Nhận diện một số vấn đề của công nghiệp dược qua khủng hoảng y tế dịch SARS-COVID-19

11Tạp chí 
Kinh doanh và Công nghệ
Số 07/2020
Dịch viêm đường hô hấp cấp do virus 
corona chủng mới (SARS-COVID-19) 
bùng nổ ở Trung Quốc đã để lại tác động 
chưa từng thấy trong những thập kỷ gần 
đây về y tế không chỉ với riêng quốc gia 
đông dân này, mà còn với cả thế giới. Hơn 
nữa, vụ dịch này còn đang tác động mạnh 
mẽ, sâu sắc, đa diện đến nền kinh tế thế 
giới và bản đồ địa chính trị toàn cầu. 
Về khía cạnh y tế, có thể coi dịch 
SARS-COVID-19 là một cuộc khủng 
hoảng về sức khỏe trên thế giới khi đến 
ngày 2-3-2020 coronavirus đã lan tràn 
đến 56 quốc gia, vùng lãnh thổ trên 5 
châu lục với 88.366 người nhiễm và 
3.000 ca tử vong. Tốc độ lan truyền đã 
nhanh đến mức mọi số liệu thống kê đêm 
hôm trước đến sáng hôm sau đã trở thành 
lạc hậu. Mặc dù, Tổng Giám đốc và các 
chuyên gia hàng đầu của Tổ chức Y tế thế 
giới (WHO) đang còn rất dè dặt về việc 
công bố đây là một đại dịch, nhưng trên 
phương tiện truyền thông thế giới, các nhà 
phân tích chính sách và chuyên gia y học 
không ngần ngại sử dụng từ “Pandemic” 
(đại dịch). Công nghiệp dược và trang 
thiết bị y tế có nhiệm vụ cung cấp thuốc 
men, trang thiết bị cũng đang chịu những 
tác động chưa từng có trong ba bốn thập 
niên gần đây về nhiều phương diện. 
Khả năng nghiên cứu - phát triển 
(R&D) các thuốc mới và vacxin mới 
cũng không theo kịp sự biến chủng của 
vi khuẩn, sự kháng lại các thuốc đã có 
NHẬN DIỆN MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CÔNG NGHIỆP DƯỢC
QUA KHỦNG HOẢNG Y TẾ DỊCH SARS-COVID-19
PGS.TS. Lê Văn Truyền *
Tóm tắt: Dịch Sars-Covid-19 bùng phát tại Trung Quốc, có nguy cơ lan truyền 
nhanh trên thế giới. Vấn đề thuốc điều trị, vác-xin phòng dịch đang là vấn đề của nhiều 
quốc gia. Bài viết nhận diện tình hình, xu thế phát triển của dịch và thực tế cung ứng, 
sản xuất thuốc điều trị và vác-xin phòng dịch hiện nay, gợi mở việc kết hợp giữa y, 
dược hiện đại với y, dược học cổ truyền.
Từ khóa: Sars, covid, virus, corona, y học cổ truyền, dược học cổ truyền, Trung y.
Abstract: The Sars-Covid-19 epidemic broke out in China, potentially spreading 
rapidly around the world. The problem of treatment drug, preventive vaccines is a 
problem of many countries. The paper identifies the situation, the development trend 
of the epidemic and the actual supply, manufacture of curative medicine and vaccines 
against epidemics at present, suggesting a combination of modern medicine and 
pharmacy with traditional medicine and pharmacy.
Keywords: Sars, covid, viruses, corona, traditional medicine, traditional pharmacy, 
chinese medicine.
* Chuyên gia cao cấp dược học, Chủ nhiệm Khoa Dược, 
 Trường ĐH KD&CN Hà Nội.
12Tạp chí 
Kinh doanh và Công nghệ
Số 07/2020
(trường hợp kháng kháng sinh của các 
chủng vi khuẩn) và sự biến chủng của 
virus mà SARS-COVID-19 là một trường 
hợp điển hình. Trong bài khai mạc tại một 
Hội nghị quốc tế gần đây, Peter Marks, 
Giám đốc Trung tâm Đánh giá và Nghiên 
cứu thuốc sinh học của Cơ quan Quản lý 
thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (US 
FDA), đã phát biểu: “Việc nghiên cứu 
phát triển một vacxin không thể ngăn 
chặn được một đại dịch”. Theo ông, việc 
tìm được vacxin để sẵn sàng thử nghiệm 
cũng không thể chỉ trong vài tháng. Điều 
này trái với ý kiến của Larry Kudlow, Chủ 
tịch Hội đồng kinh tế quốc gia của Tổng 
thống Trump, cho rằng các công ty dược 
“có thể tìm ra được một vacxin trong thời 
gian ngắn hơn người ta vẫn nghĩ”.
Về phương diện hóa dược, Tập đoàn 
Dược phẩm Gilead (Hoa Kỳ) chuyên 
nghiên cứu sáng chế và sản xuất các hóa 
dược kháng virus đang hy vọng hoạt chất 
remdesivir có khả năng chống lại được 
coronavirus và đang được thử nghiệm lâm 
sàng ở Trung Quốc và Hoa kỳ. Các hoạt 
chất favipiravir (Zhejiang, Trung Quốc), 
umefenovir (OTCPharm, Nga) cũng đang 
được thử nghiệm. Tuy nhiên, với quy trình 
thử nghiệm lâm sàng 4 giai đoạn cực kỳ 
nghiêm ngặt và kéo dài trên một số bệnh 
nhân tình nguyện, các thuốc này chưa thể 
đưa ra thị trường một cách cấp tốc, bỏ qua 
một số giai đoạn thử nghiệm, đặc biệt là 
để xác định các tác dụng phụ có hại của 
thuốc khi sử dụng trong ngắn hạn cũng 
như lâu dài. 
Marks cũng đề cập một nguy cơ khác 
liên quan đến dịch coronavirus là “chuỗi 
cung ứng dược phẩm toàn cầu sẽ bị phá 
vỡ vì lý do các hóa chất cơ bản (basic 
chemicals) dùng để tổng hợp các dược 
chất (active pharmaceutical ingredient: 
API) đều do Trung Quốc sản xuất”. 
Ngày 25/2/2020, tại cuộc họp của Bộ 
Y tế Hoa Kỳ về chủ đề kiểm soát dịch 
coronavirus, Thanh tra Stephen Hahn 
(FDA Hoa Kỳ) cảnh báo: “Việc bùng 
phát dịch coronavirus sẽ tác động đến 
chuỗi cung ứng dược phẩm, kể cả việc sẽ 
thiếu hụt các thuốc thiết yếu ở Hoa Kỳ”. 
Thượng nghị sĩ Josh Hawley đã gửi cho 
FDA một bức thư bày tỏ lo ngại về việc 
bùng phát dịch coronavirus sẽ đe dọa sự 
thiếu hụt khoảng 150 thuốc kê đơn, trong 
đó có các thuốc kháng sinh, thuốc generic 
và biệt dược không thể tìm thấy sản phẩm 
thay thế trên thị trường. Josh Hawley 
cũng yêu cầu FDA Hoa kỳ có biện pháp 
cấp bách để đảm bảo thuốc và trang thiết 
bị y tế chất lượng cao cho nhân dân trong 
trường hợp xảy ra các khủng hoảng y tế.
Vấn đề cung ứng thuốc có khả năng sẽ 
trầm trọng hơn khi một số quốc gia có khả 
năng R&D và cung cấp dược phẩm bắt 
đầu có động thái hạn chế xuất khẩu. Mặc 
dù chưa phải là quốc gia có nhiều người 
nhiễm covid-19, Chính phủ Anh đang 
chuẩn bị để đối phó với sự bùng phát dịch 
thông qua một loạt các biện pháp, trong 
đó có việc Cơ quan Kiểm soát dược phẩm 
và các sản phẩm y tế (MHRA: Medicines 
and Healthcare Products Regulatory 
Agency) đã ban hành một danh mục các 
dược phẩm bị cấm xuất khẩu song song 
(parallel export). Trong danh mục này 
có hai dược phẩm bổ sung đáng chú ý: 
thuốc kết hợp liều cố định lopinavir + 
ritonavir (FDC lopinavir/ritonavir) và 
cloroquin phosphat, đang được Bộ Khoa 
học - Công nghệ Trung Quốc và WHO 
coi là những dược phẩm tiềm năng chống 
lại coronavirus. Việc cấm xuất khẩu song 
song hai dược phẩm nói trên bắt đầu có 
hiệu lực từ ngày 26/2/2020.
Ấn Độ được coi là quốc gia có nền công 
nghiệp dược phẩm, đặc biệt là sản xuất các 
13Tạp chí 
Kinh doanh và Công nghệ
Số 07/2020
thuốc generic, thuộc nhóm hàng đầu thế 
giới, cũng đang cảm nhận ngày càng rõ 
các rủi ro gây ra bởi dịch coronavirus bùng 
phát ở Trung Quốc. Nguy cơ trước mắt của 
công nghiệp dược Ấn Độ là sự gián đoạn 
nguồn cung nguyên liệu từ Trung Quốc do 
dịch đã làm ngừng trệ nhiều ngành sản xuất 
của quốc gia từng được coi là “công xưởng 
số 1 của thế giới”. Với nhiều lý do, trong 
đó có lý do giảm chi phí, hạ giá thành, các 
nhà máy dược phẩm của Ấn Độ chỉ dự trữ 
nguyên liệu cho sản xuất trong khoảng 3-4 
tháng. Nếu dịch coronavirus ở Trung Quốc 
không được khống chế và nền sản xuất 
không sớm được khôi phục trở lại, thì thiếu 
nguyên liệu cho sản xuất dược phẩm của 
Ấn Độ là nguy cơ hiển hiện. Mặt khác, việc 
đứt nguồn cung nguyên liệu sẽ làm cho giá 
đầu vào tăng, chi phí sản xuất và giá thành 
dược phẩm tăng. Trong điều kiện chính 
phủ quản lý giá thuốc chặt chẽ, lợi nhuận 
của công nghiệp dược sẽ giảm sút và tác 
động lâu dài đến tái đầu tư phát triển.
Hội đồng Xúc tiến xuất khẩu thuốc 
(Pharmexil) của Ấn Độ cho biết: “Giá 
nguyên liệu paracetamol đã tăng 250-300 
Rupee/kg lên 400-450 Rupee/kg. Tương 
tự, giá montelukast natri cũng tăng đến 
52.000-58.000 Rupee/kg so với 33.000-
38.000 Rupee/kg vài tháng trước. Theo 
số liệu của Cơ quan Quản lý dược Ấn 
Độ, 57 nguyên liệu, gồm các kháng sinh 
thiết yếu, vitamin, hormon steroid, sẽ 
cạn kiệt, nếu dịch coronavirus ở Trung 
Quốc kéo dài. Danh mục này bao gồm: 
azithromycin, amoxicillin, ofloxacin, 
metronidazole, các vitamin B12, B1, B6, 
E, progesteron, atorvastatin và các thuốc 
tim mạch, Một số nguyên liệu dược, 
đặc biệt là các kháng sinh, Ấn Độ phụ 
thuộc vào Trung Quốc đến 90%. Theo 
Sudarshan, Tổng Thư ký Liên đoàn Dược 
phẩm Ấn Độ, “Năm 1991, nguyên liệu 
dược Trung Quốc chỉ chiếm khoảng 3% 
nguồn nguyên liệu dược nhập khẩu của 
Ấn Độ. Nhưng, do chuyển hướng sang 
sản xuất thành phẩm, nên Ấn Độ bắt đầu 
mua nguyên liệu dược giá rẻ của Trung 
Quốc và điều này đã trở thành vấn đề an 
ninh y tế”. Năm 2018, Chính phủ Ấn Độ 
đã thành lập một Ủy ban chuyên trách 
(taskforce) để nghiên cứu phục hồi nền 
sản xuất nguyên liệu dược của Ấn Độ. 
Niti Aayog, Cố vấn cao cấp của chính phủ 
Ấn Độ, đề nghị tổ chức một cuộc họp cấp 
cao giữa chính phủ với các công ty dược 
phẩm hàng đầu ở Ấn Độ, như Dr. Reddy, 
Lupin, Glenmark, Mylan, Zydus, Pfizer 
và Biocons, để thảo luận các phương án 
giảm phụ thuộc vào công nghiệp nguyên 
liệu dược Trung Quốc.
Trong khi nền công nghiệp dược thế 
giới đang lúng túng và chậm trễ trong 
việc tìm ra các vacxin và hóa dược kháng 
coronavirus, thì Trung Quốc, nơi bùng phát 
dịch – một quốc gia có nền y học cổ truyền 
hàng ngàn năm – đã sớm quyết đoán áp 
dụng chính sách kết hợp Trung y, Trung 
dược với y học hiện đại trong điều trị 
bênh nhân nhiễm coronavirus. Với tựa đề 
“Trung Quốc sử dụng nền y học cổ truyền 
3.000 năm lịch sử cho bệnh nhân covid”, 
New Straits Times (Singapore) ngày 
1/3/2020 dẫn tin của Hãng Bloomberg 
ngày 18/2/2020 cho biết, theo công bố của 
Giám đốc Sở Y tế Hồ Bắc, các bệnh viện 
ở Vũ Hán đã kết hợp Trung y với y học 
hiện đại để điều trị trên 50% bệnh nhân 
nhiễm covid và đã có một số kết quả tích 
cực. Khoảng 2.200 bác sĩ và chuyên gia 
Trung y hàng đầu đã được điều tới Hồ Bắc 
để nghiên cứu và điều trị bệnh nhân.
Ngày 13/2/2020, Cơ quan Kiểm soát 
dịch bệnh Hồ Bắc đã ban hành thông 
báo về “Tăng cường kết hợp phòng và 
kiểm soát viêm phổi do coronavirus 
14Tạp chí 
Kinh doanh và Công nghệ
Số 07/2020
trên cơ sở Trung y”, đồng thời công bố 
4 công thức Trung dược được phép áp 
dụng trong điều trị. Một trong 4 công 
thức được gọi là “Công thức số 4” gồm 
13 vị thuốc, trong đó có: bạch đậu khấu 
(Cardamom), cam thảo (Licorice), thược 
dược (Dahlia), Phác đồ điều trị kết hợp 
với Trung y, Trung dược nhằm giảm sốt, 
ho, chán ăn, nôn và buồn nôn, tiêu chảy 
và khó thở, mệt mỏi, Tong Xiaolin, 
Viện sĩ Hàn lâm khoa học Trung Quốc, 
Trưởng nhóm nghiên cứu điều trị của 
Cục Trung y - Trung dược Trung Quốc, 
cho rằng các phương pháp điều trị không 
dùng thuốc, như châm cứu, giác hơi, cạo 
gió (scaping), cũng giúp bệnh nhân hồi 
phục nhanh hơn sau khi xuất viện.
Cũng cần nhấn mạnh rằng, trong dịch 
SARS năm 2002, Trung Quốc đã nghiên 
cứu sử dụng Trung y, Trung dược. Công 
trình “Nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng 
phương pháp điều trị kết hợp y học cổ 
truyền Trung Hoa với y học hiện đại” đã 
được công bố tại Hội nghị chuyên gia 
quốc tế của WHO “Đánh giá và phân tích 
các báo cáo lâm sàng về kết hợp y học 
cổ truyền và y học hiện đại để điều trị 
SARS” (Bắc Kinh, 8-10/10/2003).
Hàn Quốc là một quốc gia có nền y 
học cổ truyền khá lâu đời. Tại cuộc họp 
ngày 19/1/2020, Choi Hyuk-young, Chủ 
tịch Hiệp hội y học Hàn Quốc (AKOM: 
Association of Korean Medicine), cho 
biết AKOM sẽ thành lập nhóm đặc nhiệm 
(taskforce) để soạn thảo Hướng dẫn điều 
trị bằng y học cổ truyền đối với viêm 
phổi bởi coronavirus. Bộ trưởng Y tế Hàn 
Quốc Park Neung Hoo nói sẽ xem xét sự 
cần thiết của Hướng dẫn điều trị bằng y 
học cổ truyền./.
Tài liệu tham khảo
[1] Teena Thacker, Covid-19 Impact: Pharma companies feel the pain as prices 
of key inputs shoot up, The Economic Times, February 29, 2020.
[2] Amitendu Palit, Viral Threat: Indian pharma catches China’s COVID sickness, 
Financial Express, February 27, 2020.
[3] Patralekha Chatterjee, India Pharma threatened by Covid-19 shutdown in 
China, The Lancet, February 29, 2020.
[4] Janet Beal, UK bans parallel export of two COVID-19 treatment candidates to 
protect national supply, HIS Markit, February 26, 2020.
[5] COVID-19 to Affect Pharma Companies as Prices of Key Inputs Shoot Up, 
Chemical Industry Digest, Sunday, March 1, 2020 . 
[6] Sharon Bergley, Administration, lawmakers weigh in as COVID-19 concerns 
grow in the U.S., Bioworld, February 28, 2020.
[7] New Straits Times (Singapore), China using 3,000-year-old traditional 
medicine on Covid-19 . patients, March 1, 2020.
8] WHO, SARS: Clinical trials on Treatment Using a Combination of Traditional 
Chinese Medicine and Western Medicine, Report of the WHO International Expert 
Meeting to review and analyse clinical reports on combination treatment for SARS, 
8-10 October 2003, Beijing, People’s Republic of China.
[9] Kim Eun-young, Oriental medicine group to make treatment guidelines on 
new coronavirus, Korea Biomedical Review, January 30, 2020.