Tăng huyết áp do bệnh hẹp eo động mạch chủ

TẠP CHÍ TIM MẠCH HỌC VIỆT NAM SỐ 66 – 2014 73 
TĂNG HUYẾT ÁP DO BỆNH HẸP EO ĐỘNG MẠCH CHỦ 
 Thai Viet Tuan1 
TÓM TẮT 
Tăng huyết áp do bệnh hẹp eo động mạch chủ là một dạng tăng huyết áp thứ phát do bệnh 
lý bẩm sinh hẹp eo động mạch chủ gây nên. Bệnh hẹp eo động mạch chủ chiếm tỷ lệ 5-8% các 
bệnh lý tim bẩm sinh. Biểu hiện lâm sàng tùy theo mức độ hẹp tại eo động mạch chủ, từ những 
triệu chứng rất nặng sau sinh đến dạng hầu như không có triệu chứng ở trẻ vị thành niên hay 
người lớn. Huyết áp tăng chủ yếu phần trên cơ thể, phần dưới có thể mất mạch hoặc mạch yếu, 
huyết áp thấp. Cơ chế tăng huyết áp trong hẹp eo động mạch chủ có thể phức tạp, không chỉ đơn 
thuần liên quan đến cơ học. Tổn thương hẹp eo động mạch chủ có thể phát hiện bằng siêu âm 
tim, chụp cộng hưởng từ hạt nhân hay động mạch chủ có cản quang xác minh chẩn đoán. Đây là 
bệnh có thể chữa trị bằng phẫu thuật hoặc thông tim can thiệp, tuy nhiên một số trường hợp sau 
khi sửa chữa, tình trạng tăng huyết áp có thể vẫn còn nên cần phải theo dõi cẩn thận. 
Từ khóa: Hẹp eo động mạch chủ;Tăng huyết áp. 
ABSTRACT 
HYPERTENSION DUE TO AORTIC COARCTATION IN CHILDREN 
Thái Việt Tuấn1 
Hypertension due to coarctation of the aorta is a secondary high blood pressure resulting 
from a birth defect where a heart blood vessel called the aorta is abnormally narrowed. Coarctation 
of the aorta account for 5-8% of all congenital heart diseases. Clinical features depend on severity 
of the narrowing of the aorta, babies and very young children tend to have more severe symptoms 
as the degree of narrowing tends to be greater than in older children or adults. The pathogenesis of 
the hypertension can be more complicated than simple mechanical obstruction. The lesion can be 
detected by echocardiography, and MRI or contrast aortography proves the diagnosis. This is a 
disease that can cured by surgery or intervention, howerver, after repaired, some patients may 
continue to have hypertension that requires careful monitoring and treatment. 
Keywords: Coarctation, Hypertension 
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Tăng huyết áp thứ phát thường gặp ở người trẻ, trong đó bệnh hẹp eo động mạch chủ là 
nguyên nhân gây tăng huyết áp hay gặp trong nhóm nguyên nhân tim mạch. Hẹp eo động mạch 
chủ chiếm 5-8% các bệnh lý tim bẩm sinh. Cơ chế gây ra tăng huyết áp trong bệnh hẹp eo động 
1 Trung tâm tim mạch, Bệnh viện Trung ương Huế 
1 Hue cardiovascular center 
TẠP CHÍ TIM MẠCH HỌC VIỆT NAM SỐ 66 – 2014 74
mạch chủ không phải đơn thuần là do cơ học mà phối hợp từ nhiều yếu tố khác nhau. Biểu hiện 
lâm sàng đa dạng, việc chẩn đoán đôi khi bị bỏ sót đặc biệt trong giai đoạn trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ 
đưa tới nhiều hậu quả nghiêm trọng cho bệnh nhân [4]. Bài báo cáo chuyên đề về “tăng huyết áp 
do bệnh hẹp eo động mạch chủ” nhằm hiểu rõ hơn về cơ chế gây nên tăng huyết áp, các hình thái 
biểu hiện khác nhau cũng như chẩn đoán bệnh lý hẹp eo động mạch chủ và từ đó có thái độ xử trí 
thích hợp cho bệnh nhân. 
2. ĐỊNH NGHĨA HẸP EO ĐỘNG MẠCH CHỦ
Hẹp eo động mạch chủ là tình trạng hẹp động mạch chủ ngang đoạn eo động mạch chủ, 
đây là dạng gặp chủ yếu trong các trường hợp hẹp mạch chủ. Nó thường được mô tả liên quan 
đến vị trí của ống động mạch. Hẹp eo động mạch chủ có thể trước ống động mạch, tại ống động 
mạch hay sau ống động mạch. Bệnh có thể gặp ở tất cả các lứa tuổi, chiếm 5-8% các bệnh lý tim 
bẩm sinh [9]. 
Có nhiều dạng hẹp eo động mạch chủ khác nhau (xem hình 1). Hẹp eo động mạch chủ có 
thể có dạng nếp gấp, hay còn gọi là tổn thương dạng thắt lưng, tổn thương dạng màng ngăn hoặc 
tổn thương dạng ống do thiểu sản một đoạn động mạch chủ. 
Hình 1: Các dạng tổn thương hẹp eo động mạch chủ 
3. CƠ CHẾ BỆNH SINH TĂNG HUYẾT ÁP TRONG BỆNH HẸP EO ĐỘNG MẠCH CHỦ
Tăng huyết áp xảy ra trên nhiều bệnh nhân bị hẹp eo động mạch chủ. Tuy nhiên việc giải 
thích công cơ chế gây ra tăng huyết áp vẫn còn nhiều bàn cải bởi nó không chỉ đơn thuần là do 
tắc nghẽn cơ học. Có 3 lý do giải thích hiện tượng tăng huyết áp trong hẹp eo động mạch chủ 
được đề cập đến, đó là yếu tố cơ học (tắc nghẽn làm tăng sức cản mạch máu), yếu tố thần kinh 
(tắc nghẽn làm thay đổi cảm ứng áp lực động mạch cảnh) và yếu tố thận (thiếu máu thận) [6]. 
Tăng huyết áp kịch phát xảy ra trong vòng 1 tuần sau phẫu thuật sửa chữa hẹp eo động mạch chủ 
hay còn gọi hiện tượng tăng huyết áp dội ngược được xem là thứ do tăng hoạt động hệ giao cảm 
và co thắt mạch máu phản ứng phần xa cũng như tăng hoạt động renin. 
TẠP CHÍ TIM MẠCH HỌC VIỆT NAM SỐ 66 – 2014 75 
Một số nghiên cứu cho thấy có hiện tượng tăng huyết áp muộn sau sửa chữa hẹp eo động 
mạch chủ, con số này thay đổi tùy theo nghiên cứu, từ 8,3 đến 78%. Trong một nghiên cứu tiến 
cứu với số lượng mẫu lớn cho thấy tăng huyết áp xảy ra sau phẫu thuật chiếm 25% [2]. Nghiên 
cứu của Brouwer và cộng sự cho thấy thời gian ước tính để loại trừ tăng huyết áp muộn và tái 
hẹp là 1,5 năm [1]. Bởi vì tỷ lệ tăng huyết áp tăng dần theo tuổi cho nên khó có thể quyết định 
việc tăng huyết áp xảy ra sau phẫu thuật là do tái hẹp hay không. 
4. CÁC HÌNH THÁI LÂM SÀNG VÀ CHẨN ĐOÁN
4.1. Các hình thái lâm sàng 
Các hình thái lâm sàng của hẹp eo động mạch chủ thay đổi tùy theo mức độ hẹp eo động 
mạch chủ và tổn thương phối hợp. 
- Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: 
+ Đây là dạng biểu hiện sớm của hẹp eo động mạch chủ, thường gặp trong trường hợp 
hẹp eo động mạch chủ trước ống động mạch, với bệnh cảnh lâm sàng nặng. Những trẻ này có 
tuần hoàn phụ thuộc ống động mạch, khi ống động mạch tắt, tình trạng tưới máu phần dưới cơ 
thể sẽ không còn và đưa đến bệnh cảnh trụy mạch. Vì vậy cần thăm khám trẻ kỹ sau khi sinh ra, 
đặc biệt là bắt mạch hay đo huyết áp tứ chi. Một khi mạch bẹn yếu, huyết áp chi trên và chi dưới 
chênh lệch nhau có ý nghĩa là những yếu tố gợi ý hẹp eo động mạch chủ ở trẻ sơ sinh. 
+ Nghiên cứu của Crossland và cộng sự ghi nhận huyết áp chi trên > huyết áp chi dưới 
20mmHg có giá trị chẩn đoán hẹp eo động mạch chủ với độ nhạy 92% [3]. Một chẩn đoán phân 
biệt quan trọng với sốc trong thời kỳ sơ sinh là tắc nghẽn đường ra thất trái, trong đó bao gồm cả 
hẹp eo động mạch chủ. Không may là trẻ nhỏ dưới 6 tháng tuổi bị hẹp eo động mạch chủ và suy 
tim hay chẩn đoán nhầm với sốc nhiễm khuẩn hay bệnh lý tại phổi trong một nửa trường hợp. 
- Trẻ lớn và người lớn: 
+ Đây là dạng biểu hiện muộn của hẹp eo động mạch chủ, gặp ở trẻ lớn hay người lớn 
với biểu hiện tăng huyết áp chi trên và nghe được tiếng thổi ở gian sườn II cạnh ức trái hoặc ở 
phía lưng do máu chảy qua chổ hẹp. Nên đo huyết áp cả 2 tay và chân để so sánh, ngoài hiện 
tượng huyết áp chi trên cao hơn chi dưới, một số trường hợp có thể gặp huyết áp tay phải cao 
hơn tay trái khi vùng hẹp lan đến chổ xuất phát động mạch dưới đòn trái, hay ngược lại huyết áp 
tay trái cao hơn tay phải gặp trọng một số ít các trường hợp có hợp có động mạch dưới đòn phải 
xuất phát bất thường ở phần xa của hẹp eo động mạch chủ. 
+ Mặc dù trẻ lớn và người lớn hay có những triệu chứng điển hình của hẹp eo động 
mạch chủ, tuy nhiên Ing và cộng sự ghi nhận chỉ 4% trẻ em trên 1 tuổi được chẩn đoán đúng bị 
hẹp eo động mạch chủ trước khi chuyển đến khám chuyên khoa tim mạch ngay cả có bất thường 
mạch bẹn và tăng huyết áp chi trên trong phần lớn trường hợp [5]. 
4.2. Chẩn đoán 
Các trường hợp hẹp eo động mạch chủ thường có thể chẩn đoán chính xác bằng siêu âm tim 
Doppler màu. Siêu âm xác định vị trí, kích thước và mức độ hẹp, các tổn thương tim liên quan. 
TẠP CHÍ TIM MẠCH HỌC VIỆT NAM SỐ 66 – 2014 76 
Hình 2. Hình ảnh siêu âm hẹp eo động mạch chủ 
CT hay MRI được chỉ định thêm trong những trường hợp tổn thương phức tạp, xác định 
các mạch máu bất thường hay tuần hoàn bàng hệ, theo dõi phình hoặc tái hẹp sau phẫu thuật. 
Thông tim chụp mạch cũng là một biện pháp hữu ích trong việc chẩn đoán, đo độ chênh áp một 
cách chính xác, ngoài ra thông qua đó có thể tiến hành can thiệp nội mạch. 
5. THÁI ĐỘ XỬ TRÍ 
Tùy theo hình thái lâm sàng mà có thái độ xử trí thích hợp. Đối với những trường hợp biểu 
hiện sớm và nặng ở trẻ sơ sinh cần sử dụng truyền prostaglandin E1 để mở lại ống động mạch, 
đồng thời hồi sức tích cực để ổn định bệnh nhân và mổ cấp cứu sửa chữa hẹp eo tái tạo lưu thông 
qua chỗ hẹp. 
Đối với những trường hợp tăng huyết áp do hẹp eo động mạch chủ biểu hiện muộn ở trẻ 
lớn hay người lớn, biện pháp điều trị chủ yếu vẫn là giải quyết tình trạng hẹp eo. Chỉ định can 
thiệp được đặt ra khi độ chênh áp giữa chi trên và chi dưới > 20 mmHg. Việc điều trị nội khoa 
cho tình trạng tăng huyết áp đôi khi gặp khó khăn, cần giải quyết bệnh nguyên gây nên cao huyết 
áp [8]. Biện pháp can thiệp có thể bằng phẫu thuật sửa chữa chỗ hẹp eo hoặc thông tim can thiệp 
nong chỗ hẹp hay đặt stent nội mạch. 
Hình 3. Thông tim can thiệp hẹp eo động mạch chủ 
TẠP CHÍ TIM MẠCH HỌC VIỆT NAM SỐ 66 – 2014 77 
6. KẾT LUẬN
Tăng huyết áp do bệnh hẹp eo động mạch chủ là một dạng tăng huyết áp thứ phát, đòi hỏi 
phải thăm khám lâm sàng cẩn thận để có hướng chẩn đoán. Biện pháp đơn giản nhất là bắt mạch 
hoặc đo huyết áp tứ chi. Việc này cần được làm một cách có hệ thống để phát hiện, tránh bỏ sót 
đặc biệt là những trường hợp nặng biểu hiện sớm ở sơ sinh đòi hỏi can thiệp phẫu thuật kịp thời. 
Biểu hiện lâm sàng tùy theo mức độ hẹp tại eo động mạch chủ, từ những triệu chứng rất nặng sau 
sinh đến dạng hầu như không có triệu chứng ở trẻ vị thành niên hay người lớn. Chẩn đoán xác 
định nguyên nhân tăng huyết áp do hẹp eo động mạch nhờ vào siêu âm Dopller tim, một số 
trường hợp phức tạp cần phối hợp thêm CT hay MRI. Thái độ xử trí tùy thuộc vào hình thái lâm 
sàng của bệnh hẹp eo động mạch chủ. Tình trạng tái hẹp hay tăng huyết áp tồn tại sau phẫu thuật 
là vấn đề cần quan tâm. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Brouwer RMHJ, Erasmus ME, Ebels T, et al (1994). “Influence of age on survival,
late hypertension, and recoarctation in elective aortic coarctation repair. Including long-
term results after elective aortic coarctation repair with a follow-up from 25 to 44 years”. 
J Thorac Cardiovasc Surg. 108:525–531. 
2. Cohen M, Fuster V, Steele PM, et al (1989). “Coarctation of the aorta. Long-term
follow-up and prediction of outcome after surgical correction”. Circulation. 80:840–845. 
3. Crossland DS, Furness JC, Abu-Harb M, Sadagopan SN, Wren C (2004). “Variability of
four limb blood pressure in normal neonates”. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed. 89:F325-327. 
4. Gary D. Webb Jeffrey F. Smallhorn Judith Therrien Andrew N. Redington (2007).
“CHAPTER 61 – Congenital Heart Disease”. Braunwald's Heart Disease: A Textbook of 
Cardiovascular Medicine, 8th ed. SAUNDERS ELSEVIER. 
5. Ing FF, Starc TJ, Griffiths SP, Gersony WM (1996). “Early diagnosis of coarctation of
the aorta in children: a continuing dilemma”. Pediatrics. 98: 378-382. 
6. L. Michael Prisant, MD; Kwabena Mawul awde; Deepak Kapoor, MD; Cl arence
Joe, DMD, MD (2004). “Coarctation of the Aorta: A Secondary Cause of Hypertension”. 
J Clin Hypertens. 6:347–350, 352. 
7. Mohamed A Hamdan (2006). “Coarctation of the Aorta: A Comprehensive Review”.
J. Arab Neonatal Forum. 3:5-13. 
8. Raimundo, Mário; Pedro Machado, António (2012). “Aortic coarctation misdiagnosed
as a descending thoracic aorta aneurysm”. Portuguese Journal of Cardiology. 31:381-4. 
9. Rao PS (1995). “Coarctation of the aorta”. Semin Nephrol. 15(2):87-105.