Vai trò người trợ sinh trong chuyển dạ và sau sinh tại Bệnh viện Quân Y 103

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 7-2018 
 91 
VAI TRÒ NGƯỜI TRỢ SINH TRONG CHUYỂN DẠ VÀ SAU SINH 
TẠI BỆNH VIỆN QUÂN Y 103 
Nguyễn Viết Trung*; Đào Nguyên Hùng* 
TÓM TẮT 
Mục tiêu: đánh giá vai trò của người trợ sinh chăm sóc sản phụ trong và sau đẻ tại Bệnh viện 
Quân y 103. Đối tượng: 255 sản phụ được theo dõi chuyển dạ đẻ tại Khoa Phụ Sản, Bệnh viện 
Quân y 103 trong năm 2017. Kết quả: 97,6% sản phụ có thời gian chuyển dạ trung bình và ngắn. 
98,8% sản phụ có thời gian rặn đẻ nhanh và trung bình. 89,8% sản phụ đau ít và đau vừa trong 
chuyển dạ. 87,9% trường hợp đẻ thường hoặc đẻ đường âm đạo, chỉ có 12,1% phải mổ đẻ. 
Sau đẻ: 85% sản phụ yên tâm, vui vẻ. 100% sản phụ phục hồi sức khỏe nhanh, ngủ tốt; 100% trẻ 
sơ sinh được chăm sóc chu đáo. Kết luận: người trợ sinh đóng vai trò quan trọng trong chuyển 
dạ và ngay sau đẻ, giúp sản phụ giảm đau, giảm căng thẳng, tạo tinh thần thoải mái, yên tâm 
trong suốt quá trình chuyển dạ và sau đẻ. 
* Từ khóa: Người trợ sinh; Chuyển dạ; Sản phụ. 
The Role of Doula in the Care of Pregnancy during and after 
Delivery at 103 Military Hospital 
Summary 
Objectives: To assess the role of Doula in the care of pregnancy during and after delivery at 
103 Military Hospital. Subjects and methods: 255 pregnancies were followed up at Department 
of Obstetrics, 103 Military Hospital in 2017. Results: 97.6% of pregnancies had medium and 
short time of labor. 98.8% of pregnancies had fast and medium inducing labor. 89.8% had low 
and moderate pain during labor. 87.9% had vaginal delivery, only 12.1% had cesarean section. 
Postpartum: 85% of pregnancies were happy. 100% of pregnancies recovered fast, slept well; 
100% of neonatal were carefully taken. Conclusion: Doula has an important role in intrapartum 
and postpartum, helped to reduce pain, relieve stress, create comfort and peace during labor 
and postpartum. 
* Keywords: Doula; Labor; Pregnancy. 
ĐẶT VẤN ĐỀ 
Doula là một từ Hy Lạp với nghĩa 
"người hầu của người phụ nữ". Doula 
sớm nhất là phụ nữ chăm sóc phụ nữ 
khác trong thời gian mang thai và sau khi 
sinh. Ngày nay, Doula dùng để chỉ người 
phụ nữ được đào tạo chuyên nghiệp để 
cung cấp dịch vụ hỗ trợ trong và sau sinh. 
Khi nhắc đến Doula, chúng ta hiểu là những 
người chăm sóc, hỗ trợ cả trong và 
sau sinh; chăm sóc cả sản phụ và sơ sinh. 
* Bệnh viện Quân y 103 
Người phản hồi (Corresponding): Đào Nguyên Hùng ([email protected]) 
Ngày nhận bài: 13/06/2018; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 10/08/2018 
 Ngày bài báo được đăng: 20/08/2018 
T¹p chÝ Y - d−îc häc qu©n sù sè 7-2018 
 92 
Doula có thể không phải là nhân viên 
của bệnh viện, khi cần thiết họ được gọi 
vào bất kỳ thời điểm nào. Doula ở lại với 
sản phụ từ lúc bắt đầu chuyển dạ cho 
đến vài giờ sau khi sinh. 
Theo thống kê ở Mỹ quý I năm 2005, 
chỉ 12% số sản phụ chuyển dạ có Doula 
hỗ trợ phải mổ lấy thai so với 22% số sản 
phụ chuyển dạ không được Doula hỗ trợ 
phải mổ lấy thai. Như vậy, Doula giúp 
giảm rõ rệt tỷ lệ mổ lấy thai [1]. Một số 
nghiên cứu phát hiện hỗ trợ của Doula 
trong và sau đẻ mang lại lợi ích lâu dài 
cho cả mẹ và con. 
Các bà mẹ được Doula hỗ trợ có nhiều 
khả năng cho con bú sữa mẹ, ít lo lắng 
hơn và giảm nguy cơ trầm cảm hơn bà 
mẹ không có Doula hỗ trợ. Tại Việt Nam, 
chương trình tập huấn và đào tạo Doula 
đang được triển khai tại các bệnh viện 
lớn trên toàn quốc. Tuy nhiên, trên thực 
tế chưa có nhiều bệnh viện áp dụng biện 
pháp chăm sóc này. Năm 2016, Bệnh 
viện Quân y 103 đã có đội tập huấn và 
được cấp chứng chỉ Doula, bắt đầu thực 
hành Doula tại Khoa Phụ Sản từ tháng 
01 - 2017. 
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP 
NGHIÊN CỨU 
1. Đối tượng nghiên cứu. 
 Nghiên cứu tiến hành trên 255 sản 
phụ được theo dõi chuyển dạ, đẻ thường 
hay mổ đẻ tại Khoa Sản, Bệnh viện 
Quân y 103 từ tháng 1 đến 7 - 2017. 
* Tiêu chuẩn lựa chọn sản phụ: 
- Sản phụ có thai đơn, đủ tháng, chuyển 
dạ đẻ thường hoặc mổ đẻ. 
- Không có biến chứng trước, trong 
chuyển dạ và sau đẻ. 
- Được giải thích về lợi ích của chăm 
sóc Doula, đồng ý tham gia nghiên cứu. 
* Tiêu chuẩn loại trừ sản phụ: 
- Có bệnh lý mạn tính toàn thân nặng. 
- Sản phụ bị tai biến, biến chứng sản 
khoa. 
- Sản phụ không đồng ý tham gia 
nghiên cứu. 
* Tiêu chuẩn chọn người trợ sinh (Doula): 
- Phải là nữ. 
- Có sức khỏe tốt, ngoại hình ưa nhìn, 
khả năng giao tiếp tốt. 
- Được đào tạo chương trình, có chứng 
chỉ người trợ sinh theo chuẩn. 
- Nhiệt tình tham gia vào nghiên cứu. 
- Được học về các bước tiến hành một 
nghiên cứu y học. 
2. Phương pháp nghiên cứu. 
Nghiên cứu tiến cứu, mô tả cắt ngang. 
* Nội dung nghiên cứu: 
- Xác định một số đặc điểm của sản 
phụ chuyển dạ liên quan đến chăm sóc 
của người trợ sinh trong và sau đẻ tại 
Bệnh viện Quân y 103. 
- Đánh giá kết quả sớm việc chăm sóc 
của người trợ sinh trong và sau đẻ tại 
Bệnh viện Quân y 103. 
* Các bước thực hiện chăm sóc Doula: 
- Thực hiện chăm sóc Doula khi 
chuyển dạ: 
+ Hướng dẫn mặc quần áo hoặc mặc 
váy sản khoa. 
+ Hướng dẫn cách đi lại để giảm đau. 
+ Hướng dẫn bổ sung thức ăn, năng 
lượng và nước. 
+ Hướng dẫn cách thở (cách hít vào 
và thở ra). 
T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 7-2018 
 93 
+ Hướng dẫn cách giảm căng thẳng, 
bớt lo âu: hướng dẫn tưởng tượng những 
điều tích cực, vui vẻ cho sản phụ. 
+ Hướng dẫn gia đình và sản phụ tạo 
môi trường xung quanh tin tưởng, bình yên, 
thoải mái. 
+ Hướng dẫn sản phụ và gia đình 
chăm sóc toàn thân: xoa bóp, di chuyển, 
tư thế để tạo thoải mái, giảm đau. 
+ Hướng dẫn sản phụ và gia đình giữ 
gìn vệ sinh ngoại cảnh, vệ sinh cá nhân 
phòng nhiễm khuẩn. 
+ Hướng dẫn sản phụ tắm, phương 
pháp mát xa trong quá trình tắm 
+ Hướng dẫn chườm ấm hoặc liệu pháp 
vật lý trị liệu giảm đau. 
- Thực hiện chăm sóc Doula trong rặn đẻ: 
+ Hướng dẫn thực hiện liệu pháp tâm 
lý cho sản phụ trong lúc rặn đẻ. 
+ Hướng dẫn sản phụ giảm bớt lo âu, 
giảm căng thẳng trong lúc rặn đẻ. 
+ Hướng dẫn sản phụ về quá trình 
chuyển dạ, di chuyển của thai khi rặn đẻ. 
+ Hướng dẫn sản phụ cách giảm đau 
lúc rặn đẻ. 
+ Hướng dẫn sản phụ cách hít thở, 
lấy hơi, gắng sức trong rặn đẻ. 
+ Hướng dẫn tư thế rặn đẻ có hiệu quả. 
+ Hướng dẫn cách gắng sức khi rặn đẻ, 
phối hợp các động tác hít thở, tay cầm, 
đạp chân trong lúc rặn đẻ. 
+ Hướng dẫn sản phụ thả lỏng toàn thân 
sau khi sổ thai. 
+ Hướng dẫn sản phụ chăm sóc, vuốt ve 
trẻ sơ sinh khi thực hiện da kề da. 
+ Hướng dẫn sản phụ tình thần lạc quan, 
hạnh phúc khi nghe tiếng khóc chào đời 
của con mình. 
- Hướng dẫn chăm sóc sản phụ và sơ 
sinh sau đẻ: 
+ Hướng dẫn lợi ích, tầm quan trọng 
của việc nuôi con bằng sữa mẹ. 
+ Hướng dẫn cách vệ sinh đầu vú, 
cách chăm sóc vú trước, trong và sau khi 
cho con bú. 
+ Hướng dẫn tư thế cho con bú. 
+ Hướng dẫn cách bế trẻ sơ sinh, 
cách đưa miệng trẻ vào đầu vú, cầm đầu 
vú, nặn vú, xoa vú khi cho con bú. 
+ Hướng dẫn cách âu yếm bé khi bú 
và vệ sinh bé sau khi bú. 
+ Hướng dẫn những dấu hiệu trẻ đòi bú, 
đòi ăn, hướng dẫn khoảng cách thời gian 
cho con bú trong ngày. 
+ Hướng dẫn phát hiện các dấu hiệu 
bất thường của trẻ trong, sau lúc bú và 
bất kỳ thời gian nào. 
+ Hướng dẫn theo dõi các bất thường 
của mẹ như ra máu bất thường, cơn co 
tử cung, đau bất thường 
+ Hướng dẫn cách nằm, đi lại, vận động 
ngay sau đẻ và thời kỳ hậu sản. 
+ Hướng dẫn chế độ dinh dưỡng cho 
mẹ và bé trong thời kỳ hậu sản. 
+ Hướng dẫn tạo điều kiện thoải mái 
về tinh thần và thể chất để phục hồi lại 
các cơ quan và sức khỏe sau đẻ. 
+ Hướng dẫn cách thức mặc, hình thức 
và thời gian ngủ, phương pháp đi vệ sinh 
trong thời kỳ hậu sản. 
+ Hướng dẫn gia đình, đặc biệt là 
chồng sản phụ phát hiện kịp thời các 
trạng thái tâm lý bất thường của sản phụ 
sau đẻ, đề phòng các bệnh lý liên quan 
đến thần kinh, tâm thần sau sinh. 
T¹p chÝ Y - d−îc häc qu©n sù sè 7-2018 
 94 
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 
1. Đặc điểm sản phụ. 
- Tuổi trung bình 27,9 ± 4,3, thấp nhất 17 tuổi, cao nhất 41 tuổi. 
- Trình độ học vấn: 77,7% có trình độ đại học và sau đại học. 
- Nghề nghiệp: 72,2% công chức. 
- 2,8% sản phụ có tiền sử mổ đẻ; 43,1% đẻ thường 01 lần; 1,6% tiền sử mổ phụ khoa. 
- 99,6% sản phụ có chồng và mang thai tự nhiên. 
- 96,5% sản phụ vào viện có dấu hiệu chuyển dạ, 9 sản phụ có ối vỡ non, ối vỡ sớm. 
Tình trạng ối vỡ non, vỡ sớm làm sản phụ và gia đình lo lắng nhiều hơn, nhưng sau 
khi được người trợ sinh chăm sóc, sản phụ yên tâm theo chuyển dạ [2]. 
2. Đặc điểm sản phụ và chăm sóc của người trợ sinh trong chuyển dạ. 
Bảng 1: Trạng thái tinh thần của sản phụ lúc vào viện. 
Biểu hiện tích cực Số lượng Tỷ lệ (%) Biểu hiện dao động Số lượng Tỷ lệ (%) 
Vui vẻ 97 38,0 Dễ nổi cáu 30 11,7 
Tự tin 102 40,0 Lo lắng 128 50,2 
Thoải mái 66 25,9 Chán nản 5 2,0 
Vui vẻ, tự tin 87 34,1 Bồn chồn, hồi hộp 120 47,1 
Vui vẻ, thoải mái 66 25,9 Kêu la nhiều 13 5,1 
Mong chờ em bé 255 100 Thiếu kiên nhẫn, ít ngủ 54 31,1 
Tất cả sản phụ đều mong muốn được 
nhìn, sờ, đón, ôm sơ sinh; mong chờ cảm 
giác làm mẹ. 50,2% sản phụ biểu hiện lo 
lắng cho cuộc đẻ; 13 sản phụ có biểu hiện 
kêu la, vật vã khi có cơn co tử cung. 
Một nghiên cứu gần đây cho thấy, sản 
phụ chuyển dạ lần đầu muốn nữ hộ sinh 
giành 53% thời gian hỗ trợ trong lúc 
chuyển dạ, khi rặn đẻ và sau đẻ. Để lấp 
khoảng trống này, nhiều sản phụ đã 
chuyển sang nhờ Doula trợ giúp chuyển 
dạ và sinh đẻ [3]. 
* Hỗ trợ của Doula trong chuyển dạ: 
250 sản phụ (98%) được Doula hỗ trợ 
trong thay đổi cách di chuyển và tư thế; 
thực hiện các biện pháp giảm đau, giảm 
căng thẳng và hướng dẫn tập thở. 
243 sản phụ (95,3%) được hỗ trợ duy trì 
lượng nước uống vào; 128 sản phụ 
(50,2%) được bấm huyệt và 99 sản phụ 
(38,8%) được chườm ấm. 209 sản phụ 
(82,0%) được xoa bóp, 160 sản phụ 
(62,8%) được hướng dẫn cách tưởng 
tượng về tương lai tốt đẹp; 130 sản phụ 
(51,0%) được hướng dẫn thay đổi môi 
trường xung quanh; 130 sản phụ (51,0%) 
được tắm nước ấm. Sản phụ được Doula 
hỗ trợ đã yên tâm chờ đợi và kiên trì theo 
dõi chuyển dạ. Theo các nghiên cứu tại Mỹ, 
Doula có thể cung cấp giúp đỡ sản phụ 
rất nhiều trong quá trình chuyển dạ về 
mặt thể chất và tinh thần. Doula sẽ hỗ trợ 
T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 7-2018 
 95 
liên tục trong thời gian chuyển dạ. Một Doula 
chỉ chăm sóc một sản phụ trong toàn bộ 
quá trình chuyển dạ. Hiện nay ở Mỹ có 
trên 150 bệnh viện đã thành lập các 
chương trình trợ sinh Doula. Kết quả ban 
đầu, hầu hết sản phụ được Doula trợ sinh 
đều hài lòng với dịch vụ này [4, 5]. 
3. Chăm sóc của người trợ sinh trong 
rặn đẻ. 
* Các biện pháp chăm sóc: 
Tất cả sản phụ đều được Doula động 
viên tâm lý. 250 sản phụ (98%) được 
hướng dẫn thở; 245 sản phụ (96,1%) 
được hướng dẫn tư thế; 237 sản phụ 
(92,9%) được hướng dẫn cách rặn và 
235 sản phụ (92,2%) được hướng dẫn thì 
sổ thai và thả lỏng sau sổ thai. Doula luôn 
bên cạnh sản phụ trong suốt quá trình 
chuyển dạ, rặn đẻ và vài giờ sau đó. 
Doula trấn an tinh thần, giúp sản phụ có 
cảm hứng làm mẹ để vượt cạn. Doula 
cống hiến hoàn toàn cho nhu cầu phi y tế 
của một sản phụ mà họ phụ trách. Không 
chỉ vậy, Doula có chuyên môn riêng của 
mình, sẽ sử dụng các biện pháp chuyên 
môn để giảm đau, động viên tinh thần cho 
sản phụ, qua đó giúp cuộc đẻ thành công 
[6]. 
4. Chăm sóc sản phụ và sơ sinh 
sau đẻ. 
* Hướng dẫn chăm sóc mẹ sau đẻ: 
250 sản phụ (98%) được hướng theo 
dõi các dấu hiệu bất thường sau đẻ, có thời 
gian ngủ > 7 giờ. 100% sản phụ được 
hướng dẫn vệ sinh (vú, tầng sinh môn), 
chăm sóc, dinh dưỡng và an ủi sau đẻ 
nhờ trợ sinh. Sản phụ có tinh thần vui vẻ, 
hài lòng, ngủ ngon, yên tâm vì người trợ 
sinh chăm sóc, theo dõi các bất thường 
về mẹ và bé. Theo Perez, chăm sóc của 
Doula là đặc biệt và cần thiết cho sản phụ 
trong suốt quá trình chuyển dạ và sau 
sinh. Vì vậy, cần có hỗ trợ của bệnh viện, 
sự tôn trọng và hợp tác chặt chẽ của 
nhân viên y tế. Các bệnh viện nên mở 
rộng truyền thông, tăng cường tập huấn để 
nhân viên y tế, sản phụ và gia đình hiểu 
rõ hơn vai trò của Doula [7]. 
* Hướng dẫn chăm sóc sơ sinh sau đẻ: 
255 sản phụ (100%) được hướng dẫn 
cách cho con bú, tư thế bế sơ sinh, cách 
vệ sinh cho trẻ, cách âu yếm trẻ. 253 sản 
phụ (99,2%) được hướng dẫn theo dõi 
các dấu hiệu bất thường. Ngay sau đẻ, 
sản phụ thường mất sức nhiều, cần thời 
gian phục hồi lại sức khỏe, cần một người 
có kinh nghiệm chăm sóc con để họ yên 
tâm nghỉ ngơi, bình phục sau sinh, đó chính 
là Doula. Doula có kinh nghiệm, được đào 
tạo cẩn thận về chăm sóc sơ sinh. Không 
những thế, Doula là người có hiểu biết về 
các dấu hiệu bình thường, bất thường 
của sơ sinh, kịp thời phát hiện biểu hiện 
bất thường, đặc biệt trong 6 giờ đầu sau 
sinh để báo bác sỹ kịp thời xử trí [8]. 
5. Kết quả chăm sóc của Doula. 
- Thời gian chuyển dạ và đẻ: 97,6% sản phụ 
có thời gian chuyển dạ trung bình và ngắn. 
Nhờ trợ sinh hướng dẫn các tư thế giảm 
đau, tư thế giúp thai nhi xuống thuận 
lợi..., thời gian chuyển dạ có xu hướng 
giảm đặc biệt ở giai đoạn xóa mở cổ tử 
cung. 98,8% sản phụ rặn đẻ nhanh và 
trung bình. Sản phụ tự tin, yên tâm và 
phối hợp tốt trong quá trình rặn đẻ. 
 - Mức độ đau trong chuyển dạ: 
89,8% sản phụ đau ít và đau vừa trong 
T¹p chÝ Y - d−îc häc qu©n sù sè 7-2018 
 96 
chuyển dạ. 10,2% đau nhiều, trong đó 5 
sản phụ vật vã, kêu la, mất bình tĩnh trong 
chuyển dạ. Nhờ Doula hướng dẫn tư thế 
giảm đau, cách hít thở trong mỗi cơn co nên 
mức độ chịu đau của sản phụ tăng lên. 
- Hình thức đẻ: 87,9% trường hợp đẻ 
thường hoặc đẻ đường âm đạo, chỉ có 
12,1% phải mổ đẻ. 
- Biểu hiện tinh thần sau đẻ: phần lớn 
sản phụ thoải mái, hạnh phúc và yên tâm 
sau đẻ. Sản phụ ngủ sâu, ăn ngon, không 
có cảm giác lo lắng về bản thân và em bé, 
hài lòng với dịch vụ trợ sinh. Tuy nhiên, 
còn 14,1% sản phụ có biểu hiện đau; 
31% sản phụ biểu hiện mệt mỏi, người trợ 
sinh tiếp tục bên cạnh và động viên tinh 
thần giúp sản phụ và gia đình yên tâm, 
vui vẻ và hạnh phúc khi em bé chào đời. 
Tumblin thấy dịch vụ Doula giúp giảm 
tỷ lệ mổ đẻ, chỉ 12% số chuyển dạ có 
Doula hỗ trợ phải mổ lấy thai so với 
22% chuyển dạ không được Doula hỗ trợ. 
Như vậy, dịch vụ Doula giúp giảm rõ tỷ lệ 
mổ lấy thai [9]. 
Hiện nay, tỷ lệ mổ lấy thai ở Khoa Phụ 
sản, Bệnh viện Quân y 103 dao động từ 
20 - 22% khi không có Doula hỗ trợ. 
Trong nghiên cứu của chúng tôi, tỷ lệ mổ 
lấy thai 12,1%. Như vậy đã giảm rõ rệt. 
Nhờ đội ngũ Doula chuyên nghiệp, có kiến 
thức sâu về điều dưỡng trong chuyển dạ, 
được đào tạo bài bản, khả năng hướng 
dẫn tốt, nhiệt tình, trách nhiệm cao hỗ trợ 
sản phụ trong suốt quá trình chuyển dạ 
nên đã tạo động lực lớn, quyết tâm cao 
cho sản phụ trong theo dõi chuyển dạ và 
rặn đẻ. Đây là nguyên nhân giảm tỷ lệ mổ 
lấy thai. 
KẾT LUẬN 
Doula đóng vai trò quan trọng trong 
chuyển dạ và ngay sau đẻ: hướng dẫn 
sản phụ và gia đình chuẩn bị trước sinh. 
Đồng hành cùng sản phụ trong chuyển 
dạ, rặn đẻ và ngay sau đẻ; giúp sản phụ 
giảm đau, giảm căng thẳng, tạo tinh thần 
thoải mái, yên tâm trong suốt quá trình 
chuyển dạ; giúp sản phụ sớm phục hồi 
sức khỏe sau sinh. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Doulas of North America. Position paper: 
The doula's contribution to modern maternity 
care. 1998. www.dona.org/PDF/BDPosition 
Paper.pdf (9 Dec. 2003). 
2. Doulas of North America. Statistics. 2003. 
www.dona.org/Statistics.html (9 Dec. 2003). 
3. Gagnon A, Waghorn K. Supportive care 
by maternity nurses: A work sampling study in 
an intrapartum unit. Birth. 1996, 23 (1), p.1. 
4. Gale J, Fothergill-Bourbonnais F, 
Chamberlain M. Measuring nursing support 
during childbirth. Am J Matern Child Nurs. 
2001, 26 (5), p.264. 
5. Gilliland A.M. Beyond holding hands: 
The modern role of the professional doula. 
JOGN Nurs. 2002, 31 (6), p.762. 
6. McNiven P, Hodnett E, O'Brien-Pallas L. 
Supporting women in labor: A work sampling 
study of the activities of labor and delivery 
nurses. Birth.1992, 19 (1), p.3. 
7. Perez P.G, Herrick L.M. Doulas: 
Exploring their roles with parents, hospitals, 
& nurses. AWHONN Lifelines. 1998, 2 (2), p.54. 
8. Scott K, Berkowitz G, Klaus M. 
A comparison of intermittent and continuous 
support during labor: A meta-analysis. Am J 
Obstet Gynecol. 1999, 180 (5), p.1054. 
9. Stein M.T, Kennell J.H, Fulcher A. 
Benefits of a Doula present at the birth of a 
child. J Dev Behav Pediatr. 2003, 24 (3), p.195.