
(VÜnh Long)... §Æc biÖt ë c¸c tØnh VÜnh Long, 
BÕn Tre,... diÖn tÝch trång nh·n t¨ng rÊt nhanh. 
8/24/2015 
5 
Cây nhãn ở Phố Hiến trên trăm tuổi 
2.3 Phân loại và tình hình sản xuất 
2.3.1 Phân loại: 
 Cây nhãn là cây nhiệt đới lâu năm thuộc họ bồ 
hòn ( Sapindaceae ) 
 Phân loại khoa học. 
+ Giới : Plantae. 
+ Nghành: Magnoliophyta. 
+ Lớp : Magnoliopsida. 
+ Bộ : Sapindales. 
+ Họ : Sapindaceae. 
+ Chi : Dimocarpus. 
+ Loài : D.longan 
 Tên khoa học : Dimocarpus longan Luor 
2.3.2. Tình hình sản xuất 
1/ Trên thế giới 
Trung Quốc là nước có diện tích nhãn lớn nhất và 
sản lượng vào loại hàng đầu trong các nước trồng 
nhãn.Ngoài Trung Quốc nhãn được trồng ở Thái 
Lan, Ấn Độ, Malaixia, Việt Nam, Philipin..Đến 
thế kỷ 19 nhãn được một số nước châu Mỹ, châu 
Phi, châu Đại dương trong vùng nhiệt đới và á 
nhiệt đới. 
+ Ở Trung Quốc tăng diện tích từ 2 vạn ha nhiều 
nhất là tỉnh Phúc Kiến chiếm 48,7 % diện tích 
nhãn Trung Quốc. 
+ Thái Lan có diện tích trồng nhãn 31.855 ha với 
sản lượng hàng năm 87000 tấn trồng chủ yếu ở 
các tỉnh phía Bắc với các giống chủ yếu : Daw, 
chompoo, 
 Thái Lan có thể xuất khẩu 85 % lượng nhãn của 
mình 
 Các nước cung cấp nhãn chủ yếu cho thị trường 
thế giới là Trung Quốc , Thái Lan và Việt Nam 
2/ Việt Nam 
 Nhãn được trồng lâu đời nhất ở Phố Hiến – 
Hưng Yên.Hiện nay nhãn được trồng nhiều ở 
các tỉnh đồng bằng Bắc bộ. Vùng đất phù sa ven 
sông Hồng, sông thao, sông Lô, sông Mã và 
miền nam sông Tiền, sông Hậu cũng có rất 
nhiầu nhãn và đã trở thành những vùng hàng 
hoá. Nhãn được trồng không chỉ ở vườn đồi, 
vườn rừng mà trong những trang trại với quy mô 
lớn. 
8/24/2015 
6 
 Năm Diện tích ( ha ) sản lượng ( tấn 
1995 30.000 130.000 
1999 51.840 241.471 
dự kiến năm 2010 150.000 650.000 
DiÕn tÝch träng nh·n c¶ n−ìc −ìc kho¶ng 
60.000ha. Dù b¸o ®Õn n¨m 2000 con sç n−y sÎ 
cßn cao h¬n rÊt nhiÑu do câ chï tr−¬ng ph¸t 
triÓn c©y ¨n qu¶ ë c¸c tØnh miÒn nói, vïng lßng 
hå S«ng §−, c¸c tØnh ®äng bºng s«ng Côu 
Long, ®ång b»ng s«ng Hång, c¸c tØnh vïng 
trung du phÝa B¾c. 
2.4 Đặc điểm thực vật học 
1. RÔ 
Dùa v−o chøc n¨ ng cña rÔ, víi c©y nh·n cã thÓ 
chia l−m 3 lo¹i: rÓ t¬ (cßn gãi l− rÓ hñt), rÓ 
qu¸ ®è v− rÓ vËn chuyÒn. C¨ n cø v−o sù ph©n 
bç cïa bè rÓ câ thÒ ph©n: rÓ cãc v− rÓ ngang. 
a) RÔ hót 
Nºm ê vÞ trÝ cuçi cîng (®Çu mñt) cïa rÓ, m−u 
tr¾ng tr«ng nh− gi¸ ®æ xanh, ®−éng kÝnh rÓ 
1,5-2,0 micron. ë mót rÔ cã c¸c nÊm céng sinh 
nªn cßn gãi l− rÓ nÊm, m¾t th−éng câ thÒ nh×n 
thÊy c¸c sîi nÊm 
b). RÔ qu¸ ®é 
 RÔ hót h×nh th−nh kho¶ng h¬n mèt th¸ng th× bã gç ë lâi 
ph×nh to dÇn v− gæ ho¸, m−u s¾c tó tr¾ng trong chuyÒn 
sang n©u häng, m« mÑm ê ngo−i nøt vë dÇn v− mÊt ®i. 
Kh¶ n¨ng hñt n−ìc cïa rÓ yÔu v− kÏm dÇn, lñc n−y kh¶ 
n¨ng vËn chuyÓn l¹i t¨ng lªn, sau cîng biÔn th−nh rÓ vËn 
chuyÓn. 
c) RÔ vËn chuyÓn 
 RÓ câ m−u n©u ®à, sinh tr−êng khoÍ, bâ gæ kh¸ ph¸t 
triÒn, chøa nhiÑu ta nanh, và ngo−i cïa rÓ lñc n−y 
kh«ng cßn m« mÑm m− câ nh÷ng chÊm nhá låi lªn. ë 
nh÷ng ®iÒm läi n−y câ thÒ mãc ra nh÷ng rÔ hót míi. 
Chøc n¨ng cïa rÓ lñc n−y l− ®Ò vËn chuyÒn n−ìc, dinh 
d−ëng v.v. nªn®−íc gãi l− rÓ vËn chuyÒn. 
2. Léc cμnh: Trªn c©y khi mÇm mìi nhñ gãi l− lèc, khi lèc 
ph¸t triÒn ®· th−nh thòc th× gãi l− c−nh.Dùa v−o mîa vò 
ph¸t sinh m− câ thÒ gãi l− c−nh xu©n, c−nh hÌ, c−nh thu, 
c−nh ®«ng. Khi c©y cßn bÏ c¸c lo¹i c−nh n−y ph¸t triÒn v− 
câ thÒ trê th−nh bè khung cïa c©y.Cßn khi c©y ®· câ qu¶ 
th× nh÷ng lo¹i c−nh n−y ®Ñu câ thÒ trê th−nh c−nh mÐ cïa 
vô qu¶ n¨m sau 
3. Th©n cμnh: MÇm ngän hay mÇm n¸ch cña nh·n ®Òu cã thÓ 
ph¸t triÒn th−nh c−nh. ViÕc h×nh th−nh th©n c−nh cïa 
nh·n cã nh÷ng ®iÓm kh¸c víi c©y ¨n qu¶ kh¸c l− khi c©y ®· 
ngóng sinh tr−êng mÇm ngãn ê ®Ønh ®−íc c¸c l¸ kÏp rÊt non 
bãc lÊy, gÆp ®iÑu kiÕn ngo¹i c¶nh thuËn líi mÇm ê ®Ønh n−y 
kÏo d−i thªm. Qua c¸c ®ít lèc trong n¨ m, cø mçi ®ît ë phÇn 
ngãn l¹i ®−íc bao bãc bêi c¸c tÇng l¸ kÏp, dÇn dÇn c¸c l¸ 
n−y ròng ®i ®Ò tr¬ ra mèt ®o¹n trçng khiÔn chñng ta câ thÒ 
dÓ ph©n biÕt ®−íc c¸c ®ít lèc c−nh trong n¨m trªn ®o¹n 
c−nh d−i tó gçc ®Ôn ngãn.. 
4. L¸ 
 L¸ nh·n thuéc lo¹i kÐp l«ng chim. L¸ ®¬n mäc ®èi 
xøng hay so le.§¹i bé phËn c¸c gièng nh·n cã tõ 3 
®Õn 5 ®«i l¸, cã gièng cã tõ 1-2 ®«i, th−éng gÆp l− 4 
®«i l¸,7 ®«i trê lªn l− hiÔm thÊy. L¸ nh·n h×nh m¸c, 
mÆt l¸ xanh ®Ëm, l−ng l¸ xanh nh¹t, cuçng l¸ ng¾n, 
g©n chÝnh v− g©n phò nåi rá. L¸ non m−u ®à, tÝm 
hay ®à n©u tuú giçng v− thay ®åi theo théi tiÔt. MÆt 
l¸ b»ng, cã gièng biªn l¸ h¬i qu¨n. 
 L¸ nh·n tó lñc b¾t ®Çu nhñ ®Ôn th−nh thòc biÔn ®èng 
trong kho¶ng thêi gian 40-50 ng−y tuú n¬i träng, 
®iÑu kiÕn dinh d−ëng v− mîa vò. Tuåi thã cïa l¸ l− 
1-3 n¨m. Cã thÓ c¨n cø v−o cÊu t¹o h×nh th¸i m−u 
s¾c cña l¸ ®Ó ph©n biÖt c¸c gièng 
8/24/2015 
7 
5. Hoa nh·n 
CÊu t¹o cïa chîm hoa: l− lo¹i hoa kÏp ®−íc 
cÊu t¹o bêi mèt tròc chÝnh v− nhiÑu nh¸nh. 
C¨n cø v−o h×nh th¸i chîm hoa b− con n«ng 
d©n H−ng Yªn ph©n biÕt l− "chîm sung", 
"chïm bÞ"hay chïm d©u da". 
Trªn mét chïm hoa cã rÊt nhiÒu hoa tïy thuéc 
v−o ®è lìn cïa c©y v− mîa vò trong n¨m. Cã 
thÒ tó v−i tr¨ m hoa ®Õn 2-3 ngh×n hoa 
Hoa nh·n m−u tr¾ng v−ng, ®−i v− c¸nh câ 5, 
phÝa ngo−i câ l«ng, mîi th¬m nhÐ, câ nhiÑu 
mËt 
Hoa nh·n gåm cã 4 lo¹i: hoa ®ùc, hoa c¸i, hoa 
l−ëng tÝnh v− hoa dÞ h×nh (h×nh 2). 
 a) Hoa ®ùc 
 §−éng kÝnh hoa 4-5 micron, nhÞ c¸i tho¸i ho¸, hoa câ 5 c¸nh m−u 
v−ng nh¹t, câ 7-8 chØ nhÞ v− tñi phÊn xÔp h×nh vßng. Tói phÊn ®Ýnh 
v−o ®Çu chØ nhÞ. Khi th−nh thòc tñi phÊn nøt ra, phÊn hoa tung ra 
ngo−i ®Ò thò phÊn thò tinh. Hoa nê sau 1-3 ng−y th× t−n. 
 b) Hoa c¸i 
 Ngo¹i h×nh v− ®è lìn giçng hoa ®ùc, câ 7-8 chØ nhÞ, nh−ng nhÞ ®ùc ®· 
tho¸i ho¸. Câ hai bÇu nhÞ kÔt híp l−m mèt, ê gi÷a cã mét nhôy khi 
th−nh thòc ®Çu nhòy chÍ l−m ®«i, cong l¹i. Sau khi hoa c¸i nê, nhòy 
hoa tiÔt ra mèt lo¹i dÞch n−ìc. Sau thò phÊn thò tinh 2-3 ng−y c¸nh 
hoa hÏo, bÇu hoa ph¸t triÒn, bÇu câ m−u xanh. 
 c) Hoa l−ìng tÝnh 
 H×nh th¸i hoa giçng hoa ®ùc v− hoa c¸i, nhÞ ®ùc v− nhÞ c¸i cïa hoa 
ph¸t triÓn b×nh th−éng, bÇu th−íng. Câ kh¶ n¨ng thô phÊn thô tinh ®Ó 
ph¸t triÒn th−nh qu¶. 
 d) Hoa dÞ h×nh 
 Mèt bè phËn n−o ®â cïa hoa ph¸t triÒn kh«ng b×nh th−éng, vÝ dò 
nhòy hoa kh«ng t¸ch, chØ nhÞ kh«ng ph¸t triÒn, tñi phÊn kh«ng mê v− 
kh«ng cã kh¶ n¨ng tung phÊn. Trong s¶n xuÊt lo¹i hoa n−y kh«ng câ 
ý nghÜa 
 6. Qu¶ 
 Qu¶ cã h×nh cÇu, trßn dÑp, cÇn ®èi hay h¬i lÖch, ®Ønh qu¶ 
trßn, cuçng qu¶ h¬i lám.Và qu¶ nh·n th−éng tr¬n nh½n, 
còng cã gièng vá h¬i xï x×, m−u v−ng x¸m hay n©u nh¹t 
Cîi cïa qu¶ nh·n (v¶i) l− do cuçng no·n ph¸t triÒn m− 
th−nh. Gi÷a và v− cîi cïa c¸c giçng nh·n ê miÑn B¾c 
th−éng dÓ bâc, c¸c giçng miÑn Nam th× khã h¬n. 
 7. H¹t 
 Cîi nh·n l− mèt lìp và gi¶. Lìp n−y bao bãc lÊy h¹t. H¹t 
nh·n cã h×nh trßn, trßn dÐp, m−u ®en hay n©u ®en, bâng, 
ph¶n quang, câ giçng m−u tr¾ng nh−ng rÊt hiÔm (nh·n 
B¹ch sa). L¸ mÇm trong h¹t m−u tr¾ng, câ nhiÑu tinh bèt, 
ph«i m−u v−ng. 
 §é lín h¹t còng rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c giçng, th−éng th× 
1,6 - 2,6g, chiÕm 17,3 - 42.9% trãng l−íng qu¶. Cðng câ 
giçng nh·n h¹t rÊt bÏ, hÇu nh− kh«ng câ h¹t, do kÔt qu¶ 
thô phÊn thô tinh kÐm. 
8/24/2015 
8 
. 
 1 , Nhãn lồng Hưng Yên: 
- Qủa tròn, to gần như vải thiều. Trọng lượng 
quả trung bình 12-17g. 
 - Cùi dày vân hanh vàng, các múi lồng vào 
nhau rất rõ, trên mặt cùi có nhiều đường 
gân nổi lên như vảy rồng 
 - Hạt màu đen, trọng lượng khoảng 2g 
 - Qủa ăn giòn và ngọt, thơm mát, vỏ quả giòn, 
dễ tách, chín sớm phần ăn được chiếm 
63.25% trọng lượng quả. 
 2.5. QUỸ GEN: 
Tương đối hạn chế do cây nhãn không có 
nguồn gốc ở nước ta. Hiện nay nước ta đang 
phổ biến một số giống nhãn sau: 
- 
 2. Nhãn cùi: 
 - Trồng phổ biến ở Hưng Yên, Hải Dương 
 - Qủa hình cầu hơi dẹt, vỏ dày khoảng 0.5mm, 
không sáng mà màu vàng nâu. Qủa to, trọng lượng 
trung bình 10-15g. 
 - Cùi dày trung bình 4.7mm, khô,màu cùi trong 
hoặc hơi đục. Ăn ngọt vừa. 
 - Trọng lượng hạt khoảng 2g, màu đen. 
 - Phần ăn đươc chiếm khoảng 60% trọng lượng 
quả. 
 3. Nhãn Bàm bàm: 
 - Qủa to gần bằng nhãn lồng, trung bình khoảng 
12 – 15g. 
 - Trôn quả hơi vẹo, vai quả gồ ghề, cùi dày, khô, 
ăn có vị ngọt nhạt. 
. 
4. Nhãn đường phèn: 
- Qủa nhỏ hơn nhãn lồng, trọng lượng trung 
bình 7 -12g. 
- Vỏ màu nâu nhạt, cùi tương đối dày, đậm 
nước, bóc vỏ trên mặt cùi quả có các u 
nhỏ như cục đường phèn. Ăn ngọt sắc, 
thơm đặc biệt. Hạt bé, đen nhánh, nặng 
khoảng 1.5g. 
- Ra hoa muộn hơn nhãn cùi, chín chậm 
hơn khoảng 10-15 ngày. 
- Phần ăn được chiếm 60.24 % trọng lượng 
quả 
8/24/2015 
9 
 5. Nhãn nước: 
 - Cây thường sai quả, quả nhỏ, trọng 
lượng trung bình 6-9g. 
 - Cùi mỏng khoảng 2.7mm, nhão, nhiều 
nước, độ ngọt vừa phải, cùi khó dóc ra 
khỏi hạt. 
 - Chùm thường có nhiều quả, năng suất 
tương đối ổn định, về chất lượng ăn 
tươi kém nhãn cùi. 
 - Phần ăn được chiếm khoảng 38,63% 
trọng lượng quả 
 6. Nhãn Vĩnh Châu: 
 - Giống này trồng nhiều ở Vĩnh 
Châu, Sóc Trăng. 
 - Cây khoẻ, lá to, biên lá gợn 
sóng. Qủa có màu xanh,nhẵn. 
 - Hạt khá to, nhiều nước, cùi 
mỏng, ngọt, khó tách khỏi hạt. 
 - Giống này tuy ăn không ngon 
bằng Nhãn cùi hay Nhãn 
đường phèn, ưu điểm thích 
nghi với đất xấu, có ảnh 
hưởng mặn. 
7. Nhãn Tiêu Da Bò: 
 - Nhãn tiêu da bò (nhãn quế) được ptriển ở 
mNam từ 20 năm nay, có nguồn gốc ở Huế, 
chủ yếu ở : An Bình. Hoà Ninh, Đồng Phú, 
Bình Hoà Phước 
- Từ khi nhãn ra hoa cho đến khi trái chín TB 
khoảng 3-4 tháng (tuỳ giống), giống nhãn tiêu 
da bò có thời gian chín lâu hơn. Thu quả khi 
vỏ chuyển từ màu nâu hơi xanh sang nâu 
sáng vàng, vỏ trái từ xù xì hơi dày chuyển 
sang mỏng và nhẵn, trái mềm hơn (do đã có 
nước nhiều), cùi có vị thơm, hạt chuyển sang 
màu đen hoàn toàn. 
 8. Nhãn long hạt: 
 - Giống nhập nội từ Thái Lan. 
 - Qủa to gần bằng quả vải thiều. Vỏ quả 
màu vàng, mỏng, mềm, phẩm chất quả 
gần giống nhãn tiêu 
9. Nhãn xuồng cơm vàng: 
 - Giống có nguồn gốc ở thành phố Vũng Tàu, được 
trồng bằng hạt 
 - Thịt quả dày, màu hanh vàng, ráo, dòn, rất ngọt, 
được thị trường ưa chuộng. 
 - Đặc điểm dễ nhận diện là quả có dạng hình xuồng. 
Quả chưa chín gần cuống có màu đỏ, quả chín vỏ 
quả có màu vàng da bò. 
 - Cùi có màu hơi trắng hoặc vàng,dáo, dai, giòn. Có vị 
ngọt, khá thơm. 
 - Xuồng cơm vàng thích hợp trên vùng đất cát; nếu 
trồng trên đất thịt hoặc sét nhẹ nên ghép qua gốc 
ghép là giống tiêu da bò 
 10. Nhãn Hương Chi: 
 - Là một giống nhãn ngon 
được trồng trong vườn 
nhà cụ Hương Chi, thị 
xã Hưng Yên. 
 - Là giống nhãn thấp cây, 
cành xoè rộng, tán tròn 
xum xuê, lá màu xanh 
đậm nhỏ hơn lá nhãn 
lồng, gân lá nổi rõ, mép 
lá quăn vào phía lưng lá. 
8/24/2015 
10 
- Đây là giống có năng suất ổn định hơn so với 
các giống khác 
 - Chùm quả thuộc loại quả sung, sai quả, trung 
bình mỗi chùm nặng trên dưới 1kg. Chùm to 
có thể lên tới 2kg. Qủa to, 13-16g/quả. Qủa 
hình trái tim hơi vẹo. 
 - Khi chín cho cùi dày, giòn , dễ bóc vỏ, sắc 
nước, hạt nhỏ, vỏ mỏng, mã quả đẹp. 
2.6 Mục tiêu tạo giống 
 - Hướng trước mắt hiện nay là tập trung tạo 
ra các giống có năng suất quả cao, phẩm 
chất ổn định qua các vụ. 
- Về năng suất: cây được chọn phải hơn 
giống cũ 25- 30% sản lượng các năm 
không chênh lệch nhau quá 30%. 
- Về phẩm chất: Quả to, cùi dày, hạt bé, cùi 
quả ăn thơm có vị ngọt sắc, hàm lượng 
chất tan và tỷ lệ đường/axít cao 
. 
 . Tăng số hoa và số quả trên cành 
Đây là mục tiêu có liên quan đến sản 
lượng, nên đáp ứng được mục tiêu này sẽ 
tăng số lượng quả/đơn vị diện tích. 
Tăng số hoa bằng cách tạo tán, tỉa cành 
làm cho cây phân cành, phân nhánh 
nhanh, phụ thuộc vào biện pháp kỹ thuật 
chăm sóc và phụ thuộc vào giống. 
Tăng số quả trên cành bằng cách xở lý 
chất kích thích sainh trưởng để tăng tỷ lệ 
đậu quả. 
 Mục tiêu ăn tươi 
 Chọn giống có quả to, cùi dày, hạt nhỏ, 
nhiều nước, độ ngọt vừa phải nên yêu cầu 
ngọt và có mùi thơm. 
Mục tiêu cho chế biến ( làm long nhãn) 
- Chọn giống có quả đều nhau, trọng lượng 
>10g 
- Cùi dày, vỏ mỏng. 
- Thịt quả màu trắng, cùi khô ráo. 
- Thịt qủ giòn, mềm vừa phải. 
- Vị ngọt vừa phải, có hương thơm. 
8/24/2015 
11 
Chọn giống chịu hạn 
Để mở rộng diện tích trồng nhãn ở đất đồi 
để tăng hiệu quả chống xói mòn. 
Nhãn là cây chịu hạn, chịu ngập úng, 
trồng được trên đất chua, đất nghèo dinh 
dưỡng ở vùng gò đồi và vùng đồng bằng 
đất thấp. Vì cây nhãn có rễ nấm thích nghi 
với các điều kiện đó. Do vậy chọn giống 
nhãn chịu hạn là mục tiêu của nhà chọn 
giống, trồng trên đất đồi núi, tăng hiệu qủ 
chống xói mòn. 
6. Chọn giống kéo dài thời gian cung cấp quả 
tươi 
 Bằng cách chọn các giống chín sớm, chín cực 
sớm và các giống chín muộn. 
 Như vậy sẽ có tác dụng tránh sự chín tập trung 
của nhãn làm nhãn bị giảm giá khi trên thị 
trường cung cấp quá nhiều loại nhãn. Từ đó có 
thể tránh được sự tập trung quá nhiều sản phẩm 
nhãn một lúc thì có thể đem lại hiệu quả kinh tế 
cao nhất. 
7. Các mục tiêu khác 
 - Sử dụng hạt nhãn, vỏ nhãn là thuốc đông y. 
 - Tạo bonsai nghệ thuật chơi cây cảnh. 
 - Dùng để làm gốc ghép. 
2.7 Phương pháp tạo giống 
 2.7.1 Phương thức nhân hữu tính 
 Ph−¬ng ph¸p gieo h¹t 
 §©y l− ph−¬ng ph¸p truyÑn thçng kh¸ th«ng dòng 
tr−ìc ®©y ê c¸c vîng träng nh·n v× dÔ l−m, c©y cã bé 
rÔ kh¸ ph¸t triÓn, mäc khoÎ cã kh¶ n¨ng thÝch nghi 
réng, nhÊt l− ë c¸c gß ®åi, miÒn nñi thiÔu n−ìc trong 
mïa kh«. 
 C©y gieo h¹t chËm ra hoa kÔt qu¶, th«ng th−éng ph¶i 
mÊt 4-5 n¨m, l¹i cã biÕn dÞ lín, c©y con kh«ng gi÷ 
®−íc nh÷ng ®Æc tÝnh tèt ban ®Çu cña c©y mÑ nên chủ 
yếu để làm gốc ghép 
 Đây là phương thức nhân giống đơn giản và đã 
được làm từ lâu. 
2.7.3 Thu thập, đánh giá tuyển chọn 
từ các giống địa phương, nhập nội 
Bằng cách thu thập nguồn gen của các 
vùng sinh thái khác nhau ở trong và ngoài 
nước, có thể là các loài hoang dại, các 
dòng mới chọn tạo, các giống bao gồm 
các kiểu gen khác nhau, có thể thu đựoc 
các nguồn gen quý. Các mẫu thu về ta tổ 
chức đánh giá 
Từ đó có thể chọn lọc ra các dòng triển 
vọng phát triển thành giống tốt và nhân 
rộng ra các vùng sản xuất 
8/24/2015 
12 
.2.7.2 Phương thức nhân vô tính 
 . ChiÕt cμnh 
 Khi kü thuËt ghÏp c©y ch−a th−nh c«ng th× ®©y l− 
ph−¬ng ph¸p th«ng dòng dîng ®Ò nh©n giçng nh·n ê 
c¸c ®Þa ph−¬ng. Ph−¬ng ph¸p n−y câ −u ®iÒm l− gi÷ 
®−íc c¸c ®Æc tÝnh tçt cïa c©y mÐ. 
 VÝ dô: vÒ n¨ng suÊt, vÒ phÈm chÊt qu¶... Trång b»ng 
c−nh chiÔt c©y câ t¸n thÊp (so vìi gieo h¹t), châng ra 
qu¶. Nh−ng c©y nh·n chiÔt kh«ng câ rÓ c¸i nªn bè rÓ 
kh«ng ¨n s©u, do ®â kÏm chÞu h¹n, nhÊt l− träng v−o 
nh÷ng vîng ®äi mîa kh« thiÔu n−ìc. 
Mèt nh−íc ®iÒm kh¸c l− hÕ sç nh©n giçng kh«ng cao 
ChiÕt cμnh 
Khi kü thuËt ghÏp c©y ch−a th−nh c«ng th× 
®©y l− ph−¬ng ph¸p th«ng dòng dîng ®Ò nh©n 
giçng nh·n ê c¸c ®Þa ph−¬ng. Ph−¬ng ph¸p 
n−y câ −u ®iÒm l− gi÷ ®−íc c¸c ®Æc tÝnh tçt 
cña c©y mÑ. VÝ dô: vÒ n¨ng suÊt, vÒ phÈm chÊt 
qu¶... Träng bºng c−nh chiÔt c©y câ t¸n thÊp 
(sovìi gieo h¹t), châng ra qu¶. Nh−ng c©y 
nh·n chiÕt kh«ng cã rÔ c¸i nªn bé rÔ kh«ng ¨n 
s©u, do ®â kÏm chÞu h¹n, nhÊt l− träng v−o 
nh÷ng vîng ®äi mîa kh« thiÔu n−ìc. 
Mèt nh−íc ®iÒm kh¸c l− hÕ sç nh©n giçng 
kh«ng cao 
 C©y mÑ ph¶i cã n¨ng suÊt cao, æn ®Þnh qua c¸c n¨m, 
phÈm chÊt tçt ®−íc thÞ tr−éng −a chuèng. C©y mÐ 
kh«ng bÞ bÖnh, chän nh÷ng c©y ®ang ë ®é tuæi sung 
søc 
 Chän cμnh ®Ó chiÕt 
 C−nh 2-4 tuåi câ ®−éng kÝnh 0,5-1,5cm. C−nh khoÍ 
ë gi÷a t¸n, nh÷ng c−nh mãc ngo−i t¸n n¬i 
 cã nhiÒu ¸nh s¸ng. 
 C−nh câ ®è d−i kho¶ng trªn 40 ®Ôn 60cm, c¸ch gçc 
kho¶ng 30cm câ ch¹c ®«i hoÆc ch¹c ba c−ng tçt. 
 ë c¸c tØnh miÒn b¾c: vô xu©n th¸ng 2-3-4, vô thu 
th¸ng 8-9 
GhÐp nh·n 
 So vìi c©y gieo h¹t ngo−i nh÷ng −u ®iÒm ®· kÒ trªn 
®©y, c©y nh·n ghÐp gi÷ nguyªn ®−íc c¸c ®Æc tÝnh di 
truyÑn cïa c©y mÐ nh− n¨ ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt 
 GhÏp nh·n l− mèt tiÔn bè kü thuËt trong nghÑ träng 
c©y ¨n qu¶ hiÕn ®ang ®−íc ¸p dòng rèng r·i trong s¶n 
xuÊt ê n−ìc ta. 
 So vìi c©y chiÔt c−nh, c©y nh·n ghÏp câ b« rÓ khoÍ 
h¬n. Nhê cã chän läc gèc ghÐp nªn c©y cã kh¶ n¨ng 
thÝch nghi vìi ®iÑu kiÕn khÝ hËu ®Êt ®ai t¹i chæ nh− 
chÞu óng, chÞu h¹n, chÞu chua mÆn... tèt h¬n, chèng 
chÞu ®−íc vìi s©u bÕnh. HÕ sç nh©n giçng nhiÑu h¬n 
so vìi chiÔt c−nh 
Gieo h¹t ®Ó lμm gèc ghÐp 
Câ 2 c¸ch : gieo h¹t −¬m c©y trªn luçng v− 
−¬m c©y trong bÇu, Gieo h¹t −¬m c©y trªn 
luèng 
§Êt gieo h¹t ph¶i ®−íc c−y bóa kü ®¶m b¶o t¬i 
xèp, b»ng ph¼ng nhÆt s¹ch vá, bãn ph©n 
Sau khi gieo 8-12 th¸ng, chiÒu cao c©y ®¹t 60-
80 cm, ®−éng kÝnh th©n ®¹t 0,6-0,8 cm l− cã 
thÒ b¾t ®Çu ghÏp ®−íc. 
Câ thÒ ¸p dòng nhiÑu ph−¬ng ph¸p ®Ò ghÏp 
nh·n nh− ghÏp côa så (ghÏp m¾t), ghÏp m¾t 
nhá cã gç, ghÐp th¸p, ghÐp chÎ bªn 
 Thêi vô ghÐp 
 Nh·n câ thÒ ghÏp ®−íc ê c¸c théi vò kh¸c nhau. ê 
miÑn B¾c vò ®«ng (th¸ng 11, 12 v− th¸ng1,2) tû lÕ 
ghÏp sçng rÊt thÊp. Vò hÌ, thu (th¸ng 7,8) do m−a 
nhiÒu, nhiÖt ®é cao nªn tû lÖ ghÐp sèng còng 
thÊp.Théi vò ghÏp nh·n thÝch híp l−: vò xu©n th¸ng 
3,4; vô thu th¸ng 9,10. 
 Tuæi cμnh ghÐp 
 Tuú theo ph−¬ng ph¸p ghÏp v− théi vò ghÏp ®Ò chãn 
c¸c lo¹i c−nh phî híp nhºm ®¹t tû lÕ ghÏp sçng cao 
v− tû lÕ c©y xuÊt v−én cao. 
 Vìi ghÏp nªm: c¸c lo¹i c−nh b¸nh tÍ 2-3 th¸ng tuæi 
hay 4-5 th¸ng tuæi. 
 Vìi ph−¬ng ph¸p ghÏp côa så: vò xu©n (th¸ng 3-4) 
dîng lo¹i c−nh 4-5 th¸ng tuæi, vô thu (th¸ng 9,10) 
chãn c−nh 7-8 th¸ng tuæi. 
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/
 Lớp học phần VNUA-Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam
8/24/2015 
13 
2.8 Thành tựu 
Từ các phưong pháp tạo và nhân gôing trên hiện 
nay nước ta đã đưa ra nhiều gíống nhãn mới 
được tuyển chọn từ các giống địa phương. 
Ngày 5/4/2007Hội đồng khoa học của Bộ Nông 
nghiệp và Phát triển nông thôn vừa công nhận 
thêm 3 giống nhãn chín muộn mới là: PHM 99- 
1.1, PHM 99- 2.1 và HTM - 1 và cho phép được 
trồng khu vực hoá ở các tỉnh miền Bắc. Đây là 
những giống nhãn đã được Viện Nghiên cứu 
rau quả Trung ương nghiên cứu, tuyển chọn từ 
các giống nhãn phổ biến ở phía Bắc. 
Giống PH-M99-1.1 (Phố Hiến muộn): 
Giống được tuyển chọn từ những cây đầu dòng tại 
các vườn nhãn lồng tại các huyện Châu Giang 
(cũ), tỉnh Hưng Yên, có lá mỏng màu xanh nhạt, 
mép lá hơi lượn sóng, phiến lá rộng. Quả tròn có 
màu vàng sáng, vỏ dày, có nhiều gai nổi rõ, ít bị 
nứt quả. Ăn ngọt đậm, ít thơm, độ brix 20,1%. 
Năng suất trung bình 200kg/cây. Thời gian cho thu 
hoạch kéo dài từ 15-8 đến 15- 9. 
 * Giống PH-M99-2.1 (Phố Hiến muộn): 
 Được tuyển chọn từ những cây đầu dòng tại các 
vườn nhãn lồng ở huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên, 
giống PH- M99- 2.1 có lá dày màu xanh thẫm, mép 
và phiến lá hơi lượn sóng. Quả tròn có màu vàng 
sáng, vỏ quả nhẵn. Cùi dày, dễ tách, ăn giòn, ráo 
nước, thơm và có màu trắng đục. Độ brix 21,6%. 
Năng suất trung bình 200kg/cây. Thời gian cho thu 
hoạch từ 20 đến 25-8. 
* Giống HTM-1 (Đại Thành): 
Giống được chọn lọc từ cây nhãn tổ 100 
năm tuổi ở xã Đại Thành, huyện Quốc Oai 
(Hà Tây). Đặc điểm của HTM- 1 cây sinh 
trưởng khoẻ, lá màu xanh đậm, phiến lá 
rộng và mỏng, chùm hoa to trung bình. 
Quả màu vàng sáng, mỏng vỏ, thường bị 
vẹo, cùi dày màu trắng trong, giòn, nhiều 
nước, thơm. Độ brix 21,9%. Năng suất 
trung bình 300kg/cây, thời gian cho thu 
hoạch là từ 1-9 đến 20- 9, là giống nhãn 
chín muộn nhất 
 Nhãn tiêu da bò (tiêu Huế, tiêu da vàng) 
Có khả năng sinh trưởng mạnh, năng suất 
rất cao, thịt quả khá dày, ráo, dài, hạt nhỏ. 
Quả khi chín có màu da bò, chùm rất sai. 
Nhược điểm của giống này là cần phải xử 
lý để cây ra hoa, do đó nó cũng có ưu thế 
là nhà vườn có thể điều tiết thời điểm thu 
hoạch theo ý muốn với chu kỳ hai năm, 
cây có thể cho ba vụ quả. 
 Nhãn tiêu lá bầu 
 Có khả năng sinh trưởng rất mạnh, tiềm năng 
năng suất cao, có thể đạt 90 kg/cây/năm ở giai 
đoạn cây 4-5 tuổi. Chùm quả rất sai, đóng thưa 
vừa phải, quả có kích thước to hơn nhãn tiêu da 
bò, trọng lượng quả trung bình 9-14 g, vỏ quả 
khi còn non màu xanh, khi chín có màu vàng da 
bò. Thịt quả khá dày, màu trắng đục, khá ráo, 
dai, vị ngọt, thơm, hạt nhỏ, dài, có màu nâu đen. 
Tiêu lá bầu cho 3 vụ quả trong 2 năm, cây dễ ra 
hoa hơn nhãn tiêu da bò, thời gian từ khi ra hoa 
đến lúc thu hoạch từ 5-5,5 tháng. 
 Nhãn Super 
Đây là giống được ông Nguyễn Trí Nghiệp 
ở huyện Long Hồ, tỉnh Vĩnh Long sưu tập. 
Cây ra hoa tự nhiên và cho 2 vụ quả/năm. 
Chùm quả khá sai, đóng thưa vừa, quả 
khá to, trọng lượng trung bình từ 14 đến 
14 g, vỏ quả khi chín có màu vàng sáng 
đến hơi sậm. Thịt quả rất dày, màu trắng 
đục, cấu trúc ráo, dòn, vị ngọt, ít hơn. 
 Lớp học phần VNUA-Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/
8/24/2015 
14 
 Nhãn Xuồng cơm vàng 
Giống có nguồn gốc ở thành phố Vũng 
Tàu, được trồng bằng hạt, thịt quả dày, 
màu hanh vàng, ráo, dòn, rất ngọt, được 
thị trường ưa chuộng. Đặc điểm dễ nhận 
diện là quả có dạng hình xuồng. Quả chưa 
chín gần cuống có màu đỏ, quả chín vỏ 
quả có màu vàng da bò. Xuồng cơm vàng 
thích hợp trên vùng đất cát; nếu trồng trên 
đất thịt hoặc sét nhẹ nên ghép qua gốc 
ghép là giống tiêu da bò. 
 Lớp học phần VNUA-Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/