Nhân 5 trường hợp gãy xương bàn ii bàn chân do mỏi của quân nhân tại trường Đại học Nguyễn Huệ

TRAO ĐỔI HỌC TẬP 
89
NHÂN 5 TRƯỜNG HỢP GÃY XƯƠNG BÀN II BÀN CHÂN DO 
MỎI CỦA QUÂN NHÂN TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGUYỄN HUỆ
Trần Đức Tài1, Đỗ Hữu Lương1, Nguyễn Hà Ngọc1, 
Lê Tuấn Dũng1, Nguyễn Thành Trung1
 TÓM TẮT
Gãy do mỏi hay còn gọi gãy stress là thể gãy hay gặp ở vận động viên và quân 
nhân, đây là một thương tổn khó chẩn đoán và chiếm tỉ lệ ít. Chúng tôi báo cáo 5 trường 
hợp là quân nhân, đang theo học tại trường đại học Nguyễn Huệ, đến khám tại bệnh 
viện Quân Y 175 với triệu chứng đau bàn chân sau khi hành quân hoặc tập luyện cường 
độ cao. Trong đó 4 trường hợp được điều trị bảo tồn và 1 trường hợp phẫu thuật. Hiện 
tại sau 12 tháng, 5 trường hợp trên hồi phục tốt, không đau, quay lại tham gia các hoạt 
động thể thao và huấn luyện.
FIVE CASES REPORT: STRESS FRACTURE IN METACARPAL TWO 
OF SOLIDER FOOT IN NGUYEN HUEUNIVERSITY
SUMMARY
Stress fracture is one kind of fractures which is common in athletes and soldiers, 
but the diagnosis and treatment are controversial. We reported five soldiers who were 
students in Nguyen Hue university. All soldiers got same symptom: foot pain after hard 
training or marching. In five patients, four cases had non-operative treatment, one 
underwent surgery. At that time, after 12 months, they recover with excellent results: no 
pain, eager to come back to their sports and training program.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Gãy xương do stress được bác sĩ 
quân y người Đức Breithaupt mô tả lần 
đầu tiên vào năm 1855. Gãy stress là gãy 
xương do việc lặp đi lặp lại tải trọng tại 
một vị trí nhiều lần. Triệu chứng lâm sàng 
1 Bệnh viện Quân y 175
Người phản hồi (Corresponding): Trương Tâm Thư ([email protected])
Ngày nhận bài: 12/8/2018, ngày phản biện: 25/8/2018
Ngày bài báo được đăng: 30/9/2018
TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 17 - 3/2019
90
nghèo nàn: Bệnh nhân không có tiền sử 
chấn thương, đau khu trú tại vị trí gãy, có 
khi mơ hồ, đau tăng lên sau khi hoạt động 
thể chất kèm theo sưng nề tại vùng gãy, 
ấn đau nhẹ. Về cận lâm sàng chẩn đoán 
dựa vào XQ thường, CT, MRI, và xạ hình 
xương, trong đó MRI và xạ hình xương có 
độ nhạy và độ đặc hiệu rất cao. [1], [11] 
Nhưng trong một vài tuần đầu tiên XQ 
thường rất khó phát hiện nên phải căn cứ 
vào các biện pháp cận lâm sàng có giá trị 
cao như MRI, xạ hình xương. [5] Do đó 
việc chẩn đoán còn khó khăn, thậm chí bỏ 
sót tổn thương vì nhiều trường hợp đến 
sớm chỉ thấy được tổn thương trên MRI 
hoặc xạ hình xương nhưng tại cơ sở quân 
y đơn vị thì trang bị còn chưa đầy đủ.
Gãy stress gặp ở nhiều vị trí, ở chi 
trên hay gặp ở: xương thuyền, xương bàn 
tay, xương trụ, xương cánh tay, xương bả 
vai, xương đòn, xương sườn mặc dù không 
phổ biến nhưng đều được nhắc tới trong y 
văn và có báo cáo trên thế giới. [2], [3]
Chi dưới hay gặp gãy do mỏi hơn 
chi trên [12] và các vị trí hay gặp là cổ 
xương đùi, thân xương đùi, xương chày, 
xương mác, xương ghe, cổ xương sên, 
xương bàn ngón trong đó xương chày hay 
gặp với tỉ lệ nhiều nhất. [5], [10]
Năm bệnh nhân trong nghiên cứu 
của chúng tôi đều bị gãy xương do mỏi tại 
xương bàn II sau một đợt huấn luyện dài 
ngày.
Hình 1: Hình ảnh gãy xương bàn 2 do stress trên XQ.
TRAO ĐỔI HỌC TẬP 
91
CA LÂM SÀNG
Họ và tên Tuổi Giới Chân Năm 
học
Bệnh sử Điều trị
Lê Phước T. 21 Nam T Năm 3 Sau hành quân Bảo tồn
Tô Duy T. 20 Nam T Năm 2 Sau huấn luyện Bảo tồn
Trần Hải H. 19 Nam T Năm 1 Sau huấn luyện Bảo tồn
Vũ Đức T. 22 Nam P Năm 4 Sau hành quân Phẫu thuật
Nguyễn Minh Q. 19 Nam P Năm 1 Sau huấn luyện Bảo tồn
5 quân nhân tại trường đại học 
Nguyễn Huệ, bị gãy thân xương bàn II ở 
bàn chân, được điều trị tại bệnh viện Quân 
Y 175.
Các bệnh nhân đều bị gãy xương 
sau đợt huấn luyện dã ngoại, hoạt động thể 
lực cường độ cao và kéo dài.
Triệu chứng ban đầu là đau mỏi 
vùng bàn chân. Đau vùng ngón I, II bàn 
chân, đau tăng khi đi lại vận động nhiều, 
giảm khi nghỉ ngơi. Có thể sưng nề bầm 
tím nhẹ vùng da bàn chân.
Các bệnh nhân được khám và chụp 
Xquang, phát hiện gãy xương bàn II bàn 
chân. Tất cả bệnh nhân được hẹn tái khám 
định kì để kiểm tra khả năng liền xương.
Không có bệnh nhân nào có bệnh 
lý mạn tính kèm theo như rối loạn chuyển 
hóa, loãng xương..
 KẾT QUẢ
Có 4 BN gãy rạn di lệch ít, được 
điều trị bảo tồn, và liền xương sau 4 – 6 
tuần. Phục hồi chức năng bình thường. BN 
có thể hoạt động thể lực sau 3 tháng.
TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 17 - 3/2019
92
Hình 2: Hình ảnh liền xương sau điều trị bảo tồn
Có 1 BN gãy di lệch nhiều, BN là sinh viên năm cuối, nhu cầu vận động cao và 
liên tục, phải tham gia hành quân cuối khóa nên đã được kết xương bằng nẹp vít. Vết mổ 
liền tốt, liền xương sau 8 tuần. Đã tham gia sinh hoạt và hoàn tất đợt huấn luyện diễn 
tập cuối khóa.
Hình 3: XQ sau mổ của bệnh nhân Vũ Đức T.
 BÀN LUẬN
Gãy xương bàn II do mỏi là loại 
gãy xương liên quan đến hoạt động thể 
lực liên tục. Đã có nhiều báo cáo về gãy 
do mỏi trong hoạt động thể thao[1], [4], 
[8], [9], [12] còn trong nghiên cứu của 
chúng tôi là hoạt động quân sự. Đặc biệt 
đối với quân nhân là học viên, hoạt động 
hành quân là hoạt động huấn luyện thường 
xuyên. Với nhóm nguy cơ cao là tân binh 
TRAO ĐỔI HỌC TẬP 
93
do việc thay đổi môi trường và huấn luyên 
nghiêm khắc, đặc biệt học viên năm 3 và 
4 phải hành quân với quãng đường dài 
(>60km/đợt huấn luyện).
Việc phát hiện gãy xương gặp khó 
khăn, vì triệu chứng không rõ ràng, BN chỉ 
đau tức vùng bàn chân, chân sưng nề. Dễ 
nhầm lẫn với sự mệt mỏi của hoạt động 
thể lực kéo dài. Chỉ phát hiện khi đã nặng, 
được đưa vào viện chụp Xquang mới phát 
hiện. Nếu không phát hiện và điều trị kịp 
thời có thể dẫn đến gãy hoàn toàn, không 
liền xương, gãy tái phát và cần can thiệp 
ngoại khoa. [5] Bên cạnh đó hình ảnh gãy 
do mỏi dễ nhầm lẫn với bệnh lý u xương 
bàn nếu không khai thác kĩ bệnh sử, và 
chỉ dựa vào hình ảnh XQ đơn thuần, do 
đó việc thăm khám kĩ và làm thêm các xét 
nghiệm cao (MRI, xạ hình xương) để chẩn 
đoán là cần thiết.
Điều trị chủ yếu là bảo tồn, bằng 
bất động bó bột không cho tỳ nén trong 
4-6 tuần. [10], [11] Những trường hợp 
nặng và có nhu cầu vận động cao thì có 
thể cân nhắc chỉ định mổ kết xương cho 
bệnh nhân tập vận động sớm. Trong số 5 
bệnh nhân chúng tôi có 1 trường hợp cơ 
chế chấn thương không rõ ràng, đến với 
triệu chứng đau nhẹ, bệnh nhân vẫn đi lại 
được và trước đó có hành quân rèn luyện 
chuẩn bị diễn tập cuối khóa. Trường hợp 
này chúng tôi đã mổ kết xương nẹp vít cho 
bệnh nhân để cho bệnh nhân sớm quay 
lại học tập và hoàn thành huấn luyện cuối 
khóa, BN có kết quả tốt, đã quay lại tháo 
phương tiện kết xương.
Tiên lượng phục hồi tốt với các 
trường hợp phát hiện sớm và điều trị bảo 
tồn. Phục hồi chức năng phụ thuộc vào tổn 
thương. Khuyến cáo tập phục hồi bằng đi 
bộ có mang giày đế cứng. Đối với BN có 
phẫu thuật thì thời gian lâu hơn. Tuy nhiên 
việc phục hồi hoàn toàn về thể lực có thể 
mất đến hàng năm.
Các biện pháp dự phòng là tập 
luyện với cường độ tăng dần từ thấp lên 
cao, có thời gian nghỉ ngơi hợp lý vì gãy 
do mỏi hay gặp ở các quân nhân hoặc vận 
động viên có hoạt động quãng đường trên 
40km/tuần. [11]
Dinh dưỡng đóng vai trò quan 
trọng trong phòng chống gãy stress. Trong 
đó Vitamin D và Calci có vai trò vô cùng 
quan trọng. Vitamin D có vai trò ngoài 
chức năng làm dung môi cho Calci, còn 
có vai trò mạnh mẽ đối với sức khỏe của 
xương và ngăn ngừa các nguy cơ gãy 
xương. Nghiên cứu của tác giả Lappe 
dùng Canxi với liều 2000 mg/ngày và 800 
UI/ngày của vitamin D có tác dụng rõ rệt 
giảm nguy cơ gãy do mỏi. [6] Vì vậy phải 
có chế độ ăn đầy đủ cụ thể bổ sung 2 loại 
khoáng chất này cho từng giai đoạn huấn 
luyện. [7] 
Ngoài ra còn có thể bổ sung nhóm 
thuốc biphosphonate (chống loãng xương) 
cũng có giá trị trong việc phòng ngừa gãy 
TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 17 - 3/2019
94
do mỏi. [11]
Do số liệu chúng tôi còn ít, thời 
gian theo dõi chưa dài, nên kết quả thu 
được còn nhiều hạn chế. Chúng tôi sẽ tiếp 
tục theo dõi và nghiên cứu thêm.
 Kết luận
Gãy xương bàn II do mỏi là thể 
loại gãy gặp ở những trường hợp hoạt 
động gây tải trọng lên một vị trí thường 
xuyên. Cơ chế do lực vi thể lặp đi lặp lại. 
Việc chẩn đoán sớm là khó khăn dễ nhầm 
lẫn và bỏ sót. Điều trị chủ yếu là bảo tồn, 
bó bột 4-6 tuần. Phát hiện sớm sẽ cho kết 
quả điều trị rất tốt và tránh được các biến 
chứng như không liền xương, gãy hoàn 
toàn,
Công tác điều chỉnh kế hoạch 
luyện tập rất quan trọng trong việc phòng 
ngừa gãy do mỏi do đó cần xây dựng 
chương trình huấn luyện phù hợp cho các 
tân binh nên từ thấp đến cao. 
Kết hợp có thực đơn dinh dưỡng 
hợp lý, phù hợp với từng giai đoạn huấn 
luyện, đặc biệt lưu ý đến Calci và Vitamin 
D. Cần bổ sung 2 loại vitamin này trước, 
trong và sau từng đợt huấn luyện có cường 
độ cao như hành quân dài ngày bằng đường 
ăn hoặc uống với liều lượng. Có thời gian 
nghỉ ngơi đầy đủ để cơ thể phục hồi.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Asano L. Y., Duarte A., 
Jr., Silva A. P., et al. (2014), “Stress 
fractures in the foot and ankle of 
athletes”, Rev Assoc Med Bras (1992), 
60(6), 512-7, 
gov/pubmed/25650848.
2. Balius R., Pedret C., 
Estruch A., et al. (2010), “Stress 
fractures of the metacarpal bones 
in adolescent tennis players: a case 
series”, Am J Sports Med, 38(6), 1215-
20, 
pubmed/20212101.
3. Bespalchuk A., Okada K., 
Nishida J., et al. (2004), “Stress fracture 
of the second metacarpal bone”, Skeletal 
Radiol, 33(9), 537-40, 
nlm.nih.gov/pubmed/15224173.
4. Corrarino J. E. (2012), 
“Stress fractures in runners”, Nurse 
Pract, 37(6), 18-28, 
nlm.nih.gov/pubmed/22546779.
5. Kaeding C. C., Yu J. R., 
Wright R., et al. (2005), “Management 
and return to play of stress fractures”, 
Clin J Sport Med, 15(6), 442-
7, 
pubmed/16278549.
6. Lappe J., Cullen D., 
Haynatzki G., et al. (2008), “Calcium 
and vitamin d supplementation 
decreases incidence of stress fractures 
in female navy recruits”, J Bone Miner 
Res, 23(5), 741-9, 
nlm.nih.gov/pubmed/18433305.
TRAO ĐỔI HỌC TẬP 
95
7. Larson-Meyer D. E., 
Willis K. S. (2010), “Vitamin D and 
athletes”, Curr Sports Med Rep, 9(4), 
220-6, 
pubmed/20622540.
8. Murakami Y. (1988), 
“Stress fracture of the metacarpal in a 
adolescent tennis player”, Am J Sports 
Med, 16(4), 419-20, 
nlm.nih.gov/pubmed/3189670.
9. Muramatsu K., Kuriyama 
R. (2005), “Stress fracture at the base 
of second metacarpal in a soft tennis 
player”, Clin J Sport Med, 15(4), 
279-80, 
pubmed/16003045.
10. Orava S., Puranen J., Ala-
Ketola L. (1978), “Stress fractures 
caused by physical exercise”, Acta 
Orthop Scand, 49(1), 19-27, 
ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/654891.
11. Patel D. S., Roth M., Kapil 
N. (2011), “Stress fractures: diagnosis, 
treatment, and prevention”, Am Fam 
Physician, 83(1), 39-46, 
ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21888126.
12. Tins B. J., Garton M., 
Cassar-Pullicino V. N., et al. (2015), 
“Stress fracture of the pelvis and 
lower limbs including atypical femoral 
fractures-a review”, Insights Imaging, 
6(1), 97-110, 
gov/pubmed/25448537.