Phương pháp phát hiện virus máy tính dựa trên hệ miễn dịch nhân tạo kết hợp thông tin từ cấu trúc PE của tập tin trên hệ điều hành windows

 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH 
TẠP CHÍ KHOA HỌC 
HO CHI MINH CITY UNIVERSITY OF EDUCATION
JOURNAL OF SCIENCE
ISSN: 
1859-3100 
KHOA HỌC TỰ NHIÊN VÀ CÔNG NGHỆ 
Tập 15, Số 12 (2018): 82-93 
NATURAL SCIENCES AND TECHNOLOGY
Vol. 15, No. 12 (2018): 82-93
 Email: tapchikhoahoc@hcmue.edu.vn; Website:  
 82 
PHƯƠNG PHÁP PHÁT HIỆN VIRUS MÁY TÍNH 
 DỰA TRÊN HỆ MIỄN DỊCH NHÂN TẠO KẾT HỢP THÔNG TIN 
 TỪ CẤU TRÚC PE CỦA TẬP TIN TRÊN HỆ ĐIỀU HÀNH WINDOWS 
Nguyễn Tấn Toàn1*, Vũ Thanh Nguyên1, Trịnh Quốc Sơn1, Lê Đình Tuấn2 
1 Trường Đại học Công nghệ Thông tin – ĐHQG TPHCM 
2 Trường Đại học Kinh tế Công nghiệp Long An 
Ngày nhận bài: 28-8-2018; ngày nhận bài sửa: 24-9-2018; ngày duyệt đăng: 21-12-2018 
TÓM TẮT 
Bài báo này nghiên cứu về một phương pháp phát hiện virus dựa trên giải thuật của hệ miễn 
dịch nhân tạo (AIS), kết hợp với thông tin được trích xuất từ cấu trúc Portable Executable (PE) của 
các tập tin trên hệ điều hành Windows, nhằm giúp giảm chi phí trích xuất đặc trưng từ việc dùng 
đặc trưng của cấu trúc PE và tăng thêm sự đa dạng của các bộ phát hiện thông qua giải thuật hệ 
miễn dịch nhân tạo. Phương pháp đã được thực nghiệm với các bộ dữ liệu và các bộ phân lớp khác 
nhau (SVM, Naïve Bayes và Decision Tree). Kết quả thực hiện cho thấy độ chính xác của phương 
pháp có thể đạt lần lượt 89,25%, 79,93% và 87,38% khi sử dụng SVM, Naïve Bayes và Decision 
Tree trong giai đoạn phân lớp. 
Từ khóa: AIS, cấu trúc PE, phát hiện virus máy tính. 
ABSTRACT 
Computer virus detection method based on artficial immune system 
with information from PE structure from files on Windows 
This paper presents a computer virus detection based on algorithms of artificial immune 
system (AIS) with information extracted from the Portable Executable (PE) structure of Windows 
PE files to reducing the cost of feature extraction via using features from the PE structure and 
increasing the variety of detector set by AIS. The proposal method is evaluated with multiple data 
sets and different classification methods (including SVM, Naïve Bayes and Decision Tree). The 
Accuracy of the proposal methods can reach 89.25%, 79.93% and 87.38% when using SVM, Naïve 
Bayes and Decision Tree in classification respectively. 
Keywords: AIS, PE structure, computer virus detection. 
1. Mở đầu 
Ngày nay, virus máy tính thật sự là mối nguy hiểm và gây ra nhiều thiệt hại. Không 
những thế, số lượng của chúng lại tăng cực kì nhanh. Do đó, để giảm thiểu thiệt hại từ 
virus, nhiều nhà khoa học công nghệ thông tin đã và đang cố gắng nghiên cứu các phương 
pháp khác nhau để phát hiện virus máy tính. 
* Email: toannt@uit.edu.vn 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Tấn Toàn và tgk 
83 
Trong phát hiện virus máy tính, hai phương pháp phát hiện virus kinh điển nhất là 
phương pháp dựa trên chữ kí và phương pháp dựa trên hành vi. Nhưng so với thời điểm 
hiện tại, hai phương pháp này không đủ tốt để giải quyết vấn đề của virus. Phương pháp 
dựa trên chữ kí cơ bản có nhược điểm là không thể nhận dạng được các virus chưa biết 
(mới hoặc là biến thể của virus trước đó). Trong khi đó, phương pháp dựa trên hành vi mặc 
dù có thể phát hiện được các virus chưa biết dựa trên chuỗi hành vi của tập tin nhưng chi 
phí để phân tích của phương pháp này rất tốn kém. 
Do đó, gần đây, để tìm ra các phương pháp tốt hơn, nhiều phương pháp mới dựa trên 
khai thác dữ liệu, máy học, thống kê, hệ miễn dịch nhận tạo đã được các nhiều khoa học 
quan tâm. Đi theo xu hướng đó, bài báo này cũng sẽ tiếp cận theo hướng phát hiện virus 
mới dựa trên các giải thuật của hệ miễn dịch nhân tạo kết hợp với thông tin được trích xuất 
từ cấu trúc PE của tập tin trên hệ điều hành Windows, hi vọng sẽ đóng góp về nghiên cứu 
thử nghiệm một cách tiếp cận mới với việc kết hợp giá trị của dữ liệu PE trong phát hiện 
virus và khả năng xây dựng, đa dạng hóa các bộ phát hiện (detector) của AIS khi lượng dữ 
liệu huấn luyện còn hạn chế so với lượng dữ liệu thực tế trong phát hiện virus máy tính 
trên hệ điều hành Windows. 
2. Các công trình liên quan 
Như đã đề cập, hiện tại có nhiều phương pháp mới dựa trên khai thác dữ liệu, máy 
học, hệ miễn dịch nhân tạo đã được nghiên cứu [1], [2]. Một số ví dụ như sau: 
R.Chao và cộng sự [3] đã xây dựng một hệ thống phát hiện virus mà trong hệ thống 
đó các chuỗi nhị phân của tập tin virus và tập tin sạch sẽ được trích xuất. Sau đó, các chuỗi 
nhị phân này trải qua quá trình chọn lọc âm tính (NSA), CLONALG (giải thuật nhân bản), 
và máy học (sử dụng SVM, KNN, RBF networks). 
Bài báo [4], đã sử dụng hai giải thuật của hệ miễn dịch nhân tạo gồm NSA và mạng 
miễn dịch nhân tạo (artificial immune network – aiNet) trên đặc trưng dạng chuỗi nhị phân 
32 bit được trích xuất từ các tập tin để xây dựng nên hệ thống phát hiện virus máy tính và 
kết quả kết quả bước đầu khá tốt. 
WU Bin và cộng sự [5], đã xây đựng mô hình phát hiện malware trên smartphone. 
Các tập tins trong tập luận luyện được chuyển thành các vector đặc trưng. Mỗi vetor đặc 
trưng có 6 thuộc tính tĩnh (trích xuất mà không cần thực thi tập tin) và 7 thuộc tính động 
(trích xuất thông tin khi thực thi tập tin). Sau đó các vector đặc trưng trải qua các giai đoạn 
gồm chọn lọc âm tính (Negative Selection Algorithm – NSA), nhân bản và đột biến để tạo 
nên tập các bộ phát hiện bằng chọn lọc nhân bản (CLONALG). Sau đó, các bộ phát hiện 
nào nhận dạng đủ số lượng kháng nguyên trong quá trình hoạt động sẽ giữ lại. Bước cuối 
cùng của hệ thống là sử dụng phương pháp phân tích bằng phương pháp trọng số và 
phương pháp dựa trên k-means. Bài viết của tác giả này công bố đã đạt được tỉ lệ phát hiện 
lên đến 80%. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 15, Số 12 (2018): 82-93 
84 
Bên cạnh đó, gần đây, thông tin trích xuất từ cấu trúc PE của các tập tin PE 
(PE header, DLL...) đã được sử dụng cho việc phát hiện malware [6]. Ví dụ, Baldangombo 
và cộng sự đã trích xuất và xây dựng các vector đặc trưng từ các cấu trúc PE của các tập 
tin [6]. Sau đó, các vector đặc trưng này trải qua quá trình phân lớp (SVM, J48, và Naïve 
Bayes). Kết quả của bài báo này đã công bố một tỉ lệ phát hiện đến 99,6%. Một bài báo 
khác [7] cũng sử dụng PE header và DLLs để tạo nên các vector đặc trưng. Sau đó, họ đã 
chạy các vector đặc trưng này trên các giải thuật của khai thác dữ liệu. Tỉ lệ phát hiện được 
công bố ở bài viết đó là hơn 99%. 
Ta thấy, nhiều giải pháp sử dụng hệ miễn dịch nhân tạo cho phát hiện virus máy tính 
với đặc trưng là các chuỗi nhị phân phân (16 bit, 32 bit hoặc 64 bit) được trích xuất từng 
bit từ tập tin đầu vào như bài báo [3], [4]. Các hướng tiếp cận này đã cho kết quả khả quan, 
có đa dạng hóa các bộ phát hiện thông qua các giải thuật của hệ miễn dịch nhân tạo để tăng 
khả năng nhận dạng vì dữ liệu huấn luyện thường ít hơn so với dữ liệu thực tế rất nhiều 
nhưng việc sử dụng đặc trưng là chuỗi nhị phân từ các tập tin thường sẽ có số lượng cực kì 
lớn vì từ mỗi tập tin có thể trích ra rất nhiều chuỗi bit và điều đó có thể dẫn đến bùng nổ dữ 
liệu làm chi phí thực hiện cao. Bên cạnh đó, trong vài năm gần đây, các đặc trưng trích 
xuất từ cấu trúc PE ngày càng được thu hút sự chú ý của các nhà khoa học và bước đầu có 
kết quả khả quan như bài báo [6], [7]. Hầu hết các phương pháp này là áp dụng trực tiếp 
các giải thuật máy học lên trên các đặc trưng nên chi phí thấp, nhưng việc không sử dụng 
các phương pháp xử lí để tăng tính đa dạng và linh động trên các đặc trưng thì nếu dữ liệu 
huấn luyện không đủ lớn so với thực tế có thể sẽ làm hạn chế phần nào khả năng dự đoán 
các loại malware chưa từng gặp thực tế vì lượng malware trong thực tế là rất lớn và phát 
triển rất nhanh so với lượng được dùng huấn luyện và kiểm thử trong nghiên cứu. 
Do đó, trong bài báo này, chúng tôi sẽ sử dụng thông tin trích xuất từ cấu trúc PE 
làm đặc trưng đầu vào. Mỗi tập tin sẽ được đại diện bởi một bộ đặc trưng duy nhất nhằm 
giảm nguy cơ bùng nổ lượng dữ liệu so với phương pháp trích xuất từng chuỗi nhị phân 
một từ tập tin. Đồng thời, sẽ sử dụng các giải thuật của hệ miễn dịch nhân tạo lên các đặc 
trưng từ PE để tạo ra các bộ phát hiện và đa dạng hóa chúng đó nhằm mục đích tăng sự đa 
dạng đó sẽ mở rộng khả năng nhận biết các loại virus mới trong thực tế khi mà dữ liệu 
huấn luyện, kiểm thử trong nghiên cứu luôn bị giới hạn so với sự phát triển chóng mặt 
của virus. 
3. Phương pháp tiếp cận của bài báo 
Phương pháp được đề xuất sẽ có giai đoạn chính: trích xuất đặc trưng, chọn lọc âm 
tính (NSA), đột biến và đa dạng hóa các bộ phát hiện, phân lớp và kiểm thử. Tổng quan về 
các bước thực hiện của bài báo được thể hiện ở Hình 1. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Tấn Toàn và tgk 
85 
Hình 1. Sơ đồ tổng quan các giai đoạn của phương pháp 
3.1. Trích xuất đặc trưng từ cấu trúc PE 
Bước này sẽ xây dựng các vector đặc trưng cho các tập tin của bộ dữ liệu huấn luyện 
(bao gồm virus và tập tin sạch). Các vector đặc trưng của các tập tin của bộ dữ liệu huấn 
luyện được xây dựng dựa trên thông tin từ cấu trúc PE của tập tin PE (PE headers, các 
Dlls...). Trong bài báo, mỗi vector đặc trưng được chia làm hai phần: phần thứ nhất chứa 
các đặc trưng dạng số thực trích xuất từ các cấu trúc PE, phần thứ hai chứa các đặc trưng 
dạng nhị phân biểu diễn cho sự hiện diện hay không của DLL của tập tin đang phân tích. 
Danh sách các DLL được sử dụng trong bài báo là dựa trên kết quả trong bài báo [6]. Danh 
sách các đặc trưng được mô tả cụ thể ở Bảng 1 và Bảng 2 [6] - [8]. 
Bảng 1. Danh sách các đặc trưng dạng số thực được trích xuất từ cấu trúc PE 
STT Các đặc trưng 
1 Tổng kích thước của phần dữ liệu khởi tạo của các vùng 
2 Mã xác định đặc điểm DLL 
3 Địa chỉ ảo tương đối của danh mục các chứng chỉ 
4 Địa chỉ ảo tương đối của danh mục cấu hình tải dữ liệu của tập tin 
5 Số lượng kí hiệu trong bảng kí hiệu COFF 
6 Thông tin về phiên bản của tập tin 
7 Mã kiểm tra lỗi của tập tin 
8 Địa chỉ ảo tương đối của danh mục debug 
9 Địa chỉ cơ sở để tải lên toàn bộ tập tin 
10 Tổng kích thước của vùng tái định vị 
11 Chứa giá trị xác định đặc điểm của tập tin 
12 Tổng kích thước của vùng chứa thông tin tài nguyên 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 15, Số 12 (2018): 82-93 
86 
13 Địa chỉ ảo tương đối của nơi bắt đầu vùng mã nguồn của tập tin 
14 Tổng kích thước của vùng dữ liệu 
15 Kích thước bộ nhớ ảo dữ trữ cho heap 
16 Số lượng các vùng trong tập tin 
17 Địa chỉ ảo tương đối của danh mục trích xuất 
18 Địa chỉ ảo tương đối của danh mục gọi các ràng buộc 
19 Địa chỉ ảo tương đối của danh mục tái định vị địa chỉ cơ sở của tập tin 
Bảng 2. Danh sách các DLL sử dụng 
STT DLL STT DLL 
1 MSVFW32.dll 18 urlmon.dll 
2 MSACM32.dll 19 version.dll 
3 AVIFIL32.dll 20 crtdll.dll 
4 MSASN1.dll 21 comdlg32.dll 
5 kernel32.dll 22 winnm.dll 
6 advapi32.dll 23 rpcrt4.dll 
7 gdi32.dll 24 psapi.dll 
8 wininet.dll 25 msvcr100.dll 
9 comctl32.dll 26 hal.dll 
10 shell32.dll 27 mpr.dll 
11 wsock32.dll 28 netapi32.dll 
12 oleaut32.dll 29 avicap32.dll 
13 msvbvm50.dll 30 rasapi32.dll 
14 ole32.dll 31 cygwin1.dll 
15 shlwapi.dll 32 mscoree.dll 
16 ws2_32.dll 33 imagehlp.dll 
17 ntdll.dll 
Sau khi được trích xuất, các đặc trưng dạng số thực (ở Bảng 1) sẽ được chuẩn hóa 
bằng phương pháp min-max tương tự như bài báo [5]. Trong khi đó, mỗi đặc trưng nhị 
phân (hay là đặc trưng DLL) (xem ở Bảng 2) sẽ có giá trị 0 hoặc 1. Giá trị 1 biểu thị cho 
việc DLL đó được gọi vào tập tin đang xét. Giá trị 0 biểu thị là DLL đó không được gọi 
vào tập tin đang trích xuất. 
Cuối giai đoạn này, hệ thống sẽ thu được hai tập vector đặc trưng bao gồm tập 
 1 2, , , nV v v v  và 1 2, , , mB b b b  . Trong đó, V là tập vector đặc trưng của các 
tập tin virus trong tập huấn luyện. B là tập vector đặc trưng của tập tin sạch trong tập 
huấn luyện. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Tấn Toàn và tgk 
87 
3.2. Giải thuật chọn lọc âm tính 
Mục đích của giai đoạn này là để tạo tập các bộ phát hiện – đây là cơ sở xây dựng bộ 
phân lớp để dự đoán các tập tin. Chi tiết của giải thuật chọn lọc âm tính (NSA) này được 
mô tả trong 
Giải thuật 1. Giải thuật NSA được sử dụng trong bài báo này là dựa trên giải thuật 
NSA trong bài báo [5], [9] với một vài sự thay đổi ở công thức tính khoảng cách để phù 
hợp với dữ liệu. 
Mỗi vector đặc trưng ngoài có 2 phần như mô tả ở bước trích xuất thông tin, trong 
bước này mỗi vector đặc trưng sẽ có thêm một thông tin về bán kính biểu diễn cho phạm vi 
ảnh hưởng của vector đặc trưng đó. Như vậy, lúc này mỗi vector đặc trưng sẽ được cấu 
trúc dạng , , .FP DP R Trong đó, FP , DP , R lần lượt biểu diễn cho thành phần đặc 
trưng dạng số, đặc trưng nhị phân cho DLL, và bán kính. 
Trong bước này, giải thuật sẽ sử dụng 2 tham số selfR và nonselfR . selfR và nonselfR 
lần lượt là 2 giá trị khởi tạo cho phần R của vector đặc trưng cho virus và vector đặc trưng 
cho tập tin sạch. Thêm vào đó, giải thuật sẽ sử dụng một khoảng cách giữa 2 phần tử 1e và 
2e ( 1e và 2e có thể là virus, bộ phát hiện hoặc vector của tập tin sạch). Khoảng cách của 1e 
và 2e viết tắt bằng kí hiệu 1 2,e eDis và được tính toán bởi công thức (3.1): 
1 2 1 2 1 2
, , ,e e e ee e FP FP DP DPDis ED HD (3.1) 
Trong công thức (3.1), 
1 2,e eFP FPED , một khoảng cách euclidean giữa FP của phần tử 
1e và FP của phần tử 2e , được tính theo công thức (3.2). 1 2,e eDP DPHD , là khoảng cách 
hamming giữa DP của 1e và DP của 2e , được tính theo công thức (3.3), t và tt lần lượt 
là số đặc trưng có trong FP và DP . 
 1 21 2
2
, , ,
1
e e
t
FP FP e i e i
i
ED FP FP
  (3.2) 
 , ,1 2
1 2
1 2
, ,1 2
1 2
,1
,
, ,
,
, ,
0, 
1, 
e i e i
e e
e i e i
tt
DP DPi
DP DP
e i e i
DP DP
e i e i
HDU
HD
tt
DP DP
HDU
DP DP

 (3.3) 
Giải thuật 1. Giải thuật chọn lọc âm tính – NSA 
Đầu vào: 
Tập vector đặc trưng của virus 1 2, , , nV v v v  
Tập vector đặc trưng của tập tin sạch 1 2, , , mB b b b  
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 15, Số 12 (2018): 82-93 
88 
Đầu ra: 
Tập các bộ phát hiện 1 2, , , kD d d d  
Begin 
For 1i  to n do 
 idetector v 
 For 1j to m do 
 If , idetector a self detectorDis R R then 
 ,
idetector detector a selfR Dis R 
 If detector selfR R then 
 Thêm detector vào D 
End 
3.3. Đột biến và đa dạng hóa các bộ phát hiện 
Trong bước này, tập các bộ phát hiện đã thu được ở giải đoạn NSA sẽ trải qua một 
giải thuật để tăng sự đa dạng và độ phủ của chúng. Giải thuật được sử dụng ở bước này là 
dựa trên CLONALG trong bài báo [5] với một vài sự thay đổi. Chi tiết của giải thuật được 
thể hiện ở Giải thuật 2. 
Giải thuật 2. Giải thuật CLONALG cho đột biến và đa dạng hóa tập các bộ phát hiện 
Đầu vào: 
Tập vector đặc trưng của virus 1 2, , , nV v v v  
Tập vector đặc trưng của tập tin sạch 1 2, , , mB b b b  
Tập các bộ phát hiện 1 2, , , kD d d d  
Đầu ra: 
Tập các bộ phát hiện đã trải qua đột biến và đa dạng hóa 1 2, , , qD d d d  
Begin 
Tính ái lực của các bộ phát hiện 
Sắp xếp tập D theo chiều giảm dần ái lực 
Chọn N bộ phát hiện có ái lực cao nhất 
Mỗi bộ phát hiện được chọn tạo M bảo sao và đột biến bản sao 
Thêm các bản sao được tạo ra vào tập D 
End 
Trong Giải thuật 2, ái lực của 1d sẽ được kí hiệu là idAff . Ái lực này được tính bằng 
công thức (3.4) dựa trên công thức sử dụng trong bài báo [5] với một số thay đổi để phù 
hợp với đặc trưng bài toán. 
, ,δi i i id d d D d DAff Vol Olp HDA  (3.4) 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Tấn Toàn và tgk 
89 
Trong công thức (3.4), 
idVol được tính bằng công thức (3.5): 
/ 2
/ 2 1
π
 !, 
2
1/ 2 1 1 2 2 1
2
, 
12
2
t laø soá chaün
laø soá leû
i i
t
d dt
tVol R
t
tt
tt 
  
 (3.5) 
,id DOlp là độ phủ trùng lắp giữa các bộ phát hiện và δ là hệ số trừng phạt cho độ 
trùng lắp. ,id DOlp được tính theo công thức (3.6) 
, ,
1
,
,
0, 
, ,
exp 1 , 
i i j
i j i j
i j i j i j
i j i j
i j
n
d d d d d d
d d
k
d D d d
i
d d d d
d d d d
Dis
Olp R R Dis
Dis
R R
Olp Olp
R R
R R

 (3.6) 
,id DHDA là khoảng cách hamming trung bình giữa bộ phát hiện d với các bộ phát 
hiện trong tập D và được tính theo công thức (3.7). Trong đó, q là số lượng bộ phát hiện 
trong tập D 
 ,1
,
d di
q
FP FPi
d D
HD
HDA
q
 (3.7) 
Trong bước tạo bản sao và đột biến của Giải thuật 2, N là số lượng bộ phát hiện được 
chọn để trải qua quá trình nhân bản. Mỗi bộ phát hiện được chọn sẽ tạo ra M bản sao. Mỗi 
bản sao của bộ phát hiện được chọn sẽ được tạo ra bằng sự đột biến FP và DF của bộ 
phát hiện được chọn với 2 cơ chế khác nhau. 
FP của một bản sao được đột biến bằng toán tử đột biến cauchy theo các công thức 
(3.8) [5], [10]. 
'
, , ,
'
, ,
-1
-1
ex
, 1,2,3,.
,p 0 1 0,1 , 1, 2,3,...,
2
.,
2
.
vôùi
vôùi
i id j d j i j j
i j i j a b j
a
b
F j tP FP
N N j t
t
t
 
   


 (3.8) 
Trong các công thức (3.8), '
idFP là FP của một bản sao của detecotr id . 
'η ,ηi i lần 
lượt là các tham số của bản sao và bộ phát hiện. δ j là một biến ngẫu nhiên theo phân phối 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 15, Số 12 (2018): 82-93 
90 
cauchy chuẩn. ' ,id jFP , ,id jFP , ,ηi j , 
'
,ηi j lần lượt là thành phần thứ thj của 'idFP , idFP , ηi , 
'ηi . 0,1N là một số ngẫu nhiên theo phân phối chuẩn với mean 0 và độ lệch chuẩn là 1. 
 0,1jN là một số ngẫu nhiên cho phần tử thứ thj của 'idFP [5], [10]. 
Trong khi đó, DP của bản sao sẽ đột biến bằng đột biến điểm ngẫu nhiên. Z vị trí 
của DP được chọn ngẫu nhiên và thay đổi giá trị từ 0 thành 1 và ngược lại. Trong đó, Z 
là một tham số được sử dụng để xác định số lượng đặc trưng của DP sẽ được đột biến. 
3.4. Giai đoạn phân lớp 
Các vector đặc trưng của tập dữ liệu huấn luyện sẽ được tính toán độ nguy hiểm của 
nó với các bộ phát hiện D đã thu được. 
Mỗi vector nguy hiểm sẽ có dạng ,EDA HDA . Chúng được tính toán theo công 
thức (3.9) và công thức (3.10) mà trong đó q là số lượng các bộ phát hiện có trong D . 
 ,1
,
d di
q
FP FPi
d D
ED
EDA
q
 (3.9) 
 ,1
,
d di
q
FP FPi
d D
HD
HDA
q
 (3.10) 
Sau khi thu được các vector độ nguy hiểm cần thiết, các vector đó được chuẩn hóa 
bằng phương pháp min-max tương tự phương pháp được sử dụng ở bài báo [5] và tiếp đến 
là trải qua quá trình phân lớp (SVM, Naive Bayes và Decision Tree). Kết quả của quá trình 
này là một model được sử dụng cho phát hiện virus về sau. 
3.5. Kiểm thử 
Trong bước kiểm thử, các tập tin kiểm thử được chuyển thành các vector đặc trưng 
bằng kĩ thuật trích xuất đặc trưng từ cấu trúc PE như đã nếu trong mục 0. Tiếp theo, các 
vector độ nguy hiểm của từng vector đặc trưng của tập tin kiểm thử được tính toán và 
chuẩn hóa theo như giai đoạn phân lớp 0. Cuối cùng, các vector độ nguy hiểm được kiểm 
tra bằng bộ phân lớp thu được ở bước phân lớp 0 và đánh giá kết quả. 
4. Thực nghiệm 
Trong thí nghiệm của bài báo, để trích xuất thông tin từ cấu trúc PE, phần mềm 
Microsoft dumpbin được sử dụng. Có tổng số 5 tập dữ liệu được sử dụng. Tỉ lệ số lượng 
tập tin trong bộ dữ liệu huấn luyện và kiểm thử là 7:3. Chi tiết của bộ dữ liệu được thể hiện 
trong Bảng 3. 
Bảng 3. Các tập dữ liệu trong bộ dữ liệu thử nghiệm 
Stt Tập dữ liệu 
Số lượng tập tin huấn luyện Số lượng tập tin kiểm thử 
Virus Tập tin sạch Virus Tập tin sạch 
1 Tập 1 200 100 86 43 
2 Tập 2 400 200 171 86 
3 Tập 3 600 300 257 129 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Tấn Toàn và tgk 
91 
4 Tập 4 800 400 343 171 
5 Tập 5 1000 500 429 214 
Sau khi chạy tất cả các bộ dữ liêu, chúng tôi đã thu được các kết quả được thể hiện 
trong Bảng 4 và Biểu đồ 1. 
Biểu đồ 1Trong đó độ chính xác được tính bằng công thức (4.1): 
) Soá löôïngtaäptindöï ñoaùn ñuùng
Soá löôïng taäp tin kieåm thöû
Ñoä chính xaùc (Accuracy (4.1) 
Bảng 4. Kết quả độ phát hiện chính xác 
STT Tập dữ liệu 
Độ chính xác (Accuracy - %) 
SVM Naïve Bayes Decision Tree 
1 Tập 1 87,6 86,82 88,37 
2 Tập 2 88,33 82,49 87,55 
3 Tập 3 90,67 75,13 90,41 
4 Tập 4 89,3 77,63 82,68 
5 Tập 5 90,36 77,6 87,87 
Trung bình 89,25 79,93 87,38 
Biểu đồ 1. Biểu đồ kết quả độ phát hiện chính xác khi thực nghiệm 
Kết quả trong bảng Bảng 4 và Biểu đồ 1 cho thấy, độ chính xác của hệ thống có thể 
đạt được lần lượt 89,25%, 79,93%, và 87,38% khi sử dụng SVM, Naive Bayes, và 
Decision Tree. Tỉ lệ phát hiện cao nhất đạt được của SVM trong thử nghiệm là 90,67% và 
thấp nhất của SVM là 87,6%. Trong khi đó cao nhất, thấp nhất của phương pháp sử dụng 
Decision Tree và Naive Bayes lần lượt là 86,82%, 75,13% và 90,41%, 82,68%. Dễ dàng 
thấy rằng phương pháp được đề xuất có thể đạt được độ chính xác cao và điều đó phản ảnh 
tiềm năng của phướng pháp mà bài báo tiếp cận. Ta thấy, bộ phân lớp có tỉ lệ phát hiện cao 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 15, Số 12 (2018): 82-93 
92 
nhất là SVM nên có thể là phương pháp phân lớp tiềm năng nhất cho phương pháp tiếp cận 
của bài báo. 
5. Kết luận và hướng phát triển 
Bài báo đã tiếp cận việc phát hiện virus máy tính bằng phương pháp sử dụng AIS kết 
hợp với thông tin được trích xuất từ cấu trúc PE. Phương pháp tiếp cận của bài báo có thể 
dự đoán các tập tin chưa biết trước đó với một hiệu suất khá tốt. Các thử nghiệm đã cho 
thấy rằng cách tiếp cận của bài báo có thể đạt lần lượt độ chính xác trung bình là 89,25%, 
79,93%, và 87,38% khi sử dụng SVM, Naive Bayes, và Decision Tree. Về lí thuyết, ta thấy 
thông tin số thực từ cấu trúc PE có sự khác nhau trong miền giá trị giữa tập tin sạch và tập 
tin virus. Bên cạnh đó, các DLL quan trọng chứa các hàm liên quan đế đọc, viết, copying 
dữ liệu... của hệ thống và đây là các loại hành vi mà virus thường sử dụng nên các DLL 
chứa các hành vi này thường xuyên được gọi trong các virus máy tính. Do đó, mà việc kết 
hợp thông tin dạng số từ thông tin của các PE header và thông tin của DLL có thể sẽ là đặc 
trưng tốt trong phân biệt virus và tập tin sạch. Trong giai đoạn sử dụng AIS, NSA sẽ loại 
bỏ các vector đặc trưng không tốt khi nó quá gần giống với tập tin sạch nhằm để giảm 
thiểu sai sót trong bước dự đoán và giữ lại các vector đặc trưng tốt cho quá trình tạo các bộ 
phát hiện. Để làm cho hệ thống có thể dự đoán được virus chưa biết tốt hơn, một biến thể 
của CLONALG trong bài báo [5] được sử dụng để nhân bản các bộ phát hiện với một vài 
đột biến nhằm làm cho các bộ phát hiện trở nên đa dạng hơn. Tuy nhiên, việc tìm một bộ 
phân biệt virus và tập tin sạch một cách thủ công là tương đối khó nên phương pháp phân 
lớp được sử dụng. Để phân lớp, các vector nguy hiểm được tính toán, chuẩn hóa và trải qua 
quá trình phân lớp nhằm tạo bộ phân lớp cho việc dự đoán virus. Đó là các nguyên nhân lí 
giải cho việc phương pháp có thể đạt được kết quả khá tốt như mong đợi. 
Trong tương lai, để làm cho phương pháp này trở nên tốt hơn, chúng tôi sẽ đánh giá 
phương pháp bằng các đặc trưng khác, các biến thể của giải thuật AIS khác nhau cùng với 
tập các dữ liệu đa dạng, phong phú hơn. Bên cạnh đó, ở thời điểm hiện tại, hệ thống chỉ có 
thể dự đoán được một tập tin là virus hay tập tin sạch nên các nỗ lực để dự đoán được kiểu 
virus sẽ được đầu tư nhằm làm cho hệ thống tốt hơn. 
 Tuyên bố về quyền lợi: Các tác giả xác nhận hoàn toàn không có xung đột về quyền lợi. 
 Lời cảm ơn: Nghiên cứu này được tài trợ bởi Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh 
(VNUHCM) cho đề tài mã số C2018-26-06. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] A. Souri and R. Hosseini, “A state-of-the-art survey of malware detection approaches using data 
mining techniques,” Hum-Centric Comput. Inf. Sci., 8(1), p. 3, Jan. 2018. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Tấn Toàn và tgk 
93 
[2] V. Mehare and R. S. Thakur, “Data Mining Models for Anomaly Detection Using Artificial 
Immune System,” in Proceedings of International Conference on Recent Advancement on 
Computer and Communication, Singapore, 2018, pp. 425-432. 
[3] R. Chao and Y. Tan, “A Virus Detection System Based on Artificial Immune System,” in 
2009 International Conference on Computational Intelligence and Security, 2009, 1, 
pp. 6-10. 
[4] V. T. Nguyen, T. T. Nguyen, K. T. Mai and T. D. Le, “A Combination of Negative Selection 
Algorithm and Artificial Immune Network for Virus Detection,” in Future Data and Security 
Engineering, Cham, 2014, pp. 97-106. 
[5] B. Wu, T. Lu, K. Zheng, D. Zhang and X. Lin, “Smartphone malware detection model based 
on artificial immune system,” China Commun., 11(13), pp. 86-92, Supplement 2014. 
[6] U. Baldangombo, N. Jambaljav and S.-J. Horng, “A Static Malware Detection System Using 
Data Mining Methods,” CoRR, abs/1308.2831, 2013. 
[7] M. Z. Shafiq, S. M. Tabish, F. Mirza, and M. Farooq, “PE-Miner: Mining Structural 
Information to Detect Malicious Executables in Realtime,” in Recent Advances in Intrusion 
Detection, Berlin, Heidelberg, 2009, pp. 121-141. 
[8] Y. Liao, “Pe-header-based malware study and detection,” Retrieved Univ. Ga. Httpwww Cs 
Uga Edu∼ LiaoPEFinalReport Pdf, 2012. 
[9] Z. Ji and D. Dasgupta, “Real-Valued Negative Selection Algorithm with Variable-Sized 
Detectors,” in Genetic and Evolutionary Computation – GECCO 2004, Berlin, Heidelberg, 
2004, pp. 287-298. 
[10] J. Saxe and K. Berlin, “Deep neural network based malware detection using two dimensional 
binary program features,” in 2015 10th International Conference on Malicious and Unwanted 
Software (MALWARE), 2015, pp. 11-20.