Về kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0055
Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 6, pp. 111-118
This paper is available online at 
VỀ KĨ THUẬT ĐÁNH GIÁ QUÁ TRÌNH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Nguyễn Thị Bích
Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Tóm tắt. Trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông, có thể sử dụng kĩ thuật đánh
giá quá trình như những phương pháp dạy học tích cực vừa giúp học sinh hiểu sâu kiến
thức của bài học, vừa thúc đẩy tính tự giác, độc lập, say mê học tập, qua đó đánh giá chính
xác sự tiến bộ và kết quả học tập của các em.
Từ khóa: Kĩ thuật đánh giá, dạy học lịch sử, sự tiến bộ, học sinh.
1. Mở đầu
Trong cuộc sống cũng như trong học tập của học sinh ở nhà trường, từ xưa đến nay mọi
hoạt động đều cần được kiểm tra, đánh giá. Đánh giá để xác nhận kết quả, ra quyết định và điều
chỉnh quá trình dạy học lên một giai đoạn mới với chất lượng tốt hơn. Nghiên cứu về các kĩ thuật
đánh giá trong dạy học vì thế được nhiều nhà giáo dục quan tâm. Những kĩ thuật đánh giá quá trình
đã được đề cập trong cuốn sách bằng tiếng Anh, dịch ra tiếng Việt [1]. Vận dụng cụ thể những
kĩ thuật đánh giá vào môn học thường là kết hợp câu hỏi tự luận với trắc nghiệm trong đổi mới
phương pháp kiểm tra, đánh giá môn học lịch sử [2] hay sử dụng công cụ sơ đồ tư duy để củng cố
kiến thức bài học lịch sử [3]. . . Tuy nhiên, có thể thấy ngay trên Tạp chí giáo dục - tạp chí chuyên
ngành về dạy học, số lượng bài viết về các kĩ thuật đánh giá còn lẻ tẻ, chưa nhiểu, cách tiếp cận
chưa đầy đủ.
Trong đánh giá, các kĩ thuật đánh giá được xem như bộ công cụ "đo" kết quả học tập học
sinh đạt được và "đo" chất lượng dạy học của giáo viên. Việc lựa chọn công cụ, kĩ thuật đánh giá
tùy thuộc vào cấp độ và phạm vi đánh giá mà mỗi loại hình đánh giá sẽ được tiến hành theo những
bước khác nhau [4]. Song điểm chung là từ sử dụng các công cụ, kĩ thuật đánh giá những thông tin
về quá trình học tập của học sinh được thu thập làm cơ sở để giáo viên đánh giá mức độ thực hiện
mục tiêu và sự tiến bộ của các em mà điều chỉnh nội dung và phương pháp dạy học. Chất lượng
dạy học của giáo viên được xác định bằng kết quả mục tiêu môn học (thể hiện ở việc hình thành
kiến thức, kết quả giáo dục và phát triển toàn diện năng lực học sinh) có đạt được hay không và
học sinh hứng thú với môn học ở mức độ nào.
Thực tiễn nghiên cứu và tầm quan trọng của việc sử dụng kĩ thuật đánh giá quá trình đặt ra
hai vấn đề là cơ sở để chúng tôi đi sâu tìm hiểu các kĩ thuật đánh giá trong dạy học lịch sử ở trường
THPT:
Thứ nhất, nhận thức lí luận của giáo viên lịch sử ở trường THPT về kĩ thuật đánh giá còn
hạn chế, đặc biệt là vai trò, ý nghĩa và cách sử dụng các kĩ thuật đánh giá quá trình. Cho nên, yêu
Ngày nhận bài: 15/3/2016. Ngày nhận đăng: 20/6/2016.
Liên hệ: Nguyễn Thị Bích, e-mail: bichbaohuyen@yahoo.com.vn
111
Nguyễn Thị Bích
cầu nắm vững, tiếp cận hệ thống các kĩ thuật đánh giá để thực hiện đổi mới cách dạy học và kiểm
tra, đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực là cần thiết.
Thứ hai, thực trạng chất lượng dạy học lịch sử ở trường THPT hiện nay bên cạnh mặt tích
cực vẫn còn tồn tại một số bất cập. Tỉ lệ học sinh lựa chọn môn Sử sau ba môn bắt buộc (Toán,Văn,
Anh) tại kì thi chung quốc gia theo thống kê năm 2016 tiếp tục rất thấp so với các môn Lí, Địa,
Hóa, Sinh. Một trong những nguyên nhân là do chưa có nhiều cải tiến công cụ đánh giá, việc ra
đề kiểm tra, thi còn nặng về kiến thức, chưa chú trọng đến các kĩ năng, đặc biệt là kĩ năng thực
hành... Do sức ép cần đảm bảo chuẩn kiến thức trong dạy học và kiểm tra, thi mà giáo viên chưa
chú trọng nhiều đến người học và mong muốn của họ, các công cụ đánh giá được sử dụng để kiểm
chứng mục tiêu và điều chỉnh quá trình dạy học chưa phù hợp, kết quả đạt được chưa phản ánh
đúng thực chất năng lực học tập của học sinh “kiểm tra, đánh giá thế nào thì việc dạy học sẽ bị
lái theo cái đó”. Qua trao đổi và thực tế dự giờ giáo viên phổ thông chúng tôi nhận thấy nhiều học
sinh thích học Sử vì kiến thức lịch sử hay nhưng sợ thi Sử vì nhiều sự kiện khó nhớ, thi không đạt
điểm cao nên không lựa chọn thi Sử...Vì lẽ đó, bài toán về chất lượng và hứng thú học tập lịch sử
nhằm đáp ứng năng lực nổi trội của học sinh đòi hỏi cần đổi mới toàn diện, sử dụng các kĩ thuật
đánh giá quá trình trong dạy học như là một khâu đột phá.
2. Nội dung nghiên cứu
Để đổi mới cách thức tổ chức kiểm tra, đánh giá, nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở
trường THPT hiện nay, chúng tôi lựa chọn các kĩ thuật đánh giá quá trình, hy vọng sẽ giúp giáo
viên sử dụng có hiệu quả các kĩ thuật này. Bài viết tập trung làm rõ một số vấn đề lí luận về vai
trò, ý nghĩa của việc sử dụng các kĩ thuật đánh giá và lựa chọn sử dụng một số kĩ thuật đánh giá
quá trình phù hợp trong dạy học lịch sử ở trường THPT.
2.1. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng các kĩ thuật đánh giá quá trình với chất
lượng dạy học lịch sử ở trường THPT
Hiện nay, khi đánh giá chất lượng dạy học, người ta thường chú trọng nhiều đến đánh giá
kết quả học tập bằng điểm số học sinh đạt được đối chiếu với mục tiêu dạy học đặt ra. Theo Black,
Paul,Wliam, Dylan trong Assessment in Education: Principles, Policy & Practice (Đánh giá trong
giáo dục: Nguyên tắc, chính sách và thực hành) cách hiểu này chưa đầy đủ vì đánh giá là một yếu
tố được thực hiện bởi giáo viên và học sinh, qua đó cung cấp thông tin phản hồi để điều chỉnh hoạt
động giảng dạy và học tập, có tác động quyết định đến chất lượng dạy học. Chất lượng dạy học
được xem xét, đo đạc trong cả quá trình, qua từng bài học cụ thể về mặt định lượng và định tính
đối chiếu với mục tiêu bộ môn, góp phần hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Để đảm bảo
chất lượng dạy học, đánh giá phải mang tính toàn diện từ cả hai chủ thể giáo viên- người đánh giá
và học sinh- người được đánh giá. Sử dụng kĩ thuật đánh giá quá trình có ý nghĩa đối với cả giáo
viên và học sinh.
Đối với giáo viên, nhận thức, sử dụng phù hợp các kĩ thuật đánh giá là cách hiệu quả để
nắm bắt kịp thời, chính xác tình hình học tập, sự tiến bộ của học sinh. Thông tin phản hồi thu
được từ đánh giá học sinh cũng là "hiệu ứng ngược" nhanh nhất để thầy điều chỉnh lại nội dung và
phương pháp dạy học. Sự tiến bộ của học sinh không chỉ nằm ở điểm số đạt được mà còn ở việc
hoàn thiện từng ngày năng lực nhận thức và thái độ hành vi, như Robert J Marzano nhận định các
kĩ thuật đánh giá quá trình vừa là một công cụ đánh giá vừa là một “công cụ dạy học hiệu quả vì
nó cho phép người học nhận biết được mức độ tiến bộ của chính bản thân mình” [5]. Vận dụng
các kĩ thuật đánh giá chính là thực hiện đổi mới cách dạy học “phát triển năng lực của người học”,
“lấy học sinh làm trung tâm”.
Đối với học sinh, ở lứa tuổi phát triển tương đối hoàn thiện về tâm lí, nhận thức, học sinh
THPT đã biết phân biệt kiến thức nào cần ghi nhớ khắc sâu, kĩ năng nào cần học và những bài học
112
Về kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học Lịch sử ở trường Trung học phổ thông
cần rút ra. Được tự trải nghiệm vào quá trình đánh giá, học sinh có thể tương tác với giáo viên, với
bạn, làm cho đánh giá không còn là nỗi lo sợ mà là góp phần“nuôi dưỡng hứng thú học đường,
tạo sự tự giác trong học tập và quan trọng hơn là gieo vào lòng học sinh sự tự tin, niềm tin “người
khác làm được mình cũng sẽ làm được" để lĩnh hội kiến thức, kĩ năng, hình thành phẩm chất đạo
đức, tình cảm và vận dụng những kinh nghiệm, tri thức đó vào cuộc sống.
Mỗi cá nhân để thành công trong học tập, thành đạt trong cuộc sống cần sở hữu nhiều loại
năng lực. Mỗi kĩ thuật đánh giá được sử dụng ở những thời điểm khác nhau của quá trình dạy học
đều có ý nghĩa góp phần đánh giá một mặt nào đó năng lực và sự tiến bộ của học sinh. Vận dụng
linh hoạt các công cụ, kĩ thuật đánh giá nhằm đánh giá đúng năng lực người học, kịp thời phản hồi,
điều chỉnh hoạt động dạy học. Tuy nhiên, sử dụng kĩ thuật đánh giá quá trình cũng dễ làm mất thời
gian, nếu áp dụng tràn lan mà không tính đến mục đích, yêu cầu, nội dung, đối tượng học sinh,
không phối hợp với các phương pháp dạy học và đánh giá khác, không coi trọng vai trò của giáo
viên... thì chẳng những không đánh giá được sự tiến bộ của các em mà còn làm cho bài học lịch sử
càng nặng nề, nhàm chán. Lựa chọn kĩ thuật đánh giá nào cho phù hợp với phương pháp dạy học ở
từng loại bài học với cách bố trí không gian lớp học, thời gian làm việc, trình độ học sinh... là vấn
đề giáo viên cần lưu ý.
2.2. Sử dụng một số kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học lịch sử ở trường
THPT
Nhận thức tri thức lịch sử của học sinh mang tính đặc thù môn học. Theo các chuyên gia về
đánh giá có nhiều kĩ thuật đánh giá có thể vận dụng hiệu quả cho đánh giá trên lớp học [6], chúng
tôi lựa chọn một số kĩ thuật đánh giá phù hợp với môn học lịch sử ở trường THPT. Các kĩ thuật này
có thể sử dụng theo tiến trình thực hiện bài học. Song, việc lựa chọn, vận dụng các kĩ thuật đánh
giá chỉ là tương đối, cần sự mềm dẻo, tránh cứng nhắc nhằm đánh giá đúng năng lực và sự tiến bộ
của học sinh.
* Sử dụng kĩ thuật bảng hỏi kiểm tra kiến thức nền để chuẩn bị cho học sinh tiếp thu
kiến thức mới
Chuẩn bị cho học sinh tiếp thu kiến thức mới là một hoạt động cần thiết nhằm chuẩn bị tâm
thế, thu hút sự chú ý và hứng thú của học sinh vào bài học. Có nhiều cách để tổ chức hoạt động này
và sử dụng bảng hỏi kiểm tra kiến thức nền là một công cụ có hiệu quả. Thực chất nó là việc sử
dụng những câu hỏi mở hoặc đóng hay một bài trắc nghiệm đơn giản yêu cầu học sinh hoàn thành
trước khi bắt đầu một tiết học hay chuyển sang học một chương mới... Thiết kế những câu hỏi hay,
những bài tập ngắn hấp dẫn và gợi hứng thú học tập để củng cố kiến thức mà học sinh đã lĩnh hội,
chuẩn bị tiếp thu kiến thức mới là hết sức cần thiết. Ưu điểm của kĩ thuật này là thu được thông tin
về kiến thức học sinh đã lĩnh hội để đánh giá, chuẩn bị cho tiết học, bài học hay chương học, đồng
thời còn giúp xác định được điểm bắt đầu hiệu quả nhất của một bài học mới phù hợp với từng đối
tượng. Kết quả thông tin thu được từ kiểm tra kiến thức nền sẽ giúp học sinh hệ thống lại những
kiến thức cơ bản đã tích lũy được liên quan đến bài học. Sử dụng câu hỏi kiểm tra kiến thức nền
được xem như một trong những kĩ thuật hiện đại để đánh giá quá trình học tập của học sinh.
Hiện nay, bảng hỏi kiểm tra kiến thức nền là một trong những kĩ thuật đánh giá được giáo
viên quan tâm vận dụng trong bài học lịch sử. Cụ thể, giáo viên có thể chuẩn bị 2 đến 3 câu hỏi
tự luận mở (lưu ý câu trả lời ngắn gọn) và một số câu hỏi trắc nghiệm nhiều lựa chọn để kiểm tra
kiến thức của học sinh về các khái niệm, vấn đề liên quan đến nội dung sẽ học. Qua kiểm tra kiến
thức nền, giáo viên hướng dẫn học sinh kết nối kiến thức đã học đến nội dung kiến thức mới. Ví
như, trước khi bắt đầu bài học 23. Khôi phục và phát triển kinh tế - xã hội ở miền Bắc, giải phóng
hoàn toàn miền Nam (1973 – 1975), giáo viên có thể sử dụng một vài câu hỏi kiểm tra kiến thức
nền: 1. Giả sử em là một công dân sống ở thời kì này, hãy phân tích những diễn biến của tình hình
nước ta sau khi kí kết Hiệp định Pari (1973). 2. "Hiệp định Pari (1973) được kí kết đem đến nền
hòa bình thực sự cho nhân dân Việt Nam”. Từ thực tiễn tình hình nước ta lúc bấy giờ em hãy bình
113
Nguyễn Thị Bích
luận về ý kiến trên. Với việc sử dụng bảng hỏi kiểm tra kiến thức nền như vậy, giáo viên vừa củng
cố được kiến thức học sinh đã được lĩnh hội ở bài 22, rèn luyện và phát triển tư duy tưởng tượng,
tái tạo vừa tạo tâm thế, gây tò mò, hứng thú cho học sinh để chuẩn bị tiếp thu kiến thức bài mới.
* Sử dụng một số kĩ thuật đánh giá quá trình trong việc tổ chức cho học sinh lĩnh hội
kiến thức mới
Tổ chức cho học sinh lĩnh hội kiến thức mới là nhiệm vụ trọng tâm của việc dạy học lịch sử
ở trường phổ thông, qua đó học sinh lĩnh hội những kiến thức cơ bản (gồm các sự kiện, niên đại,
nhân vật...) để vận dụng và rút ra bài học rèn luyện năng lực và phẩm chất cần thiết của bản thân.
- Kĩ thuật bản đồ khái niệm
Hệ thống các khái niệm cơ bản là một trong những nội dung quan trọng mà bài học lĩnh
hội kiến thức mới cần trang bị giúp học sinh nắm vững, hiểu sâu sắc vấn đề bài học đặt ra. Bản đồ
khái niệm là kĩ thuật đánh giá rèn luyện cho học sinh tư duy lôgic, biết sắp xếp, kết nối các khái
niệm, hệ thống các khái niệm là kiến thức trọng tâm của bài học, môn học. Có thể sử dụng kĩ thuật
bản đồ khái niệm bằng vẽ sơ đồ, biểu đồ hoặc bản đồ khái niệm về những kiến thức có trong bài
học, chỉ ra mối liên hệ giữa các khái niệm, kiến thức của bài học với các khái niệm, kiến thức liên
quan đã được học. Qua thực hành kĩ thuật bản đồ khái niệm, học sinh được củng tri thức, rèn luyện
kĩ năng xác định mối liên hệ giữa các kiến thức đã học thành một bản đồ dễ dàng ghi nhớ, hiểu
và khái quát hệ thống các khái niệm, so sánh cách thức hệ thống lại khái niệm của mình. Với giáo
viên, vận dụng kĩ thuật bản đồ khái niệm giúp họ đánh giá đúng kết quả học tập của học sinh và
giúp các em nắm vững, hiểu sâu kiến thức cơ bản của bài học.
Để học sinh có thể sử dụng kĩ thuật bản đồ khái niệm, trước hết giáo viên thực hành mẫu
ngay trong quá trình dạy học ở trên lớp bằng một bản đồ khái niệm là nội dung kiến thức trọng
tâm của bài học. Ở nội dung bài 23 trên, bản đồ khái niệm được giáo viên thực hành có cấu tạo
như trong Hình 1.
Hình 1
Tiếp đó, để cụ thể hóa những nội dung kiến thức cơ bản, trọng tâm của bài học, giáo viên
tiến hành giao nhiệm vụ cho học sinh. Có thể lựa chọn một khái niệm, một từ hay một thuật ngữ
(là một nội dung học tập) làm trung tâm của bản đồ. Viết các thuật ngữ, khái niệm có liên quan ở
114
Về kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học Lịch sử ở trường Trung học phổ thông
trung tâm của bản đồ. Vẽ bản đồ khái niệm, đặt khái niệm đã chọn ở trung tâm và vẽ các đường
kết nối tới các khái niệm khác. Sau khi liệt kê các mối liên kết bậc một (liên kết sơ cấp), tùy theo
độ sâu của bản đồ, giáo viên có thể phân nhánh, liệt kê tiếp các mối liên hệ bậc 2, bậc 3, xác định
con đường nối các khái niệm. Ví dụ, từ bản đồ khái niệm của giáo viên, học sinh có thể xây dựng
bản đồ khái niệm như Hình 2.
Hình 2.
Như vậy, kĩ thuật bản đồ khái niệm có những nét tương đồng như khi sử dụng kĩ thuật dạy
học bằng sơ đồ tư duy.
- Kĩ thuật lập hồ sơ nhân vật lịch sử
Bài học lịch sử gắn liền với các sự kiện và nhân vật cụ thể. Trong dạy học lịch sử, hiểu rõ
về nhân vật qua hoạt động của họ sẽ giúp học sinh nắm vững, hiểu sâu một nội dung kiến thức của
bài học. Qua tìm hiểu nhân vật, các em được rèn luyện kĩ năng phân tích, nhận xét, nêu quan điểm
cá nhân, từ đó hình thành nhân cách. Hồ sơ nhân vật lịch sử là kĩ thuật đánh giá quan điểm, cách
nhìn nhận của học sinh về giá trị của nhân vật có liên quan đến nội dung bài học. Những thông tin
về quan điểm và giá trị của học sinh được bọc lộ thông qua cách mà các em nhìn vào các giá trị
của nhân vật lịch sử. Mỗi học sinh có thể chọn một nhân vật (yêu thích/hoặc căm ghét) có trong
bài học để viết về những giá trị của nhân vật đó. Muốn sử dụng kĩ thuật lập hồ sơ người nổi tiếng,
giáo viên cần tiến hành thực hiện các bước sau:
Bước 1. Tiến hành lập danh sách, liệt kê những nhân vật lịch sử có trong bài học.
Bước 2. Nêu yêu cầu về thông tin cần có trong hồ sơ nhân vật lịch sử, chỉ cho học sinh
nguồn có thể tham khảo.
Bước 3. Học sinh lựa chọn một nhân vật lịch sử mà mình yêu thích/hoặc căm ghét nhất,
hoàn thiện hồ sơ trong thời hạn cho phép. (lưu ý: cần giải thích vì sao yêu thích/hoặc căm ghét
nhân vật, có điểm tương đồng nào với bản thân...).
Bước 4. Thu sản phẩm, mời học sinh trình bày.
Ví như vẫn ở bài 23, sau khi lập danh sách, liệt kê những nhân vật lịch sử có trong bài học,
115
Nguyễn Thị Bích
học sinh có thể xây dựng hồ sơ nhân vật lịch sử là nhân vật mà các em lựa chọn như sau:
Họ và tên: BÙI QUANG THẬN
Giới tính: . . .
Những điều em học tập
được:.......................
Quê quán:. . .
Năm sinh-mất:. . .
Ảnh
* Sử dụng một số kĩ thuật đánh giá quá trình trong việc củng cố kiến thức cho học
sinh. Củng cố kiến thức cho học sinh sau khi kết thúc một bài học, chương học, khóa trình cũng
là một nhiệm vụ của bài học để giúp giáo viên có những thông tin phản hồi về kết quả dạy học của
mình cũng như nắm bắt được tình hình, kết quả học tập của học sinh. Để củng cố kiến thức có thể
sử dụng nhiều kĩ thuật đánh giá quá trình, dưới đây là một số kĩ thuật:
- Kĩ thuật tóm tắt một câu
Tóm tắt một câu là kĩ thuật giáo viên sử dụng để đánh giá kĩ năng tổng kết, khái quát thông
tin đầy đủ, ngắn gọn, súc tích thông qua khả năng sử dụng ngôn ngữ mạch lạc và tư duy hệ thống
của học sinh. Bản chất của kĩ thuật này là việc tổng kết nhiều thông tin về những kiến thức cơ bản,
trọng tâm của bài học thành một câu giúp giáo viên có thể thu thập, so sánh câu trả lời của các học
sinh khác nhau một cách nhanh chóng, dễ dàng, qua đó rèn luyện cho các em tư duy tóm tắt và tổ
chức thông tin thành một câu vừa dễ học, vừa dễ nhớ.
Để thực hiện kĩ thuật này yêu cầu học sinh cần trả lời câu hỏi “ai làm gì, cho ai, ở đâu, khi
nào, như thế nào và tại sao” về chủ đề đã học sau đó tổng hợp các câu trả lời thành một câu tổng
kết dài, có đủ thông tin, đúng ngữ pháp. Sử dụng kĩ thuật này trong dạy học lịch sử cần tuân thủ
các bước:
Bước 1. Chọn nội dung, chủ đề quan trọng mà học sinh vừa học để tóm tắt.
Bước 2. Giao nhiệm vụ cho học sinh. Dành khoảng thời gian gấp hai lần thời gian giáo viên
đã làm, giải thích cách làm rồi thống nhất nội dung để học sinh tổng kết.
Bước 3. Gợi ý học sinh cách tóm tắt bằng việc trả lời ngắn gọn cho các câu hỏi "Ai làm,
làm cho ai, khi nào, ở đâu, như thế nào và tại sao?" liên quan đến nội dung bài học. . . Viết các câu
trả lời thành một câu theo thứ tự như trên. Ghi lại thời gian giáo viên đã dùng để hoàn thành nhiệm
vụ đó.
Ví như, trước khi bắt đầu tiến hành bài 23, giáo viên có thể sử dụng kĩ thuật tóm tắt một
câu để củng cố, ôn tập kiến thức của bài 22 và chuẩn bị cho học sinh nghiên cứu bài mới bằng yêu
cầu: Em hãy tóm tắt tình hình nước ta sau Hiệp định Pari năm 1973 bằng một câu ngắn gọn.
116
Về kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học Lịch sử ở trường Trung học phổ thông
- Kĩ thuật bảng ma trận trí nhớ
Ma trận trí nhớ là một trong những kĩ thuật hay, khó và phức tạp trong đánh giá. Thực chất
đây là việc sử dụng một bảng hai chiều có các hàng và cột được dùng để tổ chức sắp xếp kiến thức
và minh họa mối liên hệ giữa các kiến thức đó. Nó rất có ưu thế và là một công cụ hiệu quả để
đánh giá khả năng tái hiện, nắm vững khái niệm, sự kiện, tính chất... các kiến thức quan trọng của
bài học trong đánh giá quá trình học tập của học sinh.
Kĩ thuật ma trận trí nhớ thường được dùng sau một bài giảng, hay hướng dẫn học sinh tự
học. Các bước tiến hành cụ thể:
Bước 1. Tiến hành xây dựng một ma trận trí nhớ với hàng và cột đã được định danh, phân
loại các kiến thức quan trọng có trong bài giảng, điền vào các ô trống trong ma trận các thông tin
tương ứng. Kiểm tra lại mối quan hệ giữa các hàng, cột và các thông tin đã điền trong các ô của
bảng.
Bước 2. Khi đã hoàn thành ma trận, giáo viên xây dựng một ma trận mới trên phiếu bài tập
với hàng và cột đã được định danh còn các ô bên trong để trống.
Bước 3. Hướng dẫn học sinh cách điền thông tin vào ô trống, thông thường chỉ điền một từ,
một cụm hay một câu ngắn.
Bước 4. Tiến hành thu bài, đánh giá tính chính xác và hoàn chỉnh của thông tin được điền
vào ma trận.
Với ví dụ bài 23 trên, khi muốn củng cố kiến thức của học sinh về nội dung phần III. Giải
phóng hoàn toàn miền Nam, giành toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, giáo viên có thể yêu cầu học sinh:
Điền thông tin cột B cho phù hợp với cột A trong bảng Ma trận trí nhớ sau:
A B
Chiến dịch Tây Nguyên
(từ 4 đến 24/3/1975)
* Lí do ta chọn mở chiến dịch Tây Nguyên:
...
* Tác động của chiến dịch Tây Nguyên:
...
Chiến dịch Huế- Đà Nẵng
(từ 21 đến 29/3/1975)
* Lí do ta chọn chiến dịch Huế - Đà Nẵng:
...
* Tác động của chiến dịch Huế - Đà Nẵng:
...
Chiến dịch Hồ Chí Minh
(từ 26 đến 30/4/1975)
* Lí do ta chọn chiến dịch Hồ Chí Minh:
...
* Ý nghĩa của chiến dịch Hồ Chí Minh:
...
Như vậy, kĩ thuật ma trận trí nhớ về cơ bản tương đồng với trắc nghiệm phân loại trong dạy
học lịch sử.
- Kĩ thuật tổng hợp
Kĩ thuật tổng hợp thực chất là kĩ thuật đánh giá năng lực tổng hợp tri thức học sinh thu nhận
được thông qua việc thực hiện những thao tác, hành vi đơn lẻ theo một tiến trình nhất định. Sử
dụng kĩ thuật tổng hợp, học sinh được rèn luyện năng lực tự học, tự tổng hợp thông tin để có thể
khắc sâu và nhớ lâu kiến thức. Giáo viên có thể vận dụng ưu điểm của kĩ thuật này để đánh giá
kiến thức của học sinh thông qua các hình thức tổ chức viết, trình bày theo cá nhân và nhóm.
Để sử dụng kĩ thuật tổng hợp, giáo viên yêu cầu học sinh nhớ lại kiến thức, kinh nghiệm đã
có, tóm tắt lại ý chính, đặt ra các câu hỏi mang tính khám phá bản chất, đưa ra bình luận và cuối
117
Nguyễn Thị Bích
cùng là tổng hợp cho người học thực hiện từng bước từ dễ đến khó. Dưới sự hỗ trợ, tổ chức của
giáo viên, người học có thể tự hình thành tri thức cho chính mình. Có 5 bước hướng dẫn học sinh
thực hiện khi xem lại các nội dung, chủ đề đã học trước đó và chuẩn bị để tiếp nhận thông tin mới
như sau:
Bước 1. Nhớ lại những gì đã được học, được trao đổi, thảo luận; viết lại một số ý chính, xếp
thứ tự của các ý theo mức độ quan trọng.
Bước 2. Tóm tắt tất cả những ý chính vào một câu.
Bước 3. Đặt câu hỏi liên quan đến chủ đề đó.
Bước 4.Đưa quan điểm, nhận xét, bình luận về các ý chính chủ đề đó, chẳng hạn như những
gì học sinh thích hay không thích, những gì học sinh cho hữu ích và vô nghĩa,...
Bước 5. Kết nối những ý chính đã được tổng kết. Cuối cùng giáo viên và học sinh tổng kết
vấn đề. Ví như, kết thúc bài 23 trên, giáo viên có thể sử dụng kĩ thuật tổng hợp để giao bài tập
củng cố cho học sinh: Sau ngày Sài Gòn giải phóng (30.4.1975), nhiều phóng viên, nhà báo nước
ngoài đã đến Việt Nam tìm hiểu xem vì sao Việt Nam có thể chiến thắng đế quốc Mĩ. Nếu em là
người được trả lời phỏng vấn, em sẽ nói gì?
3. Kết luận
Mỗi một kĩ thuật đánh giá đều có mặt mạnh cũng như điểm hạn chế của nó. Lựa chọn sử
dụng các kĩ thuật đánh giá như những phương pháp dạy học tích cực như thế nào trong tiến trình
dạy học cho phù hợp với đối tượng, điều kiện dạy học thể hiện vai trò và bản lĩnh sư phạm của
người thầy. Làm tốt điều này đánh giá hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ của nó trong quá trình
dạy học.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Thomas A. Angelo, K. Patricia Croos. Các kĩ thuật đánh giá trong lớp học. Bản dịch Hướng
dẫn các kĩ thuật đánh giá quá trình.
[2] Nguyễn Thị Côi, Nguyễn Thị Bích, 2008. Kết hợp tự luận với trắc nghiệm- Biện pháp cần
thiết trong đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả học tập lịch sử ở trường phổ
thông. Tạp chí giáo dục số 191, kì 1 - 6/2008, trang 27-29.
[3] Trần Vĩnh Tường, Nguyễn Thị Mộng Thường, 2013. Sử dụng sơ đồ tư duy để củng cố kiến
thức bài học lịch sử. Tạp chí Giáo Dục, Số 306, kì 2 tháng 3/2013, trang 46-50.
[4] Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh, Quyển 2. Nxb Đại học sư phạm Hà Nội, Quý
I 2016, trang 38.
[5] Robert J Marzano, 2011. Nghệ thuật và khoa học dạy học, Người dịch: Nguyễn Hữu Châu.
NXB Giáo Dục Việt Nam.
[6] Nguyễn Công Khanh (chủ biên), Đào Thị Oanh, Lê Mỹ Dung, 2014. Kiểm tra, đánh giá
trong giáo dục. NXB Đại học sư phạm Hà Nội, quí I 2014, trang 88.
ABSTRACT
Technical evaluation in the teaching of history in high school
The teaching of history in high school can involve the use of techniques to evaluate the
process in order to help students understand the lesson, and promote self-awareness, independence
and a passion for learning in order to accurately assess their progress.
Keywords: Evaluation techniques, teaching history, advancement, students.
118