Tỉ lệ thừa cân, béo phì và các yếu tố liên quan ở phụ nữ từ 40-59 tuổi tại huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh Năm 2017

TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 32, THÁNG 12 NĂM 2018
TỈ LỆ THỪA CÂN, BÉO PHÌ VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN
Ở PHỤ NỮ TỪ 40-59 TUỔI TẠI HUYỆN CÀNG LONG,
TỈNH TRÀ VINH NĂM 2017
Nguyễn Lê Thanh Trúc1, Ngô Thị Thúy Nhi2, Nguyễn Hoàng Linh3, Lê Thị Trúc Phương4
PREVALENCE OF OVERWEIGHT, OBESITY AND RELATED FACTORS
AMONG WOMEN AGED 40-59 IN CANG LONG DISTRICT,
TRA VINH PROVINCE IN 2017
Nguyen Le Thanh Truc1, Ngo Thi Thuy Nhi2, Nguyen Hoang Linh3, Le Thi Truc Phuong4
Tóm tắt – Một số nghiên cứu về sức khỏe phụ
nữ cho thấy, nguy cơ thừa cân, béo phì và các
bệnh mãn tính không lây thường xuất hiện ở tuổi
trung niên. Thay vì phải duy trì cân nặng phù
hợp, nhiều phụ nữ có xu hướng béo phì ở nhóm
tuổi này. Vì vậy, nghiên cứu này được tiến hành
nhằm xác định tỉ lệ thừa cân, béo phì và các yếu
tố liên quan ở phụ nữ từ 40-59 tuổi tại huyện
Càng Long, tỉnh Trà Vinh. Nghiên cứu sử dụng
phương pháp phân tích mô tả và phân tích đa
biến đối với dữ liệu cắt ngang của 531 phụ nữ.
Kết quả nghiên cứu cho tỉ lệ thừa cân là 26,7%;
béo phì là 4,3%. Nghiên cứu tìm thấy mối liên
quan có ý nghĩa thống kê giữa thừa cân, béo phì
với một số yếu tố: những phụ nữ có trình độ học
vấn càng cao thì tỉ lệ thừa cân, béo phì càng thấp
(p<0,01), tiền sử gia đình cũng có liên quan đến
tình trạng thừa cân, béo phì (p<0,001), việc sử
dụng ≥4 đơn vị/ngày (lạm dụng) sẽ có tỉ lệ thừa
cân béo phì cao hơn nhóm sử dụng ít hơn/không
(p< 0,001), việc tiêu thụ trái cây ≥3 đơn vị/ngày
có tỉ lệ thừa cân, béo phì cao hơn nhóm tiêu
thụ <2 đơn vị (p= 0,02). Nhóm phụ nữ thường
xuyên hoạt động thể lực cường độ trung bình có
1,2Khoa Y - Dược, Trường Đại học Trà Vinh
3Trung tâm Y tế huyện Càng Long
4Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Trà Vinh
Ngày nhận bài: 24/10/2018; Ngày nhận kết quả bình
duyệt: 13/11/2018; Ngày chấp nhận đăng: 25/12/2018
Email: trucytcck35@tvu.edu.vn
1,2School of Medicine and Pharmacy, Tra Vinh University
3Medical Center Cang Long District
4Tra Vinh Disease Control Center
Received date: 24th October 2018 ; Revised date: 13th
November 2018; Accepted date: 25th December 2018
tỉ lệ thừa cân, béo phì thấp hơn nhóm hoạt động
không thường xuyên (p= 0,006).
Từ khóa: thừa cân, béo phì, phụ nữ, 40-59
tuổi, Trà Vinh.
Abstract – Some studies of women’s health
show that the risk of overweight, obesity and
non-communicable chronic diseases often appear
in middle-aged, instead of maintaining the right
weight, many women suffer obesity in this age
group. Therefore, this study was conducted to
determine the prevalence of overweight, obesity
and related factors among women aged 40-59
years in Cang Long district, Tra Vinh province.
The study uses multivariate analysis and de-
scriptive methods for cross-sectional data of 531
women. The results of overweight and obesity are
26.7% and 4.3% respectively. The study found a
statistically significant correlation between over-
weight and obesity with a number of factors. To
be specific, women with higher education levels
have the lower rate of overweight and obesity
(p <0,01) and family history is also related to
overweight and obesity (p <0,001), while the
use of ≥ 4 units/day (abuse) will increase the
higher rate of overweight and obesity than the
group use less/no (p <0,001). The consumption
of fruits ≥ 3 units/day has the rate of overweight,
obesity higher than the consumption group < 2
units (p= 0,02). The group of women who have
regular physical activity with moderate intensity
has lower ratio of overweight, obesity than the
irregular group (p= 0,006).
12
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 32, THÁNG 12 NĂM 2018 KINH TẾ - XÃ HỘI
Keywords: overweight, obesity, women, 40-59
years old, Tra Vinh province.
I. GIỚI THIỆU
Thừa cân (TC), béo phì (BP) đang gia tăng rất
nhanh. Hiện tượng TC, BP cảnh báo sức khoẻ
cho toàn cầu. Vấn đề này xảy ra không chỉ ở các
nước phát triển mà còn là “gánh nặng kép” cho
các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.
Phụ nữ đến giai đoạn tuổi trung niên (40-59 tuổi)
thì sự thay đổi yếu tố sinh học và hóc môn có thể
ảnh hưởng đến việc phân bố chất béo, làm tăng
nguy cơ hoặc làm trầm trọng thêm những ảnh
hưởng tiêu cực của bệnh BP đối với sức khoẻ.
Phụ nữ TC, BP dễ bị đái tháo đường, tăng nguy
cơ bị bệnh tim mạch, bệnh ung thư, đặc biệt là
ung thư vú sau mãn kinh và ung thư nội mạc tử
cung. Trà Vinh là nơi có nhiều đồng bào dân tộc
Khmer sinh sống với nét đặc trưng riêng về văn
hóa, đời sống kinh tế - xã hội và nghề nghiệp có
thể ảnh hưởng phần nào đến tình trạng TC, BP
của phụ nữ. Vì vậy, nghiên cứu này xác định tỉ
lệ TC, BP và các yếu tố liên quan ở phụ nữ từ
40-59 tuổi tại huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh
năm 2017. Từ đó, nghiên cứu góp phần cải thiện
chất lượng cuộc sống cũng như dự phòng được
những vấn đề bệnh tật liên quan đến TC, BP.
II. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới
(WHO) năm 2014, tỉ lệ TC, BP ở phụ nữ từ 18
tuổi là 52% và tỉ lệ này có xu hướng ngày càng
tăng (trong đó TC là 39% và BP là 13%). Khảo
sát cắt ngang năm 2013 tại Brazil do Jaqueline
và cộng sự thực hiện trên 253 phụ nữ trung niên
từ 40-60 tuổi cho thấy tỉ lệ TC, BP là 66% (trong
đó: 30,8% TC, 35,2% BP). Kết quả nghiên cứu
cho thấy rằng việc can thiệp về dinh dưỡng để
kiểm soát cân nặng và thay đổi các hành vi có
liên quan có thể mang lại những lợi ích đáng kể
về sức khoẻ và chất lượng cuộc sống của phụ nữ
trung niên [1]. Năm 2012, một nghiên cứu cắt
ngang của tác giả Raheb Ghorbani và cộng sự
thực hiện trên 749 phụ nữ từ 40 - 60 tuổi tại Iran
cho thấy, tỉ lệ TC/BP là 80,8% (trong đó 45,4%
phụ nữ TC và 35,4% BP) cao hơn báo cáo của
hầu hết các nước khác. Ngoài ra, BP có liên quan
đến trình độ học vấn và tình trạng kinh nguyệt
của phụ nữ tuổi trung niên [2]. TC, BP là những
yếu tố nguy cơ chính cho một số bệnh mãn tính,
bao gồm tiểu đường, bệnh tim mạch và ung thư.
Trước đây, TC, BP được coi là một vấn đề chỉ
ở các nước có thu nhập cao, nhưng hiện nay, nó
lại đang gia tăng đáng kể đối với các quốc gia
có thu nhập thấp và trung bình, đặc biệt là ở các
khu vực thành thị [3].
Việt Nam đang phải đối mặt với gánh nặng
kép về dinh dưỡng, TC, BP và các bệnh mãn
tính không lây có liên quan đến dinh dưỡng đang
có xu hướng gia tăng, đặc biệt là các thành phố
lớn. Trong những năm gần đây, do tỉ lệ suy dinh
dưỡng vẫn còn cao nên tỉ lệ TC, BP và các bệnh
mãn tính không lây gia tăng ở mọi lứa tuổi và các
vùng miền dẫn đến thay đổi mô hình bệnh tật và
tử vong [4]. Bên cạnh đó, Việt Nam với quá trình
đô thị hóa làm cho bữa ăn người dân phong phú
và đa dạng hơn, chứa nhiều thực phẩm có nguồn
gốc từ động vật, tăng tiêu thụ các nguồn tinh bột
chế, giảm tiêu thụ chất xơ, đồng thời giảm các
hoạt động thể lực, tăng thời gian hoạt động tĩnh
tại dẫn đến tăng nguy cơ về TC, BP và các bệnh
mãn tính không lây khác [5].
Theo điều tra của Tổng cục Thống kê Việt Nam
năm 2010, tỉ lệ phụ nữ tuổi trung niên (từ 40-
59 tuổi) chiếm số lượng khá lớn (24,9%) trong
cơ cấu dân số [6]. Phụ nữ đến giai đoạn tuổi
trung niên, sự thay đổi yếu tố sinh học và hóc
môn ảnh hưởng đến việc phân bố chất béo có
thể làm tăng nguy cơ hoặc làm trầm trọng thêm
những ảnh hưởng tiêu cực của bệnh BP đối với
sức khoẻ [7]. Nghiên cứu trên đối tượng người
trưởng thành cho thấy tỉ lệ TC, BP ở nữ giới cao
hơn nam giới, thành thị cao hơn nông thôn và
tăng dần theo tuổi, đặc biệt ở nhóm tuổi trung
niên [8], [9], [4], [10]. Phụ nữ TC, BP dễ bị đái
tháo đường, tăng nguy cơ bị bệnh tim mạch, bệnh
ung thư, đặc biệt là ung thư vú sau mãn kinh và
ung thư nội mạc tử cung. Tình trạng béo bụng
hay béo trung tâm ở phụ nữ còn liên quan mạnh
đến hội chứng chuyển hoá và hội chứng buồng
trứng đa nang [11], [12]. Một số nghiên cứu khác
cho thấy TC, BP ở phụ nữ còn có liên quan đến
việc tiêu thụ năng lượng, tình trạng hoạt động
thể chất, kinh tế xã hội, trình độ học vấn và thu
nhập [13], [11], [14], [2].
Một số nghiên cứu tại Trà Vinh cho thấy TC,
BP tuổi trung niên có liên quan đến tình trạng
sức khỏe của phụ nữ. Nghiên cứu cắt ngang năm
2012 của tác giả Cao Mỹ Phượng và cộng sự
tại Trà Vinh trên 14.492 đối tượng từ 40 tuổi
trở lên, kết quả cho thấy tình trạng TC, BP có
13
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 32, THÁNG 12 NĂM 2018 KINH TẾ - XÃ HỘI
liên quan đến vấn đề cao huyết áp của đối tượng
[15]. Nghiên cứu ở 650 phụ nữ trên 45 tuổi tại
huyện Cầu Ngang, tỉnh Trà Vinh năm 2010 của
tác giả Nguyễn Thị Phương Lan cho thấy tỉ lệ
TC, BP ở phụ nữ có tỉ lệ là 36,1% và có liên
quan đến tình trạng rối loạn lipid máu [8]. Các
nghiên cứu trên cho thấy, tỉ lệ TC, BP ở phụ nữ
ngày càng gia tăng, đặc biệt là vùng nông thôn
và nó là nguy cơ tiềm ẩn cho một số bệnh không
lây. Tuy nhiên, hiện tại, chúng ta chưa có nghiên
cứu nào tại Trà Vinh khảo sát về TC, BP và các
yếu tố liên quan ở phụ nữ tuổi trung niên, đặc
biệt trên đối tượng phụ nữ người dân tộc Khmer.
Vì vậy, việc xác định tỉ lệ TC, BP ở phụ nữ sinh
sống tại nông thôn, nơi có nhiều đồng bào dân
tộc Khmer, nhằm phát hiện sớm tình trạng này
sẽ góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống cũng
như dự phòng được những vấn đề bệnh tật liên
quan.
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
A. Thời gian nghiên cứu
Từ tháng 10/2017 đến tháng 12/2017.
B. Đối tượng nghiên cứu
Dân số mục tiêu: Phụ nữ từ 40-59 tuổi tại
huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh.
Dân số nghiên cứu: Phụ nữ từ 40-59 tuổi đang
sinh sống tại huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh
vào thời điểm điều tra.
Tiêu chí chọn vào: Phụ nữ từ 40-59 tuổi đang
sống tại huyện Càng Long năm 2017 đồng ý tham
gia nghiên cứu.
Tiêu chí loại ra gồm các đối tượng sau:
Mời đối tượng hai lần không gặp, đối tượng
mắc các bệnh ảnh hưởng đến trọng lượng cơ thể:
basedow, phù thận, cushing, xơ gan, không thu
thập được các chỉ số nhân trắc (mất chi, gù vẹo
cột sống), đối tượng có rối loạn về tâm thần và
phụ nữ đang mang thai và cho con bú trong 12
tháng đầu.
C. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả cắt ngang.
D. Cỡ mẫu
Áp dụng công thức tính cỡ mẫu ước lượng một
tỉ lệ:
n = Z2(1− α
2
)
p(1− p)
d2
Trong đó: p là tỉ lệ TC, BP ở phụ nữ từ 45
tuổi trở lên. Theo nghiên cứu của Nguyễn Thị
Phương Lan năm 2010 tại huyện Cầu Ngang, tỉnh
Trà Vinh, tỉ lệ này là 36,1% (chọn p = 0,36) [8],
với n là số đối tượng cần điều tra, độ tin cậy 95%
thì Z = 1,96 và sai số cho phép: d = 0,05.
Sử dụng phương pháp chọn mẫu cụm ngẫu
nhiên, cỡ mẫu được điều chỉnh với hệ số thiết
kế là 1,5. Như vậy, tổng cỡ mẫu nghiên cứu là
531 phụ nữ.
E. Phương pháp chọn mẫu
Phương pháp chọn mẫu cụm ngẫu nhiên (PPS).
Bước 1: Chọn cụm nghiên cứu
Lập danh sách 136 ấp/khóm của huyện Càng
Long, tỉnh Trà Vinh. Từ danh sách này chọn ra
30 cụm theo phương pháp PPS.
Bước 2: Chọn đối tượng tại mỗi cụm
(ấp/khóm)
Lập danh sách phụ nữ từ 40-59 tuổi của 30
cụm được chọn. Cỡ mẫu nghiên cứu là 531 nên
số phụ nữ được chọn tại mỗi cụm là 18 người.
Sau đó, sử dụng phương pháp chọn ngẫu nhiên
đơn dựa trên danh sách phụ nữ được cung cấp.
F. Phương pháp và công cụ thu thập số liệu
Phỏng vấn viên mời đối tượng đến (nhà cộng
tác viên/trụ sở ấp), giới thiệu cho đối tượng về
nghiên cứu và kí vào phiếu đồng ý tham gia, sau
đó xin ghi nhận các chỉ số nhân trắc và tiến hành
phỏng vấn đối tượng bằng bộ câu hỏi được soạn
sẵn.
Bộ câu hỏi soạn sẵn: Sử dụng bộ câu hỏi phỏng
vấn có cấu trúc trên cơ sở tham khảo bộ câu hỏi
điều tra các yếu tố nguy cơ bệnh không lây nhiễm
của WHO [16]. Bộ câu hỏi này đã được dịch sang
tiếng Việt và được áp dụng trong một số điều tra
tại Việt Nam với tính giá trị và độ tin cậy cao
[17], [18]. Sau khi thiết kế, bộ câu hỏi được thử
nghiệm tại cộng đồng để đánh giá, điều chỉnh
và hoàn thiện trước khi sử dụng, thích hợp trình
độ người dân. Đối với phụ nữ người dân tộc sẽ
có người hỗ trợ phiên dịch nếu đối tượng không
hiểu tiếng Việt.
Các công cụ đo lường chiều cao, cân nặng,
vòng eo, vòng mông gồm:
Đo cân nặng: dùng cân đa năng Tanita của
Nhật với sai số 100g. Cân được kiểm tra, để ở
vị trí ổn định, bằng phẳng và chỉnh về vị trí 0
14
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 32, THÁNG 12 NĂM 2018 KINH TẾ - XÃ HỘI
trước khi cân. Khi cân phải bỏ giày dép, không
mang vật nặng.
Đo chiều cao bằng thước cuộn có điểm giữ cố
định: để thước đo theo chiều thẳng đứng, vuông
góc với mặt phẳng nằm ngang. Đối tượng bỏ
dép (đi chân không), đứng thẳng lưng áp vào
thước đo, mắt nhìn thẳng ra phía trước theo đường
thẳng nằm ngang, hai gót chân chụm hình chữ V,
dùng thước thẳng đặt vuông góc ở nơi cao nhất
của đỉnh đầu, ghi nhớ và đọc kết quả ghi theo
centimet.
Vòng eo và vòng mông: mỗi chỉ số được đo
khi đối tượng ở tư thế đứng thẳng, tư thế thoải
mái và đo mức chính xác đến 0,1cm.
Vòng eo là vòng bé nhất ở bụng đi qua điểm
giữa bờ dưới xương sườn và đỉnh mào chậu. Vòng
mông là vòng lớn nhất đi qua mông [19].
Điều tra viên sử dụng tập ảnh khi phỏng vấn
về thói quen ăn uống và hoạt động thể lực để dễ
dàng gợi nhớ cho đối tượng. Điều tra viên được
tập huấn về mục đích, cách tiến hành phỏng vấn
đối tượng, cách đo các chỉ số nhân trắc: chiều
cao, cân nặng, vòng eo, vòng mông.
G. Xử lí và phân tích số liệu
Xử lí số liệu: Kiểm tra bộ câu hỏi đã thu thập
xong đối với từng đối tượng trong ngày, nếu có
sai sót thì trở lại gặp đối tượng để khảo sát lại
lần hai. Số liệu được làm sạch trước khi được
nhập vào máy tính và được nhập vào phần mềm
Epidata 3.1. Sau đó, số liệu được xử lí thông qua
phần mềm Stata 13.0.
Phân tích số liệu được thể hiện qua hai bước:
Bước 1: Thống kê mô tả kết quả
Thứ nhất, nghiên cứu thống kê đặc điểm của
dân số nghiên cứu: tuổi, dân tộc, tôn giáo, nghề
nghiệp, trình độ học vấn, kinh tế, tình trạng hôn
nhân, số lần sinh con; tình trạng sức khỏe, tiền
sử gia đình, thói quen ăn uống và vận động thể
lực. Thứ hai, nghiên cứu thống kê tỉ lệ TC, BP
của đối tượng nghiên cứu.
Bước 2: Thống kê phân tích
Nghiên cứu sử dụng kiểm định chi bình
phương/kiểm định Fisher để xác định tỉ lệ TC,
BP phân bố theo đặc điểm dân số - xã hội, hành
vi như thói quen ăn uống và vận động thể lực.
Ngoài ra, nghiên cứu tiến hành phân tích đa biến
nhằm loại tác động của các yếu tố gây nhiễu,
tương tác trong mối liên quan giữa TC, BP với
đặc tính dân số, thói quen ăn uống và hoạt động
thể lực.
IV. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN
A. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu
Bảng 1: Phân bố đối tượng theo đặc điểm nghiên
cứu (n=531)
Đặc điểm đối tượng Tần số (n) Tỷ lệ (%)
Nhóm tuổi
40 – 44 140 26,4
45 – 49 112 21,1
50 – 54 113 21,3
55 – 59 166 31,2
Dân tộc
Kinh 470 88,5
Khmer 61 11,5
Tôn giáo
Phật giáo 181 34,1
Thiên chúa giáo 50 9,4
Khác 14 2,6
Không 286 53,9
Kết quả cho thấy, nhóm tuổi có tỉ lệ cao nhất
trong khảo sát là 55-59 tuổi chiếm 31,2%, nhóm
tuổi từ 45-49 có tỉ lệ thấp nhất. TC, BP thường
xuất hiện ở phụ nữ tuổi trung niên và là nguy
cơ của các bệnh không truyền nhiễm [2], [20].
Độ tuổi tham gia vào khảo sát là từ 40 - 59
tuổi, tương đồng với hầu hết các nghiên cứu tiến
hành trên phụ nữ tuổi trung niên [21], [22], [10].
Dân tộc Kinh chiếm tỉ lệ 88,5%, ... i như thói quen ăn uống
và vận động thể lực
Bảng 5: Phân loại tình trạng dinh dưỡng theo tiêu
chuẩn WHO (n=531)
Đặc điểm đối tượng Tần số (n) Tỷ lệ (%)
Suy dinh dưỡng 24 4,5
Bình thường 342 64,4
Thừa cân 142 26,7
Béo phì 23 4,3
Tổng 531 100
Áp dụng tiêu chuẩn phân loại BMI theo WHO,
kết quả cho thấy tỉ lệ TC là 26,7%, BP là 4,3%.
Kết quả này thấp hơn nghiên cứu của Raheb
Ghorbani thực hiện tại Iran trên 749 phụ nữ
trung niên năm 2012 với tỉ lệ TC, BP là 80,8%
16
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 32, THÁNG 12 NĂM 2018 KINH TẾ - XÃ HỘI
và Jacqueline thực hiện tại Brazil năm 2013 là
66,0% [1,2].
Bảng 6: Tình trạng TC, BP phân bố theo thói
quen ăn uống (n=531)
Thói quen ăn uống
Tình trạng dinh dưỡng Giá
trị
P
Có TC,
BP
n (%)
Không TC,
BP
n (%)
Sử dụng chất béo
Dầu thực vật 155 (31,0) 345 (69,0)
0,90
Mỡ động vật 10 (32,3) 21 (67,7)
Chế biến chiên/xào
Không thường xuyên 118 (29,6) 280 (70,4)
0,31
Thường xuyên 47 (35,3) 86 (64,4)
Đồ uống có đường
Không thường xuyên 98 (28,6) 244 (71,4)
0,18
Thường xuyên 67 (35,5) 122 (64,5)
Sử dụng rượu/bia
Không uống/uống ít 154 (29,8) 362 (70,2)
0,001 *
Lạm dụng 11 (73,3) 4 (26,7)
Tần suất ăn trái cây
<2 đơn vị/ngày 100 (29,6) 238 (70,4)
2 – 3 đơn vị/ngày 40 (29,6) 95 (70,4) 0,99
>3 đơn vị/ngày 25 (43,1) 33 (56,9) 0,03
Tần suất ăn rau
<3 đơn vị/ngày 141 (31,1) 313 (68,9)
0,98
≥ 3 đơn vị/ngày 24 (31,2) 53 (68,8)
* Kiểm định Fisher
Kết quả nghiên cứu cho thấy, có 32,3% phụ
nữ sử dụng mỡ động vật trong chế biến món ăn
có tình trạng TC, BP cao hơn nhóm sử dụng dầu
thực vật. Sử dụng nhiều chất béo cũng gây tăng
cân, BP, rối loạn lipid máu, hội chứng chuyển
hóa và mắc các bệnh không lây. Những người
thường xuyên sử dụng đồ uống có đường có tỉ
lệ TC, BP cao hơn nhóm không sử dụng thường
xuyên. Tuy nhiên, sự khác biệt này không có ý
nghĩa thống kê, với p> 0,05. Theo Viện Dinh
dưỡng Quốc gia, mỗi ngày một người nên tiêu
thụ dưới 25g đường, khi dung nạp quá nhanh và
nhiều đường, phần đường dư thừa được chuyển
thành năng lượng dự trữ dưới dạng glycogen và
triglyceride, gây nên tình trạng TC, BP, kéo theo
nguy cơ mắc hàng loạt bệnh mãn tính như tim
mạch, đái tháo đường. . . [5], [23], [24].
Những người sử dụng ≥4 đơn vị/ngày (lạm
dụng) sẽ có tỉ lệ TC, BP cao gấp 2,34 lần nhóm
sử dụng ít hơn/không với p< 0,001. Việc sử dụng
rượu bia nhiều hơn mức cho phép có liên quan
với việc gia tăng đáng kể chỉ số BMI, WHR [25],
[26]. Ngoài ra, lạm dụng rượu bia liên quan đến
tăng huyết áp (20% - 30%), hội chứng chuyển
hóa, rối loại nhịp tim, làm tăng tỉ lệ ung thư,
những vấn đề về sức khỏe tâm thần. . . . WHO
khuyến nghị nên ăn ít nhất 400 gam rau quả mỗi
ngày. Do trái cây và rau có hàm lượng nước, chất
xơ cao và hàm lượng năng lượng tương đối thấp
nên nó có vai trò quan trọng trong việc quản lí
cân nặng. Tuy nhiên, việc tiêu thụ trái cây ≥3
đơn vị/ngày có tỉ lệ TC, BP cao hơn các nhóm
còn lại. Điều này có thể liên quan đến loại trái
cây tiêu thụ là các dạng trái cây chín, có lượng
đường cao và tần suất ăn quá nhiều mỗi ngày dẫn
đến tình trạng TC, BP [3].
Bảng 7: Tình trạng TC, BP phân bố theo thói
quen vận động thể lực (n=531)
Thói quen ăn uống
Tình trạng dinh dưỡng Giá trị
PCó TC,
BP
n (%)
Không TC,
BP
n (%)
Công việc tĩnh tại
Không 124 (32,4) 259 (67,6)
0,39
Có 41 (27,7) 107 (72,3)
Hoạt động cường độ mạnh
Không thường xuyên 148 (31,6) 321 (68,4)
0,58
Thường xuyên 17 (27,4) 45 (72,6)
Hoạt động cường độ trung bình
Không thường xuyên 29 (43,9) 37 (56,1)
0,009
Thường xuyên 136 (29,2) 329 (70,8)
Tập thể dục/thể thao
Không thường xuyên 103 (30,5) 235 (69,5)
0,74
Thường xuyên 62 (32,1) 131 (68,9)
Giải trí tĩnh tại
Không 61 (30,3) 140 (69,7)
0,82
Có 104 (31,5) 226 (68,5)
Kết quả nghiên cứu cho thấy, nhóm phụ nữ có
công việc tĩnh tại hằng ngày có tỉ lệ TC/BP là
27,7% thấp hơn nhóm không tĩnh tại là 32,4%
và sự khác biệt này không có ý nghĩa thống kê
với p> 0,05.
Phụ nữ có hoạt động thể lực cường độ mạnh
thường xuyên trong tuần có tỉ lệ TC/BP là 27,4%
thấp hơn nhóm hoạt động không thường xuyên
là 31,6% và sự khác biệt này cũng không có ý
17
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 32, THÁNG 12 NĂM 2018 KINH TẾ - XÃ HỘI
nghĩa thống kê với p> 0,05. Về hoạt động cường
độ trung bình, tỉ lệ TC/BP ở nhóm thường xuyên
hoạt động là 29,2% thấp hơn nhóm hoạt động
không thường xuyên là 43,9%. Sự khác biệt này
có ý nghĩa thống kê, với p= 0,009.
Những người thường xuyên hoạt động thể dục
(30 phút mỗi ngày) có tỉ lệ TC/BP là 32,1%, cao
hơn nhóm không thường xuyên là 30,5%, nhưng
không tìm thấy mối liên quan có ý nghĩa thống
kê với p> 0,05. Phụ nữ có giải trí tĩnh tại có tỉ lệ
TC/BP là 31,5%, nhóm không có thói quen này
là 30,3%, cũng không tìm thấy mối liên quan có
ý nghĩa thống kê giữa việc có hình thức giải trí
tĩnh tại với tình trạng TC/BP với p> 0,05.
Theo khuyến cáo của WHO, hoạt động thể dục
thường xuyên với cường độ vừa phải như đi bộ,
đi xe đạp hoặc chơi thể thao sẽ có lợi ích đáng kể
cho sức khoẻ. Ngoài việc tập thể dục, bất kì hoạt
động thể chất nào khác được thực hiện trong thời
gian rảnh rỗi đều có lợi cho sức khoẻ. Hoạt động
thể lực không đầy đủ là một trong những yếu tố
nguy cơ hàng đầu đối với tử vong trên toàn cầu và
đang gia tăng ở nhiều quốc gia, thêm vào gánh
nặng của các bệnh mãn tính không lây và ảnh
hưởng đến sức khoẻ nói chung trên toàn thế giới.
Những người không hoạt động đầy đủ có nguy cơ
tử vong tăng 20% đến 30% so với những người
hoạt động đầy đủ [27], [28].
C. Phân tích đa biến nhằm loại tác động của các
yếu tố gây nhiễu, tương tác trong mối liên quan
giữa TC, BP
Khi phân tích các yếu tố liên quan bằng phân
tích đa biến, kết quả cho thấy tình trạng TC, BP
của phụ nữ có liên quan với trình độ học vấn
với p= 0,01 (PRhc= 0,83, KTC 95% 0,72-0,96).
Tiền sử gia đình có người bị TC, BP có liên quan
với TC, BP của phụ nữ, với p< 0,001 (PRhc=
2,21, KTC 95% 1,75-2,80). Thói quen hoạt động
cường độ trung bình có liên quan với TC, BP
của phụ nữ, với p= 0,006 (KTC 95% 0,50-0,89).
Phụ nữ có tình trạng lạm dụng rượu/bia, tỉ lệ TC,
BP cao gấp 2,34 lần nhóm không lạm dụng với
p= 0,001 (PRhc= 0,66, KTC 95% 1,69-3,23). Tần
suất sử dụng trái cây >3 đơn vị/ngày có liên quan
với TC, BP của phụ nữ với p= 0,02 (PRhc= 1,5,
KTC 95% 1,07-2,11).
V. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Nghiên cứu được thực hiện trên 531 phụ nữ từ
40-59 tuổi tại huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh
năm 2017 để khảo sát tình trạng TC, BP và các
yếu tố liên quan với kết quả thu được như sau:
Tỉ lệ TC của phụ nữ từ 40-59 tuổi là 26,7%,
BP là 4,3%. Tỉ lệ TC, BP phân bố theo đặc điểm
dân số - xã hội, hành vi như thói quen ăn uống
và vận động thể lực như sau:
Những phụ nữ sử dụng ≥4 đơn vị/ngày (lạm
dụng) sẽ có tỉ lệ TC, BP cao hơn nhóm sử dụng
ít hơn/không, với p< 0,001. Việc tiêu thụ trái
cây ≥3 đơn vị/ngày có tỉ lệ TC, BP cao hơn
nhóm tiêu thụ <2 đơn vị với p= 0,03. Nhóm phụ
nữ thường xuyên hoạt động thể lực cường độ
trung bình có tỉ lệ TC, BP thấp hơn nhóm hoạt
động không thường xuyên với p= 0,009. Kết quả
nghiên cứu cũng cho thấy mối liên quan giữa TC,
BP và một số yếu tố:
Trình độ học vấn có liên quan đến tình trạng
TC, BP của đối tượng với p= 0,01. Tiền sử gia
đình có người bị TC, BP có liên quan với TC,
BP của phụ nữ, với p< 0,001.
Thói quen hoạt động cường độ trung bình có
liên quan với TC, BP của phụ nữ, với p= 0,006.
Phụ nữ có lạm dụng rượu/bia, tỉ lệ TC, BP
cao gấp 2,34 lần nhóm không lạm dụng, với p=
0,001.
Tần suất sử dụng trái cây >3 đơn vị/ ngày có
liên quan với TC, BP của phụ nữ, với p= 0,03.
Dựa vào kết quả nghiên cứu, chúng tôi có
những kiến nghị như sau:
Thường xuyên tiến hành truyền thông giáo dục
sức khỏe để tăng nhận thức của phụ nữ từ 40-59
tuổi về các hành vi liên quan đến lối sống, hoạt
động thể chất và thực hành chế độ ăn uống hợp
lí để phòng ngừa TC, BP.
Khuyến khích đối tượng tăng cường chất xơ,
hạn chế việc tiêu thụ thực phẩm chứa nhiều chất
béo bão hòa và đồ uống chứa nhiều đường trong
chế độ ăn hằng ngày, thay đổi hình thức chế biến
sang các dạng khác hơn là chiên/xào thực phẩm.
Bên cạnh đó, đối tượng cần hạn chế việc sử dụng
quá nhiều rượu/bia.
Cần cảnh báo về tình trạng béo trung tâm đang
gia tăng ở phụ nữ từ 40-59 tuổi, đối tượng nên
làm các công việc nhà thường xuyên, duy trì hoạt
động thể dục 30 phút mỗi ngày như đi bộ, chạy
bộ hoặc đi xe đạp, hạn chế lối sống và các hình
thức giải trí thụ động.
TC, BP không phải là vấn đề chỉ giới hạn trong
các nhóm kinh tế xã hội cao vì hiện nay nhóm có
kinh tế xã hội thấp cũng có tỉ lệ TC, BP tương
đối cao. Do đó, các chương trình y tế cần phải
18
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 32, THÁNG 12 NĂM 2018 KINH TẾ - XÃ HỘI
Bảng 8: Phân tích đa biến giữa các yếu tố trong mối liên quan đến tình trạng TC, BP
Đặc tính PR hiệu chỉnh KTC 95% hiệu chỉnh Giá trị p hiệu chỉnh
Dân tộc
Kinh 1
Khmer 1,31 0,95 – 1,81 0,11
Trình độ học vấn
Dưới lớp 1 1
Cấp 1 0,83 0,72 – 0,96
0,01*Cấp 2 0,69 0,52 - 0,92
Cấp 3 trở lên 0,57 0,37 – 0,89
Tiền sử gia đình
Không 1
Có 2,21 1,75 – 2,80 <0,001
Hoạt động cường độ trung bình
Không thường xuyên 1
Thường xuyên 0,66 0,50 – 0,89 0,006
Tần suất ăn trái cây
<2 đơn vị/ngày 1
2-3 đơn vị/ngày 1,02 0,76 – 1,36 0,91
>3 đơn vị/ngày 1,50 1,07 – 2,11 0,02
Lạm dụng rượu/bia
Không 1
Có 2,34 1,69 – 3,23 <0,001
** Kiểm định Chi bình phương khuynh hướng
có những can thiệp có khả năng để tập trung vào
tất cả các nhóm kinh tế xã hội.
Tạo điều kiện cho đối tượng phụ nữ tuổi trung
niên tham gia vào các hoạt động thể dục thể thao,
thông qua hình thức sinh hoạt câu lạc bộ tại địa
phương nhằm góp phần rèn luyện sức khỏe, cũng
như nâng cao nhận thức về phòng ngừa bệnh
tật. Phụ nữ nhóm tuổi từ 40-59 cần theo dõi sức
khỏe thường xuyên nhằm kiểm tra cân nặng, kịp
thời điều chỉnh và duy trì cân nặng hợp lí góp
phần giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến
TC, BP.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Jaqueline Teixeira Teles Gonc¸alves, Marise Fagun-
des Silveira, Maria Cecília Costa Campos, Lúcia
Helena Rodrigues Costa. Overweight and obesity and
factors associated with menopause. Ciência & Saúde
Coletiva. 2015;21(4):1145–1155.
[2] Raheb Ghorbani, Mohammad Nassaji, Jafar Jandaghi,
Bemane Rostami, Narges Ghorbani. Overweight
and Obesity and Associated Risk Factors among the
Iranian Middle-Aged Women. International Journal
of Collaborative Research on Internal Medicine &
Public Health. 2015;7(6):120–131.
[3] WHO. Obesity and overweight. Fact sheet, Media
centre. 2016;World Health Organization.
[4] Ho-Pham LT, Lai TQ, Nguyen MT, Nguyen TV. Rela-
tionship between Body Mass Index and Percent Body
Fat in Vietnamese: Implications for the Diagnosis of
Obesity. PLOS ONE. 2015;10(5).
[5] Nguyễn Công Khẩn. Dinh dưỡng cộng đồng và an
toàn vệ sinh thực phẩm. Nhà Xuất bản Giáo dục;
2008.
[6] Tổng cục Thống kê. Điều tra biến động dân số và kế
hoạch hóa gia đình 1/4/2011. Bộ Kế hoạch và Đầu
tư; 2011.
[7] Queensland Wide Inc. Middle-aged spread: How
to avoid it. Nursing CPD Institute. 2016;Truy
cập từ : 
news/middle-age-spread-how-to-avoid-it/ [Ngày truy
cập: 21/09/2018].
[8] Nguyễn Thị Phương Lan. Rối loạn lipid máu ở phụ
nữ từ 45 tuổi trở lên tại huyện Cầu Ngang, tỉnh Trà
Vinh. Kỉ yếu nghiên cứu khoa học ngành Y tế tỉnh
Trà Vinh. 2010;p. 72–82.
[9] Ogden CL, Carroll MD, Kit BK, Flegal KM. Preva-
lence of childhood and adult obesity in the United
States, 2011-2012. JAMA. 2014;311(8):806–814.
[10] Hanh TTM, Komatsu T, Hung NT, Chuyen VN,
Yoshimura Y, Tien PG, et al. Nutritional status of
middle-aged Vietnamese in HCM city. J Am Coll
19
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 32, THÁNG 12 NĂM 2018 KINH TẾ - XÃ HỘI
Nutr. 2001;20(6):616–22.
[11] Hu G, Pekkarinen H, Hanninen O, Tian H, Jin R.
Comparison of dietary and non dietary risk factors
in overweight and normal -weight Chinese adults. Br
Journal Nutrition. 2002;88(1):91–7.
[12] Jean Pierre Després, Isabelle Lemieux. Abdominal
obesity and metabolic syndrome. Nature Publishing
Group. 2006;444(14):881–88.
[13] Koolhaas CM, Dhana K, Schoufour JD, Ikram MA,
Kavousi M, Franco OH. Impact of physical activity
on the association of overweight and obesity with car-
diovascular disease: The Rotterdam Study. European
Journal of Preventive Cardiology. 2017;24(9):934–
941.
[14] Kulie T, Slattengren A, Redmer J, Counts H,
Eglash A, Schrager S. Obesity and women’s health:
an evidence-based review. J Am Board Fam Med.
2011;24(1):75–85.
[15] Cao Mỹ Phượng, Nguyễn Văn Lơ, Hồ Minh Xuân.
Nghiên cứu tỉ lệ tăng huyết áp và liên quan với một
số yếu tố nguy cơ ở người từ 40 tuổi trở lên tại tỉnh
Trà Vinh. Tạp chí Tim mạch học Việt Nam. 2012;65.
[16] WHO. The STEPS instrument, Show cards. Who
Steps Surveillance. 2008;5(3).
[17] Pham LH, Au TB, Blizzard L, Truong NB,
Schmidt MD, Granger RH, et al. Prevalence of risk
factors for non-communicable diseases in the Mekong
Delta, Vietnam: results from a STEPS survey. BMC
Public Health. 2009;9:291.
[18] Trinh TH Oanh, Nguyen D Nguyen, Michael J Dibley,
Philayrath Phongsavan, Adrian E Bauman. The preva-
lence and correlates of physical inactivity among
adults in Ho Chi Minh City. BMC Public Health.
2008;8:204.
[19] Lê Thị Hợp, Huỳnh Nam Phương. Thống nhất về
phương pháp đánh giá tình trạng dinh dưỡng bằng
nhân trắc học. Tạp chí Dinh dưỡng và Thực phẩm.
2011;7(2):1–7.
[20] Kelly T, Yang W, Chen CS, Reynolds K, He J. Global
burden of obesity in 2005 and projections to 2030.
International Journal of Obesity. 2008;32(9):1431–7.
[21] Đỗ Thái Hòa, Nguyễn Thị Thùy Dương, Nguyễn
Thanh Long, Trương Việt Dũng, Phan Trọng Lân.
Thực trạng kiến thức và hành vi nguy cơ đối với bệnh
không lây nhiễm ở nhóm tuổi trung niên (40-59) tại
huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa năm 2013. Tạp chí
Y học Dự phòng. 2015;8(168):371–380.
[22] Beer-Borst S, Morabia A, Hercberg S, Vitek O,
Bernstein MS, Galan P, et al. Obesity and other health
determinants across Europe: The EURALIM Project.
Epidemilogy Community Health. 2000;54(6):424–30.
[23] Viện Dinh dưỡng Quốc gia. Tháp Dinh dưỡng hợp
lý cho người trưởng thành (giai đoạn 2016 - 2020)
- Mức tiêu thụ trung bình cho một người trong một
ngày. Bộ Y tế. 2016.
[24] Malik VS, Schulze MB, Hu FB. Intake of sugar-
sweetened beverages and weight gain: a systematic
review. Am J Clin Nutr. 2015;84(2):274–288.
[25] Bobak M, Skodova Z, Marmot M. Beer and obe-
sity: a cross-sectional study. Am J Clin Nutr.
2015;57(10):1250–3.
[26] Wannamethee, Shaper, Whincup. Alcohol and adi-
posity: effects of quantity and type of drink and time
relation with meals. International Journal of Obesity.
2005;29(12):1436–44.
[27] WHO. Physical Activity and Adults. Global Strategy
on Diet, Physical Activity and Health, Department of
Chronic Diseases and Health Promotion.World Health
Organization 2013. 2012.
[28] Bộ Y tế. Công bố kết quả điều tra quốc gia yếu tố
nguy cơ bệnh không lây nhiễm năm 2015. Cục Y tế
Dự phòng. 2015.
20