Tài liệu Lý thuyết chung về hệ thống tài chính

Lý thuyết chung về hệ thống
tài chính
Hệ thống tài chính và vai trò của hệ thống tài chính
Tài chính là hệ thống các quan hệ kinh tế trong phân phối, gắn liền với quá trình hình
thành và sử dụng các quỹ tiền tệ. Trong thực tế, các quan hệ tài chính diễn ra rất phức
tạp và đa dạng, chúng đan xen nhau trong một tập hợp hàng loạt các hoạt động khác
nhau của nền kinh tế. Tuy nhiên, đó không phải là một hoạt động hỗn loạn mà ngược
lại, chúng tuân thủ những nguyên tắc, những quy luật nhất định, trong đó những quan
hệ tài chính có tính chất đặc thù giống nhau nhóm lại thành một bộ phận riêng. Giữa các
bộ phận này luôn có mối liên hệ, tác động ràng buộc lẫn nhau và tạo thành hệ thống tài
chính.
Do vậy, hệ thống tài chính là tổng thể của các bộ phận khác nhau trong một cơ cấu tài
chính, mà ở đó các quan hệ tài chính hoạt động trên các lĩnh vực khác nhau nhưng có
mối liên hệ tác động lẫn nhau theo những quy luật nhất định.
Các bộ phận trong hệ thống tài chính hoạt động trên các lĩnh vực: tạo ra nguồn lực tài
chính, thu hút các nguồn tài chính và chu chuyển các nguồn tài chính (dẫn vốn). Với các
lĩnh vực hoạt động này, toàn bộ hệ thống tài chính thực hiện vai trò đặc biệt quan trọng
trong nền kinh tế quốc dân là đảm bảo nhu cầu về vốn cho phát triển kinh tế xã hội.
Cấu trúc của hệ thống tài chính
Cấu trúc của hệ thống tài chính bao gồm các tụ điểm vốn và các bộ phận dẫn vốn bao
gồm: Tài chính doanh nghiệp, Ngân sách Nhà nước, thị trường tài chính và các tổ chức
tài chính trung gian, tài chính dân cư và các tổ chức xã hội, tài chính đối ngoại
Các tụ điểm vốn là bộ phận mà ở đó các nguồn tài chính được tạo ra, đồng thời cũng
là nơi thu hút trở lại nguồn vốn, tuy nhiên ở các mức độ và phạm vi khác nhau. Trong
hoạt động kinh tế, các tụ điểm vốn này có mối liên hệ thường xuyên với nhau thông qua
những mối quan hệ nhất định.
Tài chính doanh nghiệp
Chính tại đây nguồn tài chính xuất hiện và đồng thời đây cũng là nơi thu hút trở lại phần
quan trọng các nguồn tài chính trong nền kinh tế. trong hệ thống tài chính, tài chính
doanh nghiệp được coi như những tế bào có khả năng tái tạo ra các nguồn tài chính.
Do vậy nó có khả năng tác động rất lớn đến đời sống xã hội, đến sự phát triển hay suy
thoái của nền sản xuất. Tài chính doanh nghiệp có quan hệ mật thiết với tất cả các bộ
phận của hệ thống tài chính trong quá trình hình thành và sử dụng vốn cho các nội dung
khác nhau, quá trình kinh doanh chứng khoán trên thị trường chứng khoán. mỗi quan hệ
đều có những nét khác biệt và có những tác động khác nhau đến tài chính doanh nghiệp.
Chính sự đa dạng này phản ánh mối quan hệ giữa tài chính doanh nghiệp với các bộ
phận khác trong hệ thống tài chính.
Trong nền kinh tế thị trường, đặc trưng cơ bản của bộ phận tài chính doanh nghiệp thể
hiện ở chỗ: nó bao gồm những quan hệ tài chính vận hành theo cơ chế kinh doanh hướng
tới lợi nhuận cao. Chính nhờ cơ chế này mà nguồn tài chính được tăng cường và mở
rộng không ngừng, đáp ứng tốt nhu cầu về vốn cho hoạt động sản xuất kinh doanh.
Ngân sách Nhà nước
Ngân sách Nhà nước ngắn liền với các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước, đồng thời là
phương tiện vật chất cần thiết để hệ thống chính quyền nhà nước thực hiện được nhiệm
vụ của mình. Trong điều kiện của nền Kinh tế thị trường. Ngân sách Nhà nước còn có
vai trò to lớn trong điều tiết vĩ mô của nền kinh tế – xã hội. Đó là vai trò định hướng
phát triển sản xuất, điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống xã hội.. Để
thực hiện được các vai trò đó, ngân sách nhà nước phải có các nguồn vốn được tập trung
từ các tụ điểm vốn thông qua các chính sách thu thích hợp. Ngân sách Nhà nước thực
hiện các khoản chi cho tiêu dùng thường xuyên và chi đầu tư kinh tế. Việc cấp phát vốn
Ngân sách Nhà nước cho các mục đích khác nhau sẽ làm tăng nguồn vốn ở các tụ điểm
nhận vốn. Như vậy hoạt động thu – chi của Ngân sách Nhà nước đã làm nảy sinh các
mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước với các tổ chức kinh tế, xã hội, các tầng lớp dân cư,
nhà nước với các nhà nước khác. Các mối quan hệ kinh tế giữa một tụ điểm vốn quan
trọng: Ngân sách Nhà nước với các bộ phận khác của hệ thống tài chính.
Tài chính dân cư và các tổ chức xã hội
Đây là một tụ điểm vốn quan trọng trong hệ thống tài chính. Hoạt động tài chính của
các nước có nền kinh tế phát triển và hoạt động tài chính ở nước ta những năm gần đây
đã chỉ ra rằng: nếu có những biện pháp thích hợp, chúng ta có thể huy động được một
khối lượng vốn đáng kể từ các hộ gia đình để phục vụ cho sự nghiệp phát triển kinh tế,
đồng thời còn góp phần to lớn vào việc thực hiện các chính sách về định hướng tích lũy
và tiêu dùng của nhà nước.
Tài chính đối ngoại
Trong nền kinh tế thị trường, khi các quan hệ kinh tế đã quốc tế hoá thì hệ thống tài
chính cũng là một hệ thống mở với những quan hệ tài chính đối ngoại hết sức phong
phú. Trên thực tế, những quan hệ này không tập trung vào một tụ điểm nhất định mà
chúng phân tán, đan xen vào các quan hệ tài chính khác. Tuy nhiên, do tính chất đặc
thù và vị trí đặc biệt quan trọng của quan hệ tài chính đối ngoại cho nên người ta thừa
nhận nó hình thành một bộ phận tài chính có tính chất độc lập tương đối. Với những
kênh vận động của tài chính như viện trợ, thanh toán xuất nhập khẩu... nếu chỉ đứng trên
góc độ của từng tụ điểm vốn ở trong nước để xem xét thì hoạt động tài chính đối ngoại
được xem như là một trong số các biện pháp để huy động nguồn thu cho Ngân sách Nhà
nước (qua viện trợ, vay nợ từ nước ngoài), huy động vốn của các doanh nghiệp (qua liên
doanh, góp vốn cổ phần)... đối với hoạt động tài chính đối ngoại phải đứng trên góc độ
tổng hợp, toàn cục để xem xét, nghiên cứu. Khi đó các mối quan hệ cụ thể, cục bộ sẽ
hoà nhập vào một tụ điểm duy nhất và quan hệ tài chính sẽ xảy ra giữa hai tụ điểm lớn,
đó là quan hệ giữa tài chính quốc gia và tài chính quốc tế và hoạt động tài chính quốc tế
cũng có những nét đặc thù riêng và chịu sự tác động của những quy luật biến động tài
chính quốc tế.
Thị trường tài chính và các tổ chức tài chính trung gian
Hoạt động của thị trường tài chính thực hiện chức năng dẫn vốn từ những người có vốn
sang những người cần vốn thông qua hoạt động tài chính trực tiếp. Hoạt động dẫn vốn
trực tiếp được thực hiện bằng cách những người cần vốn bán ra thị trường các công cụ
nợ, các cổ phiếu hoặc thực hiện các món vay thế chấp. Những người có vốn sẽ sử dụng
tiền vốn của mình để mua vào các công cụ nợ hoặc các cổ phiếu đó. Như vậy, vốn đã
được chuyển từ người có vốn sang người cần vốn một cách trực tiếp. Với chức năng
này, thị trường tài chính có chức năng thu hút mọi nguồn vốn cần thiết cho đầu tư phát
triển kinh tế, làm nâng cao hiệu quả chung của toàn nền kinh tế và cải thiện mức sống
của người tiêu dùng ngay cả khi khả năng thực tế về tài chính của họ chưa cho phép.
Trong hệ thống tài chính, các trung gian tài chính thực hiện việc dẫn vốn thông qua
hoạt động tài chính gián tiếp. Trước hết các trung gian tài chính huy động vốn từ những
người có vốn (người tiết kiệm) bằng nhiều hình thức để tạo thành vốn kinh doanh của
mình. Sau đó, sử dụng vốn kinh doanh này để cho người cần vốn vay lại hoặc thực hiện
các hình thức đầu tư khác. Bằng cách này, các trung gian tài chính đã tập trung được các
nguồn vốn nhỏ, từ các hộ gia đình các tổ chức kinh tế thành một lượng vốn lớn, đáp ứng
nhu cầu của người cần vốn từ những khối lượng vay nhỏ đến những khối lượng vay lớn,
từ những cá nhân chưa từng ai biết đến tới những công ty lớn có tiếng trên thị trường.
Chính vì vậy, các trung gian tài chính đã đáp ứng được những nhu cầu mà thị trường tài
chính không giải quyết được, hoặc giải quyết không có hiệu quả. Tuỳ theo lĩnh vực và
phạm vi hoạt động, các trung gian tài chính được chia thành các ngân hàng thương mại
và các tổ chức tài chính trung gian phi ngân hàng như công ty bảo hiểm, quỹ trợ cấp,
công ty tài chính...
4/4