Sân khấu truyền thống trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0

Số 24 - Tháng 6 - 2018 91
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
TRAO ĐỔI
SÂN KHẤU TRUYỀN THỐNG TRONG BỐI CẢNH 
CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 
NGUYỄN HUY PHÒNG
Tóm tắt
Sân khấu truyền thống là một loại hình nghệ thuật đặc biệt, là sản phẩm của nền văn hóa, văn 
minh nông nghiệp lúa nước, nơi kết tinh tâm hồn, trí tuệ, tình cảm ông cha, góp phần làm nên nét độc 
đáo của bản sắc văn hóa dân tộc. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, sân khấu truyền thống đã đem đến 
những món ăn tinh thần bổ ích, nuôi dưỡng, giáo dục và hình thành lên những đức tính, phẩm chất 
tốt đẹp cho con người. Tuy nhiên trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, làn sóng kỹ nghệ hiện đại của cuộc 
Cách mạng công nghiệp 4.0 đã mở ra những cơ hội thuận lợi, đồng thời đặt ra những thách thức cho 
tương lai, số phận của sân khấu. Khảo sát hiện trạng hoạt động của một số loại hình nghệ thuật sân 
khấu như Chèo, Tuồng, Cải lương, Kịch nói trong những năm gần đây trên cả hai bình diện thuận lợi và 
khó khăn để tìm hướng đi thích hợp là việc làm cần thiết, có ý nghĩa.
Từ khóa: Sân khấu truyền thống, Cách mạng công nghiệp 4.0
Abstract
Traditional theater is a special art form, the product of the water rice farming culture, civilization, 
where filters the soul, intellect, and sentiment of many generations, contributes to the unique character 
of National cultural identity. Over the thousands years of history, the traditional theater has brought 
the meaningful chicken soup for soul, nourished, educated and formed the virtues, good qualities for 
man. However, in the context of global integration, the 4th industrial revolution wave has opened up 
both opportunities and challenges for the future, the fate of the theater. Surveying the current status of 
some forms of theatrical art such as Cheo, Tuong, Cai Luong, Drama in recent years on both favorable 
and difficult aspects to find the appropriate direction is the meaningful required deed.
Keywords: Traditional performance, Industrial Revolution 4.0
1. Thời cơ của sân khấu truyền thống trong 
bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0
Sự ra đời của các cuộc cách mạng công nghiệp (CMCN) đánh dấu sự phát triển của tư duy nhân loại trong 
việc không ngừng khám phá, sáng tạo những 
chiều kích, đỉnh cao của khoa học, công nghệ, 
kỹ thuật tiên tiến, hiện đại, tạo những chuyển 
biến, đột phá lớn trong đời sống vật chất, tinh 
thần, đem lại cơ hội tốt nhất để con người có 
thể sống tốt đẹp hơn. 
Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư 
(CMCN 4.0) là sự tiếp nối những thành tựu 
khoa học của những thế kỷ trước, đồng thời có 
những cải tiến, phát minh mới trên nền tảng 
của công nghệ thông tin, internet. Sự xuất 
hiện của những sản phẩm công nghệ như: 
internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), thực 
tế ảo (VR), tương tác thực tại ảo (AR), mạng xã 
hội, điện toán đám mây, di động, phân tích 
dữ liệu lớn (SMAC),... với mục tiêu chuyển hóa 
toàn bộ thế giới thực thành thế giới số, đang 
tạo ra những chuyển biến lớn trong đời sống 
nhân loại.
Số 24 - Tháng 6 - 201892
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
Không chỉ tác động nhiều mặt đến lĩnh vực 
kinh tế, chính trị, xã hội, an ninh quốc phòng 
mà trên lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, cuộc 
CMCN 4.0 cũng đang trở thành chất xúc tác 
đặc biệt để các loại hình nghệ thuật cất cánh, 
thăng hoa, mở rộng tầm ảnh hưởng ra ngoài 
phạm vi biên giới lãnh thổ quốc gia. Bàn về 
những tín hiệu tích cực của cuộc CMCN 4.0 
đối với lĩnh vực sân khấu có thể nhận thấy ở 
những phương diện như:
Thứ nhất, cuộc CMCN 4.0 đang làm cho thế 
giới ngày càng thu nhỏ lại và phẳng ra, xóa 
nhòa khoảng cách về không gian lãnh thổ, 
giúp các quốc gia xích lại gần nhau để trao 
đổi, chia sẻ kinh nghiệm, giao lưu, hội nhập và 
hợp tác toàn cầu về mọi lĩnh vực, trong đó có 
nghệ thuật sân khấu. Với những lợi thế vượt 
trội về công nghệ thông tin và khả năng kết 
nối nhanh, CMCN 4.0 đang bắc những nhịp 
cầu, rút ngắn con đường đi của nghệ thuật sân 
khấu các nước đến gần nhau hơn. Thông qua 
những hoạt động tuần văn hóa, năm văn hóa, 
nghệ thuật sân khấu truyền thống tạo “sức 
mạnh mềm” trong việc quảng bá hình ảnh đất 
nước, con người Việt Nam đến với bạn bè quốc 
tế. Trong hội nhập, giao lưu quốc tế, văn hóa 
đóng vai trò quan trọng, đó là những nét riêng 
biệt, độc đáo, tạo nên bản sắc, tính cách và 
điệu hồn dân tộc mà loại hình nghệ thuật sân 
khấu chính là phương tiện truyền tải thông 
điệp một cách sinh động, tinh tế và để lại ấn 
tượng sâu đậm trong lòng du khách.
Việc giao lưu, hợp tác, học tập kinh nghiệm, 
nhất là phương thức bảo tồn, lưu truyền và lan 
tỏa sức sống của nghệ thuật sân khấu trong 
bối cảnh thời đại công nghệ số là yêu cầu cấp 
thiết với nhiều quốc gia. Cuộc CMCN 4.0 sẽ mở 
ra những cánh cửa về khoa học công nghệ, 
phương thức trình diễn hiện đại với những 
công nghệ 3D, 4D, kỹ nghệ ánh sáng, âm thanh 
hiện đại cộng với lối nói, lối hát và trình diễn 
độc đáo của sân khấu truyền thống, đem đến 
sự mới lạ, thích thú cho công chúng. Thời gian 
qua, những vở diễn sân khấu kinh điển trong 
và ngoài nước đã được khoác chiếc áo mới nhờ 
sự sáng tạo, phá cách của đạo diễn, diễn viên 
và sự kết hợp khéo léo, hiệu quả những hiệu 
ứng từ công nghệ ánh sáng, âm thanh, sự pha 
trộn sắc màu của các loại hình nghệ thuật, tạo 
sức hấp dẫn lớn cho người xem. Tiêu biểu có 
thể kể tới những vở diễn do Nhà hát kịch Việt 
Nam dàn dựng và công chiếu: Hamlet, Romeo 
và Juliet, Vua Lia của Shakespeare, Chuyện nàng 
Kiều phóng tác từ Truyện Kiều của Nguyễn Du; 
Hồng lâu mộng của Tào Tuyết Cần (sản phẩm 
của sự hợp tác giữa các nghệ sỹ Việt Nam và 
đạo diễn Singapore Chua Soo Pong), Lão hà 
tiện (Molière), Oedipus làm vua (Sophocles), 
Mêđê (Euripides), Nguyễn Trãi ở Đông Quan 
của Nguyễn Đình Thi, Đặc biệt, vở ballet Hồ 
thiên nga (Tchaikovsky) của nhà hát Talarium 
et Lux đã trình diễn một đêm duy nhất (ngày 
1/8/2015) tại Trung tâm Hội nghị quốc gia Hà 
Nội đã đem đến cho khán thính giả những trải 
nghiệm thú vị, khó quên khi vở diễn đã được 
hiện đại hóa qua việc phối kết hợp với những 
lợi thế của công nghệ ánh sáng, ứng dụng 3D 
và truyền thông đa phương tiện (multimedia).
Như vậy, có thể nói cuộc CMCN 4.0 mở ra 
nhiều cơ hội trong việc tăng cường hợp tác, 
giao lưu, chuyển giao công nghệ giữa các nền 
sân khấu trên phạm vi toàn cầu. Trên nền tảng 
của công nghệ số, kỹ xảo hiện đại sẽ giúp cho 
các loại hình nghệ thuật truyền thống cách 
tân, sáng tạo, không ngừng tự làm mới chính 
mình để mang đến cho công chúng những 
món ăn tinh thần bổ ích, có ý nghĩa, phù hợp 
với xu hướng, tâm lý tiếp nhận của thời đại.
Thứ hai, nghệ thuật sân khấu truyền thống 
có những ưu thế trong việc phản ánh cuộc 
sống xã hội, con người thông qua lăng kính 
nghệ thuật với những sắc màu đa dạng. Song 
hành cùng với chặng đường lịch sử của dân 
tộc, sân khấu đã trở thành di sản văn hóa phi 
vật thể, phản ánh những giai đoạn, thời kỳ của 
lịch sử xã hội. Trong giai đoạn hiện nay khi loài 
người bước vào thế kỷ công nghệ thông tin, 
những chế phẩm sáng tạo của con người như 
robot, trí tuệ nhân tạo, sản xuất hàng loạt, điện 
toán đám mây, công nghệ sinh học, một 
mặt mang lại những tiện ích và cuộc sống vật 
chất đủ đầy cho con người, nhưng mặt khác, 
Số 24 - Tháng 6 - 2018 93
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
TRAO ĐỔI
thời đại của khoa học kỹ thuật, đồng tiền lên 
ngôi sẽ đặt ra những bài toán về sự cô đơn, 
sự tha hóa đạo đức, nhân cách con người. Xã 
hội đương thời với những xung đột, khủng 
hoảng về hệ giá trị, niềm tin, sợi dây gắn kết 
giữa người với người lỏng lẻo, thì con người 
lại có xu hướng tìm về những giá trị văn hóa 
cổ truyền với mong ước, khát vọng được trở 
về “ký ức tuổi thơ”, “tìm lại tiếng nói đã mất” để 
làm điểm tựa tinh thần trước cuộc sống hiện 
tại nhiều bon chen.
Trong bối cảnh đó, việc bảo tồn và phát huy 
những giá trị vô giá của nghệ thuật sân khấu 
truyền thống là cần thiết, có ý nghĩa. Bởi sức 
mạnh của nghệ thuật sân khấu qua những làn 
điệu chèo, xung đột kịch, câu ca cải lương, vũ 
điệu tuồng đồ sẽ giúp mỗi cá nhân, nhất là 
những người xa xứ, ly hương hiểu về cội nguồn 
dân tộc, hướng về cộng đồng, tổ tiên để thêm 
yêu quê hương, Tổ quốc mình. Đặc biệt, nó là 
điểm tựa tinh thần để con người không bị cô 
đơn trong xã hội đầy bất trắc.
Trong xu thế hiện nay, khi nhu cầu du lịch, 
tìm hiểu các nền văn hóa của các dân tộc được 
đẩy mạnh, tăng cường thì việc phát triển các 
loại hình nghệ thuật sân khấu gắn với hoạt 
động du lịch là chiến lược phát triển lâu dài, 
bền vững. Theo thống kê của Tổng cục Du lịch 
Việt Nam, trong 4 tháng đầu năm 2018, lượng 
khách nước ngoài sang du lịch ở nước ta ước 
đạt 5.547.314 lượt khách, tăng 29,5% so với 
cùng kỳ năm 2017 (6). Đây là tín hiệu khả quan 
cho thấy sức hấp dẫn của đất nước Việt Nam 
tươi đẹp với bề dày lịch sử, văn hóa độc đáo 
cùng sự hiện diện của nhiều loại hình di sản 
phong phú, trong đó có nghệ thuật sân khấu. 
Do đó, cần thiết phải kết hợp du lịch, quảng 
bá hình ảnh, đất nước, con người Việt Nam 
trong quá khứ và hiện tại thông qua những 
hoạt động du lịch trải nghiệm, khám phá với 
những điểm nhấn quan trọng là những tiết 
mục, trích đoạn vở diễn mang âm hưởng, đặc 
trưng văn hóa vùng miền, như nghệ thuật 
chèo miền Bắc, tuồng miền Trung và cải lương 
miền Nam Việt Nam tự hào là quốc gia có 
nhiều di sản văn hóa, nhất là di sản văn hóa phi 
vật thể được UNESCO công nhận và vinh danh 
là những di sản đại diện của nhân loại. Đó là 
cơ hội thuận lợi để loại hình nghệ thuật sân 
khấu phát huy lợi thế riêng có, mang về những 
khoản doanh thu lớn, góp phần xây dựng và 
bảo vệ Tổ quốc. 
Nắm bắt được tâm lý và xu thế phát triển 
du lịch gắn với nghệ thuật truyền thống, Nhà 
hát Múa rối Thăng Long là đơn vị tiên phong 
trong việc nắm bắt thị hiếu, gắn kết du lịch với 
múa rối nước. Ngay từ ngày đầu triển khai, nhà 
hát đã thu hút được lượng lớn khách du lịch, 
cả 365 ngày trong năm Nhà hát đều kín lịch 
diễn. Trung bình mỗi tháng đón gần 10.000 
lượt khách quốc tế, 3.000 lượt khách nội địa, 
lượng khách tour chiếm 70 - 80% (4). 
Đón nhận xu thế phát triển đó, Nhà hát 
Chèo Hà Nội cũng đã xây dựng nhiều chương 
trình nghệ thuật mới, hấp dẫn để thu hút du 
khách. Năm 2013, Nhà hát dàn dựng tiết mục 
“Long Thành diễn xướng” quy tụ các loại hình 
nghệ thuật vùng đồng bằng Bắc Bộ. Tiếp đó 
là chương trình “Trẩy hội ngày xuân” khá công 
phu, phối hợp nhuần nhuyễn giữa các loại 
hình nghệ thuật: chèo, xiếc, ca trù, quan họ, 
phù hợp với du lịch và thu hút du khách. Giữa 
năm 2017, chương trình “Hà Nội đêm thứ 7” của 
Nhà hát tiếp tục ra mắt, diễn ra đều đặn vào tối 
thứ 7 hàng tuần với đối tượng hướng đến là 
khán giả Thủ đô và khách du lịch. 
Để quảng bá, giới thiệu loại hình nghệ 
thuật độc đáo của văn hóa dân tộc đến với du 
khách nước ngoài, Nhà hát Tuồng Việt Nam đã 
xây dựng website Anh - Việt từ năm 2008 và 
lên lịch biểu diễn định kỳ 2 buổi/tuần phục vụ 
khách quốc tế. Gần đây, Nhà hát Kịch Hà Nội 
cũng đã công diễn vở “Tứ phủ” lấy cảm hứng 
từ nghi lễ hầu đồng, nhằm thu hút khách du 
lịch. Nhà hát Cải lương Hà Nội dựng vở “Mệnh 
đế vương”, dựng một số chương trình giới thiệu 
văn hóa các vùng miền Việt Nam, duy trì vào 
thứ 5 hàng tuần. Còn Nhà hát Kịch Việt Nam đã 
ký kết hợp tác với Công ty Du lịch Vietrantour 
xây dựng và giới thiệu chùm sản phẩm tour 
kết hợp xem các chương trình biểu diễn kịch 
của nhà hát. Theo đó, Nhà hát sẽ duy trì sáng 
Số 24 - Tháng 6 - 201894
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
đèn các đêm diễn vở “Kiều” vào 20 giờ thứ 6 
hàng tuần và ưu tiên dành 60% vé xem kịch 
cho du khách của Vietrantour. 
Như vậy, bối cảnh mới đặt ra những thời 
cơ mới đòi hỏi các loại hình nghệ thuật sân 
khấu truyền thống muốn tồn tại, phát triển 
phải không ngừng tự đổi mới, sáng tạo; tận 
dụng triệt để thành tựu của cuộc CMCN 4.0 
để đưa sân khấu đến gần hơn với khán giả 
trong và ngoài nước. Hội nhập quốc tế về văn 
hóa, trong đó có nghệ thuật sân khấu, đem lại 
những cơ hội tốt để đội ngũ những nhà quản 
lý văn hóa văn nghệ, đội ngũ đạo diễn, diễn 
viên cọ xát, học tập kinh nghiệm và cách làm 
sáng tạo của các nền nghệ thuật sân khấu tiên 
tiến trong khu vực và quốc tế để từ đó tìm ra 
lối đi riêng cho nghệ thuật sân khấu dân tộc.
Tuy nhiên, cuộc CMCN 4.0 cùng với việc mở 
ra những chân trời mới trong lao động sáng 
tạo nghệ thuật, đồng thời cũng đặt ra những 
khó khăn, thử thách khốc liệt đối với sân khấu 
truyền thống.
2. Thách thức của sân khấu truyền thống 
trong bối cảnh cuộc CMCN 4.0
Sân khấu truyền thống gắn liền với không 
gian, môi trường diễn xướng dân gian, mang 
âm hưởng chậm rãi của cư dân nông nghiệp 
lúa nước. Vì thế khi bối cảnh thay đổi, nhất là 
sự bùng nổ của công nghệ thông tin, internet, 
mạng xã hội, truyền thông đa phương tiện với 
những loại hình giải trí nghe nhìn hiện đại, 
thông minh cùng lớp công chúng mới đòi 
hỏi nghệ thuật sân khấu truyền thống phải 
chuyển mình với những cuộc cách mạng về tư 
duy, nhận thức, cách làm thì mới có thể cạnh 
tranh, song hành cùng các loại hình nghệ 
thuật hiện đại khác.
Trong những thập niên đầu thế kỷ XXI, 
nhiều cuộc tranh luận, bàn thảo về số phận, 
tương lai của nghệ thuật sân khấu trước 
ngưỡng cửa thời đại công nghệ số đã được 
đặt ra, thể hiện những day dứt, trăn trở của các 
nghệ sĩ về chuyện nghề cùng nỗi niềm đau 
đáu trong việc bảo tồn, gìn giữ di sản văn hóa 
vô giá của cha ông để lại trước nguy cơ mai 
một, chìm vào quên lãng khi sân khấu truyền 
thống ngày càng thưa vắng khán giả và những 
người mặn mà với loại hình nghệ thuật lâu đời 
này ngày càng vắng bóng. Trước thực trạng đó, 
NSƯT. Lê Chức, Phó Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân 
khấu đã phải thốt lên rằng: “Sân khấu truyền 
thống hiện nay đang ở trong khoa hồi sức cấp 
cứu”. Bàn về những khó khăn, thách thức của 
sân khấu truyền thống trong cuộc CMCN 4.0 
có thể nhận thấy một số vấn đề sau:
Thứ nhất, là sự lấn át của các phương 
tiện truyền thông, nghe nhìn hiện đại, các 
gameshow truyền hình1. Đây là một trong 
những thách thức lớn mà nghệ thuật truyền 
thống khó có thể cạnh tranh về sự nhanh 
nhạy, hấp dẫn, đáp ứng tốt nhu cầu của mọi 
đối tượng công chúng, nhất là tầng lớp thanh 
thiếu niên. Sự ra đời của internet, mạng xã hội, 
sự du nhập của các bộ phim điện ảnh đến từ 
các quốc gia như Trung Quốc, Mỹ, Hàn Quốc, 
Ấn Độ với tần số phủ sóng dày đặc trên các 
kênh truyền hình quốc gia và địa phương2; các 
bộ phim tâm lý, hành động của nước ngoài 
công chiếu trong các rạp đã vô tình đẩy lùi, lấn 
át và làm lu mờ loại hình nghệ thuật sân khấu 
truyền thống.
Sân khấu truyền thống phù hợp với bối 
cảnh xã hội nông nghiệp với hình ảnh cây 
đa, bến nước, sân đình, những không gian 
công cộng gắn liền với thiên nhiên, cuộc 
sống thường ngày. Vì thế khi xã hội thay đổi, 
chuyển mình từ mô hình xã hội nông nghiệp 
sang xã hội đô thị, công nghiệp hiện đại với 
nhịp sống nhanh, gấp gáp thì việc thích ứng 
của sân khấu truyền thống với bối cảnh mới 
có phần chậm chạp, thậm chí hoang mang, 
khủng hoảng khi không gian diễn xướng ngày 
càng bị thu hẹp để dành quỹ đất cho sự phát 
triển đô thị. Đồng thời tầng lớp khán thính 
giả cũng không còn mặn mà, dành trọn tình 
yêu cho sân khấu truyền thống. Thời vàng son 
một thuở đã qua đi, khi con người sáng tạo ra 
nhiều loại hình nghệ thuật mới phù hợp với thị 
hiếu công chúng đương thời thì sự lùi lại phía 
sau của sân khấu là quy luật tất yếu không thể 
tránh khỏi. Vì thế, để tồn tại, tránh rơi vào di 
Số 24 - Tháng 6 - 2018 95
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
TRAO ĐỔI
sản bảo tàng, sân khấu truyền thống phải tự 
tìm đường, nhận đường để có một vị trí và chỗ 
đứng xứng đáng trong tâm trí nhiều thế hệ.
Thứ hai, là những thách thức từ chính nhận 
thức phiến diện của những người có trách 
nhiệm. Trong thời kỳ quá độ đi lên CNXH có 
sự đan xen và song song tồn tại giữa cái cũ 
và cái mới, truyền thống và hiện đại, quá khứ 
và tương lai mà đôi khi con người khó có thể 
nhận diện cái nào là tiến bộ, tích cực, cái gì là 
lạc hậu, bảo thủ, lỗi thời. Vì thế cần có cái nhìn 
biện chứng, đi trước đón đầu của những nhà 
quản lý, các cơ quan chuyên môn, tham mưu. 
Tuy nhiên trên thực tế, vì mải chạy theo lợi ích 
kinh tế và chủ nghĩa cá nhân cơ hội, nhiều cán 
bộ xem thường, đánh giá thấp vị trí, vai trò của 
sân khấu truyền thống. Việc đầu tư về tài lực 
cũng như nhân lực cho loại hình nghệ thuật 
này chưa tưng xứng, còn nặng về hình thức, hô 
hào khẩu hiệu khiến cho sân khấu phát triển 
cầm chừng, tiến thoái lưỡng nan.
Thứ ba, là thách thức từ chính chủ thể 
sáng tạo, gìn giữ nét đẹp của sân khấu. Một 
thực tế mà sân khấu hiện nay đang đối diện 
là sự khủng hoảng đội ngũ sáng tác kịch bản, 
đạo diễn, diễn viên chuyên nghiệp khiến cho 
những vở diễn trở nên cũ mòn, đơn điệu nhàm 
chán, không thu hút được người xem3. Mặt 
khác, do hoạt động quá lâu trong cơ chế tập 
trung quan liêu bao cấp, phụ thuộc vào nguồn 
biên chế, ngân sách, đặt hàng của Nhà nước 
đã không kích thích được tính chủ động, sáng 
tạo, tranh tài giữa các loại hình, các đoàn nghệ 
thuật và trong chính đội ngũ của một đơn vị 
nghệ thuật. Đó là sự lãng phí lớn khi nguồn 
ngân sách hoạt động không hiệu quả, đội ngũ 
diễn viên chuyên nghiệp trở nên chây ì, già 
cỗi. Do đồng lương eo hẹp, nhiều diễn viên bỏ 
nghề hoặc làm thêm nghề phụ để mưu sinh 
dẫn đến sự chuyên tâm và tình yêu cho nghiệp 
diễn trở nên bấp bênh, phai nhạt.
Hoạt động sân khấu đòi hỏi tài năng và 
niềm đam mê cháy bỏng, cống hiến hết mình 
cho nghệ thuật. Tuy nhiên một trong những 
điều lo ngại của những người làm sân khấu là 
sự thiếu vắng của đội ngũ những diễn viên trẻ 
tài năng, một mặt do cơ chế chính sách tuyển 
chọn đãi ngộ chưa xứng đáng; mặt khác sức 
hấp dẫn của nghề chưa tạo được tầm ảnh 
hưởng đối với thanh thiếu niên. Nhà trường, 
gia đình và xã hội còn chưa thực sự hiểu, trân 
trọng về nghề diễn. Những ám ảnh tâm lý, 
những định kiến về nghề hát (xướng ca vô 
loài) vẫn còn ăn sâu trong nếp nghĩ nhiều 
người khiến cho cái nhìn về nghệ thuật sân 
khấu còn lệch lạc.
Về quá trình đào tạo tài năng trẻ cho 
lĩnh vực sân khấu, hiện nay ở một số trường 
chuyên nghiệp như Đại học Sân khấu - Điện 
ảnh, Cao đẳng nghệ thuật Múa Trung ương, 
các trường Cao đẳng, Trung cấp văn hóa nghệ 
thuật của các địa phương, các khoa nghệ thuật 
của các trường Đại học cũng đã quan tâm mở 
mã ngành đào tạo cho các sinh viên, diễn viên 
quần chúng. Nhưng lượng người theo học có 
xu hướng giảm dần, góp phần tô thêm màu 
xám cho bức tranh ảm đạm của nghệ thuật 
sân khấu4.
Có thể nói, cuộc CMCN 4.0 mang đến cho 
nhân loại những trải nghiệm, khám phá mới, 
thú vị về thế giới và cuộc sống của con người 
qua sự kết hợp tài tình của công nghệ. Cái mới 
lại tự nó đã tạo sức hút, kích thích tâm lý tò mò 
của mỗi người. Điều này khiến cho sân khấu 
truyền thống bị thu hẹp tầm ảnh hưởng và 
phạm vi hoạt động. Tuy nhiên, mỗi loại hình 
nghệ thuật dù hiện đại hay cổ điển đều có 
cách đi riêng trên những con đường do người 
nghệ sĩ tạo ra để chiếm lĩnh trái tim, tâm hồn 
của công chúng. Sân khấu truyền thống đang 
gặp khó, rơi vào khủng hoảng nhưng không 
phải là không có lối thoát để tỏa sáng và vươn 
ra thế giới.
3. Một số giải pháp phát huy sức mạnh của 
nghệ thuật sân khấu trong bối cảnh hiện nay
 Sân khấu là loại hình nghệ thuật truyền 
thống độc đáo, nơi lưu giữ và phản ánh lịch 
sử văn hóa và tâm hồn ông cha; nói lên tâm 
sự, nỗi niềm của con người trước thiên nhiên, 
xã hội, cùng phương thức phản ánh hiện thực 
cuộc sống sinh động qua ngôn ngữ, cử chỉ, 
hành động, hóa trang, đạo cụ, âm thanh, ánh 
Số 24 - Tháng 6 - 201896
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
sáng, bài trí cảnh sắc, có vai trò quan trọng 
trong việc bồi dưỡng tình cảm, tâm hồn, nhân 
cách con người. Dù cuộc sống thay đổi, con 
người mải chạy theo lợi ích vật chất, tiền tài, 
thì đến một lúc nào đó, họ lại khát khao tìm về 
những giá trị văn hóa tinh thần của dân tộc, 
muốn được hòa mình trong những làn điệu 
chèo tình tứ, thiết tha, những câu vọng cổ 
chân thành, da diết; những vở kịch, điệu tuồng 
mang đậm màu sắc văn hóa quê hương.
Để phát triển loại hình nghệ thuật đặc biệt 
này trong cuộc sống hôm nay, cần thực hiện 
đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó có một số 
giải pháp cơ bản như:
Thứ nhất, cần nâng cao nhận thức của các 
cấp các ngành, của người dân và những người 
làm nghệ thuật về vai trò, vị trí đặc biệt của 
nghệ thuật sân khấu truyền thống. Đó là di sản 
văn hóa phi vật thể cần được bảo tồn, gìn giữ 
và phát huy, nhất là trong giai đoạn hiện nay. 
Muốn thực hiện tốt nhiệm vụ đó cần quán triệt 
sâu sắc chủ trương, đường lối của Đảng, chính 
sách của Nhà nước về bảo tồn, phát huy giá trị di 
sản dân tộc được thể hiện rõ trong Nghị quyết 
Trung ương 5 khóa VIII (1998) về Xây dựng và 
phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm 
đà bản sắc dân tộc; Nghị quyết Trung ương 9 
khóa XI (2014) về Xây dựng, phát triển văn hóa 
và con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát 
triển bền vững đất nước; Chiến lược phát triển 
văn hóa Việt Nam đến năm 2020 của Chính phủ 
(ban hành năm 2009); Chiến lược phát triển các 
ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 
2020, tầm nhìn đến năm 2030 của Chính phủ 
(ban hành năm 2016), với mục tiêu chủ yếu 
đến năm 2020, “Phấn đấu doanh thu của các 
ngành công nghiệp văn hóa đóng góp Khoảng 
3% GDP và tạo thêm nhiều việc làm cho xã hội, 
trong đó đóng góp của ngành nghệ thuật biểu 
diễn đạt khoảng 16 triệu USD”. “Mục tiêu chủ 
yếu đến năm 2030, phấn đấu doanh thu của 
các ngành công nghiệp văn hóa đóng góp 7% 
GDP và tiếp tục tạo thêm nhiều việc làm cho xã 
hội, trong đó đóng góp của ngành nghệ thuật 
biểu diễn đạt khoảng 31 triệu USD” (5). Để 
hoàn thành mục tiêu, kế hoạch đó cần gắn kết 
chặt chẽ vai trò của sân khấu với hoạt động du 
lịch, trải nghiệm thực tế của du khách trong và 
ngoài nước. Không ngừng tuyên truyền và lan 
tỏa sức sống, sức hấp dẫn của nghệ thuật sân 
khấu qua mô hình các câu lạc bộ, sinh hoạt dân 
gian, cộng đồng; đưa nghệ thuật sân khấu vào 
giảng dạy trong hệ thống các cơ sở giáo dục, 
thắp lên tình yêu và sự gắn bó với cội nguồn 
lịch sử dân tộc cho thế hệ trẻ qua những vở 
diễn sinh động, độc đáo.
Thứ hai, Nhà nước và các cơ quan ban 
ngành cần có cơ chế, chính sách đặc thù đối 
với lĩnh vực hoạt động nghệ thuật biểu diễn. 
Đầu tư kinh phí, hiện đại hóa cơ sở vật chất, 
trang thiết bị theo hướng đồng bộ, tiên tiến, 
tận dụng những ưu thế của cuộc CMCN 4.0 để 
làm mới nghệ thuật sân khấu. Có chính sách 
đãi ngộ nghệ sĩ, nghệ nhân và tuyển chọn 
những tài năng sân khấu trẻ, bổ sung nguồn 
lực và đội ngũ kế cận trong việc trao truyền, 
tiếp nhận di sản sân khấu của cha ông.
Thứ ba, nâng cao tính chủ động, tích cực, 
sáng tạo của đội ngũ văn nghệ sĩ, đạo diễn, 
diễn viên trong việc sáng tạo nhiều tác phẩm 
mới, phù hợp với tâm lý và thị hiếu công 
chúng. Xã hội hóa các hoạt động nghệ thuật, 
phối kết hợp với các tổ chức, đơn vị nghệ thuật 
tư nhân để khảo sát nắm bắt tâm lý, nhu cầu 
của thị trường. Mạnh dạn thử nghiệm các loại 
hình sân khấu mới; tiếp thu có chọn lọc kinh 
nghiệm sản xuất, quảng bá và kinh doanh 
nghệ thuật của các đoàn nghệ thuật tiêu biểu 
trên thế giới. Tiến tới cổ phần hóa một số nhà 
hát, đoàn nghệ thuật theo hướng tự chủ tài 
chính, nguồn biên chế, đào tạo, tuyển chọn 
diễn viên, tạo tính cạnh tranh, thi đua giữa các 
đoàn, đơn vị nghệ thuật. Bên cạnh đó cần tăng 
cường mở rộng, giao lưu hợp tác quốc tế về 
văn hóa, nghệ thuật. Tăng cường quảng bá 
hình ảnh, đất nước, con người Việt Nam đến 
với bạn bè thế giới thông qua nghệ thuật sân 
khấu truyền thống.
Có thể nói, cuộc CMCN 4.0 mang đến những 
thời cơ thuận lợi và cả những khó khăn, thách 
thức đòi hỏi sân khấu phải có sự lựa chọn khéo 
léo để tồn tại và phát triển, được công chúng 
Số 24 - Tháng 6 - 2018 97
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
TRAO ĐỔI
mến mộ, tìm tới như một nhu cầu tự nhiên nhất. 
Điều quan trọng trong phát triển loại hình nghệ 
thuật này là sự kết hợp nhuần nhuyễn, tài tình 
giữa truyền thống, bản sắc với hiện đại, hội 
nhập toàn cầu. Việc bảo tồn vẻ đẹp tâm hồn dân 
tộc, nét độc đáo của văn hóa truyền thống qua 
cách thể hiện mới lạ, độc đáo cùng sự hỗ trợ của 
công nghệ nghe nhìn hiện đại sẽ là hướng đi 
bền vững của sân khấu trong bối cảnh hiện nay. 
Điều đang chờ đợi là sự nỗ lực, cố gắng và khả 
năng dự báo, đi trước đón đầu của nhà quản lý; 
tình yêu, tài năng và nhiệt huyết của đội ngũ 
văn nghệ sĩ; sự mặn mà của công chúng thì sân 
khấu sẽ trở thành một trong “nguồn lực nội sinh 
quan trọng” trong quá trình phát triển đất nước 
hiện nay.
N.H.P
(TS., Viện Văn hóa và Phát triển, 
Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh)
Chú thích
1 Theo ông Nguyễn Bắc Son, Việt Nam là 
quốc gia có nhiều loại hình báo chí, với hơn 
800 cơ quan. Đặc biệt chưa nước nào có nhiều 
đài truyền hình như Việt Nam, với hơn 300 kênh 
phát thanh, truyền hình phát sóng hàng ngày. 
Nguồn: https://thanhnien.vn/thoi-su/viet-nam-
co-nhieu-dai-truyen-hinh-nhat-the-gioi-555878.
html
2 Năm 2017, Việt Nam đạt doanh thu 3.250 tỷ 
đồng trong lĩnh vực điện ảnh. Trong đó, doanh 
thu từ phim Việt chỉ chiếm 28%, điều đó cho thấy 
phim trong nước vẫn bị phim ngoại lấn át về sức 
cạnh tranh.
3 Rạp Hồng Hà thuộc quyền quản lý của Nhà 
hát Tuồng với sân khấu chính gồm 339 ghế ngồi 
nhưng có những đêm diễn chỉ có 5 khán giả. Còn 
với Nhà hát Kịch Tuổi trẻ Hà Nội, đa số các vở diễn 
phát vé mời mới đông khán giả. Theo NSƯT. Chí 
Trung, một tuần nhà hát Tuổi trẻ vẫn diễn 2-3 
buổi nhưng không được như ngày xưa, một vở ra 
mắt diễn 70 buổi liên tục. Khán giả chỉ tập trung 
mua vé các vở hài kịch, còn chính kịch thường 
thưa vắng khách. Các sàn kịch trụ cột của làng 
kịch nói Thành phố Hồ Chí Minh như: IDECAF, 
Hồng Vân, Hoàng Thái Thanh, 5B, Kịch Sài Gòn, 
Nụ Cười Mới,... đều rơi vào tình trạng không đủ 
khán giả. Mỗi suất, khán giả được nửa rạp hoặc 
chỉ vài hàng ghế vẫn phải mở màn biểu diễn. 
4 Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Thành 
phố Hồ Chí Minh là đơn vị đào tạo về sân khấu, 
điện ảnh trình độ đại học, cao đẳng chính quy 
duy nhất của khu vực phía Nam, tuy nhiên năm 
2015, số thí sinh đăng ký dự thi vào trường giảm 
đến 50% so với trước đó. Còn theo thống kê của 
Đại học Huế, trong đợt tuyển sinh năm 2016, 
Trường Đại học Nghệ thuật chỉ tuyển sinh được 
63 thí sinh, đạt 30% so với 210 chỉ tiêu đề ra.
Tài liệu tham khảo
1. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh 
(2016), Cách mạng công nghiệp lần thứ tư: thời cơ 
và thách thức đối với Việt Nam, Nxb. Lý luận Chính 
trị, Hà Nội.
2. Đào Mạnh Hùng (2003), Sân khấu truyền 
thống bản sắc dân tộc và sự phát triển, Nxb. Sân 
Khấu, Hà Nội.
3. Nguyễn Đình Thi, Lê Mạnh Hùng (2008), 
Tiếng nói sân khấu, Nxb. Văn học, Hà Nội.
4. Đinh Thị Thuận (2007), Đưa nghệ thuật 
truyền thống thành sản phẩm du lịch hấp dẫn, 
https://baotintuc.vn/doi-song-van-hoa/dua-
nghe-thuat-truyen-thong-thanh-san-pham-du-
lich-hap-dan-20170608114847757.htm
5. Thủ tướng Chính phủ (2016), Quyết định 
phê duyệt Chiến lược phát triển các ngành công 
nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn 
đến năm 2030.
6. Tổng cục Thống kê (2019), Khách quốc tế 
đến Việt Nam tháng 4 và 4 tháng năm 2018, http://
vietnamtourism.gov.vn/index.php/items/26394
 Ngày nhận bài: 13 - 1 - 2018
Ngày phản biện, đánh giá: 15- 6 - 2018
Ngày chấp nhận đăng: 23 - 6- 2018