Thực trạng kiến thức, thái độ, hành vi phòng chống cúm a của học sinh trường THCS Phù Đổng và THPT Sào Nam huyện duy xuyên - Tỉnh Quảng Nam

 158 
THỰC TRẠNG KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, HÀNH VI PHÒNG CHỐNG 
CÚM A CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THCS PHÙ ĐỔNG 
VÀ THPT SÀO NAM HUYỆN DUY XUYÊN - TỈNH QUẢNG NAM 
BS. Nguyễn Minh Thu - Trung tâm Truyền thông GDSK tỉnh Quảng Nam, 
ThS. Nguyễn Thị Liên - Sở Y tế Quảng Nam và cộng sự 
Tóm tắt nghiên cứu 
Nghiên cứu mô tả cắt ngang trên 338 học sinh của 2 trường trung học cơ 
sở (THCS) Phù Đổng và trung học phổ thông (THPT) Sào Nam, huyện Duy 
Xuyên, tỉnh Quảng Nam năm 2013 nhằm tìm hiểu kiến thức, thái độ, thực hành 
phòng chống cúm A, xác định các kênh truyền thông học sinh ưa thích từ đó đề 
xuất các giải pháp can thiệp truyền thông phù hợp. Kết quả nghiên cứu cho thấy 
kiến thức về bệnh cúm A của học sinh vẫn còn hạn chế: 39,05% học sinh biết đầy 
đủ 2 nguyên nhân gây bệnh cúm A; 35,21% biết 3 triệu chứng của bệnh cúm A; 
chỉ có 1,18% học sinh nêu đủ 3 đường lây truyền của bệnh cúm A; 8,28% học 
sinh trả lời được 3 biện pháp cơ bản phòng bệnh cúm A; 89,35% học sinh cho 
rằng bệnh cúm A có thể phòng được. Hầu hết học sinh rửa tay bằng xà phòng với 
nước sạch (99,40%). Tuy nhiên, tỷ lệ học sinh rửa tay đúng cách rất thấp (8,88%). 
Các hoạt động truyền thông về cúm A mà học sinh được tiếp cận: 53,55% học 
sinh nghe nói chuyện trước cờ; 54,4% tiếp cận thông tin từ áp phích; 32,3% tiếp 
cận thông tin từ tờ rơi. Tỷ lệ học sinh có nghe đài, xem tivi về phòng bệnh cúm A 
khá cao (86,39%). Kênh thông tin được ưa thích nhất vẫn là tivi (63,61%) tiếp 
đến là hội thi tìm hiểu (55,62%), nói chuyện trước cờ (49,70%). 
1. Đặt vấn đề 
Những năm gần đây vi rút cúm A (H5N1, H1N1, H7N9) đã xuất hiện và gây 
dịch ở nhiều nước nhất là các nước trong khu vực Châu Á, trong đó có Việt Nam. 
Dịch cúm A xảy ra lặp đi lặp lại không theo quy luật và không theo mùa. Mầm 
bệnh lưu hành trong môi trường khá phổ biến, việc xử lý môi trường rất khó khăn. 
Trong khi đó nhận thức của người dân về biện pháp phòng chống dịch cúm A còn 
chưa cao, đặc biệt là các em học sinh. Việc phối kết hợp với các ban ngành trong 
công tác tuyên truyền còn hạn chế. Vì vậy, việc nâng cao nhận thức và kỹ năng 
phòng, chống cúm A cho học sinh, sinh viên, giáo viên và cán bộ là rất cần thiết 
nhằm hạn chế tỷ lệ mắc và tử vong do cúm A, góp phần giảm thiểu cao nhất tác hại 
khi dịch cúm A xảy ra tại các trường học. 
Duy Xuyên là một huyện nằm phía bắc của tỉnh Quảng Nam, có địa hình trải 
dài theo quốc lộ 1A, có nhiều di sản văn hóa và là nơi tập trung nhiều khách du lịch. 
Những năm qua, dịch cúm gia cầm xuất hiện rãi rác tại nhiều xã của huyện làm chết 
 159 
hàng nghìn con gia cầm. Đặc biệt, năm 2009 dịch cúm A/H1N1 bùng phát tại một 
số trường học trong huyện. Chính vì lý do trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu thực 
trạng kiến thức, thái độ và hành vi phòng chống cúm A của học sinh trường THCS 
Phù Đổng và học sinh trường THPT Sào Nam, huyện Duy Xuyên. 
2. Mục tiêu nghiên cứu 
1. Mô tả thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành phòng chống cúm A của 
học sinh trường THCS Phù Đổng và trường THPT Sào Nam. 
2. Đề xuất các giải pháp can thiệp truyền thông tại trường học. 
3. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu 
3.1. Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang. 
3.2. Đối tượng nghiên cứu 
Học sinh trường THCS Phù Đổng và trường THPT Sào Nam 
Cỡ mẫu được tính theo công thức: 
n= Z2(1- /2) p (1-p)/d2 
Trong đó: n: cỡ mẫu nghiên cứu 
 Z2(1- /2) : Hệ số tin cậy ở mức xác suất 95% 
 p: 0,3 (Tỷ lệ học sinh có kiến thức phòng chống cúm A) 
 q: 1-p (Tỷ lệ học sinh chưa có kiến thức phòng chống cúm A) 
 d: 0,05 (Độ chính xác mong muốn). 
Thay vào công thức tính được n = 322 học sinh, thêm 5% dự phòng cho các 
trường hợp bỏ cuộc. Tổng số học sinh tham gia vào nghiên cứu là 338. Mỗi 
trường điều tra 169 học sinh. 
3.3. Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2013. 
3.4. Phương pháp thu thập số liệu: Phỏng vấn kết hợp quan sát trực tiếp. 
4. Kết quả nghiên cứu và bàn luận 
4.1. Thực trạng kiến thức, thái độ, thực hành rửa tay phòng bệnh cúm A 
4.1.1. Kiến thức về bệnh cúm A ở người 
Qua khảo sát tỷ lệ học sinh được nghe hoặc đã tìm hiểu thông tin về bệnh 
cúm A ở người tại 2 trường tương đối cao (88,46%) trong đó trường THCS Phù 
Đổng chiếm 41,12%, THPT Sào Nam chiếm 47,34%. 
 160 
Bảng 1: Kết quả hiểu biết của học sinh về nguyên nhân mắc bệnh cúm A 
Trường 
Nguyên nhân 
Phù Đổng 
(n=169) 
Sào Nam 
(n=169) 
Chung 
(n=338) 
Tần số 
Tỉ lệ 
(%) 
Tần số 
Tỉ lệ 
(%) 
Tần số 
Tỉ lệ 
(%) 
Vi rút cúm A (H5N1) 52 30,8 27 16 79 23,4 
Vi rút cúm A (H1N1) 25 14,8 9 5,3 34 10,1 
Vi rút cúm A (H5N1) và 
cúm A (H1N1) 29 17,2 103 60,9 132 39,1 
Khác (do vi trùng) 7 4,1 10 5,9 17 5,0 
Không biết/không trả lời 56 33,1 20 11,8 76 22,5 
39,1% học sinh được hỏi biết được 2 nguyên nhân gây bệnh cúm A là virut 
cúm A(H5N1) và virut cúm A(H1N1). Trong đó, kiến thức của học sinh trường 
THCS Phù Đổng về 2 nguyên nhân gây bệnh cúm A xảy ra ở người trong thời gian 
qua thấp hơn trường THPT Sào Nam rất nhiều (17,2%; 60,9%). Đặc biệt, có đến 
22,5% học sinh không biết hoặc không trả lời được nguyên nhân gây bệnh cúm A. 
Bảng 2: Kết quả hiểu biết về cách lây truyền bệnh cúm A 
 Trường 
 Cách lây 
Phù Đổng 
(n=169) 
Sào Nam 
(n=169) 
Chung 
(n=338) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Do hít những giọt nước bọt 
chứa virút cúm A của người 
bệnh thải ra không khí 
28 16,6 61 36,1 89 26,3 
Qua tay bẩn do tiếp xúc với các 
vật thể mang mầm bệnh 
50 29,6 140 82,8 190 56,2 
Ăn tiết canh, trứng, thịt gia cầm 
nhiễm bệnh chưa được nấu chín 73 43,2 56 33,1 129 38,2 
Cả 3 lý do trên 0 0,00 4 2,3 4 1,2 
Không biết/không trả lời 30 17,7 4 2,3 34 10,1 
 161 
 56,2% học sinh biết từng cách lây truyền bện cúm A qua tay bẩn do tiếp 
xúc với các vật thể mang mầm bệnh; 38,2% biết do ăn tiết canh, trứng, thịt gia 
cầm nhiễm bệnh chưa được nấu chín; 26,3% biết do hít phải những giọt nước bọt 
có chứa vi rút cúm A (H1N1) của người bệnh thải ra không khí. Tuy nhiên, chỉ có 
2,3% học sinh trường THPT Sào Nam biết được 3 đường lây truyền của bệnh 
cúm A, không có học sinh nào của trường THCS Phù Đổng trả lời được 3 đường 
lây truyền của bệnh cúm A. Vẫn còn 10,1% số học sinh không biết/không trả lời. 
Bảng 3: Kết quả hiểu biết về triệu chứng bệnh cúm A 
Trường 
Biểu hiện 
Phù Đổng 
(n=169) 
Sào Nam 
(n=169) 
Chung (n=338) 
Tần số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần số Tỷ lệ 
(%) 
Tần số Tỷ lệ 
(%) 
Sốt 150 88,8 147 63,9 297 87,9 
Ho, hắt hơi, sổ mũi 72 42,6 147 86,9 219 64,8 
Người mệt mỏi 28 16,5 113 66,9 141 41,7 
Cả 3 ý trên 14 8,3 105 62,1 119 35,2 
Khác (đau đầu, đau cơ...) 7 4,1 2 1,2 9 2,7 
Không biết/không trả lời 2 1,2 7 4,1 9 2,7 
Trả lời từng triệu chứng như sốt; viêm long đường hô hấp trên (ho, hắt hơi, 
sổ mũi) chiếm tỷ lệ cao (87,9%; 64,8%), nhưng trả lời đầy đủ 3 triệu chứng của 
bệnh cúm A chỉ đạt 35,2%. Vẫn còn 2,7% học sinh không biết và không trả lời 
được, kết quả này phù hợp với kết quả nghiên cứu của Nguyễn Thị Hường, TS. 
Trần Hữu Bích trong đề tài “Kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống bệnh cúm 
gia cầm của người dân” tại huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 
 162 
Bảng 4: Kết quả hiểu biết về phòng bệnh cúm A 
Đối tượng 
Cách phòng 
Phù Đổng 
(n=169) 
Sào Nam 
(n=169) 
Chung 
(n=338) 
Tần số Tỷ lệ (%) Tần số 
Tỷ lệ 
(%) Tần số 
Tỷ lệ 
(%) 
Rửa tay bằng nước sạch 
và xà phòng 
110 65,1 115 68 225 66,6 
Đeo khẩu trang 12 7,1 80 47,3 92 27,2 
Không ăn tiết canh, thịt, 
trứng gia cầm chưa nấu chín 
47 27,8 66 39,1 113 33,4 
Cả 3 ý trên 2 1,2 26 15,4 28 8,3 
Không biết/không trả lời 2 1,2 18 10,7 20 5,9 
Để chủ động phòng bệnh cúm A, mỗi cá nhân phải có kiến thức về các biện 
pháp phòng bệnh. Kết quả phỏng vấn cho thấy có đến 66,6% học sinh trả lời rửa 
tay bằng nước sạch và xà phòng là biện pháp để phòng bệnh cúm A, các biện 
pháp khác học sinh nêu được rất thấp: đeo khẩu trang (27,2%), không ăn sản 
phẩm gia cầm chưa được nấu chín (33,4%). Rất ít học sinh trả lời đầy đủ 3 cách 
phòng bệnh cúm A (8,3%); vẫn còn 5,9% học sinh không biết/không trả lời. 
4.1.2. Thái độ của học sinh đối với khả năng phòng chống bệnh cúm A 
Bảng 5: Kết quả nhận định của học sinh về khả năng phòng bệnh cúm A 
Trường 
Phòng bệnh 
Phù Đổng 
(n=169) 
Sào Nam 
(n=169) 
Chung (n=169) 
Tần số Tỉ lệ (%) Tần số 
Tỉ lệ 
(%) Tần số 
Tỉ lệ 
(%) 
Có 151 89,3 151 89,3 302 89,3 
Không 2 1,2 0 0,00 2 0,6 
Không biết/ không 
trả lời 16 9,5 18 10,7 34 10,1 
Qua phỏng vấn cho thấy có đến 89,3% cho rằng bệnh cúm A có thể phòng 
được, chỉ rất ít (0,6%) cho rằng bệnh không thể phòng được. 10,1% không thể 
hiện thái độ của mình. 
 163 
4.1.3. Thực hành rửa tay bằng xà phòng và nước sạch để phòng bệnh cúm A 
Rửa tay là biện pháp đơn giản nhưng rất hiệu quả trong phòng chống các 
bệnh lây truyền qua đường tiêu hóa và đường hô hấp trong đó có cúm A. Kết quả 
nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ học sinh có thực hành rửa tay bằng xà phòng và nước 
sạch ở cả 2 trường là 99,4%. 
Bảng 6: Thời điểm rửa tay 
Trường 
Thời điểm 
Phù Đổng Sào Nam Chung 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỷ lệ 
(%) 
Trước khi ăn 163 96,4 160 94,7 323 95,56 
Sau khi đi vệ sinh 161 95,3 155 91,7 316 93,49 
Cả 2 thời điểm trên 160 94,7 151 89,3 311 92,01 
Khác, ghi rõ (sau khi quét 
rác, tiếp xúc vật bẩn...) 
31 18,3 7 4,1 38 11,24 
Qua phỏng vấn, tỷ lệ học sinh thực hiện rửa tay đủ 2 thời điểm chiếm tỷ lệ 
rất cao 92,01%. Đáng chú ý có đến 11,24% rửa tay sau khi quét rác hoặc tiếp xúc 
vật bẩn, đây là việc cần phát huy. Thời gian tới, cơ quan y tế cần phối hợp với 
trường học triển khai hướng dẫn thực hiện không những 2 thời điểm cần rửa tay 
trên mà còn ở các thời điểm khác như sau dọn vệ sinh, sau khi tiếp xúc gia cầm, 
súc vật; sau khi xì mũi, che miệng khi hắt hơi hoặc sau khi tiếp xúc vật bẩn. 
4.2. Các hình thức truyền thông về cúm A 
 Nói chuyện trước cờ của trường: việc tuyên truyền giáo dục sức khỏe cho 
học sinh trong phòng chống cúm A là rất quan trọng để học sinh chủ động phòng 
chống dịch bệnh. Điều quan trọng hơn nữa là, khi các em có kiến thức tốt, các em 
sẽ là các truyền thông viên tích cực trong phòng chống cúm A tại cộng đồng. 
53,6% học sinh đã được nghe nói chuyện trước cờ về phòng bệnh cúm A. 
Thông tin từ áp phích về bệnh cúm A: có 54,4% học sinh đã từng xem/đọc 
áp phích về phòng bệnh cúm A. 42,3% học sinh chưa tiếp cận với các áp phích về 
cúm A, trong đó lý do trường không treo chiếm 34,9%, không thích đọc chiếm 
3,3% và không trả lời là 4,14%. 
 164 
Thông tin từ tờ rơi, tranh gấp về bệnh cúm A: tỷ lệ học sinh có đọc tờ rơi, 
tranh gấp về phòng bệnh cúm A thấp chiếm 32,25%. Trong số những học sinh 
không được tiếp cận thông tin về cúm A từ tờ gấp có 37,28% với lý là do trường 
không phát; 1,78% không thích đọc và 4,44% không trả lời. 
Tiếp nhận thông tin từ đài và tivi: tỷ lệ học sinh có nghe đài, xem ti vi về 
phòng bệnh cúm A khá cao chiếm 86,39%. 
4.3. Kênh thông tin, truyền thông học sinh ưa thích 
Bảng 7: Kênh thông tin, truyền thông học sinh ưa thích 
Trường 
Kênh thông tin 
Phù Đổng Sào Nam Chung 
Tần 
số 
Tỉ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỉ lệ 
(%) 
Tần 
số 
Tỉ lệ 
(%) 
Treo áp phích 70 20,71 64 18,93 134 39,64 
Treo pa nô 45 13,31 30 8,88 75 22,19 
Phát tờ rơi 59 17,46 38 11,24 97 28,70 
Phát trên đài phát thanh 92 27,22 60 17,75 152 44,97 
Phát trên tivi 114 33,73 101 29,88 215 63,61 
Hội thi tìm hiểu 103 30,47 85 25,15 188 55,62 
Nói chuyện trước cờ 98 28,99 70 20,71 168 49,70 
Bài hát, bài vè 55 16,27 34 10,06 89 26,33 
Liên hoan văn nghệ 54 15,98 51 15,09 105 31,07 
Không biết/không trả lời 0 0 3 0,89 3 0,89 
Khảo sát, đánh giá kênh thông tin, truyền thông ưa thích rất quan trọng 
nhằm lựa chọn kênh truyền thông phù hợp cho đối tượng, góp phần đem lại hiệu 
quả truyền thông cao nhất. Qua khảo sát cho thấy, kênh thông tin được ưa thích 
nhất vẫn là tivi chiếm 63,61%, tiếp đến là hội thi tìm hiểu (55,62%), nói chuyện 
trước cờ (49,70%), thấp nhất là treo pano chiếm 22,19%. 
 165 
5. Kết luận 
- Kiến thức đầy đủ về bệnh cúm A của học sinh vẫn còn hạn chế: 39,05% học 
sinh biết đầy đủ 2 nguyên nhân gây bệnh cúm A; 35,21% biết 3 triệu chứng 
của bệnh cúm A , chỉ có 1,18% học sinh nêu đủ 3 đường lây truyền của bệnh 
cúm A. 8,28% học sinh trả lời được 3 biện pháp cơ bản phòng bệnh cúm A. 
- 89,35% học sinh cho rằng bệnh cúm A có thể phòng được 
- Hầu hết học sinh rửa tay bằng xà phòng với nước sạch (99,40%), đủ 2 thời 
điểm 92,01%. Tuy nhiên, các em rửa tay đúng cách rất thấp 8,88%. 
- Các hoạt động truyền thông về cúm A học sinh được tiếp cận: 53,55% học 
sinh nghe nói chuyện trước cờ về phòng bệnh cúm A; 54,4% tiếp cận thông 
tin từ áp phích; 32,3% tiếp cận thông tin từ tờ rơi. Tỷ lệ học sinh có nghe 
đài, xem tivi về phòng bệnh cúm A khá cao (86,39%). 
- Kênh thông tin được ưa thích nhất vẫn là tivi (63,61%) tiếp đến là hội thi 
tìm hiểu (55,62%), nói chuyện trước cờ (49,70%). 
6. Kiến nghị 
6.1. Đối với phòng Giáo dục và Đào tạo, các trường học 
- Thường xuyên chỉ đạo, thực hiện công tác phòng chống dịch bệnh nhất là dịch 
cúm A; 
- Tăng cường vai trò của y tế trường học trong việc xây dựng kế hoạch 
truyền thông phù hợp cho học sinh như nói chuyện dưới cờ, nội dung cần 
ngắn gọn, dễ hiểu và dễ thực hành. 
- Tổ chức các hội thi tìm hiểu kiến thức phòng chống cúm A cho các em như đố 
vui để học, thi tìm hiểu kiến thức... 
- Tiếp tục xây dựng mô hình rửa tay phòng chống cúm A trong trường học, với hệ 
thống rửa tay có đầy đủ nước, có xà phòng, có khăn khô, có bảng hướng dẫn rửa 
các bước rửa tay... 
- Phối hợp với ngành Y tế trong công tác phòng chống dịch bệnh tại trường học. 
6.2. Với ngành Y tế 
- Phối hợp với sở Giáo dục và Đào tạo trong công tác phòng chống dịch 
bệnh tại trường học. 
 166 
- Cần tiếp tục đề xuất và xây dựng kế hoạch triển khai nhân rộng mô hình 
truyền thông thay đổi hành vi phòng chống cúm A tại nhà trường. 
- Tập huấn cho giáo viên, phụ huynh và học sinh nòng cốt về phòng chống 
cúm A ở người. 
- Cung cấp tờ rơi, áp phích để nhà trường; Lồng ghép truyền thông phòng 
chống dịch bệnh vào các buổi sinh hoạt lớp, sinh hoạt ngoại khóa hay chào cờ 
đầu tuần... 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Bộ Y tế (2005), Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị cúm A (H5N1), Nhà xuất 
bản Y học, Hà Nội, tr. 3-28. 
2. Bộ Y tế (2006), Quyết định số 44/2006/QĐ-BYT ngày 29/12/2006 của Bộ 
trưởng Bộ Y tế Ban hành kèm theo “Hướng dẫn Chẩn đoán, xử trí và phòng 
lây nhiễm cúm A (H5N1) ở người”. 
3. Bộ Y tế (2009), Quyết định số 2762/QĐ-BYT ngày 31/7/2009 của Bộ trưởng 
Bộ Y tế Ban hành kèm theo “Hướng dẫn Chẩn đoán, xử trí và phòng lây 
nhiễm cúm A (H1N1) ở người”. 
4. Bộ Y tế - Thông tấn xã Việt Nam, Cẩm nang phòng chống đại dịch cúm ở người. 
5. Nguyễn Đức Hiền, Nguyễn Hồng Hà (2005), “Hướng dẫn các biện pháp 
phòng chống dịch cúm A (H5N1)”, Tài liệu tập huấn chẩn đoán và giám sát 
cúm quốc gia, Bộ Y tế, tr. 14-24. 
6. Nguyễn Đức Hiền, Nguyễn Quốc Thái (2013), Tổng quan về bệnh cúm . 
7. Nguyễn Văn Kính (2013), Tình hình bệnh truyền nhiễm giai đoạn 2000-2013. 
Tài liệu tập huấn cho cán bộ y tế tuyến tỉnh về phòng chống bệnh truyền 
nhiễm nguy hiểm mới nổi. 
8. Nguyễn Thị Kim Liên (2010), “Nội dung và hình thức truyền thông trong 
phòng chống đại dịch cúm A”.