Sử dụng tác phẩm văn học trong hoạt động hướng dẫn trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi khám phá khoa học

VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 132-137 
132 
Email: thuyanh.lit@gmail.com 
SỬ DỤNG TÁC PHẨM VĂN HỌC TRONG HOẠT ĐỘNG 
HƯỚNG DẪN TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI KHÁM PHÁ KHOA HỌC 
Trương Thị Thùy Anh - Ngô Mạnh Dũng 
Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên 
Ngày nhận bài: 06/3/2019; ngày chỉnh sửa: 10/4/2019; ngày duyệt đăng: 21/4/2019. 
Abstract: In recent years, growing understanding and recognition of the value of science has 
shown that science is a particularly important field in early childhood education. In Vietnam, 
science inquiry in preschool is an important activity that contributes to creating worth opportunities 
which preschoolers are experienced and form important skills, especially cognitive skill. However, 
science inquiry activities can be achieved high efficiency when it has been combined with different 
factors. In this article, we not only provide an overview of the characteristics of preschool children 
at the age 5-6 and scientific exploration activities in preschool, but also focus on proposing some 
methods that preschool teachers can use literary works to create a freshness and an attractiveness 
for this activity. 
Keywords: Science inquiry, preschool children, cognitive skill, literary work. 
1. Mở đầu 
Có thể thấy, nhu cầu nhận thức là một trong những 
nhu cầu vốn có của con người nói chung, trẻ em nói 
riêng. Vì vậy, ngay từ những năm tháng đầu đời, ở trẻ đã 
xuất hiện xu hướng thích tiếp xúc với các sự vật, hiện 
tượng xung quanh bằng những nỗ lực và cách thức khác 
nhau. Trong quá trình phát triển, phạm vi tiếp xúc của trẻ 
dần được mở rộng và chính nhờ quá trình đó, nhu cầu 
nhận thức của trẻ ngày càng được thỏa mãn và phát triển. 
Trên cơ sở lĩnh hội và tích lũy được các đặc điểm, tính 
chất, mối quan hệ giữa các sự vật, ở trẻ, những biểu tượng 
đầu tiên về cuộc sống bắt đầu được hình thành. Tuy 
nhiên, mức độ nhận thức và tích lũy tri thức ở trẻ cao hay 
thấp không chỉ phụ thuộc vào đặc điểm riêng của từng 
trẻ mà còn chịu sự chi phối của môi trường xung quanh. 
Vì vậy, việc tạo ra một môi trường giáo dục mà ở đó, trẻ 
được cung cấp cơ hội để tiếp nhận những tri thức mới 
thực sự là một việc làm cần thiết. 
Bằng việc vận dụng các phương pháp nghiên cứu 
khác nhau như: phương pháp phân tích và tổng hợp lí 
thuyết, phương pháp phân tích nội dung, bài viết đề xuất 
cách sử dụng tác phẩm văn học (TPVH) trong hướng dẫn 
trẻ khám phá khoa học (KPKH). Kết quả của nghiên cứu 
cho thấy, việc vận dụng TPVH trong hoạt động KPKH 
là một trong những yếu tố góp phần tạo ra môi trường 
giáo dục mới mẻ, hấp dẫn, đáp ứng nhu cầu nhận thức 
ngày càng cao của trẻ. 
2. Nội dung nghiên cứu 
2.1. Trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi và hoạt động khám phá khoa 
học 
2.1.1. Đặc điểm trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi 
Ở trường mầm non, trẻ mẫu giáo (TMG) 5-6 tuổi là 
một đối tượng đặc biệt khi so sánh với trẻ ở các giai đoạn 
trước đó. Đối với TMG 5-6 tuổi, sự phát triển vượt trội 
của những đặc điểm tâm lí đã tạo ra những tiền đề quan 
trọng trong việc giúp trẻ tham gia các hoạt động nói 
chung, hoạt động KPKH nói riêng. Về cơ bản, dựa trên 
những thành tựu tâm lí đã tổng kết được, trong mối tương 
quan với hoạt động KPKH, TMG 5-6 tuổi có những đặc 
điểm tiêu biểu sau: 
- Về nhận thức: Ở độ tuổi này, tư duy trực quan hình 
tượng phát triển mạnh và chiếm ưu thế. Vào cuối độ tuổi, 
ở trẻ bắt đầu xuất hiện kiểu tư duy trực quan sơ đồ và 
những mầm mống đầu tiên của kiểu tư duy logic. Biểu 
hiện của kiểu tư duy này là ở chỗ trẻ có khả năng suy luận 
tương đối tốt dựa vào vốn kinh nghiệm và biểu tượng 
trong đầu. Vì thế, ở một mức độ đơn giản, trẻ có thể hiểu 
được bản chất, mối quan hệ của các sự vật, hiện tượng. 
Bên cạnh đó, nhu cầu nhận thức của trẻ ở giai đoạn này 
là rất lớn. Cùng với sự phát triển của các quá trình tâm lí, 
TMG 5-6 tuổi dễ bị hấp dẫn bởi những gì mới lạ và vì 
thế, ở chúng sẽ xuất hiện rất nhiều những câu hỏi có xu 
hướng truy tìm nguồn gốc, nguyên nhân và mối liên hệ 
giữa các sự vật, hiện tượng. Những kiểu câu hỏi có dạng 
như: “cái gì...?”, “tại sao...?”, “như thế nào...?”... được 
xem là khá phổ biến ở TMG 5-6 tuổi. Do vậy, giúp trẻ 
học cách thỏa mãn trí tò mò thông qua KPKH về môi 
trường xung quanh sẽ đóng một vai trò rất lớn trong việc 
phát triển nhận thức và thúc đẩy quá trình học tập tích 
cực sau này ở trẻ. 
- Về chú ý: So với các giai đoạn trước đó, chú ý của 
TMG 5-6 tuổi đã có những thay đổi rõ rệt. Điều này được 
thể hiện rõ nét thông qua các phương diện như: khối 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 132-137 
133 
lượng chú ý tăng lên; tính bền vững của chú ý ngày càng 
cao; sự xuất hiện của kiểu chú ý có chủ định. Sự gia tăng 
khối lượng của chú ý được biểu hiện trước hết ở chỗ, trẻ 
có thể quan sát rõ ràng vài đối tượng trong cùng một thời 
điểm. Thêm vào đó, kết quả quan sát cũng có thể tăng lên 
nếu người lớn dạy cho trẻ việc so sánh sự khác và giống 
nhau giữa các đối tượng [1; tr 249]. Ở TMG 5-6 tuổi, mặc 
dù chú ý có chủ định xuất hiện và có những tiến bộ hơn 
hẳn so với các lứa tuổi trước đó nhưng về cơ bản, chú ý 
không chủ định vẫn chiếm ưu thế. Ở độ tuổi này, trẻ 
thường có xu hướng ít tập trung vào những hoạt động 
kém hấp dẫn, đơn điệu; ngược lại, trẻ sẽ bị hấp dẫn, kích 
thích và chú ý bởi những hoạt động sôi nổi, nhiều màu 
sắc. Bởi vậy, không khó để nhận ra: “... hoạt động vui 
chơi, hoạt động khám phá hay những hoạt động đượm 
màu sắc xúc cảm thường lôi cuốn sự chú ý của trẻ khá 
lâu” [1; tr 251]. Những đặc điểm về chú ý của TMG 5-6 
tuổi vừa nêu là một trong những cơ sở quan trọng để giáo 
viên (GV) mầm non có thể tổ chức hoạt động KPKH đạt 
hiệu quả cao. 
- Về ngôn ngữ: Sự phát triển ngôn ngữ của TMG 5-6 
tuổi ngoài việc tuân theo những quy luật phát triển chung 
đối với TMG, còn mang những nét riêng nhờ gắn với đặc 
điểm phát triển tâm lí riêng của trẻ ở giai đoạn này. Về 
cơ bản, ngôn ngữ của TMG 5-6 tuổi đã phát triển mạnh 
và đạt được nhiều thành tựu trên mọi phương diện. Về 
mặt từ vựng, do sự mở rộng của phạm vi giao tiếp và sự 
phát triển của nhận thức, số lượng từ vựng mà TMG 5-6 
tuổi tích lũy được khá phong phú (đến 5 tuổi, từ vựng của 
trẻ có khoảng 5.000 từ). Không chỉ vậy, nhờ có những 
hiểu biết đúng về nghĩa của các từ, TMG lớn cũng có khả 
năng sử dụng tương đối chính xác các từ loại khác nhau 
trong những ngữ cảnh khác nhau. Về mặt ngữ âm, trẻ ở 
độ tuổi này đã phát âm đúng gần như tất cả các âm vị, 
thanh vị trong tiếng Việt; đồng thời trẻ cũng đạt được 
những thành tựu về mặt ngữ điệu thông qua việc biết 
dùng ngữ điệu phù hợp, biết dùng cử chỉ, điệu bộ để bổ 
sung cho ngôn ngữ nói. Về mặt ngữ pháp, trong lời nói 
của TMG lớn, ngoài sự xuất hiện của số lượng lớn kiểu 
câu đơn mở rộng còn có sự xuất hiện của hầu hết các kiểu 
câu ghép trong tiếng Việt. Như vậy, có thể thấy, sự phát 
triển vượt trội về ngôn ngữ được xem là một trong những 
điều kiện tiên quyết để TMG lớn có thể tham gia hoạt 
động KPKH một cách hiệu quả vì điều này chứng tỏ “tư 
duy của trẻ đạt đến một sự thay đổi về chất” [2; tr 122]. 
Tóm lại, sự vượt trội của các quá trình tâm lí đã tạo 
điều kiện thuận lợi cho TMG 5-6 tuổi dễ dàng tham gia 
có hiệu quả các hoạt động ở trường mầm non nói chung, 
hoạt động KPKH nói riêng. 
2.1.2. Hoạt động khám phá khoa học ở trường mầm non 
Trong chương trình Giáo dục mầm non, hoạt động 
KPKH là một trong những hoạt động đóng vai trò quan 
trọng nhằm giúp trẻ mở rộng nhận thức, tăng cường hiểu 
biết về thế giới xung quanh. Với những đặc thù riêng, 
KPKH được xem là một hoạt động hấp dẫn, có ý nghĩa 
to lớn trong việc khơi gợi và kích thích trí tò mò, ham 
học hỏi ở trẻ; đồng thời đặt nền móng cho sự phát triển 
toàn diện của trẻ. 
Hoạt động KPKH, xét về bản chất không hoàn toàn 
là một lĩnh vực quá mới, mà ngược lại, nó đã được nghiên 
cứu ở nhiều phương diện khác nhau. Đối với trẻ mầm 
non, KPKH “... là quá trình trẻ tích cực tham gia hoạt 
động thăm dò, tìm hiểu thế giới tự nhiên. Đó là quá trình 
quan sát, so sánh, phân loại, thử nghiệm, dự đoán, suy 
luận, thảo luận, giải quyết vấn đề, đưa ra quyết định...” 
[3; tr 12]. Như vậy, thực chất, đây là một hoạt động có 
tính quá trình mà ở đó, GV sẽ là người định hướng, giúp 
đỡ để khuyến khích trẻ bộc lộ các khả năng của bản thân 
thông qua một loạt các hoạt động nhằm tìm tòi, phát hiện 
những cái mới; đồng thời giúp trẻ hiểu hơn về thế giới 
xung quanh. Trên cơ sở đó, hoạt động KPKH đóng vai 
trò là một yếu tố để nuôi dưỡng, phát triển những kĩ năng 
thiết yếu ở trẻ mầm non. 
Tuy là một trong những hoạt động quan trọng ở bậc 
học mầm non nhưng hoạt động KPKH không nhằm mục 
đích để trẻ có thể tìm hiểu những kiến thức khoa học hàn 
lâm, khó hiểu. Về cơ bản, đây chỉ là hoạt động nhằm giúp 
trẻ có cơ hội được trải nghiệm, khám phá những sự vật, 
hiện tượng gần gũi với cuộc sống xung quanh. Vì thế, 
yêu cầu đặt ra hàng đầu đối với hoạt động khoa học ở bậc 
học mầm non là cần cung cấp cho trẻ hệ thống kiến thức 
cần thiết, đơn giản nhưng chính xác về thế giới xung 
quanh. Thông qua đó, hiểu biết của trẻ về thế giới tự 
nhiên không chỉ ngày càng được nâng cao, mở rộng mà 
tính tò mò, ham hiểu biết của trẻ cũng được nuôi dưỡng. 
Và như một hệ quả tất yếu, các kĩ năng thuộc các lĩnh 
vực khác như ngôn ngữ, thẩm mĩ, thể chất, kĩ năng - tình 
cảm xã hội nhờ đó cũng được cải thiện một cách rõ rệt. 
Trong hoạt động KPKH ở trường mầm non, GV 
được xem là một nhân tố thiết yếu, đóng vai trò quan 
trọng trong quá trình tổ chức và đảm bảo kết quả của hoạt 
động. Một mặt, GV là người cung cấp cơ hội KPKH cho 
trẻ thông qua việc tìm kiếm chủ đề, nội dung và tạo ra 
môi trường hoạt động phong phú, hấp dẫn. Mặt khác, GV 
đóng vai trò là người định hướng, hỗ trợ nhằm tạo cơ hội 
để trẻ được thực hành các kĩ năng, tăng cường suy nghĩ 
và chia sẻ nhiều hơn về những gì trẻ thấy. Vì thế, khi tổ 
chức hoạt động, GV nên chú ý lắng nghe và tôn trọng ý 
kiến của trẻ, đồng thời tìm cơ hội thích hợp để điều chỉnh 
(nếu trẻ làm chưa đúng) hoặc khen ngợi trẻ (trẻ làm 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 132-137 
134 
đúng) nhằm giúp trẻ tự tin vươn tới “sự khám phá và tìm 
tòi thực sự” [3; tr 18]. 
Tựu chung lại, trong sự đối sánh với những thành tựu 
về tâm lí mà TMG 5-6 tuổi đã đạt được, hoạt động KPKH 
thực sự là một hoạt động phù hợp nhằm hướng tới việc 
giúp trẻ phát triển một cách toàn diện. Dựa trên quan 
điểm giáo dục tích hợp hiện nay, GV mầm non có thể 
chủ động lựa chọn các phương tiện khác nhau nhằm tổ 
chức, hướng dẫn trẻ tìm hiểu, KPKH đạt hiệu cao quả 
nhất. Một cách tiếp cận mới và hứa hẹn mang lại nhiều 
ưu thế cho hoạt động này là việc sử dụng các phương tiện 
nghệ thuật - đặc biệt là sử dụng TPVH. 
2.2. Định hướng lựa chọn tác phẩm văn học trong hoạt 
động hướng dẫn trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi khám phá khoa 
học 
TPVH, hiểu một cách chung nhất là công trình nghệ 
thuật ngôn từ do một tập thể hoặc một cá nhân sáng tạo 
nhằm thể hiện những khái quát về cuộc sống, về con 
người. Khi nói tới TPVH, có thể ngầm hiểu thuật ngữ 
này bao gồm những tác phẩm thuộc bộ phận văn học dân 
gian và cả những tác phẩm thuộc bộ phận văn học viết. 
Xét ở góc độ phản ánh sự vật, hiện tượng, tác phẩm nghệ 
thuật nói chung, TPVH nói riêng là một đối tượng đặc 
biệt. Tính chất đặc biệt của nó được thể hiện ở chỗ, bằng 
việc sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật, các nhà văn, nhà 
thơ đã phản ánh hiện thực cuộc sống thông qua những 
hình tượng nghệ thuật. Nhưng vì các sự vật, hiện tượng 
xuất hiện trong cuộc sống của con người vô cùng đa 
dạng, thêm vào đó, góc độ tiếp cận của mỗi nhà văn, nhà 
thơ lại hoàn toàn khác nhau nên các hình tượng nghệ 
thuật xuất hiện trong TPVH cũng vô cùng phong phú. Để 
sử dụng TPVH trong hoạt động hướng dẫn trẻ KPKH đạt 
hiệu quả cao, trong quá trình lựa chọn và xác định nội 
dung tác phẩm, GV mầm non cần chú ý những yêu cầu 
sau: 
Thứ nhất, cần chú ý đến mức độ ảnh hưởng cao của 
văn học đến lĩnh vực xúc cảm của trẻ [4; tr 150]. Đây 
được xem là một trong những yêu cầu hàng đầu mà GV 
mầm non cần chú ý khi lựa chọn TPVH cho trẻ mầm non 
nói chung. Bởi, một mặt, tính xúc cảm trong mỗi TPVH 
hoàn toàn không giống nhau; mặt khác, xúc cảm không 
chỉ là cơ sở nền tảng cho sự hình thành tình cảm mà nó 
còn chi phối, ảnh hưởng tới các lĩnh vực tâm lí khác ở 
trẻ. Vì thế, trong hoạt động KPKH, GV cần lựa chọn 
những tác phẩm giàu xúc cảm nhằm tạo ra sự tác động 
mạnh mẽ vào nhận thức của trẻ, giúp trẻ khám phá và 
tiếp thu các tri thức mới một cách tích cực và chủ động. 
Thứ hai, cần chú ý đến tính thông tin cao của TPVH 
[4; tr 150]. Mỗi thể loại văn học với những đặc trưng 
riêng sẽ có những ưu thế khác nhau trong việc tác động 
tới tư tưởng, tình cảm và nhận thức của trẻ. Chẳng hạn, 
nếu truyện và thơ có ưu thế trong việc phát triển nhận 
thức, giáo dục tình cảm, đạo đức thì truyện cười lại có tác 
động mạnh tới lĩnh vực tinh thần của trẻ. Đối với hoạt 
động KPKH, ngoài việc căn cứ vào khả năng tiếp nhận 
của trẻ, GV cần căn cứ vào nội dung của hoạt động để có 
thể lựa chọn được những thể loại phù hợp, hàm chứa 
lượng thông tin cao, cần thiết nhằm giúp cho hoạt động 
này thêm hấp dẫn. 
Thứ ba, chú ý đến khả năng lĩnh hội TPVH của mỗi 
lứa tuổi [4; tr 150]. Trẻ ở các lứa tuổi khác nhau thì sự 
phát triển sinh lí và tâm lí cũng rất khác nhau. Do đó, nếu 
xét về mặt tiếp nhận các tri thức thì những trẻ lớn hơn 
bao giờ cũng có cơ hội tiếp thu và lĩnh hội những tri thức 
đa dạng, phong phú và phức tạp hơn những trẻ nhỏ tuổi. 
Vì vậy, khi lựa chọn tác phẩm dùng trong hoạt động 
khám phá môi trường xung quanh nói chung, hoạt động 
KPKH nói riêng, GV cũng nên chú ý tới đặc điểm này 
của trẻ. Đối với những trẻ nhỏ tuổi, nên chọn những tác 
phẩm ngắn, đơn giản nhưng với trẻ lớn hơn, GV có thể 
tìm những tác phẩm phức tạp và đặt ra những yêu cầu 
cao hơn nhằm phát huy tính tích cực của trẻ. 
Thứ tư, những tri thức trong TPVH phải phù hợp với 
lứa tuổi, mang tính khoa học. Những tri thức không rõ 
ràng hoặc không phù hợp với lứa tuổi của trẻ sẽ khiến 
cho trẻ không hứng thú, khó nhớ và ít tập trung. Vì vậy, 
để đảm bảo hiệu quả của việc vận dụng TPVH trong hoạt 
động KPKH, GV cần lựa chọn và kiểm tra sự chính xác 
của nội dung thông tin được trình bày trong tác phẩm 
trước khi đưa vào sử dụng. 
Trong thực tế, việc lựa chọn TPVH còn phải đảm bảo 
phù hợp với nội dung hoạt động KPKH. Muốn thực hiện 
được tiêu chí này, GV mầm non bắt buộc phải hiểu sâu 
sắc nội dung của hoạt động KPKH theo các chủ đề. Dưới 
đây là gợi ý về một số TPVH mà GV có thể sử dụng 
trong hoạt động hướng dẫn trẻ KPKH, căn cứ theo nội 
dung của 3 chủ đề: động vật, thực vật, nước và các hiện 
tượng tự nhiên. 
Chủ đề thực vật: Đối với trẻ 5-6 tuổi, yêu cầu về nội 
dung của hoạt động KPKH đã phức tạp hơn các lứa tuổi 
trước đó. Thông qua quá trình quan sát, trẻ cần so sánh, 
thảo luận sự giống và khác nhau của một số loại cây; 
 ... guyễn Thị Thư); Chuyện của cây 
hoa hồng (Thanh Huyền); Chú đỗ con (Viết 
Linh); Sự tích cây vú sữa (Ngọc Châu); Hạt 
giống nhỏ (Đỗ Mai kể);... 
Câu đố 
Hoa gì tươi thắm sắc vàng/ Cánh dài mà nở 
muộn màng vào thu (Hoa cúc) 
Hoa gì nho nhỏ/ Cánh màu hồng tươi/ Hễ thấy 
hoa cười/ Đúng là Tết đến (Hoa đào) 
Hoa gì nở hướng mặt trời/ Sắc vàng rực rỡ thắm 
tươi vườn nhà (Hoa hướng dương) 
Khi chim tu hú gọi bầy/ Là mùa quả chín đỏ đầy 
quê ta (Quả vải) 
Quả gì ruột đỏ/ Lay láy hạt đen/ Bé nếm thử xem/ 
Ngọt ơi là ngọt (Dưa hấu) 
Da cóc mà bọc trứng gà/ Bổ ra thơm phức cả nhà 
muốn ăn (Quả mít)... 
Chủ đề động vật: Tương tự như đối với chủ đề thực 
vật, nếu như KPKH với TMG bé, mẫu giáo nhỡ mới chỉ 
dừng lại ở mức độ đơn giản thì đối với TMG 5-6 tuổi, 
hoạt động KPKH đã phức tạp hơn. Trong quá trình thực 
hiện, trẻ cần quan sát, gọi tên, so sánh, nhận xét và thảo 
luận sự giống và khác nhau giữa các nhóm vật nuôi; dự 
đoán mối liên hệ; tiến hành các thí nghiệm đơn giản về 
động vật, sau đó quan sát và thảo luận. Dựa trên những 
nội dung cơ bản vừa nêu, có thể đưa ra một số TPVH sử 
dụng trong chủ đề này như: 
Loại Tác phẩm 
Thơ 
Chuồn chuồn (Phạm Hổ); Thỏ trắng (Vũ Quang 
Vinh); Tìm ổ (Võ Quảng); Đồng dao con voi; 
Rong và cá (Phạm Hổ); Chim chìa vôi (Trúc 
Chi); Con cua (Trần Mạnh Hảo); Con cá chép 
(Cao Xuân Thái); Chim én (Nhược Thủy);... 
Truyện 
Cá rô ron không vâng lời mẹ (Văn Hồng); Trong 
một hồ nước (Võ Quảng); Bài học tốt (Võ 
Quảng); Ếch xanh và cá con (Nguyễn Minh 
Hồng); Vì sao hươu có sừng (Nguyễn Minh 
Hồng); Tôm càng và cá con (Hoàng Lan dịch);... 
Câu đố 
Con gì mào đỏ/ Gáy ò ó o/ Sáng sớm tinh mơ/ 
Gọi người dậy sớm (Con gà trống); 
Con gì ăn no/ Bụng to mắt híp/ Mồm kêu ụt ịt/ 
Nằm thở phì phò (Con lợn); 
Con gì tai thính mắt tinh/ Nấp trong bóng tối/ 
Ngồi nhìn chuột qua (Con mèo); Con gì đuôi 
ngắn tai dài/ Mắt hồng lông mượt/ Có tài nhảy 
nhanh? (Con thỏ); 
Con gì ăn cỏ/ Đầu có hai sừng/ Lỗ mũi buộc 
thừng/ Kéo cày rất giỏi (Con trâu); 
Con gì sống ở trong hang/ Hai càng tám cẳng bò 
ngang suốt đời (Con cua);... 
Chủ đề nước và các hiện tượng tự nhiên: Đối với 
TMG 5-6 tuổi, trong hoạt động KPKH, trẻ cần quan sát, 
nhận xét, thảo luận các hiện tượng thời tiết hàng ngày, 
theo mùa; thảo luận sự khác nhau giữa các mùa; quan sát, 
dự đoán ảnh hưởng của thời tiết và các mùa đến đời sống 
của con người; quan sát, thảo luận về mặt trời, mặt trăng, 
ngày và đêm; thử nghiệm để quan sát và giải thích sự 
thay đổi của một số vật chất tự nhiên quen thuộc. Dựa 
trên những nội dung cơ bản vừa nêu, có thể đưa ra một 
số TPVH sử dụng trong chủ đề này như: 
Loại Tác phẩm 
Thơ 
Mùa xuân (Tú Mỡ); Mùa thu sang (Nhược 
Thủy); Trăng sáng (Nhược Thủy); Đồng dao hạt 
mưa; Cầu vồng (Nhược Thủy); Bão (Vũ Thế 
Hùng); Nước (Vương Trọng); Nắng (Lê Hồng 
Thiện); Mặt trời (Tố Quyên); Mưa (Lê Lâm);... 
Truyện 
Cô Mây (Nhược Thủy); Giọt nước tí xíu (Nguyễn 
Linh); Sự tích ngày và đêm (Thu Thủy kể); 
Những tia nắng buổi sáng (Thu Hương kể); Nữ 
thần mặt trăng và mặt trời (Thần thoại); Sơn Tinh 
Thủy Tinh (Thần thoại); Lời ru của trăng (Xuân 
Quỳnh); Đám mây đen xấu xí (Nguyễn Văn 
Thắng);... 
Câu đố 
Nhấp nha nhấp nháy/ Trên bầu trời đêm/ Buổi sáng 
em tìm/ Đi đâu hết cả? (Sao); Xanh xanh, đỏ đỏ, 
vàng vàng/ Bắc cầu lắt lẻo nằm ngang giữa trời? 
(Cầu vồng); Trắng, mềm, xốp nhẹ như bông/ Rủ 
rê cơn gió ruổi rong khắp trời? (Mây); 
Không có chân, không có tay/ Mà hay mở cửa? 
(Gió); 
Mùa gì bé đón trăng rằm/ Rước đèn phá cỗ, chị 
Hằng cùng vui? (Mùa thu); 
Đố bạn tính toán/ Phải gọi buổi nào/ Cây, lá lao 
xao/ Mặt trời đi ngủ? (Buổi tối); Gà gáy ó o/ Mặt 
trời ló rạng/ Đố anh, đố bạn/ Phải gọi buổi nào? 
(Buổi sáng)... 
Như vậy, TPVH dành cho trẻ em là nguồn cội của tri 
thức và là yếu tố quan trọng để bồi dưỡng tình cảm, xây 
dựng biểu tượng của trẻ về môi trường xung quanh. Việc 
vận dụng TPVH vào hoạt động KPKH tuy không quá 
phức tạp nhưng trước hết, muốn đạt hiệu quả cao cần 
tuân thủ theo những yêu cầu nhất định. Những yêu cầu 
này sẽ là kim chỉ nam trong quá trình GV mầm non thiết 
kế các hoạt động, giúp trẻ có cơ hội được tham gia vào 
các hoạt động hấp dẫn và hiệu quả. 
2.3. Sử dụng tác phẩm văn học trong hoạt động khám 
phá khoa học cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi 
2.3.1. Sử dụng tác phẩm văn học như là “chất xúc tác” 
trong hoạt động ổn định tổ chức, gây hứng thú 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 132-137 
136 
Ổn định tổ chức, gây hứng thú là một hoạt động có 
ý nghĩa quan trọng trong các hoạt động học có chủ đích 
ở trường mầm non. KPKH không phải là một ngoại lệ. 
Để có thể làm tốt hoạt động này, ban đầu GV sẽ nghĩ ra 
các tình huống để tập trung trẻ xung quanh mình; sau 
đó sử dụng các thủ thuật, biện pháp tạo hứng thú cho 
trẻ, dẫn dắt trẻ vào hoạt động KPKH theo kế hoạch đã 
đề ra. Trong phần này, GV mầm non có thể sử dụng 
TPVH. Việc sử dụng các TPVH trong hoạt động này 
không chỉ có tác dụng gây hứng thú cho trẻ mà còn 
đóng vai trò như một đường dẫn để dẫn dắt tâm thế, sự 
chú ý của trẻ tới nội dung chính của hoạt động học. Đối 
với những bài thơ ngắn, những bài đồng dao mà trẻ đã 
thuộc, GV có thể tổ chức cho trẻ đọc; đối với những bài 
trẻ chưa thuộc thì GV có thể đọc, sau đó thảo luận 
nhanh với trẻ về những đối tượng (động vật, thực vật, 
hiện tượng thiên nhiên,...) xuất hiện trong tác phẩm. Đối 
với câu đố, GV cũng có thể linh hoạt lựa chọn những 
câu đố có đáp án liên quan đến đối tượng cần khám phá, 
tìm hiểu để đố trẻ. Bằng những cách như vậy, GV có 
thể khơi gợi hứng thú, sự tò mò ở trẻ và dẫn dắt trẻ vào 
hoạt động học chính. Chẳng hạn, trong hoạt động 
KPKH về chủ đề Động vật (Đề tài: Khám phá một số 
vật nuôi trong gia đình), sau khi đọc câu đố: “Tôi nằm 
suốt đêm/ Giữ cho nhà chủ/ Nhưng tôi chỉ sủa/ Những 
người lạ thôi” (Đáp án: con chó), GV có thể hỏi trẻ: “Đố 
các con, đó là con vật nào?”, “Ngoài con chó, các con 
còn biết những con vật nào được nuôi trong gia 
đình?”...; sau đó, GV sẽ giới thiệu để dẫn trẻ vào hoạt 
động học: “Để hiểu rõ hơn về những con vật này, hôm 
nay cô và các con sẽ cùng khám phá và tìm hiểu nhé!”. 
Hoặc, để dẫn dắt trẻ tìm hiểu quá trình nảy mầm của 
hạt, GV có thể lựa chọn truyện ngắn có tên “Chú đỗ 
con” để kể cho trẻ nghe, sau đó hỏi trẻ: “Các con vừa 
nghe cô kể câu chuyện về ai?”, “Quá trình lớn lên của 
chú đỗ con diễn ra thế nào?”; sau đó GV dẫn trẻ vào thí 
nghiệm: “Để xem các con có trả lời đúng không, hôm 
nay cô cùng các con khám phá về quá trình nảy mầm 
của hạt nhé!”. Sau khi kết thúc phần ổn định tổ chức, 
gây hứng thú, cô hướng dẫn trẻ tham gia vào nội dung 
chính của hoạt động. 
Lưu ý khi sử dụng TPVH trong hoạt động ổn định tổ 
chức, gây hứng thú: vì lượng thời gian dành cho hoạt 
động này tương đối ít nên GV cần lựa chọn những tác 
phẩm ngắn, đơn giản. Nếu lựa chọn tác phẩm quá dài 
hoặc quá khó sẽ mất nhiều thời gian và làm suy giảm 
hứng thú ở trẻ trước khi bước vào hoạt động chính. Vì 
vậy, để đảm bảo hiệu quả của việc sử dụng TPVH trong 
hoạt động này, GV nên linh hoạt lựa chọn các tác phẩm 
vừa đảm bảo về nội dung, vừa đảm bảo về hình thức, 
dung lượng. 
2.3.2. Sử dụng tác phẩm văn học là phương tiện chính 
trong hoạt động khám phá khoa học 
Căn cứ vào cấu trúc đặc thù của hoạt động, câu đố 
được xem là phương tiện phù hợp hàng đầu bởi những 
ưu thế của thể loại này. Về hình thức, câu đố dành cho 
trẻ em thường ngắn gọn; nội dung thường rất đa dạng, dễ 
hiểu; số lượng cũng vô cùng phong phú. Vì thế, GV có 
thể dễ dàng lựa chọn một hay nhiều câu đố phù hợp để 
kích thích hứng thú và hướng dẫn trẻ chủ động tham gia 
hoạt động. Chẳng hạn, khi tiến hành hoạt động KPKH về 
chủ đề Nước và các hiện tượng tự nhiên (Đề tài: Khám 
phá một số hiện tượng tự nhiên), trong phần nội dung 
chính của hoạt động (khám phá hiện tượng nắng, mưa, 
gió), GV có thể lựa chọn các câu đố về nắng: “Cái gì 
trong trắng nhẹ nhàng/ Chọc qua giàn lá chẳng làm lá 
rung?”, về mưa: “Cũng gọi là hạt/ Chẳng cầm được đâu/ 
Làm nên ao sâu/ Làm nên hồ rộng?”, về gió: “Cát đâu ai 
bốc tung trời/ Sóng đâu ai vỗ, cây đồi ai rung?”, sau đó 
lần lượt đọc câu đố để đố trẻ. Khi cả cô và trẻ cùng nhau 
tìm ra đáp án của từng câu đố, cô sẽ hướng dẫn trẻ tìm 
hiểu đặc điểm cấu tạo của các hiện tượng tự nhiên này. 
Tương tự, trong hoạt động KPKH về chủ đề Thực vật 
(Đề tài: Khám phá một số loại hoa), trước khi cô và trẻ 
cùng nhau tìm hiểu, khám phá một số loại hoa gần gũi 
(hoa hồng, hoa cúc, hoa đồng tiền,...), cô có thể lần lượt 
đọc các câu đố để gợi ý trẻ suy nghĩ, tìm ra câu trả lời. 
Ngoài câu đố, truyện và thơ cũng được xem là một 
trong những phương tiện hữu hiệu, có nhiều ưu thế khi 
vận dụng trong hoạt động KPKH ở trường mầm non. 
Trong một số tác phẩm truyện, thơ dành cho trẻ nhỏ, hình 
tượng nghệ thuật được khắc họa bao giờ cũng được thể 
hiện một cách chi tiết, đầy đủ, rõ nét và phù hợp với tâm 
lí của trẻ nhỏ. Do đó, GV có thể vận dụng linh hoạt những 
bài thơ (hoặc đoạn thơ), đoạn văn để giúp trẻ có những 
hình dung ban đầu trước khi khám phá, tìm hiểu về con 
vật. Chẳng hạn, đối với chủ đề Động vật (Đề tài: Tìm 
hiểu một số vật nuôi trong gia đình), GV có thể lựa chọn 
bài thơ “Mười quả trứng tròn” (Phạm Hổ) làm tư liệu. 
Trong quá trình tổ chức hoạt động, GV có thể hướng dẫn 
trẻ khám phá, tìm hiểu con gà thông qua những câu thơ: 
“... Lòng trắng, lòng đỏ/ Thành mỏ thành chân/ Cái mỏ 
tí hon/ Cái chân tí xíu/ Lông vàng mát dịu/ Mắt đen sáng 
ngời...”. Khi đọc xong đoạn thơ, GV đàm thoại nhanh 
với trẻ thông qua câu hỏi: “Đoạn thơ trên có nhắc tới 
những bộ phận nào của con gà?”. Sau khi trẻ đưa ra câu 
trả lời, GV tổ chức đối chiếu với hình ảnh con gà để tìm 
hiểu những đặc điểm cấu tạo bên ngoài. Hoặc, khi cho 
trẻ tìm hiểu về con cá, GV có thể đọc hai câu đồng dao: 
“Con cá mà có cái đuôi/ Hai vây ve vẩy nó bơi rất tài”, 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt Kì 2 tháng 5/2019, tr 132-137 
137 
sau đó GV có thể hỏi trẻ: “Con cá bơi được là nhờ có bộ 
phận nào?” (Đuôi, vây). Khi trẻ tìm ra câu trả lời đúng, 
GV sẽ hướng dẫn trẻ khám phá các bộ phận của con cá. 
Tương tự như thơ, đối với truyện, GV cũng có thể 
linh hoạt lựa chọn những tác phẩm phù hợp để tích hợp 
trong hoạt động KPKH theo từng chủ đề khác nhau. 
Mục đích sử dụng truyện là nhằm cung cấp thêm cho 
trẻ những thông tin về đối tượng đã được quan sát, kể 
lại những ghi chép về tự nhiên, xã hội hoặc những nội 
dung đã có trong tài liệu khoa học. Khi kể chuyện, GV 
nên kết hợp với việc sử dụng các tài liệu trực quan để 
tăng hứng thú cho trẻ, giúp trẻ lĩnh hội các tri thức tốt 
hơn. Tuy nhiên, cần lưu ý, do đặc thù của truyện nên 
khi vận dụng vào hoạt động KPKH, thời gian kể chuyện 
không quá 15 phút. Hoặc, nếu có thể, GV nên tóm tắt, 
trích dẫn những câu hoặc đoạn có liên quan trực tiếp với 
đối tượng được đề cập tới trong hoạt động học, giúp cho 
hoạt động học thú vị nhưng vẫn tập trung và theo đúng 
mục tiêu đã đề ra. 
2.3.3. Sử dụng tác phẩm văn học trong hoạt động mở 
rộng, củng cố kiến thức khoa học 
Trong hoạt động học có chủ đích, nội dung mở rộng 
được coi là một nội dung không kém phần quan trọng. 
Nội dung này không chỉ có vai trò giúp trẻ mở rộng nhận 
thức mà còn góp phần củng cố những biểu tượng của trẻ 
về thế giới xung quanh. Căn cứ vào đặc thù của hoạt động 
học, GV có thể lựa chọn những câu đố cùng chủ đề để đố 
trẻ. Ví dụ, ngoài hoạt động chính của bài học là tìm hiểu 
một số loại quả (quả cam, quả chuối, quả xoài), trong nội 
dung mở rộng, GV có thể dẫn: “Ngoài các loại quả mà 
cô và các con vừa khám phá, cô còn biết, có rất nhiều 
loại quả khác nữa. Bây giờ cô sẽ đưa ra câu đố, các con 
thử suy nghĩ xem, đó là những loại quả nào nhé!”; sau đó 
cô lựa chọn và đọc các câu đố để đố trẻ: “Quả gì nhiều 
mắt/ Khi chín nứt ra/ Ruột trắng nõn nà/ Hạt đen nhanh 
nhánh?” (Quả na), “Quả gì thơm nức mũi/ Da vàng óng 
như tơ/ Cô Tấm từ thuở xưa/ Bước ra từ quả đó?” (Quả 
thị), “Quả gì thường ở trên giàn/ Từng giàn chín mọng 
mang toàn chữ o?” (Quả nho). 
Ở hoạt động củng cố bài học, GV có thể cho trẻ chơi bắt 
chước động tác của các loài vật có trong bài thơ, câu chuyện 
hoặc bài đồng dao. Chú ý, nếu dùng TPVH vào mục đích 
này thì cần lựa chọn những câu miêu tả hành động, hoạt 
động của các loài, tránh những câu miêu tả, kể lể dài dòng. 
Sự miêu tả các hành động qua lời văn nghệ thuật sẽ giúp cho 
trẻ tưởng tượng và thực hiện một cách sáng tạo các động 
tác. Bên cạnh đó, GV cũng có thể chọn một bài thơ, hoặc 
đồng dao (đã học) có liên quan tới đối tượng vừa tìm hiểu 
và cho trẻ vừa vận động vừa đọc đồng thanh. 
3. Kết luận 
Tóm lại, hoạt động KPKH là một hoạt động có ý nghĩa 
quan trọng trong Chương trình giáo dục mầm non. Việc 
hướng dẫn trẻ KPKH ở trường mầm non không chỉ được 
thực hiện bằng một con đường duy nhất, ngược lại, nó được 
thực hiện bằng nhiều phương tiện khác nhau. Trong đó, 
TPVH được xem là chất xúc tác quan trọng nhằm góp phần 
làm cho hoạt động này trở nên hấp dẫn, mới mẻ. Sự xuất 
hiện của TPVH trong hoạt động KPKH không chỉ giúp cho 
khả năng tiếp cận với môi trường xung quanh ở trẻ trở nên 
mềm mại, hiệu quả mà còn giúp trẻ có cơ hội được củng cố 
vốn ngôn ngữ sẵn có; đồng thời, góp phần hình thành ở trẻ 
những biểu tượng đầu tiên về cuộc sống. Cùng với vai trò 
định hướng của GV, việc lựa chọn và sử dụng TPVH trong 
hoạt động hướng dẫn trẻ KPKH ở trường mầm non thực sự 
là một hướng đi hứa hẹn mang lại nhiều ưu thế. 
Tài liệu tham khảo 
[1] Nguyễn Ánh Tuyết - Nguyễn Thị Như Mai (2014). 
Giáo trình Sự phát triển tâm lí trẻ em lứa tuổi mầm 
non. NXB Giáo dục Việt Nam. 
[2] Đinh Hồng Thái (2015). Giáo trình Phát triển ngôn 
ngữ tuổi mầm non. NXB Đại học Sư phạm. 
[3] Trần Thị Ngọc Trâm - Nguyễn Thị Nga (2013). Các 
hoạt động khám phá khoa học của trẻ mầm non 
(Theo chương trình Giáo dục mầm non mới). NXB 
Giáo dục Việt Nam. 
[4] Hoàng Thị Phương (2015). Giáo trình Lí luận và 
phương pháp hướng dẫn trẻ làm quen với môi 
trường xung quanh. NXB Đại học Sư phạm. 
[5] Thanh Hải (2016). Câu đố Việt Nam tinh tuyển. 
NXB Văn học. 
[6] Thúy Quỳnh - Phương Thảo (2009). Tuyển chọn thơ 
ca, truyện kể, câu đố cho trẻ mầm non (chủ đề Thế 
giới thực vật). NXB Giáo dục Việt Nam. 
[7] Thúy Quỳnh - Phương Thảo (2009). Tuyển chọn thơ 
ca, truyện kể, câu đố cho trẻ mầm non (chủ đề Nước 
và các hiện tượng tự nhiên). NXB Giáo dục Việt Nam. 
[8] Thúy Quỳnh - Phương Thảo (2015). Tuyển chọn thơ 
ca, truyện kể, câu đố cho trẻ mầm non (chủ đề Thế 
giới động vật). NXB Giáo dục Việt Nam. 
[9] Lê Thị Ánh Tuyết (chủ biên) - Trịnh Thanh Huyền 
- Đặng Thu Quỳnh (2007). Tuyển tập truyện, thơ, 
câu đố mầm non. NXB Giáo dục. 
[10] Bộ GD-ĐT (2017). Thông tư số 01/VBHN-BGDĐT 
ngày 24/01/2017 ban hành Chương trình Giáo dục 
mầm non. 
[11] U.S. Department of Education (2005). Helping your 
child learn science (With activities for children in 
preschool through grade 5). Education Publications 
Center.