Nghiên cứu tổng hợp và đặc trưng hóa lí của bột nanocomposit hydroxyapatit/chitosan

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1059.2016-0011 
Natural Sci. 2016, Vol. 61, No. 4, pp. 66-72 
This paper is available online at  
Ngày nhận bài: 26/12/2015. Ngày nhận Ďăng: 16/3/2016. 
Tác giả liên lạc: Lê Thị Duyên, Ďịa chỉ e-mail: lethiduyenmdc@yahoo.com 
66 
NGHIÊN CỨU TỔNG HỢP VÀ ĐẶC TRƢNG HÓA LÍ 
CỦA BỘT NANOCOMPOSIT HYDROXYAPATIT/CHITOSAN 
Lê Thị Duyên1, Đỗ Thị Hải1, Phạm Tiến Dũng1, Cao Thị Hồng2, 
Nguyễn Thu Phƣơng2 và Đinh Thị Mai Thanh2 
1
Khoa khoa học cơ bản, Trường Đại học Mỏ - Địa Chất 
2
Viện Kĩ thuật Nhiệt đới, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam 
Tóm tắt: Bột nanocomposit hydroxyapatit/chitosan (n-HAp/ChS) Ďƣợc tổng hợp bằng phƣơng 
pháp kết tủa hóa học từ dung dịch Ca(NO3)2 0,5M, (NH4)2HPO4 0,3M trong dung môi nƣớc và 
chitosan 5%/axit axetic 2%, pH Ďƣợc Ďiều chỉnh bằng dung dịch NH3 28%. Các phƣơng pháp phổ 
hồng ngoại, nhiễu xạ tia X, kính hiển vi Ďiện tử quét Ďƣợc sử dụng Ďể nghiên cứu Ďặc trƣng hóa lí 
của bột n-HAp/ChS. Kết quả nghiên cứu các yếu tố ảnh hƣởng Ďến quá trình tổng hợp bột 
n-HAp/ChS cho thấy, Ďiều kiện thích hợp Ďể tổng hợp: tỉ lệ Ca/P ban Ďầu là 10/6, pH = 10 - 11, 
nhiệt Ďộ phòng (300C). Hiệu suất tổng hợp Ďạt 98%. Bột n-HAp/ChS tạo thành có các nhóm chức 
Ďặc trƣng của HAp và chitosan, có dạng hình trụ với kích thƣớc hạt trung bình 17 × 30 nm. 
Từ khóa: Tổng hợp, nanocomposit hydroxyapatit/chitosan, kết tủa hóa học. 
1. Mở đầu 
Trong những năm gần Ďây, hƣớng nghiên cứu về hydroxyapatit, Ca10(PO4)6(OH)2 (viết tắt là 
HAp), Ďƣợc nhiều tác giả quan tâm và Ďịnh hƣớng ứng dụng vào nhiều lĩnh vực: y sinh, dƣợc học và 
môi trƣờng. HAp tổng hợp có cấu trúc và Ďặc tính sinh học tƣơng tự nhƣ HAp tự nhiên (là thành phần 
chính của xƣơng, răng và mô cứng của ngƣời và Ďộng vật có vú). Vì vậy, HAp tổng hợp có hoạt tính 
và Ďộ tƣơng thích sinh học cao, là hợp chất không gây Ďộc, không gây dị ứng cho cơ thể ngƣời và có 
tính sát khuẩn cao. Tuy nhiên, sử dụng HAp nguyên chất có những hạn chế do tính chất cơ lí kém. 
Nhƣợc Ďiểm này của HAp Ďã Ďƣợc các nhà khoa học nghiên cứu và khắc phục bằng cách pha tạp HAp 
với một số nguyên tố vi lƣợng có mặt trong cơ thể ngƣời: Mg2+, Na+, K+, Zn2+ làm tăng hoạt tính sinh 
học và tăng Ďộ bền cơ lí [1-3] hoặc tạo nên vật liệu tổ hợp (composit) của HAp với các polyme nhƣ: 
polylactic axit, colagen, chitosan, chitin, polyetylen v.v... không những dùng làm vật liệu sinh học tốt 
hơn mà còn tăng khả năng hấp phụ một số chất lên bề mặt so với HAp. Các vật liệu composit này Ďã 
Ďƣợc nghiên cứu tổng hợp bằng các phƣơng pháp khác nhau và bên cạnh những ứng dụng trong y sinh 
còn Ďƣợc ứng dụng xử lí một số chất gây ô nhiễm trong môi trƣờng nƣớc nhƣ: Cu2+, Pb2+, Cd2+, Co2+, 
Ni
2+
, Fe
3+
,Cr
6+
, AsO4
3-
, F
-
, [4-8]. Trong số các polyme nói trên, chitosan (ChS) là một polyme tự 
nhiên, là dạng deacetylate của chitin - chất Ďƣợc chiết tách từ mai mực, vỏ tôm. Chitosan chuyển hóa 
trong cơ thể ngƣời thành những hợp chất không Ďộc, không gây hại cho sức khỏe con ngƣời. 
Trên thế giới, Ďã có một số công trình công bố về tổng hợp bột n-HAp/ChS, tuy nhiên các tác giả 
chƣa khảo sát chi tiết các yếu tố ảnh hƣởng Ďến quá trình tổng hợp. Trong nƣớc, chƣa có công trình 
nào công bố về tổng hợp bột n-HAp/ChS. Bài báo này trình bày kết quả nghiên cứu ảnh hƣởng của 
một số yếu tố Ďến quá trình tổng hợp và tìm Ďiều kiện thích hợp Ďể tổng hợp bột n-HAp/ChS bằng 
phƣơng pháp kết tủa hóa học, một phƣơng pháp Ďơn giản, hiệu quả, Ďƣợc sử dụng rộng rãi trong các 
phòng thí nghiệm. 
Nghiên cứu tổng hợp và đặc trưng hóa lí của bột nanocomposit hydroxyapatit/chitosan 
67 
2. Nội dung nghiên cứu 
2.1. Thực nghiệm 
Bột n-HAp/ChS Ďƣợc tổng hợp bằng phƣơng pháp kết tủa hóa học, Ďi từ Ca(NO3)2, (NH4)2HPO4 
trong dung môi nƣớc và chitosan trong axit axetic 2% theo sơ Ďồ phản ứng sau: 
10Ca
2+
 + 6PO4
3-
 + 2OH
-
 + Chitosan → Ca10(PO4)6(OH)2/Chitosan (1) 
Dung dịch (NH4)2HPO4 0,3M Ďƣợc bổ sung vào dung dịch Ca(NO3)2 0,5M và chitosan 5%/axit 
axetic 2% (khối lƣợng chitosan chiếm 50% khối lƣợng n-HAp/chitosan). Trong suốt quá trình phản ứng, 
pH Ďƣợc giữ ổn Ďịnh bằng dung dịch NH3 Ďặc, tốc Ďộ khuấy 800 vòng/phút. Sau khi phản ứng xong, già 
hóa trong 4 giờ, lƣu mẫu trong 18 giờ, mẫu Ďƣợc rửa bằng li tâm với tốc Ďộ 4000 vòng/phút Ďến pH 
trung tính. Sau Ďó mẫu Ďƣợc sấy ở 80oC trong 24 giờ và nghiền trong cối mã não thu Ďƣợc bột 
n-HAp/ChS màu trắng. 
Bột n-HAp/ChS Ďƣợc nghiên cứu các Ďặc trƣng hóa lí bằng phổ hồng ngoại (IR) trên máy 
Thermo Nicolet Ďặt tại Viện Kĩ thuật Nhiệt Ďới Ďể phân tích các nhóm chức Ďặc trƣng trong phân tử. 
Giản Ďồ nhiễu xạ tia X (XRD) trên máy SIEMENS D5000 Ďể xác Ďịnh cấu trúc pha và Ďƣờng kính tinh 
thể của HAp, hình thái học của mẫu Ďƣợc xác Ďịnh bằng kính hiển vi Ďiện tử quét (SEM) S4800 của 
hãng Hitachi tại Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên. 
Từ giản Ďồ nhiễu xạ tia X, có thể tính Ďƣợc Ďƣờng kính tinh thể HAp theo công thức Scherer [9]: 


cosB.
9.0
 D (2) 
trong Ďó: D- Ďƣờng kính tinh thể (nm), - bƣớc sóng (nm); ở Ďây  = 0,15406 nm, B(rad): Ďộ rộng của 
pic tại nửa chiều cao của pic Ďặc trƣng, - góc nhiễu xạ (0), B (rad) Ďƣợc tính từ B(0) theo công thức 
sau: B(rad) = B(
0
) × /180. 
Hiệu suất tổng hợp bột n-HAp/ChS Ďƣợc tính theo công thức: 
TN
LT
m
H(%) 100
m
 (3) 
Trong Ďó: mTN là khối lƣợng n-HAp/ChS cân Ďƣợc từ thực nghiệm; 
 mLT là khối lƣợng n-HAp/ChS tính theo lí thuyết. 
2.2. Kết quả và thảo luận 
2.2.1. Ảnh hƣởng của tỉ lệ Ca/P ban đầu 
 * Giản đồ nhiễu xạ tia X 
Hình 1 mô tả giản Ďồ nhiễu xạ tia X của chitosan, HAp và các mẫu n-HAp/ChS tổng hợp Ďƣợc 
với các tỉ lệ Ca/P ban Ďầu lần lƣợt là: 1/1, 10/6, 10/3, 4/1 và 6/1 ở pH = 10 - 11, nhiệt Ďộ phòng với tốc 
Ďộ nhỏ giọt (NH4)2HPO4 2 mL/phút. Kết quả cho thấy, HAp tồn tại ở dạng tinh thể Ďơn pha, có các pic 
Ďặc trƣng cho pha của HAp (Ďƣa ra ở Bảng 1) còn chitosan tồn tại ở dạng vô Ďịnh hình, có một pic tù ở 
khu vực góc 2θ = 17-22o. 
Ở tất cả các mẫu n-HAp/ChS Ďều có pic tù của chitosan, các pic của HAp trong composit có 
cƣờng Ďộ tƣơng Ďối thay Ďổi Ďáng kể so với HAp chuẩn chứng tỏ chitosan Ďã Ďi vào cấu trúc của HAp. 
Mẫu n-HAp/ChS với tỉ lệ Ca/P là 6/1, trên giản Ďồ X-ray xuất hiện các vạch nhiễu xạ Ďặc trƣng của 
tinh thể HAp, Ďồng thời cũng xuất hiện các vạch nhiễu xạ Ďặc trƣng cho tinh thể CaCO3 với vạch Ďặc 
trƣng cơ bản nhất ở vị trí 29,45o và một vạch Ďặc trƣng khác có cƣờng Ďộ nhỏ hơn ở vị trí 39,49o. Với 
tỉ lệ Ca/P ban Ďầu là 4/1, 10/3, 10/6 và 1/1, trên giản Ďồ X-ray chỉ có các vạch nhiễu xạ Ďặc trƣng cho 
tinh thể HAp với cƣờng Ďộ lớn nhất ở vị trí góc nhiễu xạ 2 32o và một pic nhiễu xạ khác có cƣờng 
Ďộ lớn thứ hai ở vị trí 2 26o [10]. Đây là hai vạch nhiễu xạ Ďặc trƣng cơ bản nhất của HAp. Ngoài 
ra, còn có các vạch Ďặc trƣng khác với cƣờng Ďộ nhỏ hơn ở các vị trí 40o; 47o; 50o và 53o (Bảng 1). 
Từ kết quả thu Ďƣợc cho thấy, có thể tổng hợp bột n-HAp/ChS với tỉ lệ Ca/P ban Ďầu: 1/1, 10/6, 
10/3 và 4/1 thu Ďƣợc tinh thể HAp Ďơn pha, còn trong Ďiều kiện rất dƣ Ca(NO3)2 (tỉ lệ Ca/P ban Ďầu 
bằng 6/1) không tạo thành HAp Ďơn pha mà tạo thành hai pha HAp và CaCO3, kết quả này có thể giải 
thích là do khi có dƣ nhiều Ca2+ sẽ kết hợp với CO3
2-
 (do CO2 hòa tan trong nƣớc) tạo thành CaCO3. 
Lê Thị Duyên, Đỗ Thị Hải, Phạm Tiến Dũng, Cao Thị Hồng, Nguyễn Thu Phƣơng và Đinh Thị Mai Thanh 
68 
20 30 40 50 60 70
3 1- HAp
2- CaCO
3
3- chitosan
 a
1
11 1
1
1
1
1
11
11
1
1
 b
3 1
1
 c
1
1
1
1111
3
11
111
1
1
1
 d
3
3
1
111
1
1
11
11
1
1
1
1
2
 f
 e
3
1
11
21
2 ®é)
C
-
ê
n
g
 ®
é
 n
h
iÔ
u
 x
¹
 g
Hình 1. Giản đồ X-ray của chitosan a. HAp b. n-HAp/ChS được tổng hợp 
ở các tỉ lệ Ca/P ban đầu khác nhau: c. (1/1), d. (10/6), e. (10/3), f. (4/1) và g. (6/1) 
Bảng 1. Vị trí và cường độ một số pic đặc trưng của HAp chuẩn 
và n-HAp/ChS tổng hợp ở các tỉ lệ Ca/P ban đầu khác nhau 
HAp chuẩn [24] 
n-HAp/ChS 
(Ca/P = 1/1) 
n-HAp/ChS 
(Ca/P = 10/6) 
n-HAp/ChS 
(Ca/P = 10/3) 
n-HAp/ChS 
(Ca/P = 4/1) 
Pic 
 ở 2θ (o) 
Cƣờng 
độ 
tƣơng 
đối 
Pic 
 ở 2θ (o) 
Cƣờng 
độ 
tƣơng 
đối 
Pic 
 ở 2θ (o) 
Cƣờng 
độ 
tƣơng 
đối 
Pic 
 ở 2θ 
(
o
) 
Cƣờng 
độ 
tƣơng 
đối 
Pic 
ở 2θ 
(
o
) 
Cƣờng 
độ 
tƣơng 
đối 
25,85 44 26,00 51,88 25,82 37,41 25,99 35,87 25,87 21,21 
31,76 100 31,87 100 31,92 100 32,03 100 31,89 100 
32,16 59 32,16 
Ở dạng 
vai 
32,16 
Ở dạng 
vai 
32,16 
Ở dạng 
vai 
32,16 
Ở dạng 
vai 
32,89 59 32,89 32,89 32,89 32,89 
34,03 24 34,03 34,03 34,03 34,03 
39,80 21 39,72 31,73 39,98 16,01 39,85 12,50 39,62 9,67 
46,69 28 46,81 32,16 46,64 23,09 46,56 32,11 46,83 9,11 
49,45 30 49,73 38,94 49,40 25,54 49,53 25,92 49,37 8,92 
53,14 15 53,18 24,67 52,92 12,80 53,03 7,91 52,93 4,06 
* Phổ hồng ngoại 
Hình 2 giới thiệu phổ IR của chitosan, HAp và bột n-HAp/ChS tổng hợp với tỉ lệ Ca/P ban Ďầu là: 
1/1; 10/6; 10/3 và 4/1. Từ phổ IR chỉ ra rằng, HAp và chitosan có các pic Ďặc trƣng trong phân tử nhƣ 
trong Bảng 2. 
 Đối với các mẫu n-HAp/ChS, nhìn chung phổ IR Ďều có hình dạng tƣơng tự nhau và Ďều có các 
pic Ďặc trƣng cho các nhóm chức trong phân tử HAp và chitosan. Các pic Ďặc trƣng của HAp trong 
n-HAp/ChS bao gồm: các dải hấp thụ ở vùng 1096, 1045, 600, 568 cm-1 Ďặc trƣng cho nhóm PO4
3-
. 
Trong Ďó, dao Ďộng hóa trị bất Ďối xứng của liên kết P-O Ďặc trƣng bởi 2 vùng 1096 cm-1 và 1045 cm-1. 
Dao Ďộng biến dạng không Ďối xứng của O-P-O ở 600 cm-1 và 568 cm-1. Có một hấp thụ yếu ở vùng 
873 cm
-1
 là của nhóm HPO4
2-. Dải hấp thụ nằm ở vùng 3460 cm-1 là dao Ďộng hóa trị của nhóm O-H, 
hoặc nƣớc ẩm; ở vùng 1649 cm-1 là dao Ďộng biến dạng của nhóm O-H [11-14]. Các pic Ďặc trƣng của 
chitosan trong n-HAp/ChS bao gồm: các dải ở vùng 2921, 2856, 1459, 1416 cm-1 Ďặc trƣng cho nhóm 
C-H; dải ở vùng 1649 cm-1 Ďặc trƣng cho nhóm C=O và N-H (trùng với nhóm O-H biến dạng của 
HAp), dao Ďộng của nhóm N-H còn Ďƣợc Ďặc trƣng ở vùng 3460 cm-1 (trùng với O-H hóa trị của HAp 
và chitosan). Dải ở vùng 3460 cm-1 có cƣờng Ďộ khá lớn chứng tỏ trong sản phẩm có chứa nƣớc ẩm. 
Các dải ở vùng 1096-1045 Ďặc trƣng cho liên kết C-O (trùng với PO4
3-
 của HAp) [15]. Ngoài ra trên 
phổ còn có dải hấp thụ yếu, Ďặc trƣng cho nhóm CO3
2-
 ở vùng 1416 cm-1 và có thể ở vùng 1459 (trùng 
với nhóm C-H). Điều này chứng tỏ sự có mặt của ion CO3
2-
 trong các mẫu tạo thành không Ďáng kể. 
Các pic Ďặc trƣng của HAp, chitosan và n-HAp/ChS Ďƣợc trình bày ở Bảng 2. 
Nghiên cứu tổng hợp và đặc trưng hóa lí của bột nanocomposit hydroxyapatit/chitosan 
69 
4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500
1
1
4
8
1
0
4
0
C
-O
1
4
5
7
C
=
O
, 
N
-H
1
3
8
5
C
-H
2
9
1
7
2
8
6
5
C
-H
1
6
4
2a
P
O
4
3
-
P
O
4
3
-
C
O
3
2
-
C
-H
O
H
- , 
N
-H
, 
H
2
O
O
H
-
d
b
§
é
 t
ru
y
Ò
n
 q
u
a c
1
4
1
6
1
6
4
9
6
0
0
5
6
8
1
4
5
9
2
8
5
6
f
e
1
0
9
6
1
0
4
5
2
9
2
1
3
4
6
0
Sè sãng (cm
-1
) 
Hình 2. Phổ IR của chitosan a. HAp, b. n-HAp/ChS được tổng hợp 
 ở các tỉ lệ Ca/P ban đầu khác nhau: c. (1/1), d. (10/6), e. (10/3), f. (4/1) 
Bảng 2. Giá trị các dao động liên kết của các nhóm chức trong HAp, chitosan và n-HAp/ChS 
Các nhóm  (cm-1) HAp  (cm-1) Chitosan  (cm-1) n-HAp/ChS 
OH
-
Dao Ďộng hóa trị 
3460 (trùng H2O) 3460 (trùng H2O) 
H-O-H 
Dao Ďộng biến dạng 
1649 1649 
(trùng với N-H và C=O) 
PO4
3-
Dao Ďộng hóa trị 
1103 
1000 
 1096 
1045 
PO4
3-
Dao Ďộng biến dạng 
600 
565 
 600 
568 
CO3
2-
 1459 
1416 
 1459 (trùng với C-H) 
1416 (trùng với C-H) 
HPO4
2-
 866 873 
C-H 2917 
2865 
1457 
1385 
2921 
2856 
1459 
1416 
N-H 3460 
(trùng với O-H) 
1642 
 (trùng với C=O) 
3460 
(trùng với O-H, H2O) 
1649 
C=O 1642 1649 
O-H 3460 3460 
C-O 1148 - 1040 1096 - 1045 
(trùng với PO4
3-
) 
Bảng 2 cho thấy, sự tƣơng tác của chitosan với HAp Ďể tạo composit n-HAp/ChS làm dịch 
chuyển nhẹ vị trí các nhóm chức Ďặc trƣng của HAp và chitosan. 
Nhƣ vậy, Ďể thu Ďƣợc n-HAp/ChS Ďơn pha HAp với tỉ lệ Ca/P trong HAp phù hợp với tỉ lệ Ca/P 
tính theo công thức phân tử (10/6), chúng tôi chọn tỉ lệ Ca/P ban Ďầu là 10/6. 
Lê Thị Duyên, Đỗ Thị Hải, Phạm Tiến Dũng, Cao Thị Hồng, Nguyễn Thu Phƣơng và Đinh Thị Mai Thanh 
70 
2.2.2. Ảnh hƣởng của pH 
Một trong những yếu tố có ảnh hƣởng lớn Ďến kích thƣớc tinh thể HAp là pH của dung dịch tổng hợp. 
Giá trị pH ban Ďầu ảnh hƣởng Ďến sự cân bằng của ion trong dung dịch. Các giá trị pH khác nhau phụ 
thuộc vào nồng Ďộ ion OH-, Ďây là nguyên nhân làm thay Ďổi nồng Ďộ của Ca2+, PO4
3-
, HPO4
2-, . 
Nồng Ďộ ion OH- cao có thể thúc Ďẩy quá trình kết tủa HAp. Chúng tôi tiến hành tổng hợp n-HAp/ChS 
ở 2 khoảng giá trị pH: 8 - 9 và 10 - 11, kết quả Ďo IR và X-ray thể hiện trên Hình 3. 
Hình 3a giới thiệu phổ IR của mẫu n-HAp/ChS tổng hợp ở pH = 8 - 9 và 10 - 11. Các phổ có hình 
dạng tƣơng tự nhau, Ďều có các pic Ďặc trƣng cho các nhóm chức trong phân tử HAp và chitosan nhƣ 
Ďã chỉ ra trong Bảng 2. 
Hình 3b giới thiệu giản Ďồ nhiễu xạ tia X của mẫu n-HAp/ChS tổng hợp Ďƣợc ở hai khoảng giá trị 
pH khác nhau. Các giản Ďồ nhiễu xạ này Ďều có các vạch nhiễu xạ Ďặc trƣng cho tinh thể HAp nhƣ Ďã 
chỉ dẫn trong Bảng 1 và phần vô Ďịnh hình của chitosan. Từ giản Ďồ X-ray có thể tính Ďƣờng kính 
trung bình của tinh thể HAp trong composit (công thức 2). Khi pH tăng, Ďƣờng kính tinh thể HAp tăng 
từ 14,8 Ďến 17,2 nm (Bảng 3). Kết quả này có thể Ďƣợc giải thích nhƣ sau: trong quá trình tổng hợp, có 
sự hấp phụ ion OH- lên trên bề mặt là Ďiều kiện cần thiết Ďể kết tinh và phát triển tinh thể HAp. Ở giá 
trị pH thấp, khả năng hấp phụ ion OH- trên bề mặt của phân tử HAp bị hạn chế dẫn Ďến sự phát triển 
tinh thể không Ďẳng hƣớng chiếm ƣu thế. Khi pH tăng, khả năng hấp phụ ion OH- tăng dẫn Ďến sự phát 
triển không Ďẳng hƣớng giảm, tinh thể phát triển Ďịnh hƣớng do Ďó kích thƣớc tinh thể tăng [16]. 
4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500
1
4
1
6
3
4
6
0
-
2
9
2
1
2
8
5
6
1
6
4
9
1
0
4
51
0
9
6
5
6
86
0
0
 §
é
 t
ru
y
Ò
n
 q
u
a
Sè sãng (cm-1)
 pH = 8-9
, 
C
-H
, 
C
-O
, 
C
=
O
, 
N
-H
O
H
- ,
 N
-H
, 
H
2
O
C
-H
O
H
-
1
4
5
9
C
O
3
2
-
P
O
4
3
-
P
O
4
3
-
a
pH = 10-11
10 20 30 40 50 60 70
 p
Chitosan
*

*
***
*
*
*
pH = 8-9
b
 2 ®é)
C
-
ê
n
g
 ®
é
 n
h
iÔ
u
 x
¹
pH = 10-11
Hình 3. Phổ IR (a) và giản đồ X-ray (b) của n-HAp/ChS tổng hợp ở 2 khoảng pH khác nhau 
Hình 4 giới thiệu hình ảnh SEM của các mẫu tổng hợp ở các pH khác nhau. Hình 4 cho thấy các 
mẫu có sự co cụm của các tinh thể, Ďiều này thể hiện rõ ở pH = 8 - 9, do các hạt có kích thƣớc nhỏ nên 
năng lƣợng bề mặt lớn, Ďể giảm năng lƣợng bề mặt thì chúng co cụm với nhau Ďể tạo ra các Ďám lớn hơn. 
Các hạt nano có dạng hình trụ nhỏ và xốp, với kích thƣớc trung bình khoảng 14 × 25 nm (pH = 8 - 9) 
và 17 × 30 nm (pH = 10 - 11) (Bảng 3). Từ các kết quả trên cho thấy pH = 10 - 11 là thích hợp hơn 
cho quá trình tổng hợp n-HAp/ChS. 
Hình 4. Hình ảnh SEM của mẫu n-HAp/ChS tổng hợp ở nhiệt độ phòng, 
tốc độ nhỏ giọt (NH4)2HPO4 2 mL/phút, ở các pH khác nhau: a. (pH = 8 - 9), b. (pH = 10 - 11) 
a b 
Nghiên cứu tổng hợp và đặc trưng hóa lí của bột nanocomposit hydroxyapatit/chitosan 
71 
Bảng 3. Kích thước tinh thể của HAp trong composit tính theo XRD và SEM 
khi tổng hợp n-HAp/ChS ở các pH khác nhau 
pH 8 - 9 10 - 11 
Đƣờng kính tinh thể HAp theo XRD (nm) (ở góc 2 = 25,80o) 14,8 17,2 
Kích thƣớc hạt trung bình theo SEM (nm) 14 × 25 17 × 30 
2.2.3. Ảnh hƣởng của nhiệt độ 
Tiến hành nghiên cứu tổng hợp n-HAp/ChS ở các nhiệt Ďộ khác nhau: 30 oC (nhiệt Ďộ phòng), 50 oC 
và 70 
oC. Tuy nhiên, tại nhiệt Ďộ 70 oC, chitosan bị biến Ďổi màu do bị oxi hóa, do Ďó chúng tôi chỉ 
nghiên cứu phản ứng ở hai nhiệt Ďộ: 30 oC và 50 oC. 
Hình 5 giới thiệu phổ IR (a) và giản Ďồ X-ray (b) của mẫu n-HAp/ChS tổng hợp ở nhiệt Ďộ 30 oC 
và 50 
oC. Các giản Ďồ X-ray Ďều có các vạch nhiễu xạ Ďặc trƣng cho tinh thể HAp nhƣ Ďã chỉ ra trong 
Bảng 1 và phần vô Ďịnh hình của chitosan. Trên phổ IR xuất hiện các pic Ďặc trƣng cho HAp và 
chitosan chỉ ra trong Bảng 2. Từ kết quả Ďo X-ray có thể xác Ďịnh Ďƣợc Ďƣờng kính tinh thể HAp trong 
composit (Bảng 4), kết quả cho thấy khi nhiệt Ďộ tăng từ 30 oC Ďến 50 oC thì Ďƣờng kính tinh thể giảm 
từ 17,2 nm xuống 15,8 nm, do nhiệt Ďộ tăng, tốc Ďộ tạo sản phẩm tăng nhanh dẫn Ďến kích thƣớc tinh 
thể nhỏ hơn. Nhiệt Ďộ không làm ảnh hƣởng Ďến hiệu suất tổng hợp n-HAp/ChS. Để thuận tiện trong 
việc tổng hợp cũng nhƣ tiết kiệm nhiệt lƣợng, nhiệt Ďộ 30 oC Ďƣợc lựa chọn tổng hợp bột n-HAp/ChS. 
4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500
1
3
8
5
3
4
6
0
O
H
- , 
N
-H
, 
H
2
O
2
9
2
1
2
8
5
6
1
0
4
5
1
0
9
6
1
4
5
9
1
6
4
9
 50
o
C
Sè sãng (cm
-1
)
§
é
 t
ru
y
Ò
n
 q
u
a
5
6
8
C
-H
C
-H
P
O
3
-
4
6
0
0
, 
C
-O
P
O
43
-
O
H
- , 
C
=
O
, 
N
-H
30
O
C
a
10 20 30 40 50 60 70
 p
 Chitosan
30
o
C
*
*
*
*
*
*
*
*

b
2 ®é)
C
-
ê
n
g
 ®
é
 n
h
iÔ
u
 x
¹
50
o
C
Hình 5. Phổ IR (a) và giản đồ X-ray (b) của bột n-HAp/ChS tổng hợp 
ở các nhiệt độ khác nhau 
Bảng 4. Đường kính tinh thể HAp và hiệu suất tổng hợp bột n-HAp/ChS 
ở các nhiệt độ khác nhau 
Nhiệt Ďộ tổng hợp 30oC 50oC 
Đƣờng kính tinh thể HAp (nm) (ở góc 2 = 25,8o) 17,2 15,8 
H (%) 97,75 97,77 
3. Kết luận 
Chúng tôi Ďã tổng hợp thành công bột n-HAp/ChS bằng phƣơng pháp kết tủa hóa học với kích 
thƣớc hạt trung bình 17 × 30 nm. Chitosan Ďi vào cấu trúc mạng của HAp. Bột n-HAp/ChS có cấu trúc 
xốp, kích thƣớc nano có khả năng ứng dụng Ďể xử lí flo và một số kim loại nặng trong nƣớc. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1] Thomas J. Webster, Elizabeth A. Massa-Schlueter, Jennifer L. Smith, Elliot B. Slamovich, 
2004. Osteoblast response to hydroxyapatite doped with divalent and trivalent cations, 
Biomaterials 25, pp. 2111-2121. 
[2] Samar J. Kalita, Himesh A. Bhatt, 2007. Nanocrystalline hydroxyapatite doped with 
magnesium and zinc: Synthesis and characterization. Materials Science and Engineering C 27, 
pp. 837-848. 
Lê Thị Duyên, Đỗ Thị Hải, Phạm Tiến Dũng, Cao Thị Hồng, Nguyễn Thu Phƣơng và Đinh Thị Mai Thanh 
72 
[3] Phạm Thị Thu Trang, Nguyễn Thu Phƣơng, Đinh Thị Mai Thanh, 2013. Nghiên cứu tổng 
hợp và đặc trưng hóa lí của nano hydroxyapatit pha tạp magie. Tạp chí hóa học T.51(2C), 
Tr. 876-881. 
[4] Neha Gupta, Atul K. Kushwaha, M. C. Chattopadhiaya, 2012. Adsorptive removal of Pb2+, 
Co
2+
 and Ni
2+
 by hydroxyapatite/chitosan composite from aqueous solution. Journal of the 
Taiwan Institute of Chemical Engineers, Volume 43(1), 125-131. 
[5] Mahamudur Islam, Prakash Chandra Mishra, Rajkishore Patel, 2011. Arsenate removal from 
aqueous solution by cellulose-carbonated hydroxyapatite nanocomposites. Journal of 
Hazardous Materials 189, pp. 755-763. 
[6] Majid Aliabadi, Mohammad Irani, Jabir Ismaeili, Saeed Najafzadeh, 2013. Design and 
evaluation of chitosan/hydroxyapatite composite nanofiber membrane for the removal of 
heavy metal ions from aqueous solution. Journal of the Taiwan Institute of Chemical 
Engineers, In Press, Corrected Proof, Available online 30 May. 
[7] C. Sairam Sundaram, Natrayasamy Viswanathan, S. Meenakshi, 2009. Fluoride sorption by 
nano-hydroxyapatite/chitin composite. Journal of Hazardous Materials, 172, pp. 147-151. 
[8] Zhengjie Liu, Lei Chen, Zengchao Zhang, Yueyun Li, Yunhui Dong, Yubing Sun, 2013. 
Synthesis of multi-walled carbon nanotube-hydroxyapatite composites and its application in 
the sorption of Co(II) from aqueous solutions. Journal of Molecular Liquids, Volume 179, 
pp. 46-53. 
[9] Nguyễn Hữu Phú, 2006. Hóa lí và Hóa keo. Nhà Xuất bản Khoa học và Kĩ thuật. 
[10] Tiêu chuẩn NIST SRM 2910a. 
[11] A. Antonakos, E. Liarokapis and T. Leventouri, 2007. Micro-Raman and FTIR studies of 
synthetic and natural apatites. Biomaterials 28(19), pp. 3043-3054. 
[12] D. Gopi, J. Indira, and L. Kavitha, 2012. A comparative study on the direct and pulsed 
current electrodeposition of hydroxyapatite coatings on surgical grade stainless steel. 
Surface and Coatings Technology 206(11-12), pp. 2859-2869. 
[13] M. Falk, Spectrochim, 1984. The frequency of the H-O-H bending fundamental in solids and 
liquids. Spectrochimica Acta Part A: Molecular Spectroscopy 40(1), pp. 43-48 
[14] G. N. Kousalya, Muniyappan Rajiv Gandhi, C. Sairam Sundaram, S. Meenakshi, 2010. 
Synthesis of nano-hydroxyapatite chitin/chitosan hibrid biocomposites for the removal of 
Fe(III). Carbohidrate Polymers, Volume 82(3), pp. 594-599. 
[15] Fei Chen, Zhou-Cheng Wang, Chang-Jian Lin, 2002. Preparation and characterization of 
nano-sized hydroxyapatite particles and hydroxyapatite/chitosan nano-composite for use in 
biomedical materials. Materials Letters 57, pp. 858-861. 
[16] Tianyuan Ma, Zhiguo Xia, Libing Liao, 2011. Effect of reaction systems and surfactant 
additives on the morphology evolution of hydroxyapatite nanorods obtained via a 
hydrothermal route. Applied Surface Science 257, pp. 4384-4388. 
ABSTRACT 
Synthesis and characterization of hydroxyapatite/chitosan nanocomposite powder 
Hydroxyapatite/chitosan nanocomposite powder (n-HAp/ChS) was synthesized using the 
chemical precipitation method with 0.5 M Ca(NO3)2, 0.3 M (NH4)2HPO4 in water and a 5% chitosan/2% 
acetic acid solution, with the pH controlled using a 28% NH3 solution. IR spectra, XRD and SEM were 
performed to study the characterization of the n-HAp/ChS powder. The effect of factors was 
investigated and the analytical results show that optimal conditions for synthesizing n-HAp/ChS 
powder: an intial Ca/P ratio 10/6, and a pH of 10 - 11 at room temperature (30 
o
C). Reaction efficiency 
was 98%. The obtained n-HAp/ChS powder had characteristic peaks of HAp and chitosan, a 
cylindrical shape, and an average size of about 17 × 30 nm. 
Keywords: Hydroxyapatite/chitosan nanocomposite, chemical precipitation.