Tác động của tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại Việt Nam hiện nay

TÀI CHÍNH - Tháng 4/2018
43
một đơn vị ngoại tệ; (ii) Tỷ giá hối đoái là quan hệ so 
sánh giữa hai tiền tệ của hai nước với nhau. Từ các 
khái niệm trên cho thấy, tỷ giá hối đoái là khái niệm 
dùng để biểu thị tương quan giá cả của hai đồng tiền 
ở hai nước khác nhau. Có thể tổng quát rằng: Tỷ giá 
là giá cả của một đồng tiền được biểu thị thông qua 
đồng tiền khác. 
Tác động của tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại 
Tỷ giá hối đoái thực:
- Tỷ giá thực song phương (gọi tắt là tỷ giá thực) 
bằng tỷ giá danh nghĩa đã được điều chỉnh bởi tỷ lệ 
lạm phát giữa trong nước và nước ngoài, do đó, nó 
là chỉ số phản ánh tương quan sức mua giữa nội tệ 
và ngoại tệ.
- Tỷ giá thực đa phương REER i của một nước phụ 
thuộc vào tỷ giá danh nghĩa đa phương (nghĩa là phụ 
thuộc vào tỷ trọng của các đồng ngoại tệ trong rổ tiền 
tệ quốc gia, tỷ giá danh nghĩa song phương của các 
đồng tiền ngoại tệ trong rổ) và chỉ số giá tiêu dùng 
(CPI), tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của các quốc 
gia có đồng tiền trong rổ ngoại tệ nước đó.
Tỷ giá thực lớn hơn 1 thì giá trị thực của đồng 
ngoại tệ tăng giá thực so với giá trị đồng nội tệ. 
Cán cân thương mại:
Cán cân thương mại phản ánh các chênh lệch 
giữa các khoản thu từ xuất khẩu và các khoản chi 
cho nhập khẩu hàng hóa. Các hàng hóa này có thể 
quan sát được bằng mắt thường khi di chuyển qua 
biên giới.
Tác động của tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại: 
Theo Điều kiện Marshall-Lerner, việc phá giá tiền 
tệ có tác động tích cực tới cán cân thương mại, thì giá 
tỷ giá hối đoái và những tác động 
đến các quan hệ kinh tế quốc tế
Khái niệm tỷ giá hối đoái
Trong thương mại, đầu tư và các quan hệ tài chính 
quốc tế đòi hỏi các quốc gia phải thiết lập thanh 
toán với nhau. Vì vậy, hầu hết các quốc gia trên thế 
giới đều có đồng tiền riêng của mình. Thanh toán 
giữa các quốc gia dẫn đến việc trao đổi giữa các đồng 
tiền khác nhau, theo đó các khái niệm tỷ giá và tỷ giá 
hối đoái đã ra đời: (i) Tỷ giá là số đơn vị nội tệ trên 
TáC ĐộNG CỦA Tỷ GIá HốI ĐOáI 
ĐẾN CáN CâN THƯƠNG MạI VIệT NAM HIệN NAY
PHAN THANH THANH - Đại học Sư phạm Hà Nội *
Chính sách tỷ giá hối đoái là một trong những chính sách kinh tế vĩ mô quan trọng của mỗi quốc 
gia. Nếu đồng tiền của một quốc gia mạnh lên, hàng hóa xuất khẩu của quốc gia này ra nước 
ngoài sẽ đắt đỏ hơn và hàng hóa nhập khẩu sẽ rẻ hơn. Ngược lại, một đồng tiền yếu sẽ làm cho 
hàng hóa xuất khẩu của một quốc gia rẻ hơn và nhập khẩu đắt hơn ở thị trường nước ngoài. Khi 
tỷ giá hối đoái tăng cao, cán cân thương mại của một nước thường giảm đi và khi tỷ giá hối đoái 
thấp hơn, cán cân thương mại sẽ tăng. Trong bối cảnh ngày càng hội nhập sâu vào nền kinh tế thế 
giới, Việt Nam cần điều chỉnh tỷ giá hối đoái như thế nào để cải thiện cán cân thương mại?
Từ khóa: Tỷ giá hối đoái, xuất khẩu, VND, nhập khẩu, cán cân thương mại
Exchange rate policy is considered one of the 
most important macroeconomic policies. If 
a national currency gets better purchasing 
power, the export goods will be more expensive 
and the import goods will be cheaper. In 
contrast, a weak currency will make national 
goods cheaper and import goods more 
expensive. When exchange rate is high, the 
trade balance will be reduced and vice versa. 
In the context of global economic integration, 
how does Vietnam adjust exchange rate to 
improve trade balance?
Keywords: Exchange rate, export, VND, import, trade balance
Ngày nhận bài: 8/3/2018
Ngày hoàn thiện biên tập: 28/3/2018 
Ngày duyệt đăng: 5/4/2018
*Email: phanthanhthanh01@gmail.com
44
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
trị tuyệt đối của tổng hai độ co dãn theo giá cả của 
xuất khẩu và độ co dãn theo giá cả của nhập khẩu 
phải lớn hơn 1. Phá giá dẫn tới giảm giá hàng xuất 
khẩu định danh bằng ngoại tệ, do đó nhu cầu đối với 
hàng xuất khẩu tăng lên. Đồng thời, giá hàng nhập 
khẩu định danh bằng nội tệ trở nên cao hơn, làm 
giảm nhu cầu đối với hàng nhập khẩu.
Hiệu quả ròng của phá giá đối với cán cân thương 
mại tùy thuộc vào độ co dãn theo giá. Nếu hàng xuất 
khẩu co dãn theo giá, thì tỷ lệ tăng lượng cầu về hàng 
hóa sẽ lớn hơn tỷ lệ giảm giá, do đó, kim ngạch xuất 
khẩu sẽ tăng. Tương tự, nếu hàng nhập khẩu co dãn 
theo giá, thì chi cho nhập khẩu hàng hóa sẽ giảm. 
Cả hai yếu tố này đều góp phần cải thiện cán cân 
thương mại.
Nghiên cứu thực nghiệm cho thấy, hàng hóa 
thường không co dãn theo giá cả trong ngắn hạn, 
bởi thói quen tiêu dùng không thể thay đổi dễ dàng. 
Do đó, điều kiện Marshall-Lerner không được đáp 
ứng, dẫn tới việc phá giá tiền tệ chỉ làm cho cán cân 
thương mại trong ngắn hạn xấu đi. Trong dài hạn, 
khi người tiêu dùng đã điều chỉnh thói quen tiêu 
dùng của mình theo giá mới, cán cân thương mại 
mới được cải thiện.
tác động tỷ giá hối đoái 
đến cán cân thương mại việt nam hiện nay
Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu vào 
nền kinh tế quốc tế, việc nhận diện những tác động 
của tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại Việt Nam 
là việc làm cần thiết trong bối cảnh các rào cản thuế 
quan và hạn ngạch hàng hóa nhằm bảo hộ thương 
mại buộc phải dỡ bỏ dần.
Một số hạn chế từ việc phá giá VND
Một là, năng lực sản xuất hàng hóa trong nước còn 
hạn chế, các mặt hàng sản xuất trong nước đều phụ 
thuộc vào nguyên vật liệu nhập khẩu khiến tỷ giá ít 
tác động đến cán cân thương mại, cụ thể:
- Năng lực sản xuất hàng hóa thay thế nhập 
khẩu: Có một số hàng hóa mà các nền kinh tế đang 
phát triển (gồm cả Việt Nam), không hoặc có thể 
sản xuất được thì chất lượng không tốt bằng hay 
giá cả có thể cao hơn. Vì vậy, mặc dù giá nhập 
khẩu đắt hơn, người tiêu dùng chưa chắc sẽ lựa 
chọn hàng trong nước. Như vậy, nếu thực hiện phá 
giá, nền kinh tế Việt Nam với năng lực sản xuất 
hàng thay thế cho hàng nhập khẩu còn yếu sẽ khó 
hạn chế được nhập khẩu.
- Năng lực sản xuất hàng hóa đủ tiêu chuẩn xuất 
khẩu: Đa phần doanh nghiệp (DN) Việt Nam vẫn sản 
xuất nhỏ lẻ và có năng suất thấp. Nếu DN trong nước 
không có năng lực sản xuất hàng xuất khẩu hoặc 
không tìm được thị trường xuất khẩu, khi Chính phủ 
thực hiện phá giá, những cơ hội kinh doanh tốt mà 
Chính phủ hướng tới thông qua phá giá sẽ bị bỏ lỡ, 
hoạt động xuất khẩu và cán cân thương mại chưa 
chắc được cải thiện.
- Điều hành tỷ giá ít có tác động đến cán cân 
thương mại ở Việt Nam: Về mặt lý thuyết, nếu tiền 
đồng được định giá cao, hàng hóa nội địa sẽ mất dần 
tính cạnh tranh, ảnh hưởng đến xuất khẩu và cán cân 
thương mại. Ngược lại, nếu tiền đồng được định giá 
thấp, hàng hóa trong nước có tính cạnh tranh hơn, 
đóng góp vào tăng trưởng xuất khẩu và cải thiện cán 
cân thương mại. Hình 1 thể hiện tỷ giá danh nghĩa 
đa phương (NEER) và tỷ giá thực đa phương (REER) 
và tỷ lệ cán cân thương mại/GDP (%) tại Việt Nam 
trong giai đoạn 1996-2013. Trong tính toán REER, kỳ 
gốc được chọn trong tính toán này được sử dụng là 
quý I/1996; sử dụng số liệu của 16 quốc gia và vùng 
lãnh thổ có giá trị xuất nhập khẩu lớn nhất trong 
kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam, bao gồm: 
Australia, Campuchia, Canada, Hồng Kông, Trung 
Quốc, Ấn Độ, Indonesia, Nhật Bản, Hàn Quốc, 
Malaysia, Philippines, Nga, Singapore, Thái Lan, 
Anh và Mỹ. 
Kết quả cho thấy, do điều hành tỷ giá tương đối 
hình 1: tỷ giá REER, nEER Của vnd và nhập siÊU Của việt nam
Nguồn: Báo cáo kinh tế vĩ mô 2014 Cải cách thể chế kinh tế: Chìa khóa cho tái cơ cấu
hình 2: tỷ giá thựC REER Của vnd giai đoạn 2014- 2016
Nguồn: Bloomberg và tính toán của BVSC
TÀI CHÍNH - Tháng 4/2018
45
cứng nhắc nên kể từ năm 2005 đến nay, chênh lệch 
NEER và REER gia tăng nhanh chóng và từ năm 2011 
đến nay, tiền đồng đang được định giá quá cao. Thực 
tế, theo Hình 1, tỷ giá và cán cân thương mại tại Việt 
Nam ít thấy mối quan hệ chặt chẽ theo lý thuyết. 
Điều này phản ánh cán cân thương mại của Việt 
Nam chủ yếu phụ thuộc vào những yếu tố “thực”, 
“cơ cấu” chứ không phải là yếu tố “danh nghĩa”. Bởi 
vì cơ cấu sản xuất trong nước và xuất khẩu phần lớn 
phụ thuộc đầu vào nhập khẩu trong khi ngành công 
nghiệp phụ trợ còn thiếu vắng và chưa phát triển. 
Khảo sát các ngành hàng xuất khẩu cho thấy, hầu 
hết xuất khẩu của các nhóm ngành công nghiệp chế 
biến - chế tạo đều kích thích nhập khẩu mạnh mẽ. 
Trong khi đó, khu vực có vốn đầu tư nước ngoài 
(FDI) đóng góp đến 65% giá trị xuất khẩu và chủ yếu 
tận dụng lao động rẻ để gia công tại Việt Nam. Ví dụ 
Samsung Vina gần như nhập khẩu 100% linh kiện 
của Samsung từ Trung Quốc để sản xuất hàng điện 
thoại, giá trị gia tăng tại Việt Nam không lớn trong 
tổng số 12 tỷ USD xuất khẩu năm 2012 và gần 23 tỷ 
USD xuất khẩu năm 2013. Vì vậy, mặc dù, DN này 
đóng góp lớn đến xuất khẩu nhưng cũng là nguyên 
nhân gia tăng nhập khẩu.
Như vậy, mục tiêu cải thiện cán cân thương mại 
một cách bền vững khó có thể đạt được với các cách 
điều hành tỷ giá nếu không có cải thiện trong mô 
hình tăng trưởng kinh tế và cơ cấu nền kinh tế. 
 Kết quả này cho thấy, hiện nay VND lên giá 
tương đối so với giỏ tiền tệ. NEER đã khiến tỷ giá 
hữu hiệu thực (REER) tăng theo và tăng mạnh hơn, 
do khoảng chênh lệch lạm phát giữa Việt Nam và 
08 nước trong giỏ tiền tệ ngày càng mở rộng. Diễn 
biến của REER cho thấy, hàng hóa xuất khẩu của Việt 
Nam đã trở nên đắt hơn tương đối so với hàng hóa 
của 08 nước trong giỏ tiền tệ, trong dài hạn sẽ ảnh 
hưởng không tốt đến cán cân thương mại. Tính đến 
hết năm 2017, Việt Nam xuất khẩu 213,77 tỷ USD và 
nhập khẩu 211,1 tỷ USD. Như vậy, Việt Nam xuất 
siêu 2,67 tỷ USD trong năm 2017. Trung Quốc là thị 
trường nhập khẩu lớn nhất vào Việt Nam với 58,5 tỷ 
USD, sau đó tới Hàn Quốc, ASEAN, Nhật Bản, Liên 
minh châu Âu (EU) và Hoa Kỳ. 
 Các mặt hàng nhập khẩu chủ lực của Việt Nam 
gồm có điện tử, máy tính và linh kiện; máy móc thiết 
bị; điện thoại và linh kiện; vải; sắt thép... Việt Nam 
xuất khẩu nhiều nhất sang Hoa Kỳ (41,5 tỷ USD), 
sau đó tới EU, Trung Quốc, ASEAN, Nhật Bản, Hàn 
Quốc... Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực gồm có điện 
thoại và linh kiện; điện tử, máy tính và linh kiện; máy 
móc, thiết bị; dệt may; giày dép...
 Năm 2017, có tới 70% giá trị xuất khẩu của Việt 
Nam do các DN có vốn đầu tư nước ngoài tạo ra. Một 
số mặt hàng chiếm tới 100% kim ngạch xuất khẩu 
như điện thoại di động. Từ vị trí là khu vực chủ lực 
về xuất khẩu, khối các DN trong nước hiện chỉ còn 
đóng góp chưa tới 30% tổng kim ngạch xuất khẩu 
cả nước so với mức 63% của 10 năm trước. Điều này 
hàm ý rằng, nếu tỷ giá được điều chỉnh mạnh hơn thì 
chưa chắc cán cân thương mại được cải thiện, mục 
tiêu lấy tỷ giá để hỗ trợ xuất khẩu là không phù hợp 
trong giai đoạn hiện nay. 
Hai là, sự xuất hiện ngày càng nhiều, trên quy mô 
lớn của chuỗi sản xuất toàn cầu đang đặt ra những 
vấn đề mới cho việc xem xét, nhìn nhận lại thương 
mại quốc tế. Các kết quả cho thấy, việc giảm giá VND 
vẫn có thể có tác động khuyến khích xuất khẩu ban 
đầu, nhưng sau đó tác động này có thể giảm đi do 
làm gia tăng các yếu tố đầu vào. Đối với các mặt hàng 
gia công, tỷ giá cũng có thể có tác động, ít nhất là 
thông qua hiệu ứng “ảo ảnh tỷ giá”. Sự xuất hiện 
ngày càng nhiều, trên quy mô lớn của chuỗi sản xuất 
toàn cầu đang đặt ra những vấn đề mới cho việc 
xem xét, nhìn nhận lại thương mại quốc tế, trong đó 
có xuất khẩu và tác động của các yếu tố khác đến 
thương mại, trong đó có tỷ giá. 
Ba là, cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 cho thấy, 
yếu tố chính quyết định sức cạnh tranh của nền kinh 
tế là khoa học công nghệ và chất lượng nguồn nhân 
lực của các quốc gia. Vậy nên, tỷ giá hối đoái chỉ có 
tác dụng hỗ trợ nhất định, không phải là then chốt.
Những tác động tích cực từ việc phá giá VND
Giả sử giá xuất khẩu mặt hàng nào đó của Việt 
Nam là 100 USD/cái, nguyên vật liệu nhập về để sản 
xuất hàng đó là 90 USD/cái; VND bị phá giá từ 20.000 
VND/USD lên 21.000 VND/USD; Giá bán và giá 
nguyên vật liệu sản xuất mặt hàng đó trên thị trường 
quốc tế (thị trường xuất khẩu) là không đổi, tương 
ứng là 100 USD và 90 USD. Khi phá giá, mức chênh 
lệch 10 USD tính theo tiền VND tăng lên, suy ra phá 
giá thì DN xuất khẩu có lợi.
hình 3: thị tRường nhập khẨU hàng hóa Của việt nam 2017
Nguồn: ndh.vn
46
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Hơn nữa, phá giá giúp DN xuất khẩu thay thế 
(một phần) đầu vào nhập khẩu bằng hàng sản xuất 
trong nước. Ví dụ như đối với sản xuất và xuất khẩu 
hàng điện tử. Doanh nghiệp xuất khẩu thay vì phải 
nhập khẩu một chi tiết nào đó, chẳng hạn, con vít 
(giá 1 USD, tương đương với 20.000 VND, so với con 
vít cùng loại và chất lượng tương đương sản xuất 
tại Việt Nam với giá thành cao hơn khoảng 20.500 
VND), thì nay DN xuất khẩu có thể mua cũng con vít 
đó sản xuất trong nước với giá rẻ hơn sau khi VND 
bị phá giá (Ví dụ, từ 20.000 VND/USD lên thành 
21.000). Nghĩa là, khi phá giá, rất có thể hàm lượng 
hàng nhập khẩu trong hàng xuất khẩu sẽ giảm đi. 
Suy rộng ra cho cả nền kinh tế, khi hàng hóa sản xuất 
trong nước trở nên cạnh tranh hơn sau khi phá giá, 
hàng nhập khẩu sẽ ít hơn.
một số khuyến nghị từ kết quả nghiên cứu
Theo điều kiện phá giá Marshall-Lerner, giá trị 
tuyệt đối của tổng hai độ co dãn theo giá cả của xuất 
khẩu và nhập khẩu ở Việt Nam vẫn còn nhỏ hơn 1, 
nên việc phá giá tiền tệ ở nước ta có tác động không 
tốt tới cán cân thương mại. Phân tích trên cho thấy, 
sự bất cập về cơ cấu xuất nhập khẩu là yếu tố chủ 
yếu giải thích cho ảnh hưởng của tỷ giá lên cán cân 
thương mại của Việt Nam. Hàng Việt Nam chất lượng 
còn kém, xuất khẩu phụ thuộc vào nhập khẩu và tỷ 
giá thực của VND vẫn còn định giá cao nên cán cân 
thương mại Việt Nam khó duy trì thặng dư thương 
mại lâu dài. Phá giá VND không thể giúp Việt Nam 
cải thiện được tỷ trọng xuất khẩu. Tuy nhiên, việc 
phá giá cũng là cần thiết để đưa VND gần với giá trị 
thực, tránh tạo áp lực trữ ngoại tệ, ổn định tỷ giá, cải 
thiện năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam. 
Việc phá giá VND cũng cần phải tính đến yếu tố tâm 
lý, tránh tình trạng đầu cơ, găm giữ ngoại tệ, gây nên 
tình trạng đô la hóa trong dân.
Nhu cầu thị trường phụ thuộc vào giá cả và chất 
lượng hàng hóa, dịch vụ. Khi chất lượng tương 
đương, những sản phẩm rẻ hơn sẽ được lựa chọn. 
Do vậy, ngoài việc điều chỉnh tỷ giá hối đoái có lợi 
cho cán cân thương mại về mặt dài hạn, nước ta cũng 
cần có các biện pháp theo định hướng sau:
- Về phương diện vĩ mô: Cán cân thương mại, hoạt 
động kinh doanh xuất nhập khẩu phụ thuộc vào 
nhiều yếu tố, trong đó tỷ giá chỉ đóng góp một phần. 
Việc nhập siêu ở nước ta trong những năm gần đây 
là mang tính cơ cấu mặt hàng, do xuất khẩu của quá 
phụ thuộc vào nhập khẩu. Do đó, để nâng cao hiệu 
quả hoạt động xuất nhập khẩu, trước tiên phải thay 
đổi cơ cấu hàng hóa xuất nhập khẩu, nhập khẩu 
những máy móc công nghệ nguồn và tăng đầu tư 
nghiên cứu khoa học công nghệ, làm tăng hàm lượng 
giá trị gia tăng cho hàng hóa; phát triển các ngành 
công nghiệp phụ trợ, giảm tỷ lệ nhập khẩu trong xuất 
khẩu. Để làm được điều này, cần thu hút vốn đầu 
tư nước ngoài một cách chọn lọc, kiểm soát chặt chẽ 
nhập khẩu từ nước ngoài, có các biện pháp bảo hộ 
hợp lý với sản xuất trong nước.
- Về phương diện vi mô: Các DN cần nâng cao năng 
lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường 
quốc tế, đa dạng hóa mẫu mã, cải thiện chất lượng.
Tóm lại, ngoài nỗ lực của các thành viên trên thị 
trường, việc xác lập một tỷ giá thỏa đáng, kích thích 
xuất nhập khẩu, hỗ trợ kinh tế phát triển luôn là vấn 
đề làm đau đầu các nhà hoạch định chính sách. Do 
vậy, với cơ sở nghiên cứu thực tiễn, bài viết khuyến 
nghị rằng, Việt Nam chỉ nên phá giá VND quanh 
ngưỡng 2% là hợp lý. 
Tài liệu tham khảo:
1. Nguyễn Văn Tiến (2004), Cẩm nang thị trường ngoại hối và các giao dịch kinh 
doanh ngoại hối, NXB Thống kê;
2. Nguyễn Văn Tiến (2009), Giáo trình tài chính quốc tế, NXB Thống kê;
3. Nguyễn Văn Tiến (2009), Giáo trình tài chính- tiền tệ- ngân hàng, NXB Thống kê;
4. Đinh Xuân Trình (2009), Giáo trình thanh toán quốc tế trong ngoại thương, 
NXB Thông tin và truyền thông;
5. Các website: customs.gov.vn, tapchitaichinh.vn,tinnhanhchungkhoan.vn, 
ndh.vn, cafef.vn 
hình 4: 10 nhóm hàng Có kim ngạCh nhập khẨU 
Lớn nhẤt năm 2017 so với năm 2016
Nguồn: Tổng cục Hải quan
hình 5: thị tRường XUẤt khẨU hàng hóa Của việt nam 2017
Nguồn: ndh.vn