Vệ sinh tay trong phòng ngừa lây nhiễm Covid-19

VỆ SINH TAY TRONG PHÒNG NGỪA 
LÂY NHIỄM COVID-19
TS.BS. NGUYỄN THỊ THANH HÀ
Phó Chủ tịch Hội kiểm soát nhiễm khuẩn TP HCM
Cấu trúc của Covid-19
ĐƯỜNG LÂY NHIỄM ĐỐI TƯỢNG NGUY CƠ NHIỄM
Tiếp xúc gần với 
động vật sống tại 
Chợ Hải sản và 
Động vật sống ở Vũ 
Hán, TQ
Ho và hắt hơi
thành viên trong gia đình 
hoặc nhân viên y tế
Mang mầm bệnh 
từ các 
Nhiễm vi rút 
nCoV
Đường lây chính đã được xác định thường gặp (tiếp 
xúc, giọt bắn) và khi làm thủ thuật xâm lấn trên 
đường thở có tạo ra hạt khí dung)
Lây qua đường tiếp xúc (1)
ĐƯỜNG LÂY TRUYỀN
Lây qua đường giọt bắn (2)
Lây qua đường không khí (3) 
(Hoặc khi làm thủ thuật xâm 
lấn trên đường hô hấp)
How Bad Will the Coronavirus Outbreak Get? Here Are 6 Key Factors By Knvul Sheikh, Derek 
Watkins, Jin Wu and Mika GröndahlUpdated Feb. 1, 2020
nCov đi xa khoảng 6 feet (1,8288 m), và 
không rõ sống được bao lâu trên bề mặt
Một số loại virus khác, như sởi, có thể lây 
lan đến 200 m và sống trên bề mặt hàng giờ.
nCoV Vũ Hán có thể di chuyển xa bao nhiêu ?
Những thủ thuật có thể tạo ra những hạt khí dung 
• Đặt nội khí quản
• Khí dung thuốc và làm ẩm
• Nội soi phế quản
• Hút dịch ở đường thở
• Chăm sóc người bệnh mở khí quản
• Vật lý trị liệu lồng ngực,
• Hút dịch mũi hầu,
• Thông khí áp lực dương qua mask mặt (BiPAP, 
CPAP)
• Thông khí tần số cao dao động
• Máy hút
• Khám giải phẫu bệnh nhu mô phổi sau tử
vong.
• Hồi sức tim phổi
Giọt khí dung bay hơi
1m, nCoV (2m)
Giọt bắn
30-80 cm/s
0.06-1.5cm/s
Giọt bắn: 
• kích thước ≥ 5 µm (3 feet), không duy trì 
lâu trong không khí và không đi xa
• do ho, hắt hơi hoặc nói hoặc trong quá 
trình làm thủ thuật như hút đàm, đặt nội 
khí quản 
3. Lây truyền qua không khí 
> 50 m
2. Lây truyền qua giọt bắn
Bordetella pertussis , influenza virus , adenovirus, 
rhinovirus; Mycoplasma pneumoniae, SARS-
associated coronavirus (SARS-CoV); nCoV, group A 
streptococcus , and Neisseria meningitidis 
Hạt khí dung:
• <5 µm, lơ lửng trong không khí dài và 
đia xa được,
• trong quá trình làm thủ thuật như hút 
đàm, đặt nội khí quản 
spores of Aspergillus, Mycobacterium 
tuberculosis, Rubeola virus, Varicella-zoster 
virus, Influenza, nCoV (làm thủ thuật xâm lấn 
2019-nCoV (6 feet = 2m
hinhanhykhoa.com
ÑÖÔØNG LAN TRUYEÀN
Khả năng sống sót
• Cúm: khả năng sống 24 – 48g trên các bề
mặt ( 8 – 12g trên quần áo)
• Có khả năng lây nhiễm trong không khí
trong vòng > 24 g đặc biệt ở nơi có độ ẩm
cao. 
• Tăng khả năng lây nhiễm sau khi quét
phòng chứa người bệnh lây nhiễm cúm.
• Ở độ ẩm 35%–49% và nhiệt độ 280C, Virus 
có thể sống nhiều ngày.
• Có thể sống trên bàn tay trong nhiều phút, 
lâu hơn nếu nồng độ virus cao
WHO. Interim Infection Control Guidelines for Healthcare Facilities 
for HPAI : 
• Coronavirus khá tốt: virut sống ở 
bên ngoài cơ thể được nhiều giờ, 
• Tồn tại trong phân ở nhiệt độ 
phòng trong ít nhất 1-2 ngày, thậm 
chí tới 4 ngày và 
• Nhiệt độ 00C -70C nó tồn tại được 
3 tuần lễ. 
• Đặc tính này làm cho virut có thể 
lây lan từ người này sang người 
khác và lây lan thành dịch. 
Bị tiêu diệt ?
• Covid-19: dễ bị tiêu diệt ở nhiệt độ > 20 °C (Vũ Hán nhiệt
độ hiện nay là 7 °C)
• Nhóm vi rút cúm, corona khác dễ bị tiêu diệt ở nhiệt độ: ở
56°C/ trong 3 giờ; 60°C/30 phút
• pH: pH có tính acide
• Hóa chất: những hóa chất có khẳ năng oxy hóa như cồn 70 
độ, Chlorin, phenoleic, amonium bậc 4,.. ở những nồng độ
khác nhau, 
Nguyên tắc phòng và kiểm soát
1. Tổ chức sàng lọc, phát hiện sớm các trường hợp bệnh,
2. Cách ly kịp thời và thực hiện các biện pháp KSNK nghiêm ngặt
3. Đảm bảo thông khí (tối ưu phòng áp lực âm) nếu không có, đảm bảo có 12 luồng
không khí trao đổi mỗi giờ (12ACH)
4. Áp dụng phòng ngừa chuẩn, phòng ngừa dựa trên đường lây truyền và sử dụng
đúng,thành thạo phương tiện PHCN (Vệ sinh tay)
5. Sử dụng tối đa phương tiện PTPHCN: găng tay, khẩu trang, mũ chùm kín tóc, áo
choàng, kính mắt hoặc mặt nạ và Vệ sinh tay
6. Tăng cường biện pháp vệ sinh cá nhân (Vệ sinh tay)
7. Thực hiện triệt để biện pháp vệ sinh môi trường (Vệ sinh tay)
8. Huấn luyện KAP cho NVYT về phòng và KS lây nhiễm Covid-19 
9. Giám sát tuân thủ KSNK của NVYT, người bệnh, thân nhân, khách thăm
10. Thực hiện khai báo, thông tin, báo cáo ca bệnh theo qui định.
Mục đích vệ sinh tay
Loại bỏ vết bẩn nhìn thấy bằng mắt
thường
Phòng ngừa lan truyền Covid-19
từ người bệnh sang người bệnh,
NVYT, thân nhân, khách thăm
Ngăn ngừa lan truyền Covid-19 từ
bệnh viện ra cộng đồng
Ngăn ngừa các nhiễm khuẩn liên quan
tới chăm sóc y tế (NKBV)
Khái niệm về vệ sinh tay
Chà tay khử khuẩn: 
Chà tay bằng dung 
dịch VST chứa cồn
VST ngoại khoa
Rửa tay khử khuẩn: 
Rửa tay với nước và 
xà phòng khử khuẩn
Rửa tay: 
Rửa tay với nước và xà 
phòng thường
VST được dùng để chỉ các phương pháp làm sạch tay:
Ignaz Philipp Semmelweis
(1818-65)
• 1840’s: bệnh viện tại Áo
• Tử vong sau sốt hậu sản:
• Khoa 1: BS và thực tập sinh
• Khoa 2: nữ hộ sinh
Tử vong sau sanh tại bệnh viện Sản ở Áo
General Hospital, Vienna, Austria, 1841-1850
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
1841 1842 1843 1844 1845 1946 1847 1848 1849 1850
M
at
e
rn
al
 M
o
rt
al
it
y 
(%
) 
BS_Thực tập sinh Nữ hộ sinh
Can thieäp röûa 
tay vôùi Chlorine 
Can thiệp rửa tay
5/5/2009 
Vì Sự An Toàn cho Bệnh Nhân và Nhân Viên Y Tế, Hãy Rửa Tay
CAN THIỆP RỬA TAY VỚI CHLORINE
Hand hygiene basin at the Lying-In Women’s Hospital in Vienna, 1847.
hinhanhykhoa.com
Nguồn nhiễm tác nhân gây
nhiễm khuẩn mắc phải trong bệnh viện
~ Contaminated surfaces increase cross-transmission ~
Abstract: The Risk of Hand and Glove Contamination after Contact with 
a VRE (+) Patient Environment. Hayden M, ICAAC, 2001, Chicago, IL.
Nơi cấy Enterococcus (+)
Bàn tay ô nhiễm làm lan truyền corona vi rút
Bàn tay ô nhiễm là
nguyên nhân trực
tiếp gây NK khác ở
người bệnh!
Bàn tay ô nhiễm là nguyên nhân trực
tiếp gây NK ở người bệnh!
Trước VST 30 giây sau VST
Hiệu quả diệt vi sinh vật bằng xà phòng kháng
khuẩn hay dung dịch rửa tay chứa cồn
Hiệu quả loại bỏ VSV trên tay của VST
Hiệu quả phòng ngừa NKBV của VST
0
10
20
30
40
Cồn VST + XP XP khử khuẩn
21
30.3
0
2
4
6
8
Cồn VST + XP XP khử khuẩn
7.9
5
Can thiệp: 
1. Phương tiện VST luôn có 
sẵn tại mọi buồng bệnh
2. Giám sát, phản hồi hàng 
ngày tuân thủ VST
3. BV đảm bảo: Mạng lưới 
viên KSNK hoạt động thường 
xuyên, có quy định về VST, có 
nhân viên chuyên trách giám 
sát; quản lý hoá chất VST
HIỆU QUẢ VST TẠI KHOA HSTC - BVBM (2002-2003)
VỆ SINH TAY THƯỜNG QUY
- Rửa tay bằng nước và xà
phòng thường
Có 2 phương pháp VST
- Chà tay bằng dung dịch
VST chứa cồn
- Bồn rửa tay, vòi nước, hệ thống
nước sạch
- Giá/bình cấp xà phòng rửa tay,
khăn lau tay dùng 1 lần
- Thùng đựng khăn đã sử dụng
- Cần luôn có sẵn ở buồng thủ
thuật, buồng bệnh, buồng hành
chính, buồng vệ sinh
Phương tiện rửa tay bằng 
xà phòng thường
VỆ SINH TAY THƯỜNG QUY
VST với cồn ở khắp nơi, nhiều hình thức
(bỏ túi, để mỗi đầu giường,)
©
Giảm tỷ lệ vi khuẩn trên da tay/thời gian rửa tay
Chất sát khuẩn
Xà bông và nước[%]
Thời gian(giây)4530
100
99.9
99
90
80
Hiệu quả loại bỏ VSV của một số hoá chất VST
0
1
2
Truớc 
VST
Cồn VST XP KK XP 
thường
1.7
0.2
0.7
0.8
Nguyễn Việt Hùng (2008), “Nghiên cứu mức độ ô nhiễm VK trên bàn tay NVYT và hiệu quả của 
một số hóa chất khử khuẩn bàn tay, Tập chí YHLS – Bệnh viện Bạch Mai, Số đặc san 
Số lượng khuẩn lạc trước và sau VST
Hạn chế về thời gian = Trở ngại chính
cho thực hiện rửa tay ?
Rửa tay
Xà phòng + Nước
Mất 30 giây đến 1 phút
Sát trùng tay nhanh
với cồn
Mất từ 15 - 20 giây
Rửa tay bằng xà
phòng thường
Chà tay bằng dung 
dịch VST chứa cồn
7 lần/h x 60s/lần x 8h 7 lần/h x 20s/lần x 8h
Thời gian dành cho VST 1 YT /ca làm việc 8h
56 
phút
18 
phút
VỆ SINH TAY THƯỜNG QUY
5 thời điểm vệ sinh tay khi chăm sóc BN
https://www.youtube.com/watch?v=3PmVJQUCm4E
Nguồn lây lây nhiễm từ bàn tay
5/5/2009 - HICS
Vì Sự An Toàn cho Bệnh Nhân và Nhân 
Viên Y Tế, Hãy Rửa Tay
NHÖÕNG VUØNG THÖÔØNG SOÙT KHI RÖÛA TAY
Thöôøng soùt nhaát
Thöôøng soùt
Ít soùt hôn
QUY TRÌNH VỆ SINH TAY THƯỜNG 
QUY
Vùng thường không tiếp xúc 
với hoá chất KK
Vùng có một phần không tiếp 
xúc với hoá chất KK
Đường lây truyền bệnh (1)
Bệnh nhân lây khuẩn
Đường lây truyền bệnh (2)
Phát tán nguồn bệnh từ bệnh nhân nhiễm khuẩn
Đường lây truyền bệnh (3)
Vùng lây nhiễm từ bệnh nhân này sang bệnh nhân khác
Đường lây truyền bệnh (4)
Phương thức phát tán nguồn bệnh
Đường vi khuẩn xâm nhập vào mạch máu
Soi găng trên 
kính hiển vi 
điện tử phát 
hiện được 
những lỗ thủng
Kích thước < 
30 -50 m 
Virus có thể 
xâm nhập qua 
găng
Tỷ lệ găng PT 
bị thủng : 8%, 
găng sạch 
(latex, vinyl) 
thủng: 0 - 52%.
Găng làm giảm 50-60% nguy cơ ô nhiễm
máu, dịch cơ thể, không ngăn ngừa
được hoàn toàn các tác nhân gây ô
nhiễm.
Găng tay
Sử dụng găng tay liên quan tới VST
Găng tay là hàng rào bảo vệ hiệu quả đối với mọi 
VSV ?
- Rửa găng không có tác dụng khử nhiễm. 
- 5 - 50% rửa găng trước khi tháo găng gây ô 
nhiễm bàn tay sau khi găng bị loại bỏ.
- Rửa găng làm tăng nguy cơ gây thủng găng . 
Nghiên cứu của Doebbling
Sử dụng một đôi găng cho nhiều lần thăm khám?
Không sử dụng một đôi găng để thực hiện các thao tác chăm sóc, 
điều trị trên nhiều bệnh nhân khác nhau
Sử dụng găng tay liên quan tới VST
Một số thực hành không được sử dụng găng
• Khám bệnh, lấy mạch, nhiệt độ, HA
• Tiêm bắp, tiêm dưới da, trong da
• Cho ăn, thay đồ vải cho BN (Trừ đồ vải dính
máu, dịch cơ thể và chất thải)
• Tim bắp, tiêm trong da, dưới da
• Viết bệnh án, viết và cầm giấy XN, đánh máy
tính, nghe điện thoại, vận chuyển BN
• Di chuyển giữa các buồng bệnh
Sử dụng găng tay liên quan tới VST
Xem xét lựa chọn loại găng tay không có bột
talc 
- VST ngoại khoa bằng xà phòng khử khuẩn
- VST ngoại khoa bằng dung dịch VST chứa cồn
Có 2 phương pháp VST ngoại khoa
- Dung dịch XP khử khuẩn (CHX4% hoặc iodine)
- Dung dịch xà phòng thường
- Dung dịch VST chứa cồn
- Bàn chải vô khuẩn
- Khăn tiệt khuẩn
- Nước vô khuẩn
Phương tiện VST ngoại khoa
- Đúng nguyên tắc vô khuẩn
- Đúng quy trình, đủ thời gian rửa tay
- Tránh tái ô nhiễm sau VST ngoại khoa
- Mặc quần áo khu phẫu thuật, tháo bỏ đồ trang
sức trên tay, đội mũ, mang khẩu trang trước khi
rửa tay
Cần đảm bảo
Quy trình vệ sinh tay ngoại khoa
Quy trình vệ sinh tay ngoại khoa
Phương pháp VST ngoại khoa bằng xà phòng KK
Đánh kẽ móng tay
- Làm ướt bàn tay tới khuỷu tay
- Lấy 3-5 ml dd khử khuẩn vào lòng bàn tay
- Cọ sạch kẽ móng tay bằng bàn chải trong 30 giây
Rửa tay lần 1
- 3-5 ml dd khử khuẩn vào lòng bàn tay
- Chà bàn tay như rửa tay thường quy, sau đó
chà cổ tay tới cẳng tay, khuỷu tay trong 1 phút
30 giây
- Tráng tay dưới vòi nước theo trình tự từ đầu
ngón tay tới khuỷu tay, loại bỏ hoàn toàn dd xà
phòng trên tay
1
2
Quy trình vệ sinh tay ngoại khoa
Phương pháp VST ngoại khoa bằng xà phòng KK
Rửa tay lần 2
- Tương tự như rửa tay lần 1
Làm khô tay:
Làm khô toàn bộ bàn tay, cổ tay, cẳng tay bằng
khăn vô khuẩn dùng 1 lần
3
4
Mặc áo phẫu thuật, mang găng
Tránh không để ô nhiễm bàn tay trong quá
trình thực hiện
5
Quy trình vệ sinh tay ngoại khoa
VST ngoại khoa bằng dung dịch VST chứa cồn
Rửa tay bằng xà phòng thường (1 phút)
1) Làm ướt bàn tay tới khuỷu tay
2) Lấy 3-5 ml dd xà phòng thường vào lòng bàn tay
3) Chà tay như quy trình VST thường quy, sau đó chà 
cổ tay, cẳng tay lên tới khuỷu tay
4) Rửa tay dưới vòi nước để loại bỏ hoàn toàn xà 
phòng trên tay, bàn tay luôn hướng lên trên
5) Lau khô tay bằng khăn tiệt khuẩn hoặc khăn giấy 
dùng một lần theo trình tự từ bàn tay bên khuỷu tay
1
Quy trình vệ sinh tay ngoại khoa
VST ngoại khoa bằng dung dịch VST chứa cồn
Chà tay bằng dung dịch VST chứa cồn (3 phút)
6) Lấy 3-5ml dung dịch VST chứa cồn vào lòng bàn tay,
nhúng 5 đầu ngón tay ngập trong cồn trong 5 giây, chà cổ
tay, cẳng tay tới khuỷu tay tay phải cho tới khi tay khô.
7) Lấy tiếp 3-5ml dung dịch VST chứa cồn vào lòng bàn
tay, nhúng 5 đầu ngón tay ngập trong cồn trong 5 giây, chà
cổ tay, cẳng tay tới khuỷu tay của tay trái cho tới khi tay
khô.
8) Lấy tiếp 3-5ml dung dịch VST chứa cồn, nhúng 5 đầu
ngón tay ngập trong cồn trong 5 giây, chà bàn tay như quy
trình vệ sinh tay thường quy cho tới khi tay khô.
2
Quy trình vệ sinh tay ngoại khoa
VST ngoại khoa bằng dung dịch VST chứa cồn
Chà tay bằng dung dịch VST chứa cồn (3 phút)
9) Lấy 3-5ml dung dịch VST chứa cồn vào lòng bàn tay,
nhúng 5 đầu ngón tay ngập trong cồn trong 5 giây, chà
cổ tay, cẳng tay tới khuỷu tay tay phải cho tới khi tay
khô.
10) Lấy tiếp 3-5ml dung dịch VST chứa cồn vào lòng
bàn tay, nhúng 5 đầu ngón tay ngập trong cồn trong 5
giây, chà cổ tay, cẳng tay tới khuỷu tay của tay trái cho
tới khi tay khô.
11) Lấy tiếp 3-5ml dung dịch VST chứa cồn, nhúng 5
đầu ngón tay ngập trong cồn trong 5 giây, chà bàn tay
như quy trình VST thường quy cho tới khi tay khô.
2
Yêu cầu dung dịch rửa tay dùng
trong phẫu thuật
Xà phòng rửa tay thường quy trong BV:
EN 1499 
ASTM E 1174, 1838,2276, 2613, 2011
Dung dịch rửa tay có chứa cồn: 
▪Dùng trong thường quy: EN 1500, ASTM E 1174, 
1838,2276, 2613, 2011
▪Dùng trong phẫu thuật: EN 12791, ASTM E 1115
Những vấn đề cần lưu ý khác
Cắt móng tay ngắn, giữ móng sạch
• Không sử dụng bàn chải để chà lên da bàn tay tới 
khuỷu tay. Chỉ đánh kẽ móng tay với ca phẫu thuật 
đầu tiên trong ngày.
• Không sử dụng máy sấy tay để làm khô tay.
• Không khử khuẩn tay bằng cách ngâm tay vào 
chậu dung dịch cồn khử khuẩn. 
• Với những ca phẫu thuật kế tiếp thực hiện tại cùng 
khu phẫu thuật thì chỉ cần thay găng và thực hiện 
các bước chà tay bằng dung dịch VST chứa cồn 
trong qui trình VST ngoại khoa. 
Một số lưu ý trong VST ngoại khoa
• Dung dịch VST chứa cồn được đánh giá tính hiệu quả và
dung nạp (tác dụng không mong muốn) và luôn có sẵn ở 
mọi vị trí chăm sóc NB
• Phương tiện rửa tay thường quy (bồn rửa tay, dung dịch xà
phòng thường, khăn lau tay dùng 1 lần, nước sạch) đạt 1/10 
giường bệnh
• Mọi nhân viên mới, sinh viên học việc được đào tạo VST
• Hàng năm mọi NVYT được đào tạo tối thiểu 1 lần về VST
• Mạng lưới viên KSNK được đào tạo và có khả năng giám
sát tuân thủ VST
Một số tiêu chí đánh giá VST
• Thực hiện kiểm tra tổng thể tối thiểu 1 năm/lần
về phương tiện VST, kiến thức VST
• Thực hiện giám sát thường xuyên tuân thủ VST, 
tỷ lệ tuân thủ VST ở NVYT đạt tối thiểu 50%
• Trang bị poster quy trình VST, chỉ định VST ở 
mọi khu vực chăm sóc
• Phát động chiến dịch VST hàng năm và cam kết
ủng hộ VST
• Thực hiện thi đua và thưởng phạt VST
Một số tiêu chí đánh giá VST
Chaân thaønh caùm ôn