Nghiên cứu mật độ bào tử nấm Ceratocystis manginecans phát tán trong rừng keo lá tràm, keo lai và keo tai tượng tại Việt Nam

Tạp chí KHLN 1/2016 (4225 - 4230) 
©: Viện KHLNVN - VAFS 
ISSN: 1859 - 0373 Đăng tải tại: www.vafs.gov.vn 
NGHIÊN CỨU MẬT ĐỘ BÀO TỬ NẤM Ceratocystis manginecans 
PHÁT TÁN TRONG RỪNG KEO LÁ TRÀM, KEO LAI 
VÀ KEO TAI TƯỢNG TẠI VIỆT NAM 
Nguyễn Minh Chí, Phạm Quang Thu 
Trung tâm Nghiên cứu Bảo vệ rừng, Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam 
Từ khóa: Bệnh chết héo, 
bẫy bào tử, Ceratocystis 
manginecans, Keo lá tràm, 
keo lai, Keo tai tượng 
TÓM TẮT 
Bệnh chết héo do nấm Ceratocystis manginecans gây hại rừng trồng các 
loài keo đang là vấn đề lớn ở Việt Nam và nhiều quốc gia khác. Thí 
nghiệm bẫy bào tử nấm C. manginecans bằng lam kính được phủ kín hai 
mặt bằng vaselin trong các lô rừng đã được xác định bị bệnh chết héo gây 
hại gồm rừng Keo lá tràm tại Bình Dương và Đồng Nai; rừng keo lai tại 
Tuyên Quang và Yên Bái; rừng Keo tai tượng tại Phú Thọ và Yên Bái để 
xác định độ cao phát tán và mật độ phát tán bào tử nấm C. manginecans. 
Kết quả nghiên cứu cho thấy mật độ bào tử phát tán trong rừng Keo tai 
tượng và keo lai cao hơn so với trong rừng Keo lá tràm. Bào tử nấm 
C. manginecans xuất hiện ở tất cả các độ cao đặt bẫy từ 60 - 150cm so với 
mặt đất và tập trung nhiều nhất ở độ cao từ 110 - 120cm. Mật độ 
trung bình ở khoảng độ cao này đạt từ 75,0 - 78,1 bào tử/bẫy/tuần với 
rừng Keo lá tràm, từ 78,1 - 84,4 bào tử/bẫy/tuần với rừng keo lai và 
84,4 - 87,5 bào tử/bẫy/tuần với rừng Keo tai tượng. Độ cao tối ưu tạo vết 
thương vào gỗ trên thân cây keo để bẫy bào tử nấm hiệu quả nhất là từ 
110cm hoặc 120cm so với mặt đất. 
Keywords: Acacia 
auriculiformis, Acacia 
hybrids, Acacia mangium, 
Ceratocystis manginecans, 
spore trap, wilt disease 
Spore trap study in Acacia auriculiformis, acacia hybrids and Acacia 
mangium plantations in Vietnam 
Ceratocystis wilt disease of acacia plantations caused by Ceratocystis 
manginecans is now a major problem in Vietnam and other countries. A 
spore trap using slides with vaselin in both sides study was undertaken in 
diseased Acacia auriculiformis plantations in Binh Duong and Dong Nai 
provinces, Acacia hybrid plantations in Tuyen Quang and Yen Bai 
provinces, and A. mangium plantations in Phu Tho and Yen Bai provinces, 
to determine the height of spore discharge and spore density of 
C. manginecans. The findings showed that spore density measured as 
colony forming units (CFU), was higher in A. mangium and Acacia hybrid 
plantations compared to A. auriculiformis plantations. The C. manginecans 
spores were discharged from 60cm to 150cm in height above land surface 
but the largest number of spores was found at 110 - 120cm height. At this 
height, the average number of spores was 70.5 - 78.1 CFU/trap/week, 
78.1 - 84.4 CFU/trap/week and 84.4 - 87.5 CFU/trap/week in A. auriculiformis 
plantations, Acacia hybrid plantations and A. mangium plantations, 
respectively. The optimal height for making wounds to achieve the highest 
density of spores on acacia stems was 110cm or 120cm above land 
surface. 
 4225 
Tạp chí KHLN 2016 Nguyễn Minh Chí et al., 2016(1) 
I. ĐẶT VẤN ĐỀ 
Các loài keo đã được gây trồng phổ biến ở 
Việt Nam với quy mô lớn, diện tích trồng các 
loài keo tính đến năm 2015 đạt khoảng 1,3 
triệu ha, trong đó chủ yếu là Keo tai tượng, 
keo lai và Keo lá tràm. Việc trồng rừng thuần 
loài với quy mô lớn đã tạo một sinh cảnh thuận 
lợi cho dịch hại phát sinh mạnh như dịch bệnh 
khô cành ngọn hại Keo tai tượng tại Lâm 
Đồng (Phạm Quang Thu, 2002). Bệnh phấn 
hồng gây hại keo lai tại Bình Dương và bệnh 
loét thân, thối vỏ gây hại keo lai tại Kon Tum 
(Nguyễn Hoàng Nghĩa và Phạm Quang Thu, 
2006). Từ năm 2012, rừng trồng các loài keo ở 
Việt Nam đã xuất hiện bệnh chết héo gây hại, 
đến năm 2015, bệnh chết héo do nấm 
Ceratocystis manginecans gây hại được đánh 
giá là bệnh nguy hiểm đối với các loài keo ở 
Việt Nam (Phạm Quang Thu, 2015; Phạm 
Quang Thu et al., 2016), kết quả đánh giá tại 
81 điểm thuộc 24 tỉnh/thành cho thấy tỷ lệ bị 
bệnh từ 7,1 - 12,5% với Keo lá tràm, 10,2 - 
18,2% với keo lai và 9,2 - 18,4% với Keo tai 
tượng (Phạm Quang Thu et al.
, 2015). 
Cuối năm 2015, tại Cà Mau đã xuất hiện thêm 
một ổ bệnh trong rừng trồng keo lai tại ấp 13, 
xã Nguyễn Phích, U Minh, Cà Mau với diện 
tích 27ha, tỷ lệ bị bệnh trên 30% (Sở NN& 
PTNT Cà Mau, 2015). 
Các loài nấm Ceratocystis thường gây bệnh 
nguy hiểm trên nhiều loài cây trồng. Nấm C. 
fimbriata gây bệnh chết héo cây keo tại Nam 
Phi và nhiều loài cây khác trên thế giới 
(Wingfield et al., 1996), gây chết héo hàng 
loạt rừng bạch đàn ở Công gô (Roux et al., 
2000). C. manginecans đã được xác định là 
loài nấm gây bệnh chết héo nghiêm trọng trên 
Keo tai tượng ở Indonesia (Fourie et al., 
2014). Kết quả giám định dựa trên việc so 
sánh trình tự chuỗi DNA đã khẳng định các 
mẫu nấm gây bệnh chết héo trên Keo lá tràm, 
keo lai và Keo tai tượng thu tại Việt Nam là C. 
manginecans (Thu et al., 2014; Barnes và 
Wingfield, 2016), đồng thời cũng chính là loài 
nấm gây bệnh chết héo Keo tai tượng tại 
Indonesia (Barnes và Wingfield, 2016). 
Bệnh chết héo các loài keo tại Việt Nam đang 
diễn biến rất phức tạp với xu hướng tăng nặng 
và lan rộng nhanh chóng. Do vậy rất cần có 
các nghiên cứu quản lý bệnh hại tổng hợp, 
trong đó chọn giống kháng bệnh là một trong 
những hướng nghiên cứu đang được quan tâm. 
Trong quá trình chọn giống kháng bệnh chết 
héo cần phải tiến hành hàng loạt các thí 
nghiệm về khả năng kháng bệnh của cây, trong 
đó thí nghiệm bẫy nấm bằng cách tạo vết 
thương trên cây trong khảo nghiệm giống là 
một trong những nội dung then chốt. Nghiên 
cứu bẫy nấm Ceratocystis trên thân cây bạch 
đàn đã được tiến hành tại Australia bằng cách 
đục bỏ 10cm2 vỏ và tạo vết thương vào gỗ ở 
độ cao 1,2m tính từ mặt đất (Barnes et al., 
2003). Nghiên cứu tính kháng bệnh chết héo 
của các giống keo thông qua phương pháp đục 
bỏ 10cm2 vỏ và tạo vết thương vào gỗ như 
Barnes và đồng tác giả (2003) đã thực hiện 
trên cây bạch đàn tại Australia. Tuy nhiên, ở 
Việt Nam, đối với các loài keo nói chung và 
Keo lá tràm, keo lai và Keo tai tượng nói 
riêng, độ cao nào là thích hợp nhất? Bài báo 
này trình bày kết quả nghiên cứu mật độ phát 
tán bào tử nấm C. manginecans ở các độ cao 
khác nhau trong rừng keo để trả lời câu hỏi 
nêu trên. 
II. THỜI GIAN, ĐỐI TƯỢNG, ĐỊA ĐIỂM VÀ 
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
2.1. Thời gian, đối tượng và địa điểm 
nghiên cứu 
- Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 5 đến tháng 
9 năm 2015. 
- Đối tượng và địa điểm nghiên cứu: 
 4226 
Nguyễn Minh Chí et al., 2016(1) Tạp chí KHLN 2016 
Nghiên cứu mật độ phát tán bào tử nấm C. 
manginecans trong rừng Keo lá tràm tại Sông 
Mây - Đồng Nai và Bầu Bàng - Bình Dương. 
Bẫy được đặt trong rừng trồng Keo lá tràm 2 
tuổi, địa hình đều bằng phẳng và đang bị bệnh 
chết héo, tỷ lệ bị bệnh từ 8 - 10%. Đồng thời, 
rừng trồng keo lai ở xung quanh cũng đang bị 
bệnh chết héo với tỷ lệ từ 15 - 16%. 
Nghiên cứu mật độ phát tán bào tử nấm C. 
manginecans trong rừng keo lai tại Yên Sơn - 
Tuyên Quang và Yên Bình - Yên Bái. Các bẫy 
bào tử đều được đặt trong rừng keo lai 3 năm 
đang bị bệnh chết héo gây hại với tỷ lệ cây bị 
bệnh từ 18 - 22%. Địa hình nơi đặt bẫy tại 
Tuyên Quang bằng phẳng nhưng tại Yên Bái 
có độ dốc trung bình 15%. 
Nghiên cứu mật độ phát tán bào tử nấm C. 
manginecans trong rừng Keo tai tượng tại Hạ 
Hòa - Phú Thọ và Yên Bình - Yên Bái. Bẫy 
bào tử được đặt trong rừng Keo tai tượng 1,5 
tuổi, cả hai địa điểm nghiên cứu đều trên sườn 
dốc, độ dốc trung bình 10% và các lô rừng đều 
đang bị bệnh chết héo gây hại với tỷ lệ bị bệnh 
từ 25 - 30%. 
2.2. Phương pháp nghiên cứu 
Nghiên cứu bẫy bào tử nấm C. manginecans 
được thực hiện theo phương pháp bẫy bào tử 
các loài nấm gây bệnh hại cây Nho tại Mỹ của 
(Eskalen và Gubler, 2001) nhưng có một số 
điều chỉnh để phù hợp với đối tượng nghiên 
cứu, mục tiêu nghiên cứu và điều kiện thực tế, 
cụ thể như sau: Bẫy bào tử được đặt trong 
rừng Keo lá tràm, keo lai và Keo tai tượng, các 
lô rừng này đã được xác định đang bị bệnh 
chết héo do nấm C. manginecans. Khung bẫy 
được thiết kế với 10 thang độ cao, phân bố từ 
60cm đến 150cm so với mặt đất, mỗi thang độ 
cao đặt 01 lam kính (1 bẫy) theo chiều thẳng 
đứng được phủ kín bằng vaselin (hình 1). Tại 
mỗi địa điểm nghiên cứu tiến hành đặt 02 
khung bẫy theo hai hướng Đông - Tây và Nam 
- Bắc, các bẫy được kiểm tra và thay mới 7 
ngày một lần. 
Sau khi thu bẫy về, các lam kính được rửa 
sạch bằng 10ml nước cất, sau đó lấy 50µl để 
chang trên môi trường PDA có bổ sung 
tetracycline (PDA - tet). Các mẫu sau khi 
chang được nuôi trong tủ định ôn ở nhiệt độ từ 
25 - 28oC để các bào tử nấm nảy mầm, sau 7 
ngày tiến hành đếm số lượng bào tử đã nảy 
mầm của nấm C. manginecans. 
Xử lý số liệu và vẽ biểu đồ bằng phần mềm 
Excel. 
III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 
3.1. Mật độ phát tán bào tử nấm C. 
manginecans theo độ cao 
Căn cứ vào kết quả của các nghiên cứu 
trước, cụ thể là: (1) kết quả giám định loài 
dựa trên việc so sánh trình tự chuỗi DNA đã 
khẳng định các mẫu nấm gây bệnh chết héo 
trên Keo lá tràm, keo lai và Keo tai tượng thu 
tại Việt Nam là C. manginecans (Thu et al., 
2014; Barnes và Wingfield, 2016); (2) kết quả 
điều tra đánh giá tình hình bệnh chết héo gây 
hại các loài keo tại Việt Nam cho thấy bệnh 
chết héo do nấm C. manginecans đã xuất hiện, 
gây hại Keo lá tràm, keo lai, Keo tai tượng và 
trải rộng rừ miền Bắc vào miền Nam Việt 
Nam (Phạm Quang Thu, 2015; Phạm Quang 
Thu et al., 2016). Một số lô rừng bị bệnh chết 
héo do nấm C. manginecans đang gây hại đã 
được lựa chọn để tiến hành đặt các bẫy bào tử 
nấm nấm C. manginecans như: rừng Keo lá 
tràm tại Bầu Bàng - Bình Dương và Sông Mây 
- Đồng Nai; rừng keo lai tại Yên Sơn, Tuyên 
Quang và Yên Bình - Yên Bái; rừng Keo tai 
tượng tại Hạ Hòa - Phú Thọ và Yên Bình - 
Yên Bái (Hình 1). 
 4227 
Tạp chí KHLN 2016 Nguyễn Minh Chí et al., 2016(1) 
Hình 1. Bẫy bào tử nấm C. manginecans trong rừng keo: a. Trong rừng Keo lá tràm tại Đồng Nai; 
b. Trong rừng Keo tai tượng tại Phú Thọ; c. Trong rừng keo lai tại Tuyên Quang. 
Mật độ bào tử nấm C. manginecans trung bình 
trên mỗi bẫy (hai mặt của 1 lam kính) ở các độ 
cao trong rừng trồng ba loài keo được tổng 
hợp trong biểu đồ (Hình 2). 
Hình 2. Biểu đồ mật độ bào tử nấm C. 
manginecans ở các độ cao đặt bẫy 
Kết quả đặt bẫy bào tử trong rừng trồng Keo lá 
tràm, keo lai và Keo tai tượng cho thấy ở cả 10 
độ cao từ 60cm đến 150cm so với mặt đất đều 
xuất hiện bào tử nấm C. manginecans. Mật độ 
bào tử trung bình ở các độ cao đặt bẫy trong 
rừng trồng mỗi loài keo có khác nhau nhưng 
đều tập trung nhiều ở hai độ cao 110cm và 
120cm so với mặt đất, cụ thể như sau: 
Đối với Keo lá tràm: Bào tử nấm gây bệnh 
chết héo tập trung nhiều ở 3 độ cao đặt bẫy, từ 
100, 110 và 120cm (Hình 2) với mật độ trung 
bình đạt hơn 60 bào tử/bẫy/tuần, trong đó mật 
độ bào tử tập trung nhiều nhất ở độ cao 110cm 
và 120cm với số bào tử trung bình tương ứng 
là 75,0 và 78,1 bào tử/bẫy/tuần. Các bào tử 
nấm C. manginecans thu được từ bẫy được 
chang lên môi trường PDA - tet và nuôi ở 
nhiệt độ 25oC, 7 ngày sau khi chang, sau khi 
các bào tử nấm gây bệnh chết héo đã nảy mầm 
hết và sinh trưởng ổn định (Hình 3) tiến hành 
xác định mật độ. 
Hình 3. Bào tử nấm C. manginecans đã nảy 
mầm cùng với vi khuẩn tạp nhiễm trên môi 
trường PDA - tet (bẫy ở độ cao 120cm trong 
rừng Keo lá tràm tại Sông Mây, Đồng Nai) 
a b c 
 4228 
Nguyễn Minh Chí et al., 2016(1) Tạp chí KHLN 2016 
Đối với keo lai: Kết quả bẫy bào tử nấm C. 
manginecans gây bệnh chết héo trong rừng 
keo lai cho thấy mật độ bào tử tập trung 
nhiều nhất ở các bẫy đặt trên hai công thức 
độ cao là 110cm và 120cm, mật độ bào tử 
trung bình tương ứng là 78,1 và 84,4 bào 
tử/bẫy/tuần. 
Đối với Keo tai tượng: Qua biểu đồ cho thấy 
mật độ bào tử nấm C. manginecans cũng tập 
trung nhiều nhất ở độ cao 110 - 120cm nhưng 
ở độ cao 110cm có xu hướng tập trung nhiều 
bào tử hơn với mật độ trung bình đạt 87,5 bào 
tử/bẫy/tuần so với 84,4 bào tử/bẫy/tuần ở độ 
cao 120cm. 
Các kết quả trong nghiên cứu này cho thấy bào 
tử nấm C. manginecans gây bệnh chết héo keo 
có phát tán trong không khí trong rừng Keo lá 
tràm, keo lai và Keo tai tượng, việc bẫy bào tử 
đã thu được các mẫu nấm C. manginecans. Do 
đó, hoàn toàn có thể triển khai nghiên cứu tính 
kháng bệnh chết héo của bộ giống trong khảo 
nghiệm các loài keo tại Việt Nam thông qua 
phương pháp đục bỏ 10cm2 vỏ và tạo vết 
thương vào gỗ như Barnes và đồng tác giả 
(2003) đã triển khai để bẫy nấm trên bạch đàn 
tại Australia. Độ cao 110 - 120cm so với mặt 
đất là độ cao thích hợp để tiến hành tạo vết 
thương trên cây Keo lá tràm, keo lai và Keo 
tai tượng để bẫy nấm khi nghiên cứu tính 
kháng bệnh chết héo. 
3.2. Mật độ phát tán bào tử nấm C. 
manginecans trong các loại rừng 
Từ kết quả bẫy bào tử theo các độ cao trong 
rừng trồng ba loài keo, rất cần đánh giá mật độ 
bào tử nấm C. manginecans phát tán trong mỗi 
loại rừng để có định hướng cho các nghiên cứu 
tiếp theo. Mật độ bào tử nấm gây bệnh trong 
rừng Keo lá tràm, keo lai và Keo tai tượng 
được tổng hợp trong biểu đồ (Hình 4). 
Hình 4. Biểu đồ mật độ bào tử nấm C. 
manginecans trong rừng trồng ba loài keo 
Kết quả tổng hợp cho thấy mật độ bào tử 
nấm C. manginecans trong rừng trồng có khác 
nhau giữa các loài cây, trong đó mật độ bào tử 
nấm gây bệnh tập trung nhiều nhất trong rừng 
Keo tai tượng, tính trung bình từ độ cao 60 - 
150cm so với mặt đất đã xác định được 51,9 
bào tử/bẫy/tuần, tiếp đến là trong rừng keo lai 
và thấp nhất là ở rừng Keo lá tràm. Kết quả 
này hoàn toàn phù hợp vì tình trạng bệnh chết 
héo gây hại ở mỗi đối tượng loài cây cũng có 
sự khác nhau, tỷ lệ bị bệnh từ 7,1 - 12,5% với 
Keo lá tràm, 10,2 - 18,2% với keo lai và 9,2 - 
18,4% với keo tai tượng (Phạm Quang Thu et 
al., 2016). Hơn nữa, tại các địa điểm đặt bẫy, 
hai lô rừng Keo tai tượng cũng bị bệnh hại 
nặng nhất với tỷ lệ bị bệnh từ 25 - 30%. 
IV. KẾT LUẬN 
Bào tử nấm C. manginecans gây bệnh chết héo 
các loài keo có phát tán trong không khí trong 
rừng Keo lá tràm, keo lai và Keo tai tượng tại 
Việt Nam và tập trung nhiều nhất ở độ cao 
từ 110 - 120cm. 
Từ những kết quả nghiên cứu này có thể triển 
khai các thí nghiệm kiểm tra tính kháng bệnh 
chết héo do nấm C. manginecans trong khảo 
nghiệm các loài Keo lá tràm, keo lai, Keo tai 
tượng tại Việt Nam thông qua phương pháp 
 4229 
Tạp chí KHLN 2016 Nguyễn Minh Chí et al., 2016(1) 
tạo vết thương bằng cách đục bỏ 10cm2 vỏ và 
tạo vết thương vào gỗ trên thân cây ở độ cao 
từ 110cm hoặc 120cm. 
Mật độ bào tử nấm C. manginecans phát tán 
trong rừng Keo tai tượng và keo lai cao hơn so 
với rừng Keo lá tràm. 
LỜI CẢM ƠN 
Nhóm tác giả xin chân thành cảm ơn ThS. 
Đặng Như Quỳnh - Trung tâm Nghiên cứu Bảo 
vệ rừng, ThS Trần Hữu Hạnh - Viện Nghiên 
cứu Cao su và KS. Nguyễn Ngọc Vinh - Công 
ty cổ phần giấy An Hòa đã giúp đỡ trong quá 
trình thu mẫu và thực hiện các thí nghiệm. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Barnes, I., Roux, J., Wingfield, B.D., Dudzinski, M.J., Old, K.M. and Wingfield, M.J., 2003. Ceratocystis 
pirilliformis, a new species from Eucalyptus nitens in Australia, Mycologia, 95 (5), pp. 865 - 871. 
2. Barnes, I. and Wingfield, M.J., 2016. Ceratocystis manginecans causing Acacia mangium canker and wilt: 
taxonomy, biology and population genetics, Workshop Ceratocystis in tropical hardwood plantations, February 
15 - 18, 2016, Yogyakarta, Indonexia, pp. 11 - 16. 
3. 2400/BVTV - 
. 
4. Eskalen, A. and Gubler. W.D., 2001. Association of spores of Phaeomoniella chlamydospora, 
Phaeoacremonium inflatipes, and Pm. aleophilum with grapevine cordons in California, Phytopathol. Mediterr. 
(2001) 40, Supplement, pp. 429 - 432. 
5. Fourie, A., Wingfield, M.J., Wingfield, B.D., Barnes, I., 2014. Molecular markers delimit cryptic species in 
Ceratocystis sensu stricto, Mycol. Progress, 14, pp. 1 - 18. 
6. Nguyễn Hoàng Nghĩa, Phạm Quang Thu, 2006. Vai trò của vi khuẩn nội sinh trong cơ chế kháng bệnh loét thân, 
cành do nấm Collectotrichum gloeosporioide gây hại trên keo lai, Tạp chí Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 
(22), tr. 70 - 73. 
7. Roux, J., Wingfield, M.J., Bouillett, J.P., Wingfield, B.D. and Alfenas, A.C., 2000. A serious new disease of 
Eucalyptus caused by Ceratocystis fimbriata in Central Africa, Forest Pathology, (30), pp. 175 - 184. 
8. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Cà Mau, 2015. Công văn số 951/BC - SNN - LN ngày 31/12/2015 
của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Cà Mau về việc báo cáo tình hình bệnh chết héo cây keo lai và 
công tác bảo vệ thực vật trên cây lâm nghiệp tại địa phương. 
9. Phạm Quang Thu, 2002. Một số biện pháp phòng trừ, quản lý bệnh hại Keo tai tượng ở lâm trường Đạ Tẻ, Lâm 
Đồng, Tạp chí Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, (6), tr. 532 - 533. 
10. Thu, P.Q., Quynh, D.N., Fourie, A., Barnes, I. and Wingfield, M.J., 2014. Ceratocystis wilt - a new and serious 
threat to Acacia plantations in Vietnam: taxonomy and pathogenicity, Sustaining the future of Acacia plantation 
forestry, International conference Working party 2.08.07: Genetics and sivilculture of Acacia - ACACIA, Hue, 
Vietnam, p. 43. 
11. Phạm Quang Thu, 2015. Điều tra thành phần sinh vật gây hại cây lâm nghiệp ở Việt Nam, 
, Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam, 268 trang. 
12. Phạm Quang Thu, Nguyễn Minh Chí và Trần Thị Thanh Tâm, 2016. Bệnh chết héo Keo lá tràm, keo lai và Keo 
tai tượng tại Việt Nam, Tạp chí Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, (8). 
13. Wingfield, M.J., Carolien, D.B., Christa, V. and Brenda, D.W., 1996. A New Ceratocystis Species Defined 
Using Morphological and Ribosomal DNA Sequence Comparisons, Systematic and Applied Microbiology, 19 
(2), pp. 191 - 202. 
Người thẩm định: TS. Đào Ngọc Quang 
 4230