Nuôi cấy in vitro đốt thân cây Xạ đen (Ehretia asperula Zollinger et Moritzi)

2661(5) 5.2019
Khoa học Nông nghiệp
Đặt vấn đề
Theo Tổ chức Y tế thế giới [1], ung thư là nguyên nhân gây 
tử vong thứ hai trên toàn cầu. Trong hơn 4000 loài thực vật được 
sử dụng làm dược liệu trong y học cổ truyển ở Việt Nam, cây Xạ 
đen được biết đến rộng rãi với tác dụng hỗ trợ điều trị ung thư. 
Cây Xạ đen (Ehretia asperula Zollinger et Moritzi) còn được 
gọi là cây dót, dây gối Ấn Độ hoặc dây gối bắc. Gần đây, cây Xạ 
đen được xác định là Ehretia asperula Zoll. et Mor., họ vòi voi 
(Boraginaceae) [2]. Trong cây Xạ đen có các hoạt chất flavonoid, 
quinone (có tác dụng phòng chống ung thư và làm cho tế bào ung 
thư hóa lỏng dễ tiêu), hợp chất saponin triterpenoid (có tác dụng 
chống nhiễm khuẩn), cây Xạ đen dùng để điều trị lở loét, kháng u 
và tiêu viêm [3], ung thư [4, 5]; được phân bố ở một số nước như 
Trung Quốc, Việt Nam, Myanmar, Thái Lan. Ở Việt Nam, phân 
bố chủ yếu ở vùng núi phía Bắc, đặc biệt ở các tỉnh Hòa Bình, 
Sơn La, Quảng Ninh, Nam Định và Quảng Bình [6]. 
Hiện nay, phương pháp nhân giống cây Xạ đen chủ yếu là 
giâm hom, cho số lượng cây giống còn hạn chế, mang nhiều 
bệnh từ cây mẹ. Các đề tài nghiên cứu quốc tế trên cây Xạ đen 
mới chỉ tập trung vào phân tích và khảo sát hoạt chất sinh học, 
trong khi số lượng nghiên cứu về nuôi cấy mô thực hiện trên 
đối tượng Xạ đen còn hạn chế. Do vậy, nghiên cứu ứng dụng kỹ 
thuật nuôi cấy mô thực vật trong khâu nhân giống cây Xạ đen có 
ý nghĩa thiết thực, góp phần bảo tồn và phát triển vùng sản xuất 
nguyên liệu Xạ đen.
Vật liệu và phương pháp nghiên cứu
Vật liệu 
Vật liệu nghiên cứu: cây Xạ đen cao 30 cm có nguồn gốc ở 
Hòa Bình. Các cành non được sử dụng trong nuôi cấy. 
Môi trường nuôi cấy: môi trường MS (Murashige và 
Skoog, 1962), 1/2MS, WPM (Woody Plant Medium), B5 
(Gamborg B5). Môi trường được bổ sung các chất sinh trưởng 
BA (6-benzylaminopurine), NAA (α-naphthaleneacetic acid), 
IAA (Indole-3-acetic acid) và IBA (Indole-3-butyric acid); 
nước dừa (5%), đường sucrose (30 g/l), than hoạt tính (1 g/l), 
agar (0,8%). Môi trường nuôi cấy được chỉnh ở pH 5,8 và 
được khử trùng ở 121oC, áp suất 1 at.
Điều kiện nuôi cấy: nhiệt độ phòng 24±2oC, cường độ bức 
xạ tại độ cao 350 mm: 22 µmol/m2/s, thời gian chiếu sáng 12 
giờ/ngày, độ ẩm tương đối 65%.
Nuôi cấy in vitro đốt thân cây Xạ đen 
(Ehretia asperula Zollinger et Moritzi) 
Lê Thị Tâm Hồng1, Lê Thị Thủy Tiên2, Trần Văn Minh1*
Tóm tắt:
Cây Xạ đen (Ehretia asperula Zollinger et Moritzi) được coi là một dược liệu quý giúp phòng ngừa và hỗ trợ điều trị 
bệnh ung thư; có tác dụng làm giảm kích thước và sự phát triển của các khối u, bướu; và một số công dụng khác. Việc 
ứng dụng phương pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật trong bảo tồn và phát triển cây Xạ đen là cần thiết nhằm phát triển 
nguồn dược liệu quý của vùng nhiệt đới, phục vụ nhu cầu nâng cao sức khỏe nhân dân. Trong nghiên cứu này, kỹ thuật 
nuôi cấy đoạn thân in vitro đã được sử dụng trong thời gian theo dõi là 12 tuần. Đoạn thân cây con trồng trong bầu đất 
được sử dụng làm vật liệu nuôi cấy ban đầu. Môi trường khoáng thích hợp cho quá trình nuôi cấy đoạn thân là 1/2MS 
có bổ sung BA (0,1 mg/l). Môi trường thích hợp cho vi nhân giống đoạn thân là 1/2MS có bổ sung BA (0,1 mg/l) cho tỷ 
lệ tạo chồi 97,20%, số chồi là 1,22 chồi/đốt, chiều cao chồi 116,67 mm và số lá là 8 lá/chồi. Vị trí đoạn thân đưa vào nuôi 
cấy có ảnh hưởng đến quá trình nhân giống, đoạn thân ở vị trí từ 1 đến 4 có sinh trưởng chồi không sai khác về thống 
kê so với chồi ngọn trên môi trường nhân giống. Nuôi cấy tạo rễ thích hợp trên môi trường 1/2MS có bổ sung IBA (0,25 
mg/l) đạt chiều cao chồi 113,33 mm, số rễ 5,40 rễ/chồi và chiều dài rễ 10,33 mm. Khảo sát động thái sinh trưởng cho thấy, 
chồi in vitro phát triển đến tuần thứ 10 đạt chiều cao 95,00 mm. Nghiên cứu ảnh hưởng của số lần cấy chuyền đến nhân 
giống in vitro cho thấy, sau lần cấy chuyền thứ 6, sinh trưởng cây in vitro chậm lại, có chiều cao của chồi 90,33 mm và số 
lá 6,33. Cây cấy mô trồng trong bầu đất sinh trưởng bình thường, sau 8 tháng đạt chiều cao thân 25,6 cm. 
Từ khóa: bảo tồn, đốt thân, in vitro, nuôi cấy mô, vi nhân giống, Xạ đen.
Chỉ số phân loại: 4.1
*Tác giả liên hệ: Email: drminh.ptntd@yahoo.com
2Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh
Ngày nhận bài 23/10/2018; ngày chuyển phản biện 25/10/2018; ngày nhận phản biện 20/11/2018; ngày chấp nhận đăng 6/12/2018
1Trường Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh
2761(5) 5.2019
Khoa học Nông nghiệp
Điều kiện vườn ươm ra cây bầu đất: che nắng trong thời 
gian một tháng, nhiệt độ 28±2oC, độ ẩm 100% (có phun 
sương). Cơ chất trong bầu đất: 1/3 đất sạch + 1/3 tro trấu + 1/3 
phân hữu cơ hoai.
Phương pháp
Bố trí thí nghiệm: bố trí ngẫu nhiên theo khối đầy đủ, với 
3 lần lặp lai, mỗi lần nuôi cấy 3 bình, mỗi bình cấy 4 mẫu. Số 
liệu được ghi nhận sau 12 tuần nuôi cấy và được phân tích 
ANOVA (single factor) bằng phần mềm SPSS 20.0 
Vô trùng mẫu: đốt thân cây Xạ đen có kích thước 2 cm được 
khử trùng bề mặt với cồn 70% trong 2 phút, Javen 10% trong 
20 phút, HgCl
2
 0,1% trong 5 phút. Sau một tuần nuôi cấy, loại 
bỏ mẫu nhiễm, những mẫu sạch được sử dụng để tiến hành thí 
nghiệm. 
Chỉ tiêu theo dõi: tỷ lệ mẫu tạo chồi (%), chiều cao chồi 
(mm), số lá, chiều dài lá (mm), chiều dài rễ (mm), số rễ, số 
chồi, hệ số nhân giống
Thiết kế thí nghiệm:
Thí nghiệm 1: ảnh hưởng của môi trường khoáng đến tái 
sinh chồi in vitro: mẫu nuôi cấy là đoạn thân non 2 cm, được 
nuôi cấy vào các môi trường khác nhau gồm MS, 1/2MS, 
WPM và B5, có bổ sung BA (0,1 mg/l). 
Thí nghiệm 2: ảnh hưởng của các nồng độ BA khác nhau 
đến nhân giống Xạ đen in vitro: mẫu nuôi cấy là đoạn thân non 
2 cm, được nuôi cấy vào môi trường 1/2MS, có bổ sung BA 
(0,05; 0,1; 0,2; 0,4; 0,6; 0,8; 1,0 mg/l). 
Thí nghiệm 3: ảnh hưởng của vị trí đoạn thân đến nhân 
giống in vitro: đốt thân ở vị trí chồi ngọn, đoạn thứ nhất, thứ 
hai, thứ ba và thứ tư, có kích thước 2 cm, được nuôi cấy vào 
môi trường 1/2MS có bổ sung BA (0,1 mg/l). 
Thí nghiệm 4: ảnh hưởng của auxin đến hình thành rễ: chồi 
in vitro có kích thước 2 cm, được nuôi cấy vào môi trường 
1/2MS, có bổ sung các loại auxin (NAA, IAA và IBA) ở các 
nồng độ khác nhau mỗi chất (0,1; 0,25, 0,5 và 1,0 mg/l) để 
theo dõi khả năng tạo rễ. 
Thí nghiệm 5: động thái sinh trưởng của chồi in vitro: đoạn 
thân có kích thước 2 cm, được nuôi cấy vào môi trường 1/2MS 
có bổ sung BA (0,1 mg/l). 
Thí nghiệm 6: ảnh hưởng của số lần cấy chuyền đến nhân 
chồi trực tiếp từ đoạn thân: mẫu nuôi cấy là đốt thân thế hệ 
F1, F2, F3, F4, F5, F6 có kích thước 2 cm; được cấy vào môi 
trường 1/2MS bổ sung BA (0,1 mg/l). 
Thí nghiệm 7: sinh trưởng và phát triển của cây đưa ra bầu 
đất: chồi cao 10 cm đã hình thành rễ được chuyển sang nuôi 
trồng trong bầu đất, với cơ chất: 1/3 đất + 1/3 tro trấu + 1/3 
phân hữu cơ hoai. Kết quả thí nghiệm được theo dõi 1 lần/
In vitro nodal culture technique 
of Ehretia asperula Zollinger et Moritzi
Thi Tam Hong Le1, Thi Thuy Tien Le2, 
Van Minh Tran1*
1International University, Vietnam National University Ho Chi Minh city
2University of Technology, Vietnam National University Ho Chi Minh city
Received 23 October 2018; accepted 6 December 2018
Abstract:
Ehretia asperula Zollinger et Moritzi has been known 
as a valuable medicinal plant due to the ability to 
prevent and treat cancers, and reduce the expansion 
of tumours, etc. The application of plant tissue culture 
in preservation and development of Ehretia asperula 
Zollinger et Moritzi is necessary to enlarge the medicine 
sources of tropical areas for improving human health. 
The in vitro node culture techique was applied, and the 
duration for carying the experiments and recording 
data was 12 weeks. The nodes from the soil incoculated 
plantlets were used as explants. The appropriate medium 
for node culture was the half-strength MS supplemented 
with BA 0.1 mg/l, which showed the shoot induction rate 
at 97.20%, number of shoot/node as 1.22, shoot length 
of 116.67 mm, and number of leaves/shoot as 8.00. The 
node position affected the micropropagation of the 
plant. The nodes from the uppermost position to the 
fourth one had the shoot proliferation insignificantly 
different to those from the shoot terminal bud. The 
medium sufficient for rooting of this plant species was 
the half strength MS supplemented with IBA 0.25 mg/l; 
as the result, the shoot length was 113.33 mm, the root 
number was 5.44 roots/shoot, and the root length was 
10.33 mm. Investigation of the growth dynamics showed 
that the in vitro shoot at the week 10 of culture reached 
95.00 mm shoot length. By investigating the effect of 
subculture generation on shoot proliferation, after the 
6th subculture, the in vitro plant growth was retarded, 
with the shoot length of 90.33 mm and leave number of 
6.33 leaves/shoot. Acclimatised plantlets grew well and 
reached 25.6 cm plant heigth after 8 months. 
Keywords: conservation, Ehretia asperula Zollinger et 
Moritzi, in vitro, micropropagation, node, tissue culture.
Classification number: 4.1
2861(5) 5.2019
Khoa học Nông nghiệp
tháng trong vòng 8 tháng (tháng 11/2017-6/2018). 
Nghiên cứu được thực hiện tại Phòng thí nghiệm công 
nghệ sinh học thực vật, Trường Đại học Quốc tế, Đại học Quốc 
gia TP Hồ Chí Minh trong thời gian 2017-2018.
Kết quả và thảo luận
Ảnh hưởng của môi trường khoáng đến tái sinh chồi in 
vitro
Đoạn thân cây trồng trong bầu đất 2 cm được nuôi cấy trong 
môi trường 1/2MS và WPM có bổ sung BA (0,1 mg/l) cho tỷ lệ tạo 
chồi và chiều cao chồi khác nhau không có ý nghĩa (p<0,05), phát 
triển tốt hơn trên hai môi trường MS và B5. Môi trường 1/2MS 
thích hợp cho việc tái sinh chồi cây Xạ đen in vitro, với tỷ lệ tạo 
chồi đạt 97%, chiều cao chồi 121 mm, số lượng lá 8 lá/chồi và 
chiều dài lá 13,33 mm sau 12 tuần nuôi cấy (bảng 1). Kết quả ng-
hiên cứu về ảnh hưởng của môi trường khoáng đến tái sinh chồi 
in vitro tương tự như kết quả của Tạ Như Thục Anh và Nguyễn 
Thị Bích Thu [7] nuôi cấy cây Xạ đen (Ehretia asperula) thích 
hợp trên môi trường MS có bổ sung BA hay kinetin (0,1-0,5 
mg/l); Phulwaria và Shekhawat [8] tái sinh mô sẹo Arnebia his-
pidissima (Boraginaceae) trên môi trường MS có bổ sung BA 
(3,33 µM) và 2,4D (4,52 µM); Malik và đồng tác giả [9] nuôi cấy 
lá non in vitro Arnebia euchroma (Boraginaceae) tái sinh chồi 
trực tiếp trên môi trường MS có bổ sung TDZ (20 µM).
Bảng 1. Ảnh hưởng của môi trường khoáng đến tái sinh chồi Xạ đen 
in vitro sau 12 tuần nuôi cấy. 
Nghiệm 
thức
Môi 
trường 
khoáng
Tỷ lệ tạo 
chồi (%)
Chiều cao 
chồi (mm)
Số lá (/
chồi)
Chiều dài 
lá (mm)
NT1 MS 82,67±5,03ab 66,00±13,12a 4,33±0,58a 7,00±1,00a
NT2 1/2MS 97,00±2,65c 121,00±9,6b 8,00±1,00b 13,33±1,16c
NT3 WPM 90,67±6,11bc 102,67±6,43b 5,33±1,53a 11,00±1,00b
NT4 B5 77,33±5,03a 77,00±8,55a 3,33±1,53a 6,67±1,16a
ANOVA ** ** ** **
CV (%) 6,47 12,27 26,94 13,13
Ghi chú: trong cùng 1 cột, những số có chữ theo sau khác biệt có ý nghĩa thống 
kê ở mức (**): p≤0,05. 
Ảnh hưởng của các nồng độ BA khác nhau đến nhân 
giống Xạ đen in vitro
Đoạn thân chồi in vitro 2 cm được nuôi cấy trên môi trường 
1/2MS có bổ sung BA (0,1 mg/l), chồi phát triển mạnh nhất so 
với các nồng độ còn lại, đạt chiều cao chồi 116,67 mm, 8 lá/
chồi, chiều dài 12,67 mm (bảng 2). Kết quả này tương tự với 
nghiên cứu của Sahoo và Chand [10] khi nuôi cấy đoạn thân 
cây hoàng kinh (Vitex negundo) trên môi trường MS có bổ sung 
BA (2 mg/l) cho quá trình cảm ứng tạo chồi; Tạ Như Thục Anh 
và Nguyễn Thị Bích Thu [7] nuôi cấy tạo cụm chồi cây Xạ đen 
(Ehretia asperula) trên môi trường MS có bổ sung BA (0,3 mg/l) 
hay kinetin (0,5 mg/l). 
Bảng 2. Ảnh hưởng của nồng độ BA đến nhân giống Xạ đen in vitro 
sau 12 tuần nuôi cấy.
Nghiệm 
thức
BA
(mg/l)
Tỷ lệ tạo 
chồi (%)
Số chồi 
(/đốt thân)
Chiều cao 
chồi (mm)
Số lá 
(/chồi)
Chiều dài lá 
(mm)
Đ/C 0,00 51,80±4,47a 0,40±0,08a 80,67±11,02d 3,33±0,58ab 6,00±1,00ab
NT1 0,05 61,37±3,68ab 0,55±0,89ab 85,00±10,00d 4,67±0,58bc 10,33±1,53c
NT2 0,10 97,20±2,50d 1,22±0,04g 116,67±7,64e 8,00±1,00d 12,67±1,16d
NT3 0,20 91,60±4,08d 1,07±0,06fg 104,00±8,55e 5,67±0,58c 9,67±0,58c
NT4 0,40 94,20±5,14d 1,02±0,19ef 76,67±7,64cd 4,33±0,58b 7,00±1,00b
NT5 0,60 88,40±10,74d 0,89±0,06de 65,67±6,03bc 4,00±1,00b 4,67±0,58a
NT6 0,80 76,73±5,88c 0,76±0,07cd 57,00±7,55b 3,33±0,58ab 4,67±0,58a
NT7 1,00 60,00±6,22bc 0,68±0,07bc 41,67±3,51a 2,67±0,58a 4,67±1,16a
ANOVA ** ** ** ** **
CV (%) 6,81 10,32 9,41 14,43 12,32
Ghi chú: trong cùng 1 cột, những số có chữ theo sau khác biệt có ý nghĩa thống 
kê ở mức (**): p≤0,05.
Ảnh hưởng của vị trí đoạn thân đến khả năng nhân giống 
Xạ đen in vitro
Vị trí đoạn thân in vitro đưa vào nuôi cấy có ảnh hưởng đến 
quá trình nhân giống, đoạn thân ở vị trí từ 1 đến 4 có sinh trưởng 
chồi không sai khác với chồi ngọn về thống kê so với chồi ngọn 
trên môi trường nhân giống (bảng 3). Đoạn thân ở vị trí thứ 2 và 
3 cho kết quả phát triển tốt hơn so với doạn 1 và 4, chồi cao hơn 
và lá dài hơn so với các vị trí còn lại, với chiều cao chồi lần lượt 
là 110,00 và 115,67 mm; chiều dài lá đạt 12,33 và 11,33 mm; 
hệ số nhân giống 6,67 và 6,33 sau 12 tuần nuôi cấy. Còn theo 
kết quả của Nagahatenna và Peiris [11] nuôi cấy Hemidesmus 
indicus tạo chồi ở vị trí đoạn thân 3 và 4 đạt số chồi cao nhất với 
2,57 chồi/đốt thân, chiều cao chồi 3,32 cm.
Bảng 3. Ảnh hưởng của vị trí đoạn thân đến khả năng nhân giống Xạ 
đen in vitro sau 12 tuần nuôi cấy.
Nghiệm 
thức
Vị trí 
đoạn 
thân
Chiều cao 
chồi (mm)
Số lá (/chồi)
Chiều dài lá 
(mm)
Hệ số 
nhân 
giống
NT1
Chồi 
ngọn
95,00±5,00a 6,33±1,16a 9,33±0,58ab 5,33a
NT2 Đoạn 1 93,33±7,64a 6,00±1,00a 9,00±1,00ab 5,00a
NT3 Đoạn 2 110,00±5,00b 7,67±0,58b 12,33±1,53c 6,67b
NT4 Đoạn 3 115,67±6,03b 7,33±0,58b 11,33±1,53bc 6,33b
NT5 Đoạn 4 95,00±10,00a 6,33±0,58a 8,33±1,53a 5,33a
ANOVA ** * ** *
CV (%) 5,32 9,39 9,93 6,72
Ghi chú: trong cùng 1 cột, những số có chữ theo sau khác biệt có ý nghĩa thống kê 
ở mức (*): p≤0,01; (**): p≤0,05. 
2961(5) 5.2019
Khoa học Nông nghiệp
Ảnh hưởng của auxin đến hình thành rễ Xạ đen in vitro
Môi trường 1/2MS có bổ sung IBA (0,25 mg/l) cải thiện 
đáng kể khả năng tạo rễ ở cây Xạ đen in vitro với chiều cao chồi 
113,33 mm, sỗ rễ 5,40 rễ/chồi và chiều dài rễ 10,33 mm (bảng 4). 
Chồi in vitro tạo sẹo ở gốc khi nuôi cấy trong môi trường bổ sung 
IAA (0,5 mg/l), IBA (0,5 và 1,0 mg/l) và NAA (0,5 và 1,0 mg/l). 
Kết quả này tương đồng với nghiên cứu của Nagahatenna và Pei-
ris [11] khi nuôi cấy tạo rễ Hemidesmus indicus trên môi trường 
1/2MS có bổ sung BA (1,5 mg/l); Tạ Như Thục Anh và Nguyễn 
Thị Bích Thu [7] nuôi cấy tạo rễ cây Xạ đen (Ehretia asperula) 
trên môi trường MS có bổ sung IBA hoặc NAA (0,01-0,1 mg/l).
Bảng 4. Ảnh hưởng của IAA, IBA, NAA đến sự hình thành và phát 
triển rễ Xạ đen in vitro sau 12 tuần nuôi cấy.
Nghiệm 
thức
Auxin 
(mg/l)
Chiều cao 
chồi (mm)
Số rễ (/chồi)
Chiều dài rễ 
(mm)
Tỷ lệ ra rễ sau 12 
tuần nuôi cấy (%)
Đ/C - 73,33±7,64e 1,27±0,50a 2,33±0,58ag 100
IAA (mg/l)
NT1 0,1 78,33±7,64ef 3,53±0,61bc 3,33±0,58bg 100
NT2 0,25 85,00±5,00fg 4,83±0,35de 6,00±1,00cd 100
NT3 0,5 58,33±7,64cd 5,13±0,61de 4,33±0,58bc 100
NT4 1,0 50,67±4,16bcd 8,70±1,37g 2,33±0,58ag 100
IBA (mg/l)
NT5 0,1 92,67±6,43g 5,10±0,56e 8,00±2,00e 100
NT6 0,25 113,33±7,64h 5,40±0,72e 10,33±1,53f 100
NT7 0,5 56,67±7,64bcd 6,67±0,61f 7,00±1,00de 100
NT8 1,0 45,00±5,00ab 6,73±0,70f 5,33±0,58cd 100
NAA (mg/l)
NT9 0,1 61,33±8,08d 2,83±0,35bc 4,33±1,53bc 100
NT10 0,25 60,00±5,00cd 3,93±0,70d 2,67±1,16ab 100
NT11 0,5 48,33±3,51abc 2,97±0,4bc 2,67±0,58ab 100
NT12 1,0 37,67±7,50a 2,67±0,50b 1,33±0,58a 100
ANOVA ** ** ** ns
CV (%) 11,71 16,45 29,36
Ghi chú: trong cùng 1 cột, những số có chữ theo sau khác biệt có ý nghĩa thống 
kê ở mức (**): p≤0,05; hoặc (ns): khác biệt không có ý nghĩa thống kê theo trắc 
nghiệm phân hạng Duncan.
Động thái sinh trưởng của chồi Xạ đen in vitro 
Kết quả nghiên cứu cho thấy, chồi bắt đầu sinh trưởng từ tuần 
thứ 2 nuôi cấy trên môi trường 1/2MS có bổ sung BA (0,1 mg/l) 
(bảng 5). Trong 3 tuần đầu, chiều cao chồi thay đổi không đáng 
kể. Tuy nhiên, từ tuần thứ 4 đến tuần thứ 9, chiều cao chồi tăng 
dần, từ 21,33 đến 84,67 mm. Sau đó, chồi phát triển chậm dần, 
đến tuần thứ 10 và 11 đạt chiều cao chồi 95,00 mm và 108,33 
mm. Từ tuần thứ 12, chồi không cao lên nữa và cây bắt đầu ra lá.
Bảng 5. Động thái sinh trưởng của chồi cây Xạ đen in vitro trong 12 
tuần nuôi cấy.
Thời gian Chiều cao chồi (mm)
Tuần 1 -
Tuần 2 1,67±0,58a
Tuần 3 6,00±2,00a
Tuần 4 21,33±3,06b
Tuần 5 32,67±3,06c
Tuần 6 43,67±5,13d
Tuần 7 60,00±5,00e
Tuần 8 73,33±6,11f
Tuần 9 84,67±5,03g
Tuần 10 95,00±5,00g
Tuần 11 108,33±7,64h
Tuần 12 108,33±7,64h
ANOVA **
CV (%) 8,63
Ghi chú: trong cùng 1 cột, những số có chữ theo sau khác biệt có ý nghĩa thống 
kê ở mức (**): p≤0,05.
Ảnh hưởng của số lần cấy chuyền đến quá trình nhân 
giống in vitro
Từ lần cấy chuyền thứ nhất đến lần cấy chuyền thứ 5, chiều 
cao chồi không bị ảnh hưởng bởi số lần cấy chuyền và đạt chiều 
cao thân chồi 95-111 mm; số lá 7-8 lá/chồi; chiều dài lá dài nhất ở 
lần cấy chuyền thứ 4, đạt 13,00 mm (bảng 6). Từ lần cấy chuyền 
thứ 6, sinh trưởng chồi in vitro chậm lại, có chiều cao chồi 90,33 
mm và có số lá 6,33 lá/chồi.
Bảng 6. Ảnh hưởng của số lần cấy chuyền đến khả năng nhân giống 
cây Xạ đen in vitro. 
Nghiệm 
thức
Thế hệ
Chiều cao chồi 
(mm)
Số lá 
(/chồi)
Chiều dài lá 
(mm)
Hệ số 
nhân 
giống
NT1 F1 106,67±10,41bc 7,00±1,00ab 7,67±0,58a 6,00ab
NT2 F2 111,67±10,41b 7,67±0,58bc 10,33±0,58bc 6,67bc
NT3 F3 111,67±10,41b 7,33±0,58abc 10,67±1,16b 6,33abc
NT4 F4 110,00±8,66bc 8,33±0,58c 13,00±1,00d 7,33c
NT5 F5 95,00±5,00ac 7,67±0,58bc 9,00±1,00ab 6,67bc
NT6 F6 90,33±5,51a 6,33±0,58a 8,67±1,16ac 5,33a
ANOVA ** ** ** **
CV (%) 6,90 7,44 7,87 7,28
Ghi chú: trong cùng 1 cột, những số có chữ theo sau khác biệt có ý nghĩa thống 
kê ở mức (**): p≤0,05.
3061(5) 5.2019
Khoa học Nông nghiệp
Sinh trưởng và phát triển của chồi in vitro sau khi cho 
ra bầu đất
Cây Xạ đen cấy mô trồng trong bầu đất sinh trưởng và 
phát triển bình thường trong giai đoạn vườn ươm. Giai đoạn 3 
tháng đầu phát triển chậm, có lẽ do bị ảnh hưởng của nhiệt độ 
vùng nhiệt đới TP Hồ Chí Minh. Sau 8 tháng, cây Xạ đen trồng 
trong bầu đất phát triển bình thường, mặc dù có chậm hơn so 
với thời tiết thuận lợi nơi bản địa (tỉnh Hòa Bình) (bảng 7).
Bảng 7. Sinh trưởng và phát triển cây Xạ đen cấy mô giai đoạn bầu 
đầt.
Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8
Chiều cao thân (cm) 8,5 9,1 10,6 12,8 15,2 18,4 22,6 25,6
Số lá 4,2 4,4 5,8 6,4 7,8 8,2 9,4 10,8
Chiều dài lá (cm) 1,4 1,6 2,2 2,8 3,6 5,8 7,4 9,2
Chiều ngang lá (cm) 0,6 0,7 0,8 1,2 1,6 2,2 2,7 3,1
Tỷ lệ sống (%) 96,8 94,2 90,8 88,2 88,4 87,6 86,2 84,8
Kết luận
Kỹ thuật vi nhân giống qua nuôi cấy đoạn thân là một trong 
những phương pháp nâng cao hiệu suất sản xuất cây giống in 
vitro sạch bệnh và đảm bảo đặc điểm di truyền của bố mẹ, phục 
vụ công tác bảo tồn và phát triển nguồn gen cây thuốc Xạ đen. 
Môi trường thích hợp cho vi nhân giống cây Xạ đen là môi trường 
1/2MS có bổ sung BA (0,1 mg/l), cho tỷ lệ tạo chồi 97,20%, số 
chồi 1,22 chồi/đốt, chiều cao chồi 116,67 mm và số lá 8 lá/chồi. 
Vị trí đốt thân đưa vào nuôi cấy có ảnh hưởng đến quá trình nhân 
giống, đốt thân ở vị trí từ 1 đến 4 có sinh trưởng chồi không sai 
khác về thống kê so với chồi ngọn trên môi trường nhân giống. 
Môi trường 1/2MS có bổ sung IBA (0,25 mg/l) thích hợp cho tạo 
rễ, cây đạt chiều cao chồi 113,33 mm, số rễ 5,40 rễ/chồi và chiều 
dài rễ 10,33 mm. Khảo sát động thái sinh trưởng cho thấy, chồi 
in vitro phát triển đến tuần thứ 10 đạt chiều cao chồi 95 mm. Sau 
lần cấy chuyền thứ 6, sinh trưởng cây in vitro chậm lại, chiều cao 
chồi 90,33 mm, số lá 6,33. Cây từ nuôi cấy mô đưa ra bầu đất 
trong vườn ươm sinh trưởng bình thường, sau 8 tháng đạt chiều 
cao thân 25,6 cm. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] WHO (2015), Annual Report.
[2] Trần Văn Sung, Nguyễn Huy Cường, Phạm Thị Ninh, Trịnh Thị Thuỷ 
(2009), “Phân lập, xác định cấu trúc và tổng hợp một số dẫn xuất của α-amyrin 
từ cây Cùm rụm răng (Ehretia dentata)”, Tạp chí Hóa học, 47(6), pp.691-697.
[3] T.N. Ly, M. Shimoyamada, R. Yamauchi (2006), “Isolation and char-
acterization of rosmarinic acid oligomers in Celastrus hindsii Benth leaves and 
their antioxidative activity”, J. Agric. Food Chem., 54, pp.3786-3793.
[4] Nguyễn Huy Cường (2008), Nghiên cứu thành phần hoá học và thăm 
dò hoạt tính sinh học cây Xạ đen (Celastrus hindsii Benth & Hook) và cây Cùm 
rụm răng (Ehretia dentata courch), Luận án tiến sĩ, Viện Khoa học và Công 
nghệ Việt Nam.
[5] Lê Thế Trung (1999), Nghiên cứu về cây Xạ đen và hiệu quả điều trị ung 
thư, Học viện Quân y. 
[6] T.T. Thuy, N.H. Cuong, T.V. Sung (2007), “Triterpenes from Celastrus 
hindsii Benth.”, Journal of Chemistry, 45(3), pp.373-376.
[7] Tạ Như Thục Anh, Nguyễn Thị Bích Thu (2012), “Nghiên cứu nhân 
nhanh cây Xạ đen (Ehretia asperula)”, Tạp chí Dược liệu, 17(4), tr.244-247.
[8] M. Phulwaria, N.S. Shekhawat (2013), “An efficient in vitro shoot 
regeneration from immature inflorescence and ex vitro rooting of Arnebia 
hispidissima (Lehm). DC. - a red dye (Alkannin) yielding plant”, Physiol. 
Mol. Biol. Plants, 19(3), pp.435-441.
[9] S. Malik, S. Sharma, M. Sharma, P.S. Ahuja (2010), “Direct shoot 
regeneration from intact leaves of Arnebia euchroma (Royle) Johnston using 
thidiazuron”, Cell Biol. Int., 34(5), pp.537-542.
[10] Y. Sahoo, P.K. Chand (1998), “Micropropagation of Vitex negundo 
L., a woody aromatic medicinal shrub, through high-frequency axillary shoot 
proliferation”, Plant Cell Rep., 18, pp.301-307.
[11] D.S.K. Nagahatenna, S.E. Peiris (2007), “In vitro propagation of Fem-
idesmus indicus (L.) R. BR. (Iramusu) through nodal culture”, Trop. Agric. Res., 
19, pp.181-192.
 (A) (B) (C)
 (D) (E) (F)
Hình 1. Đoạn thân cây được sử dụng làm mẫu nuôi cấy (A), trên 
môi trường 1/2MS bổ sung BA (0,1 mg/l) 2 tuần sau cấy (B), 4 tuần 
sau cấy (C), 8 tuần sau cấy (D), 12 tuần sau cấy (E), và cây sau 8 
tháng (F).