Nhận xét tình trạng đề kháng insulin trên bệnh nhân gan nhiễm mỡ

Tạp chí “Nội tiết và Đái tháo đường” Số 41 - Năm 2020 
106 
NHẬN XÉT TÌNH TRẠNG ĐỀ KHÁNG INSULIN 
TRÊN BỆNH NHÂN GAN NHIỄM MỠ 
Phan Diễm Quỳnh1, Đỗ Trung Quân1 ,2 
 1. Trường Đại học Y Hà Nội 
 2. Bệnh viện Bạch Mai 
DOI: 10.47122/vjde.2020.41.16 
ABSTRACT 
Survey on insulin resistance in patient with 
nonalcoholic fatty liver disease 
Introduction: Survey on insulin resistance 
in patient with nonalcoholic fatty liver 
disease. Subject and method: A total of 40 
examined patients in Bachmai hospital 
Consultation Center with Nonalcoholic Fatty 
Liver Disease (NAFLD) were enroll in this 
cross sectional study from February 2020 to 
July 2020. Result: In this cross sectional 
study, the prevalence of insulin resistance was 
77.5% in NAFLD subjects, the increased risk 
of insulin resistance was associated with 
NAFLD classification (class 1, 2, 3 is 3.89 ± 
2.43; 4.68 ± 2.97; 6.66 ± 1.99, respectively), 
the result had statistically significant (P < 
0.05). The risk of insulin resistance was 
significant higher in group with clinical 
features such as NAFLD Class 2,3, obesity, 
overweight, and also surge in group whom 
paraclinical tests results showed abnormality 
such as impaired fasting glucose, 
dyslipidemia (high total cholesterol level, 
high triglyceride level, low HDL cholesterol 
level), and elevated liver enzymes. There 
were moderate correlation coefficients 
between HOMA-IR with classification of 
NAFLD, BMI, cholesterol level, and 
triglyceride level. Nevertheless, HOMA-IR 
and fasting blood glucose had a strong 
curvilinear relationship. 
Keywords: Insulin resistance, 
Nonalcoholic fatty liver disease 
TÓM TẮT 
Mục tiêu: Nhận xét tình trạng đề kháng 
insulin trên bệnh nhân gan nhiễm mỡ không 
do rượu. Đối tượng và phương pháp nghiên 
cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang gồm 40 
bệnh nhân đi khám tại khoa khám bệnh theo 
yêu cầu bệnh viện Bạch Mai từ tháng 2/2020 
đến tháng 7/2020. Kết quả: Chỉ số kháng 
insulin trong nhóm đối tượng nghiên cứu là 
77,5%, chỉ số kháng insulin tăng dần theo 
mức độ gan nhiễm mỡ (độ 1, 2, 3 lần lượt là 
3,89 ± 2,43; 4,68 ± 2,97; 6,66 ± 1,99) có ý 
nghĩa thống kê, p< 0,05. Tình trạng kháng 
insulin tăng ở một số nhóm bệnh nhân có đặc 
điểm lâm sàng như gan nhiễm mỡ độ 2 , độ 3, 
thừa cân và béo phì. Tỉ lệ kháng insulin cũng 
tăng ở nhóm có chỉ số cận lâm sàng như rối 
loạn dung nạp glucose máu lúc đói, rối loạn 
lipid máu (tăng cholesterol toàn phần, tăng 
triglycerid, giảm HDL-cholesterol) và tăng 
men gan. Có mối tương quan trung bình giữa 
chỉ số HOMA-IR với mức độ gan nhiễm mỡ, 
chỉ số BMI, cholesterol toàn phần, triglycerid 
và mối tương quan chặt chẽ giữa chỉ số 
HOMA-IR với nồng độ glucose máu lúc đói. 
Từ khóa: đề kháng insulin, gan nhiễm mỡ. 
Chịu trách nhiệm chính: Đỗ Trung Quân 
Ngày nhận bài: 15/8/2020 
Ngày phản biện khoa học: 11/9/2020 
Ngày duyệt bài: 10/10/2020 
Email: [email protected] 
Điên thoại: 0985111666 
1. ĐẶT VẤN ĐỀ 
Gan nhiễm mỡ không do rượu là một vấn 
đề sức khỏe cộng đồng đáng được quan tâm 
vì đây là một bệnh phổ biến có tỷ lệ mắc cao, 
có khả năng tiến triển hành viêm gan do thoái 
hóa mỡ, viêm gan mạn, xơ gan và ung thư 
gan [1]. Khoảng 2-3% dân số nói chung được 
ước tính là bị gan nhiễm mỡ không do rượu 
có thể tiến triển đến xơ gan và ung thư gan.[2] 
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng đề kháng 
insulin, béo phì và rối loạn chuyển hóa lipid 
có mối liên quan mật thiết đến bệnh gan 
nhiễm mỡ không do rượu[3],[4],[5],[6]. 
Trên thế giới đã có nhiều công trình 
Tạp chí “Nội tiết và Đái tháo đường” Số 41 - Năm 2020 
107 
nghiên cứu về đề kháng insulin trên bệnh 
nhân gan nhiễm mỡ không do rượu. Tuy 
nhiên ở Việt Nam vấn đề này chưa được quan 
tâm để cung cấp cho thầy thuốc lâm sàng và 
bệnh nhân thấy vai trò quan trọng của đề 
kháng insulin trên bệnh nhân gan nhiễm 
không do rượu. Vì vậy chúng tôi tiến hành 
nghiên cứu đề tài: “Nhận xét tình trạng đề 
kháng insulin trên bệnh nhân gan nhiễm 
mỡ không do rượu” với 2 mục tiêu: 
1. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của 
các bệnh nhân gan nhiễm mỡ không do rượu. 
2. Mối liên quan của đề kháng insulin và 
bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. 
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP 
NGHIÊN CỨU 
2.1. Đối tượng nghiên cứu 
Các bệnh nhân đến khám tại Khoa khám 
bệnh theo yêu cầu Bệnh viện Bạch Mai từ 
tháng 2/2020 đến tháng 7/2020, gồm 40 bệnh 
nhân đi khám sức khỏe được chẩn đoán gan 
nhiễm mỡ qua hình ảnh siêu âm ổ bụng tổng 
quát là hình dựa vào hình ảnh gan tăng âm 
(hình ảnh “gan sáng”) so với chủ mô thận, 
khó nhận ra cấu trúc mạch máu trong gan. 
Các bệnh nhân cũng được loại trừ tiền sử 
nghiện rượu, uống rượu thường xuyên hoặc 
gần đây uống hơn 140 gram ethanol đối với 
nam giới và 70 gram ethanol đối với nữ giới 
mỗi tuần, nhiễm viêm gan virus B, C, viêm 
gan, xơ gan, các bệnh lý về gan và đường mật 
khác, mắc các bệnh lý nội tiết, đái tháo 
đường, sử dụng các chất gây độc cho gan, có 
rối loạn chuyển hóa sắt, đồng. 
2.2. Phương pháp nghiên cứu 
Nghiên cứu mô tả cắt ngang. Tất cả bệnh 
nhân đủ tiêu chuẩn tham gia vào nghiên cứu 
được hỏi tiền sử, bệnh sử, khám lâm sàng, 
khai thác các yếu tố nguy cơ, đo chiều cao, 
cân nặng và được làm đầy đủ các xét nghiệm 
sau: định lượng nồng độ insulin, glucose máu 
lúc đói, các thành phần lipid máu (cholesterol, 
triglycerid, HDL–cholesterol, LDL– 
cholesteol), các thành phần men gan (AST, 
ALT, GGT), siêu âm ổ bụng đánh giá độ gan 
nhiễm mỡ. Các xét nghiệm được lấy mẫu, 
mẫu máu không đông, bệnh nhân nhịn ăn ít 
nhất 8 giờ. Số liệu ghi theo mẫu bệnh án 
nghiên cứu thống nhất. 
Bệnh nhân được đo các chỉ số nhân trắc: 
chiều cao, cân nặng theo phương pháp nhân 
trắc học thông thường. Tính chỉ số khối cơ thể 
( BMI) theo công thức: 
BMI= cân nặng(kg)/[chiều cao(cm)]2 
Phân loại BMI theo phân loại về thừa cân 
béo phì của châu Á năm 2000: nhẹ 
cân(BMI<18,5); bình thường(18,5-22,9); thừa 
cân(23-24,9); béo phì (≥25) [7]. 
Nồng độ insulin được đo bằng phương 
pháp điện hóa phát quang bằng máy 
Cobas8K4, đơn vị là uU/mL, nồng độ glucose 
được đo bằng phương pháp điện hóa phát 
quang bằng máy Cobas8K2, đơn vị là 
mmol/L. 
Chẩn đoán rối loạn dung nạp glucose máu 
lúc đói theo Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị 
tiền đái tháo đường năm 2020 của Bộ Y tế: 
Glucose huyết tương lúc đói từ 5,6–6,9 
mmol/L (100-125 mg/dL) [8]. 
Đánh giá tình trạng đề kháng insulin bằng 
chỉ số HOMA-IR theo Mathews DS và CS 
1985[9]: HOMA-IR= insulin(uU/mL)x 
glucose (mmol/L)/22,5; được nhận định là 
kháng insulin khi HOMA-IR≥2,53. 
Các thành phần lipid máu (cholesterol, 
triglycerid, HDL– cholesterol, LDL– 
cholesteol), các thành phần men gan (AST, 
ALT, GGT) theo phương pháp quang phổ. 
Chẩn đoán rối loạn lipid máu theo khuyến 
cáo của Hội tim mạch học quốc gia Việt Nam 
năm 2010, khi có rối loạn một trong những 
thành phần lipid máu cơ bản như: cholesterol 
toàn phần ≥ 5,1 mmol/L, triglycerid máu ≥ 
1,7 mmol/L, LDL-cholesterol: ≥ 3,3 mmol/L, 
HDL-cholesterol ở nam giới < 1 mmol/L, ở 
nữ giới < 1,3 mmol/L [10]. 
Chẩn đoán tăng men gan khi: đo hoạt độ 
men AST: nam < 37 U/L, nữ < 32 U/L, ALT: 
nam < 41 U/L, nữ < 31 U/L, GGT: nam 8-61 
U/L,nữ: 5-36 U/L, được chẩn đoán tăng men 
gan khi một trong các men gan tăng ≥ 3 lần 
giá trị bình thường. 
Siêu âm ổ bụng đánh giá tình trạng gan 
nhiễm mỡ (GNM) theo 3 mức độ[11]: 
- GNM độ I: Gia tăng nhẹ độ hồi âm lan 
Tạp chí “Nội tiết và Đái tháo đường” Số 41 - Năm 2020 
108 
tỏa nhu mô gan, mức độ hút âm chưa đáng kể, 
vẫn còn xác định được cơ hoành và các 
đường bờ tĩnh mạch cửa trong gan. 
- GNM độ II: Gia tăng độ hồi âm lan tỏa 
của nhu mô, khả năng xác định được cơ 
hoành và các đường bờ tĩnh mạch trong gan 
bị giảm nhiều. 
- GNM độ III: Gia tăng rõ rệt độ hồi âm 
lan tỏa nhu mô gan, mức độ hút âm tăng 
mạnh đến mức khó xác định được cơ hoành 
và các đường bờ tĩnh mạch trong gan. 
Số liệu được xử lý theo phương pháp 
thống kê y học bằng phần mềm Stata 14.0 và 
Exel 16.0. 
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 
3.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của nhóm nghiên cứu 
3.1.1. Đặc điểm lâm sàng của nhóm đối tượng nghiên cứu 
Bảng 3.1. Đặc điểm lâm sàng ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ 
Nhóm chỉ số 
nghiên cứu 
Nữ Nam Chung (n = 40) 
p 
n = 22 Tỷ lệ % n = 18 Tỷ lệ % n Tỷ lệ % 
Tuổi 23 – 39 5 22,73 5 27,78 10 25 
0,686 40 – 59 12 54,54 11 61,11 23 57,5 
≥ 60 5 22,73 2 11,11 7 17,5 
Tuổi TB 49,4 ± 5,2 45,7 ± 4,4 47,75 ± 3,39 0,2796 
Tuổi min 23 30 23 
Tuổi max 64 64 64 
BMI Bình thường 4 18,18 4 22,22 8 20 0,095 
 Thừa cân 6 27,27 10 55,56 16 40 
 Béo phì 12 54,55 4 22,22 16 40 
 BMI TB 25,3 ± 1,4 24,2 ± 0,98 0,1116 
Nhận xét:Sự khác biệt về tỷ lệ mắc GNM ở giới nam và nữ theo phân loại nhóm tuổi không 
có ý nghĩa thống kê với độ tin cậy 95% (p = 0,686 > 0,05). 
Sự khác biệt về tỷ lệ mắc GNM ở giới nam và giới nữ theo phân loại BMI không có ý nghĩa 
thống kê với độ tin cậy 95% ( p=0,095 >0,05). 
3.1.2. Đặc điểm cận lâm sàng của nhóm đối tượng nghiên cứu 
Biểu đồ 3.1. Mức độ gan nhiễm mỡ qua siêu âm ổ bụng. 
25%
45%
35%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
Độ 1 Độ 2 Độ 3
S
ố
 m
ắc
 g
an
 n
h
iễ
m
 m
ỡ
Tạp chí “Nội tiết và Đái tháo đường” Số 41 - Năm 2020 
109 
Nhận xét: Bệnh nhân GNM độ 2 có số mắc nhiều nhất với 18 bệnh nhân (chiếm 45% trong 
tổng số mắc GNM). Số bệnh nhân GNM độ 1 và độ 3 lần lượt là 10 và 12 bệnh nhân (chiếm tỷ lệ 
lần lượt là 25% và 30% trong tổng số mắc GNM). 
Bảng 3.2. Đặc điểm cận lâm sàng ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ 
Phân loại 
Nam (n=18) Nữ (n=22) Chung (n=40) 
p 
n Tỷ lệ % n Tỷ lệ % n Tỷ lệ % 
Bình thường 3 16,67 7 31,82 10 25 
0,464 
RLGNLĐ 15 83,33 15 68,18 30 75 
Tăng Cholesterol 11 61,11 17 77,27 28 70 0,315 
Tăng Triglyceride 10 55,56 12 54,55 22 55 1,000 
Tăng LDL – C 6 33,33 4 18,18 10 25 0,3 
Giảm HDL – C 7 38,89 9 40,91 16 40 1,000 
RLLP máu 13 72,22 18 81,82 31 77,5 0,705 
Nhận xét: Tỷ lệ rối loạn glucose máu lúc đói của bệnh nhân nam và nữ là như nhau do sự 
khác biệt không có ý nghĩa thống kê với p = 0,464 > 0,05. Tỷ lệ bệnh nhân GNM có tình trạng 
rối loạn glucose máu lúc đói là 75%, cao gấp 3 lần tỷ lệ bệnh nhân GNM không có tình trạng rối 
loạn glucose máu lúc đói. 
Bảng 3.3. Nồng độ insulin và chỉ số kháng insulin ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ 
Phân loại 
Insulin (n=40) HOMA – IR (n=40) 
𝑿± SD p 𝑿± SD p 
GNM độ I 14,11 ± 7,68 
0,031 
3,89 ± 2,43 
0,029 
GNM độII 17,11 ± 9,30 4,68 ± 2,97 
GNM độ III 23,13 ± 5,04 6,66 ± 1,99 
Chung 17,49 ± 8,41 4,88 ± 2,72 
Nhận xét: 
Nồng độ insulin và chỉ số kháng insulin HOMA – IR trung bình ở bệnh nhân GNM lần lượt 
là: 17,49 ± 8,41 µUI/ml và 4,88 ± 2,72.Sự khác biệt về nồng đồ insulin và chỉ số HOMA – IR 
trung bình theo mức độ GNM có ý nghĩa thống kê với p là lượt là 0,031 và 0,029 (<0,05). Nồng 
độ insulin và chỉ số HOMA – IR trung bình tăng lên theo mức độ gan nhiễm mỡ, theo đó gan 
nhiễm mỡ độ 1 có nồng độ insulin và chỉ số HOMA – IR trung bình thấp nhất, tiếp theo là độ 2 
và cao nhất là độ. 
3.2. Mối liên quan giữa đề kháng insulin và đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng trên bệnh 
nhân gan nhiễm mỡ 
Bảng 3.4. Liên quan giữa đề kháng insulin và một số yếu tố liên quan 
Nhóm chỉ số nghiên cứu 
Có kháng 
insulin 
Không kháng 
insulin OR (CI;95%) p 
n % n % 
GNM độ II,III 
22 88 3 12 4,89 
(0,79-35,42) 
0,0498 
GNM độ I 9 60 6 40 
BMI ≥ 23 26 81,25 6 18,75 
2,6 (0,31-18) 0,2450 
BMI < 23 5 62,50 3 37,5 
Có RLGMLD 25 83,33 5 16,67 3,33 (0,49-21,00) 0,1380 
Tạp chí “Nội tiết và Đái tháo đường” Số 41 - Năm 2020 
110 
Không RLGMLD 6 60 4 40 
Có rối loạn lipid máu 26 83,87 5 16,13 OR = 4,16 (0,58-
27,61) 
0,0942 
Không có rối loạn lipid máu 5 55,56 4 44,44 
Tăng cholesterol 24 85,71 4 14,29 OR= 4,23 (0,68-
27,33) 
0,0715 
Không có tăng cholesterol 7 58,53 5 41,67 
Tăng triglycerid 19 86,36 3 13,64 OR= 3,17 (0,53-
22,68) 
0,1315 
Không tăng triglycerid 12 66,67 6 33,33 
Tăng LDL- C 7 70 3 20 OR= 0,58 (0,093-
4,595) 
0,3986 
 Không tăng LDL-C 24 80 6 30 
Giảm HDL-C 14 87,50 2 12,50 OR=2,88 (0,44-
31,99) 
0,1997 
HDL BT 17 70,83 7 29,17 
Nhận xét: Những bệnh nhân có gan nhiễm mỡ độ II, III, thừa cân , béo phì, rối loạn dung nạp 
glucose máu lúc đói, và rối loạn lipid máu đều có đề kháng insulin cao hơn, đặc biệt là gan 
nhiễm mỡ độ II, III, khác biệt có ý nghĩa thống kê với p= 0,0498 < 0,05. 
Bảng 3.5. Mối tương quan giữa đề kháng insulin và một số yếu tố lâm sàng, cận lâm sàng 
Đặc điểm lâm sàng Hệ số tương quan p 
Mức độ GNM 0,40 0,0101 
Chỉ số BMI 0,36 0,0223 
Glucose 0,82 0,0000 
Cholesterol toàn phần 0,37 0,0199 
Triglycerid 0,43 0,0057 
LDL – C 0,08 0,6408 
HDL – C -0,18 0,2684 
Nhận xét: Có mối tương quan tuyến tính giữa chỉ số HOMA-IR với mức độ GNM, chỉ số 
BMI, glucose, cholesterol toàn phần, triglyceride. 
Biểu đồ 3.2. Tương quan giữa chỉ số kháng insulin với mức độ gan nhiễm mỡ 
Nhận xét: Chỉ số HOMA – IR và mức độ GNM có mối liên quan tuyến tính đồng biến. Các 
giá trị của chỉ số HOMA – IR có xu hướng quần tụ xung quanh đường thẳng có phương trình hồi 
quy tuyến tính y = 2,26x + 1,13. 
Tạp chí “Nội tiết và Đái tháo đường” Số 41 - Năm 2020 
111 
Biểu đồ 3.3. Tương quan đề kháng insulin và chỉ số khối BMI 
Nhận xét: Chỉ số HOMA – IR và chỉ số BMI có mối liên quan tuyến tính đồng biến. Các giá 
trị của chỉ số HOMA – IR có xu hướng quần tụ xung quanh đường thẳng có phương trình hồi 
quy tuyến tính y = 0,8x – 14,61. 
Biểu đồ 3.4. Tương quan đề kháng insulin và nồng độ glucose máu lúc đói 
Nhận xét: Chỉ số HOMA – IR và glucose máu lúc đói có mối liên quan tuyến tính đồng biến. 
Các giá trị của chỉ số HOMA – IR có xu hướng quần tụ xung quanh đường thẳng có phương 
trình hồi quy tuyến tính y = 4,9x + 24,36. 
Tạp chí “Nội tiết và Đái tháo đường” Số 41 - Năm 2020 
112 
Biểu đồ 3.5. Tương quan đề kháng insulin và cholesterol toàn phần 
Nhận xét: Chỉ số HOMA – IR và cholesterol toàn phần có mối liên quan tuyến tính đồng 
biến. Các giá trị của chỉ số HOMA – IR có xu hướng quần tụ xung quanh đường thẳng có 
phương trình hồi quy tuyến tính y = 1,34x - 2,41. 
Biểu đồ 3.6. Tương quan giữa đề kháng insulin và triglycerid 
Nhận xét: Chỉ số HOMA – IR và triglyceride có mối liên quan tuyến tính đồng biến. Các giá 
trị của chỉ số HOMA – IR có xu hướng quần tụ xung quanh đường thẳng có phương trình hồi 
quy tuyến tính y = 1,46x – 0,84. 
4. BÀN LUẬN 
4.1. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng 
của nhóm đối tượng nghiên cứu 
Độ tuổi trung bình là 47,75 ± 3,39 tuổi, 
tuổi thấp nhất là 23 và cao nhất là 64. Tuổi 
trung bình của nam và nữ tương đương nhau. 
Qua nghiên cứu 40 bệnh nhân, chúng tôi ghi 
nhận số bệnh nhân nữ là 22 trường hợp, 
chiếm tỷ lệ 55%, cao hơn số bệnh nhân nam. 
Kết quả của chúng tôi cũng như các tác giả 
trong và ngoài nước về GNM cho thấy bệnh 
thường gặp ở nữ giới nhiều hơn nam giới và 
Tạp chí “Nội tiết và Đái tháo đường” Số 41 - Năm 2020 
113 
thuộc độ tuổi trung niên trở lên. 
Kết quả nghiên ... iền ĐTĐ nếu không được 
phát hiện và điều trị kịp thời thì có thể tiến 
triển thành ĐTĐ thật sự. Vì thế phát hiện 
sớm tiền ĐTĐ có ý nghĩa hết sức quan trọng 
trong việc góp phần ngăn chặn tiến triển 
thành bệnh lý ĐTĐ sau này. 
Vai trò của rối loạn lipid máu ở bệnh nhân 
gan nhiễm mỡ không do rượu, nhất là sự tăng 
acid béo tự do do mô mỡ tiết ra và tích tụ 
triglyceride trong gan làm gan nhiễm mỡ, 
thoái hóa mỡ đã được nhiều nghiên cứu công 
nhận [19],[20]. Hầu hết các nghiên cứu thấy 
rằng ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ không do 
rượu thì rối loạn lipid máu chiếm tỷ lệ khá 
cao (trong đó thường tăng choleserol toàn 
phần, triglyceride và giảm HDL – 
C)[21],[22]. Chitturi S và cộng sự đã tổng 
hợp các nghiên cứu thuộc khu vực châu Á-
Thái Bình Dương, thấy rằng tỷ lệ tăng 
choleserol toàn phần là 54 – 68%, tăng 
triglyceride là 45 – 70% và giảm HDL – C là 
12 – 51%. Tác giả Scott Rector cũng ghi nhận 
có sự tăng choleserol toàn phần, triglyceride 
và giảm HDL – C ở đối tượng mắc gan nhiễm 
mỡ không do rượu [23]. Nghiên cứu của 
Nicola Villanova và cộng sự cũng cho thấy có 
46% bệnh nhân GNM có nồng độ HDL – C 
thấp hơn so với nhóm chứngcó ý nghĩa với p 
<0,05 [16]. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi 
cũng phù hợp với kết quả nghiên cứu của các 
tác giả trên với tỷ lệ rối loạn lipid máu chung 
ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ không do rượu là 
77,5%. Tỷ lệ rối loạn lipid máu từng thành 
phần lần lượt là: 70% tăng choleserol toàn 
phần, 55% triglyceride, 40% giảm HDL – C. 
Trong nghiên cứu này chúng tôi lựa chọn 
mức tăng chỉ số HOMA-IR là 2,53 , dựa vào 
nghiên cứu cuả Salgado và cộng sự và nghiên 
cứu của Trần Kim Sơn. Theo đó giá trị 
HOMA-IR ≥ 2,0 hoặc 2,5 cho thấy giá trị 
chẩn đoán nâng cao trong việc phân biệt 
người mang bệnh gan nhiễm mỡ không do 
rượu với những người thuộc nhóm chứng. Do 
tại Việt Nam chưa có một nghiên cứu nào 
thực hiện đánh giá để xác định chỉ số HOMA 
– IR giới hạn ở người bình thường tại cộng 
đồng, vì vậy chúng tôi dựa theo kết quả 
nghiên cứu của Trần Kim Sơn, nghiên cứu 
trên nhóm chứng là người Việt Nam, chọn tứ 
phân vị cao nhất của nhóm chứng là 2,53. 
Đây cũng chính là hạn chế của nghiên cứu 
này vì nhóm chứng chỉ có quy mô nhỏ, các 
đối tượng trong nhóm chứng có thể mắc các 
bệnh làm thay đổi nồng độ insulin và glucose 
máu nhưng chưa được phát hiện và chẩn 
đoán, dẫn đến nguy cơ làm sai lệch kết quả. 
Do đó chúng tôi đề xuất cần có thêm một 
nghiên cứu tiếp để đánh giá chính xác tình 
trạng kháng insuslin ở người Việt Nam. 
Trong nghiên cứu của chúng tôi cho thấy 
nồng độ insulin và chỉ số HOMA-IR trung 
bình lần lượt là: 17,49 ± 8,41 µUI/ml và 4,88 
± 2,72; tỉ lệ kháng insulin chiếm tới 77,5%. 
Sự khác biệt về nồng đồ insulin và chỉ số 
HOMA – IR trung bình theo mức độ GNM có 
ý nghĩa thống kê với p là lượt là 0,031 và 
0,029 (<0,05). Nồng độ insulin và chỉ số 
HOMA – IR trung bình tăng lên theo mức độ 
gan nhiễm mỡ. Kết quả nghiên cứu của chúng 
tôi phù hợp với nghiên cứu của Trần Thừa 
Nguyên và cộng sự với tỉ lệ kháng insulin ở 
bệnh nhân GNM là 80,3% [24]. 
4.2. Mối liên quan giữa tình trạng 
kháng insulin với bệnh gan nhiễm mỡ 
không do rượu 
4.2.1. Liên quan giữa kháng insulin và 
mức độ gan nhiễm mỡ 
Trong nghiên cứu này, tỷ lệ kháng insulin 
ở nhóm GNM vừa và nặng là 88% cao hơn so 
với tỉ lệ kháng insulin ở nhóm GNM nhẹ là 
60%, có ý nghĩa thống kê p < 0,05 với tỉ suất 
chênh OR = 4,89 (95% dao động trong 
khoảng 0,79 – 35,42). Chỉ số HOMA-IR 
trung bình ở nhóm GNM độ 3 là 6,66 ± 1,99; 
độ 2 là 4,68 ± 2,97 và độ 1 là 3,89 ± 2,43, sự 
khác nhau có ý nghĩa thống kê với p = 0,029. 
Kết quả của nghiên cứu phù hợp với nghiên 
cứu của Romina L và cộng sự nghiên cứu 
kháng insulin ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ 
không do rượu khi được tiến hành mô bệnh 
học chia ra làm 4 nhóm tổn thương (nhẹ, 
trung bình, nặng và rất nặng) so với nhóm 
không bị GNM có mô bệnh học gan bình 
thường thì chỉ số HOMA-IR ở bệnh nhân 
Tạp chí “Nội tiết và Đái tháo đường” Số 41 - Năm 2020 
115 
GNM có mức độ rất nặng, nặng, trung bình 
và nhẹ lần lượt là: 7,9 ± 0,3; 3,8 ± 0,3; 2,8 ± 
0,3 và 1,7 ± 0,4 so với nhóm bình thường 
(1,1 ± 0,1) có ý nghĩa thống kê p < 0,01 ở 
nhóm tổn thương mức độ trung bình đến rất 
nặng [25]. Do vậy, ở bệnh nhân có gan 
nhiễm mỡ mức độ nặng hơn cần được quan 
tâm và theo dõi trong điều trị để giảm sự 
kháng insulin, giảm nguy cơ tổn thương tế 
bào gan, giảm nguy cơ phát triển bệnh ĐTĐ 
và bệnh tim mạch ở bệnh nhân gan nhiễm 
mỡ không do rượu. 
4.2.2. Mối liên quan giữa béo phì và 
kháng insulin 
Béo phì (nhất là béo trung tâm) là một 
trong những nguyên nhân quan trọng trong 
gan nhiễm mỡ và kháng insulin, sự giải phóng 
các axit béo tự do và các chất trung gian có 
hoạt tính sinh học từ mô mỡ (nhất là mô mỡ 
nội tạng) làm cho béo phì có mối liên quan 
mật thiết đến kháng insulin ở bệnh nhân gan 
nhiễm mỡ không do rượu [26]. Trong nghiên 
cứu này, tất cả các bệnh nhân được đo chiều 
cao và cân nặng để chẩn đoán béo phì dựa 
vào chỉ số BMI áp dụng cho khu vực châu Á - 
Thái Bình Dương. Kết quả nghiên cứu của 
chúng tôi thấy tỉ lệ kháng insulin ở nhóm 
bệnh nhân gan nhiễm mỡ không do rượu có 
BMI ≥ 23 là 81,25%, cao hơn so với tỉ lệ ở 
nhóm có BMI < 23 là 62,5%, với tỉ suất 
chênh OR = 2,6 (95% dao động trong khoảng 
0,31 – 18). Kết quả này tương tự với kết quả 
nghiên cứu của Hou X và cộng sự cho thấy ở 
đối tượng gan nhiễm mỡ không do rượu có 
béo trung tâm thì nguy cơ bị hội chứng 
chuyển hóa có kháng insulin cao gấp 2,1 
(95% dao động trong khoảng 0,6-74) lần so 
với nhóm không có kháng insulin. 
4.2.3. Liên quan giữa kháng insulin và 
rối loạn lipid máu 
RLLP máu (đặc biệt tăng TC và TG) là 
một nguyên nhân quan trọng làm GNM do 
tích tụ các chất béo trong tế bào gan, sự tích 
tụ lâu ngày cùng với RLCHLP máu, – 18). 
Kết quả này tương tự với kết quả nghiên cứu 
của Hou X và cộng sự cho thấy ở đối tượng 
gan nhiễm mỡ không do rượu có béo trung 
tâm thì nguy cơ bị hội chứng chuyển hóa có 
kháng insulin cao gấp 2,1 (95% dao động 
trong khoảng 0,6-74) lần so với nhóm không 
có kháng insulin [27]. Coenen KR và cộng 
sự nghiên cứu vai trò của béo với bệnh nhân 
gan nhiễm mỡ và kháng insulin trên chuột, 
đánh giá sự kháng insulin bằng phương pháp 
kẹp glucose. Tác giả thấy có sự kháng 
insulin cao ở nhóm chuột béo bị GNM trên 
mô bệnh học so với nhóm chuột bình thường 
(p < 0,001) [28]. 
4.2.4. Liên quan giữa kháng insulin và 
rối loạn glucose máu lúc đói 
Rối loạn glucose máu lúc đói, nhất là giảm 
dung nạp glucose có mối liên quan chặt chẽ 
đến kháng. Các nghiên cứu gần đây cho thấy 
ở bệnh nhân rối loạnglucose máu lúc đói hoặc 
giảm dung nạp glucose thì nồng độ insulin và 
chỉ số kháng insulin cao hơn so với nhóm 
bình thường. Kết quả nghiên cứu của chúng 
tôi thấy tỉ lệ rối loạnglucose máu lúc đói ở 
nhóm bệnh nhân gan nhiễm mỡ không do 
rượu có kháng insulin là 83,33%, cao hơn so 
nhóm không có kháng insulin là 60% với tỉ 
suất chênh OR = 3,1 (CI: 1,3-7,7). 
Mặt khác kết quả của nghiên cứu của 
chúng tôi còn cho thấy có mối tương quan 
trung bình giữa chỉ số HOMA-IR với mức độ 
GNM, chỉ số BMI và cholesterol toàn phần 
(hệ số tương quan thuận r lần lượt là: 0,4; 
0,36 và 0,37) có ý nghĩa thống kê p < 0,05. 
Có mối tương quan trung bình giữa chỉ số 
HOMA-IR với triglyceride (hệ số tương quan 
thuận r là 0,43) có nghĩa thống kê p < 0,01. 
Có mối tương quan chặt chẽ giữa chỉ số 
HOMA-IR với glucose (hệ số tương quan 
thuận r là 0,82) có nghĩa thống kê p < 0,001. 
Kết quả này càng khẳng định thêm mối liên 
quan giữa kháng insulin với các biểu hiện lâm 
sàng và cận lâm sàng ở bệnh nhân gan nhiễm 
mỡ không do rượu. Do vậy, ở bệnh nhân được 
khám phát hiện gan nhiễm mỡ trên siêu âm, 
người thầy thuốc nên tiến hành đánh giá mức 
độ gan nhiễm mỡ và các biểu hiện lâm sàng 
và cận lâm sàng ở đối tượng này, nhằm theo 
dõi và quản lý tình trạng gan nhiễm mỡ cùng 
với các yếu tố đi kèm theo như rối loạn lipid 
máu, béo phì, tăng men gan, đề kháng 
insulin để điều trị bệnh nhân toàn diện. 
Tạp chí “Nội tiết và Đái tháo đường” Số 41 - Năm 2020 
116 
5. KẾT LUẬN 
5.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và 
kháng insulin ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ 
trong nghiên cứu 
- Tuổi trung bình của bệnh nhân nghiên 
cứu là 47,75 ± 3,39; nhóm tuổi từ 40 tuổi trở 
lên chiếm tỷ lệ cao (75%) (nữ mắc nhiều hơn 
nam). 
- GNM độ 2 chiếm tỉ lệ cao nhất: 45%. 
- Tỉ lệ thừa cân và béo phì: 80%. 
- Tỉ lệ RLLP máu: 77,5% . 
- Tỉ lệ RLGMLĐ: 75%. 
- Tỉ lệ tăng men gan: 67,5%. 
- Tỉ lệ kháng insulin: 77,5%; chỉ số 
kháng insulin tăng dần theo mức độ GNM (độ 
1, 2, 3 lần lượt là: 3,89 ± 2,43; 4,68 ± 2,97; 
6,66 ± 1,99) có ý nghĩa thống kê p < 0,05. 
5.2. Mối liên quan giữa sự kháng inslin 
với một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm 
sàng ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ 
- Tình trạng kháng insulin tăng ở một số 
nhóm có đặc điểm lâm sàng: gan nhiễm mỡ 
độ 2 và 3, thừa cân và béo phì với tỉ suất 
chênh OR lần lượt là: 4,89 (CI: 0,79 – 35,42); 
2,6 (CI: 0,31 – 18). 
- Tỉ lệ kháng insulin tăng ở nhóm có tăng 
các chỉ số cận lâm sàng: nhóm rối loạn 
glucose máu lúc đói, rối loạn lipid máu, tăng 
cholesterol toàn phần, tăng triglyceride, giảm 
HDL – C và nhóm tăng men gan với tỉ suất 
chênh OR lần lượt là: 3,33 (CI: 0,49 – 21,00); 
4,16 (CI: 0,58 – 27,61); 4,23 (CI: 0,68 – 
27,33); 3,17 (0,53 – 22,68); 2,88 (CI: 0,44 – 
31,99); 1,96 (CI: 0,31 – 11,48). 
- Có mối tương quan trung bình giữa chỉ 
số HOMA-IR với mức độ GNM, chỉ số BMI, 
cholesterol toàn phần (p < 0,05) và 
triglyceride (p < 0,01). Có mối tương quan 
chặt chẽ giữa chỉ số HOMA-IR với glucose (p 
< 0,001). 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Perumpail B.J, et al. Clinical 
epidemiology and disease burden of 
nonalcoholic fatty liver disease. World J 
Gastroenterol. 2017;23(47):p.8263-8276. 
doi: 10.3748/wjg.v23.i47.8263. 
2. Bellentani S, et al. Epidemiology of non-
alcoholic fatty liver disease. Dig Dis. 
2010;28(1):p.155-61.doi: 
10.1159/000282080. 
3. Vernon G, A Baranova,Younossi Z.M. 
Systematic review: the epidemiology and 
natural history of non-alcoholic fatty 
liver disease and non-alcoholic 
steatohepatitis in adults. Aliment 
Pharmacol Ther.2011;34(3):p.274-
85.doi: 10.1111/j.1365-
2036.2011.04724.x. 
4. Khan R.S, et al. Modulation of Insulin 
Resistance in Nonalcoholic Fatty Liver 
Disease. 2019;70(2):p.711-724. doi: 
10.1002/hep.30429. 
5. Kumashiro N, et al. Cellular mechanism 
of insulin resistance in nonalcoholic fatty 
liver disease. Proc Natl Acad Sci USA. 
2011;108(39):p.16381-5. doi: 
10.1073/pnas.1113359108. 
6. Vuppalanchi R and Chalasani N. 
Nonalcoholic fatty liver disease and 
nonalcoholic steatohepatitis: Selected 
practical issues in their evaluation and 
management. Hepatology. 
2009;49(1):p.306-17. doi: 
10.1002/hep.22603. 
7. WHO khu vực Tây Thái Bình Dương. 
Khuyến nghị về chỉ tiêu phân loại thừa 
cân, béo phì cho cộng đồng các nước 
châu Á năm 2000. 
8. Bộ Y tế. Quyết định số 3087/QĐ-BYT 
Về việc ban hành tài liệu chuyên môn 
“Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị tiền 
đái tháo đường” năm 2020. 
9. Matthews DR, et al. Homeostasis model 
assessment: insulin resistance and beta-
cell function from fasting plasma glucose 
and insulin concentrations in man. 
Diabetologia. 1985;28(7):p.412-9. doi: 
10.1007/bf00280883 
10. Hội Tim mạch học Quốc gia Việt Nam. 
au.indd.pdf. 
11. Phạm Nguyễn Bảo Quân.Siêu âm bụng 
tổng quát. 2010: Nhà xuất bản Y học. 
Tạp chí “Nội tiết và Đái tháo đường” Số 41 - Năm 2020 
117 
12. Lê Thành Lý.Giá trị của chẩn đoán siêu 
âm hai chiều trong gan nhiễm mỡ. 
Trường Đại Học Y-Dược Thành phố Hồ 
Chí Minh; 2001. 
13. De Lusong MAA, et al.Non-alcoholic 
fatty liver disease in the Philippines: 
Comparable with other nations? World 
Journal of Gastroenterology: WJG. 
2008;14(6):p.913.doi:10.3748/wjg.14.913. 
14. Ying Chin L, et al. Risk factors and 
predictors of non-alcoholic fatty liver 
disease in Taiwan. Annals of hepatology. 
2016;10(2):p.125-132. 
https://www.medigraphic.com/cgi-
bin/new 
/resumenI.cgi?IDARTICULO=64494. 
15. Huỳnh Thị Bích Thủy. Nghiên cứu hoạt 
độ transaminase, rối loạn glucose máu, 
lipid máu ở bệnh nhân gan nhiễm mỡ 
không do rượu. Tạp chí Gan mật Việt 
Nam. 2011;p.41-50. 
16. Bugianesi E, et al. Non-alcoholic fatty 
liver disease/non-alcoholic steatohepatitis 
(NAFLD/NASH): treatment. Best 
Practice & Research Clinical 
Gastroenterology. 2004;18(6):p.1105-
1116.doi: 10.1016/j.bpg.2004.06.025. 
17. Chiang, DJ, Pritchard MT,Nagy LE. 
Obesity, diabetes mellitus, and liver 
fibrosis. American Journal of 
Physiology-Gastrointestinal and Liver 
Physiology. 2011;300(5):p.G697-G702. 
doi: 10.1152/ajpgi.00426.2010. 
18. Balkau B, et al. Nine-year incident 
diabetes is predicted by fatty liver 
indices: the French DESIR study.BMC 
gastroenterology. 2010;10(1):p.56. doi: 
10.1186/1471-230X-10-56. 
19. Neuschwander TBA. Hepatic lipotoxicity 
and the pathogenesis of nonalcoholic 
steatohepatitis: the central role of 
nontriglyceride fatty acid metabolites. 
Hepatology. 2010;52(2):p.774-788. doi: 
10.1002/hep.23719. 
20. Reddy J, Sambasiva RM. Lipid 
metabolism and liver inflammation. II. 
Fatty liver disease and fatty acid 
oxidation.American Journal of 
Physiology-Gastrointestinal and Liver 
Physiology. 2006;290(5):p.G852-G858. 
doi: 10.1152/ajpgi.00521.2005. 
21. Hurjui DM, et al. The central role of the 
non alcoholic fatty liver disease in 
metabolic syndrome. The Medical-
Surgical Journal. 2012;116(2):p.425-
431. 
22. Lee YI, Lim YS, Park HS. Colorectal 
neoplasms in relation to non‐alcoholic 
fatty liver disease in Korean women: a 
retrospective cohort study. Journal of 
gastroenterology and hepatology. 
2012;27(1):p.91-95. doi: 10.1111/j.1440-
1746.2011.06816.x. 
23. Rector RS, et al. Non-alcoholic fatty liver 
disease and the metabolic syndrome: an 
update.World journal of 
gastroenterology:WJG.2008;14(2):p.185. 
doi: 10.3748/wjg.14.185. 
24. Trần Thừa Nguyên, Phạm Minh. Nghiên 
cứu rối loạn dung nạp glucose máu trên 
đối tượng cao tuổi bị gan nhiễm mỡ.Hội 
nghị Đái tháo Đường, Nội Tiết và rối 
loạn chuyển hóa miền Trung lần thứ VI. 
2008. 
25. Lomonaco R, et al. Effect of adipose 
tissue insulin resistance on metabolic 
parameters and liver histology in obese 
patients with nonalcoholic fatty liver 
disease. Hepatology. 2012;55(5):p.1389-
1397. doi: 10.1002/hep.25539. 
26. Fabbrini E, Sullivan S, Klein S, Obesity 
and nonalcoholic fatty liver disease: 
biochemical, metabolic, and clinical 
implications. Hepatology. 
2010;51(2):p.679-689. doi: 10.1002/ 
hep.23280. 
27. Hou XH, et al. Non‐alcoholic fatty liver 
disease's prevalence and impact on 
alanine aminotransferase associated with 
metabolic syndrome in the Chinese. 
Journal of gastroenterology and 
hepatology. 2011;26(4):p.722-730. doi: 
10.1111/j.1440-1746.2010.06509.x.