Kiểm toán nghiệp vụ tín dụng tại các ngân hàng thương mại

TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN48 Số 134 - tháng 12/2018
KIEÅm TOaùn ngHIEÄp VuÏ Tín duÏng 
TaÏI caùc ngaân HaØng THöông maÏI
ThS. LÊ THị THU HằNG*
* KTNN Chuyên ngành VII
Như chúng ta đã biết, hệ thống ngân hàng thương mại (NHTM) là một mắt xích quan trọng cấu thành nên sự vận động nhịp nhàng của nền kinh tế. Nó có vai trò rất lớn trong việc thúc đẩy tăng trưởng nền kinh tế bền vững. Trong các nghiệp vụ của ngân hàng thương mại, tín dụng là hoạt động quan trọng nhất. Theo đó, ngân hàng giao cho khách hàng 
một khoản tiền để sử dụng vào mục đích và thời gian nhất định theo thoả thuận với nguyên tắc có hoàn trả 
gốc và lãi. Hoạt động tín dụng mang lại cho ngân hàng thương mại lợi nhuận lớn, đồng thời cũng là nghiệp 
vụ tiềm ẩn nhiều rủi ro nhất. Nghiệp vụ này thường xuyên diễn ra với cường độ và giá trị ngày càng lớn, 
nên khả năng xảy ra gian lận, sai sót là tương đối cao. Bởi vậy, đối với Kiểm toán nhà nước, nghiệp vụ tín 
dụng là một nội dung trọng tâm của cuộc kiểm toán báo cáo tài chính tại các ngân hàng thương mại. Nắm 
bắt được thực trạng việc kiểm toán nghiệp vụ tín dụng tại các NHTM của KTNN, các kết quả đã đạt được 
cũng như những mặt còn hạn chế, phân tích các nguyên nhân, từ đó đưa ra một số các giải pháp khắc phục 
những mặt còn hạn chế nhằm nâng cao chất lượng trong quá trình thực hiện kiểm toán đối với nghiệp vụ 
tín dụng tại các NHTM của KTNN.
Từ khóa: Nghiệp vụ tín dụng, ngân hàng thương mại.
Auditing credit operations in commercial banks
As we know, the commercial banking system is an important link that constitutes the smooth movement 
of the economy. It plays a huge role in promoting sustainable economic growth. In the operations of 
commercial banks, credit is the most important activity. Accordingly, the bank assigns customers a sum of 
money to use for a certain purpose and time as agreed with the principle of having repayment of principal 
and interest. Credit activities bring a great profit to commercial banks, and also the most risky business. 
This operation often takes place with increasing intensity and value, so the possibility of fraud and errors 
is relatively high. Therefore, SAV consider credit is a key content of the auditing of financial statements at 
commercial banks. Capturing the current status of credit audit audit at commercial banks of the SAV, the 
results achieved as well as the limitations, analyze the causes, thereby giving some solutions to overcome 
these face is still limited to improve quality in the process of implementing auditing for credit operations at 
commercial banks of SAV. 
key words: Credit operations, commercial banks.
Thực trạng kiểm toán nghiệp vụ tín dụng tại 
các NHTM của kTNN
Kiểm toán nghiệp vụ tín dụng là một phần hành 
trong kiểm toán BCTC của NHTM. Kiểm toán 
nghiệp vụ tín dụng nhằm đánh giá tính đúng đắn 
trong việc xác định giá trị khoản vay, tình trạng rủi 
ro của toàn bộ nghiệp vụ tín dụng, đánh giá tính 
tuân thủ trong thực hiện cấp tín dụng để đảm bảo 
rằng những rủi ro của nghiệp vụ này đã được kiểm 
soát, tránh rủi ro xảy ra đối với ngân hàng, và đảm 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 49Số 134 - tháng 12/2018
bảo ngân hàng đã trích lập đầy đủ khoản dự phòng 
rủi ro. Bởi vậy, đối tượng kiểm toán nghiệp vụ tín 
dụng là tổng thể nghiệp vụ cho vay, bao gồm các 
nghiệp vụ trong và ngoài bảng cân đối, toàn bộ quy 
trình cho vay đối với khách hàng.
Số dư tài khoản cho vay là khoản mục tài sản 
chiếm tỷ trọng lớn trong tổng tài sản, là tài sản sinh 
lời chủ yếu của ngân hàng. Do vậy, một sai sót nhỏ 
về giá trị khoản mục này trên bảng cân đối tài sản 
cũng có thể có ảnh hưởng lớn đến giá trị của báo 
cáo thu nhập, chi phí. Chẳng hạn một khoản tín 
dụng ngắn hạn lại được chuyển thành tín dụng dài 
hạn sẽ làm tăng khoản thu nhập lãi vay mà trong 
thực tế khoản lãi không cao như vậy. Giá trị của 
khoản tín dụng khi ghi sổ ban đầu không bao gồm 
các khoản dự phòng rủi ro, nhưng khi định giá lại 
khoản vay thì bao gồm cả các khoản dự phòng rủi 
ro, mà việc xác định dự phòng rủi ro căn cứ vào 
giá trị của tài sản đảm bảo. Các NHTM thường áp 
dụng phương pháp định giá theo giá thị trường 
hoặc tương đương theo thời gian. Điều đó có nghĩa 
là việc định giá tài sản không hoàn toàn theo một 
chuẩn mực khách quan nào, và đây cũng là khó 
khăn của các KTV khi đánh giá giá trị của khoản 
mục này. Việc định giá trị của các khoản vay cũng 
ảnh hưởng đến chi phí trích lập dự phòng rủi ro 
của ngân hàng đối với các khoản cho vay, do vậy 
nếu giá trị khoản cho vay được định giá với giá trị 
thấp thì chi phí dự phòng rủi ro có thể tăng cao.
Đối tượng cho vay của NHTM có thể là một 
pháp nhân, một thể nhân, hoặc công ty đối nhân. 
Công ty đối nhân là những công ty được thành lập 
dựa trên sự liên kết chặt chẽ bởi chế độ tin cậy về 
nhân thân của các thành viên tham gia, hùn vốn 
chỉ là yếu tố thứ yếu trong đó. Các khách hàng 
này độc lập một cách tương đối với nhau nhưng 
giữa họ có những mối quan hệ hoặc phụ thuộc vào 
nhau, ví dụ: Công ty A là cổ đông của công ty B, 
công ty mẹ và công ty con... hoặc mối quan hệ đó 
có tác động đến nhau trong kinh doanh, ví dụ hai 
khách hàng thực hiện một quan hệ mua đi, bán lại 
với nhau. Hệ quả của những mối quan hệ này là khi 
một khách hàng gặp khó khăn sẽ có thể kéo theo 
khách hàng khác cũng gặp khó khăn. Do đó, khi 
kiểm toán nghiệp vụ tín dụng, KTV cần chú ý đến 
mối quan hệ của khách hàng vay nằm trong dạng 
nào khi đánh giá khả năng đảm bảo an toàn của 
một khoản tín dụng mà ngân hàng đã cấp.
KTV cũng cần phải có nhìn nhận hợp lý về việc 
đánh giá các khách hàng lớn của một NHTM. Ví 
dụ, có thể coi khách hàng lớn là khách hàng có 
tổng dư nợ đạt mức tối đa bằng 15% vốn tự có của 
tổ chức tín dụng hoặc ở mức giới hạn nào đó do 
NHTM đặt ra.
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN50 Số 134 - tháng 12/2018
Mặt khác, các NHTM chỉ cấp các khoản tín 
dụng sau khi có sự kiểm tra, đánh giá khả năng tài 
chính của khách hàng một cách kỹ lưỡng, toàn diện 
và phải giám sát thường xuyên khả năng tài chính 
của khách hàng trong suốt quá trình cho vay, thông 
qua các báo cáo tình hình kinh doanh, tài chính 
của khách hàng. Bởi vậy, xem xét BCTC của khách 
hàng vay cũng là công việc của KTV khi đánh giá 
hoạt động tín dụng. Muốn có sự đánh giá hợp lý, 
KTV phải hiểu biết không chỉ về đơn vị được kiểm 
toán, mà còn cần hiểu biết về khách hàng của ngân 
hàng đó.
Về quy trình kiểm toán nghiệp vụ tín dụng cũng 
mang những đặc điểm chung như quy trình kiểm 
toán tài chính thông thường của KTNN gồm 4 giai 
đoạn: Chuẩn bị kiểm toán; thực hiện kiểm toán; 
lập và phát hành BCKT; theo dõi kiểm tra việc thực 
hiện kết luận kiểm toán.
Giai đoạn chuẩn bị kiểm toán 
Bao gồm các bước: Khảo sát, thu thập thông 
tin; đánh giá hệ thống KSNB và thông tin thu thập; 
xác định đánh giá rủi ro kiểm toán, xác định trọng 
yếu kiểm toán; lập và phê duyệt kế hoạch kiểm 
toán tổng quát; lập và phê duyệt kế hoạch kiểm 
toán chi tiết.
Thực hiện khảo sát, thu thập thông tin đơn vị 
được kiểm toán, KTV phải nắm vững các nội dung 
sau: Hiểu biết về nghiệp vụ tín dụng của NHTM; 
hiểu biết về môi trường kiểm soát, hệ thống kế 
toán; các thủ tục, hoạt động kiểm soát.
- Hiểu biết về nghiệp vụ tín dụng của NHTM: 
KTV phải nắm được quy trình nghiệp vụ tín dụng 
của đơn vị được kiểm toán để có thể phân tích 
những rủi ro có thể xảy ra trong quy trình, từ đó 
phục vụ cho việc xác định rủi ro kiểm toán.
- Môi trường kiểm soát: Môi trường kiểm soát có 
ảnh hưởng đến sự nhất quán giữa các chính sách của 
nhà quản lý và tính hiệu quả của hệ thống kế toán và 
các thủ tục hoạt động kiểm soát, do đó khi tìm hiểu 
về môi trường kiểm soát KTV cần thu thập thông 
tin như cơ cấu tổ chức, chính sách quản lý, nhân sự, 
công tác kế hoạch, các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng 
tới việc thiết kế và thực hiện hệ thống KSNB.
- Hệ thống thông tin kế toán: Kế toán không chỉ 
cung cấp thông tin cần thiết cho quản lý mà còn 
thực hiện việc kiểm tra, giám sát nhiều mặt hoạt 
động của đơn vị. Vì vậy, hệ thống kế toán mạnh 
góp phần làm cho hệ thống KSNB của đơn vị hoạt 
động hiệu quả.
- Các thủ tục, hoạt động kiểm soát: KTV cần 
kiểm tra việc thực hiện các nguyên tắc kiểm soát 
cơ bản được đề ra trong đơn vị như phân cấp phê 
duyệt, phân công phân nhiệm, bất kiêm nhiệm và 
hoạt động của bộ phận KSNB trong đơn vị.
Sau khi khảo sát, thu thập thông tin đơn vị được 
kiểm toán, KTV tiến hành đánh giá KSNB và thông 
tin thu thập. KTV cần phải xem xét hệ thống KSNB 
trên các mặt sau đây: Thiết kế hoạt động kiểm soát 
có ngăn ngừa, phát hiện và sửa chữa các sai phạm 
trọng yếu hay không; hoạt động kiểm soát có được 
triển khai theo đúng yêu cầu thiết kế trong thực tế 
hay không; những hạn chế của hệ thống kiểm soát 
nội bộ. Nếu KTV có đầy đủ bằng chứng và cơ sở để 
kết luận hệ thống KSNB có hiệu quả tức là hệ thống 
này có khả năng ngăn ngừa, phát hiện và xử lý kịp 
thời các gian lận, sai sót trọng yếu trong đơn vị.
Dựa trên kết quả phân tích, đánh giá thông tin 
về đơn vị được kiểm toán, kết quả đánh giá rủi ro, 
KTV xác định đánh giá rủi ro kiểm toán, xác định 
trọng yếu kiểm toán làm cơ sở xây dựng kế hoạch 
cuộc kiểm toán.
Trên cơ sở khảo sát, thu thập và đánh giá thông 
tin về hệ thống KTNB, KSNB, thông tin về tài chính 
và các thông tin khác về đơn vị được kiểm toán, 
Trưởng Đoàn/Tổ trưởng khảo sát lập kế hoạch 
kiểm toán tổng quát và trình lãnh đạo KTNN xét 
duyệt. KHKT của cuộc kiểm toán thường có các 
nội dung cơ bản sau: Mục tiêu kiểm toán; nội dung 
kiểm toán; xác định tiêu chí kiểm toán; phạm vi, 
giới hạn kiểm toán; phương pháp, thủ tục kiểm 
toán; thời hạn kiểm toán; bố trí nhân sự kiểm toán; 
kinh phí và các điều kiện vật chất cần thiết cho 
cuộc kiểm toán.
Căn cứ trên KHKT tổng quát của cuộc kiểm 
toán, Tổ trưởng Tổ kiểm toán xây dựng KHKT chi 
tiết theo mẫu KHKT chi tiết. KHKT chi tiết gồm 
các nội dung chủ yếu sau: Mục tiêu; nội dung; 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 51Số 134 - tháng 12/2018
phạm vi, giới hạn kiểm toán; đối tượng kiểm toán; 
đánh giá mức độ rủi ro kiểm toán; xác định trọng 
yếu kiểm toán; xác định mẫu chọn kiểm toán cụ 
thể cho từng cơ sở dẫn liệu; phân công nhiệm vụ 
kiểm toán và tiến độ thời gian thực hiện công việc; 
phương pháp, thủ tục kiểm toán phải thực hiện.
Giai đoạn thực hiện kiểm toán 
Từ KHKT đã được lập và phê duyệt, KTV tiến 
hành sử dụng các phương pháp, thủ tục kiểm toán 
để thu thập bằng chứng kiểm toán, phục vụ cho việc 
lập BBKT và tổ chức thông qua biên bản kiểm toán 
tại đơn vị kiểm toán chi tiết.
Giai đoạn lập và phát hành BCKT 
Đây là giai đoạn KTV thực hiện công việc tổng 
hợp những vấn đề được phát hiện trong quá trình 
thực hiện kiểm toán để đưa ra những đánh giá, kết 
luận và kiến nghị phù hợp. 
Giai đoạn theo dõi, kiểm tra việc thực hiện kết 
luận, kiến nghị kiểm toán
Theo dõi, kiểm tra tình hình thực hiện kết luận, 
kiến nghị kiểm toán tại BCKT đã thực hiện tại đơn 
vị được kiểm toán có được thực thi theo yêu cầu 
hay không.
kết quả đạt được
Các cuộc kiểm toán của KTNN tại các NHTM 
đã chỉ ra nhiều sai phạm trong thực hiện quy trình, 
quy chế cho vay, từ các sai sót trong việc thiết lập, 
thu thập hồ sơ khách hàng vay vốn; về thẩm định và 
phê duyệt cho vay; về thiết lập hợp đồng tín dụng, 
hợp đồng thế chấp TSĐB nợ vay; cho đến các sai 
sót trong việc giải ngân cho vay; kiểm tra sau cho 
vay và trong quản lý TSĐB; hay các sai sót trong 
việc phân loại nợ trích lập dự phòng, miễn giảm lãi, 
cơ cấu nợ vay, bán nợ; hay sai sót trong việc hạch 
toán lãi... Thông qua kết quả kiểm toán, KTNN đã 
điều chỉnh nhiều số liệu tài chính liên quan đến 
hoạt động cho vay tại các đơn vị được kiểm toán, 
phản ánh đúng chất lượng tín dụng, cũng như thực 
chất tình hình kinh doanh tại đơn vị; chuyển nhiều 
hồ sơ vi phạm tín dụng gây hậu quả nghiêm trọng 
sang các cơ quan có thẩm quyền điều tra để làm rõ 
trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có liên quan; 
đưa ra hàng trăm kiến nghị về bổ sung, sửa đổi các 
văn bản pháp lý đối với các cơ quan quản lý nhà 
nước và kiến nghị chấn chỉnh trong hoạt động cho 
vay nhằm kiểm soát chặt chẽ đối với hoạt động cho 
vay, hạn chế tình trạng nợ xấu của các TCTD.
Hạn chế
Công tác kiểm toán của KTNN ngày càng 
bài bản hơn, hoạt động kiểm toán được tổ chức 
chuyên nghiệp hơn, chất lượng kiểm toán viên 
tham gia kiểm toán ngày càng được nâng cao, chất 
lượng cuộc kiểm toán cũng được đảm bảo hơn, 
tạo được niềm tin với Đảng, nhà nước và nhân 
dân. Bên cạnh kết quả đã đạt được, công tác kiểm 
toán đối với lĩnh vực đặc thù như ngân hàng, tín 
dụng trong thời gian qua còn nhiều hạn chế, bất 
cập làm ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng 
kiểm toán, cụ thể:
Thứ nhất, chưa tổ chức thực hiện kiểm toán 
chuyên đề riêng đối với hoạt động tín dụng: Việc 
kiểm toán hoạt động tín dụng được thực hiện lồng 
ghép trong cuộc kiểm toán báo cáo tài chính tại các 
NHTM, nên mức độ tập trung, thời gian kiểm toán 
đối với hoạt động tín dụng còn chưa cao do tỷ lệ 
mẫu chọn hồ sơ tín dụng còn thấp. 
Thứ hai, hạn chế trong tổ chức nguồn nhân lực: 
Việc tổ chức đào tạo bồi dưỡng nguồn nhân lực còn 
nhiều hạn chế, còn chưa tạo điều kiện cho nhân 
viên tham gia đào tạo nâng cao năng lực chuyên 
môn và dự thi các chứng chỉ. Số lượng KTV còn 
hạn chế, số lượng nhân sự không đủ đáp ứng khối 
lượng công việc dẫn đến tình trạng thiếu hụt nhân 
lực, nên đôi khi công việc kiểm toán được tiến 
hành bởi những KTV không có đủ kinh nghiệm về 
lĩnh vực ngân hàng, tín dụng. 
Thứ ba, hạn chế trong tổ chức quy trình kiểm 
toán: 
Hạn chế trong tổ chức giai đoạn lập kế hoạch 
kiểm toán: 
- Về đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn 
vị được kiểm toán: Các thông tin về môi trường 
kiểm soát nội bộ chủ yếu được tập hợp dựa trên 
các văn bản yêu cầu đơn vị cung cấp. Rất ít KTV sử 
dụng phỏng vấn như một phương pháp hữu hiệu 
trong khi tìm hiểu nhân sự và chính sách nhân sự 
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN52 Số 134 - tháng 12/2018
của đơn vị được kiểm toán, đặc biệt là tìm hiểu về 
các mối quan hệ (gia đình, họ hàng, bạn bè v.v.) 
giữa các nhà quản lý, kế toán của đơn vị cấp trên và 
cấp dưới phụ thuộc; chưa thực hiện đánh giá tính 
hiệu lực của hệ thống kiểm soát nội bộ. 
- Về xác định đánh giá rủi ro và trọng yếu 
kiểm toán: Còn thực hiện theo lối mòn và kinh 
nghiệm, chưa áp dụng theo đúng CMKTNN quy 
định. Chưa xác định được mức trọng yếu tổng thể 
BCTC, mức trọng yếu thực hiện, cũng như chưa 
xác định được ngưỡng sai sót không đáng kể, do 
đó KTVNN hầu như điều chỉnh tất cả các sai sót 
được phát hiện bất kể việc các sai sót đó có ảnh 
hưởng trọng yếu đến BCTC hoặc thông tin tài 
chính được kiểm toán hay không. 
- Về việc tiến hành chọn mẫu: Mẫu được chọn 
phần lớn dựa vào nhận định nghề nghiệp và kinh 
nghiệm của kiểm toán viên, thường đều là các 
khoản cho vay có giá trị lớn và hai hay ba khoản 
như vậy đã chiếm một tỷ trọng khá cao trong tổng 
thể. Như vậy, việc chọn mẫu đã bỏ qua những 
khoản khác có giá trị trung bình chiếm phần lớn 
trong tổng thể không được kiểm tra. Điều này có 
thể gây ra bỏ sót những sai phạm tiềm ẩn trong các 
khoản bị bỏ qua này. 
Hạn chế trong tổ chức giai đoạn thực hiện kiểm 
toán: 
- Về các kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm 
toán: Bằng chứng kiểm toán được thu thập bằng 
cách thực hiện các thủ tục kiểm toán bao gồm thử 
nghiệm kiểm soát theo yêu cầu của các CMKTNN 
(hoặc theo lựa chọn của KTVN), thử nghiệm cơ bản 
(bao gồm các kiểm tra chi tiết và các thủ tục phân 
tích cơ bản). Tuy nhiên, việc thực hiện thử nghiệm 
kiểm soát, cũng như các phương pháp thu thập bằng 
chứng kiểm toán của KTVNN còn hạn chế.
- Về thủ tục phân tích với quy trình cho vay: 
Hiện nay, KTVNN chủ yếu tiến hành phân tích 
ngang, so sánh giữa năm hiện tại với năm trước, 
việc phân tích dọc chỉ được thực hiện về khả năng 
sinh lời của thu nhập lãi từ cho vay; chưa sử dụng 
các thủ tục phân tích để so sánh các kết quả từ hoạt 
động cho vay với các ngân hàng có cùng quy mô, 
các ngân hàng thuộc cùng loại hình, cũng như so 
sánh với các định hướng chung của ngành để có 
được cái nhìn toàn diện hơn về toàn bộ kết quả 
hoạt động của quy trình. Các so sánh này không chỉ 
gồm các chỉ tiêu tài chính (như tỷ lệ lãi thu từ cho 
vay trên tổng thu nhập của ngân hàng, lỗ do phải 
xoá sổ các khoản nợ không thu hồi được) mà còn 
gồm các chỉ tiêu phi tài chính (như cơ cấu khách 
hàng, phương pháp áp dụng để thu hút và duy trì 
các khách hàng vay của mỗi ngân hàng...). Việc so 
sánh với các ngân hàng khác trong quá trình thực 
hiện kiểm toán quy trình cho vay trong kiểm toán 
Báo cáo tài chính trong các ngân hàng thương mại 
có thể giúp kiểm toán viên đánh giá được vị thế 
trên thị trường của ngân hàng này là ở mức độ nào? 
Có hợp lý hay không?
Đối với khách hàng vay vốn tại các NHTM, do 
loại hình kinh doanh diễn ra trên nhiều lĩnh vực, 
nhiều địa phương, thời gian cho vay có thể kéo dài 
qua nhiều năm tài chính, số lượng và giá trị giải 
ngân lớn nên khi tiến hành kiểm toán, có nhiều 
thủ tục kiểm toán bị KTV bỏ qua như kiểm tra 
thực tế tại khách hàng vay vốn, gửi thư xác nhận 
số dư tài khoản.
Sở dĩ có các hạn chế nêu trên khi kiểm toán 
nghiệp vụ tín dụng tại các NHTM là do các nguyên 
nhân sau:
Thứ nhất, về nguồn lực: Do tính chất đặc thù và 
phức tạp trong nghiệp vụ cho vay tại các NHTM, 
công tác kiểm toán nghiệp vụ cho vay cần phải 
được thực hiện bởi các KTV có kinh nghiệm tài 
chính kế toán và các KTV am hiểu về lĩnh vực ngân 
hàng, tín dụng. Tuy nhiên, hiện nay chỉ hơn 50% 
nhân sự tại KTNN Chuyên ngành VII có các KTV 
được đào tạo chuyên ngành về lĩnh vực tài chính 
ngân hàng. 
Thứ hai, thời gian khảo sát ngắn: Trong một 
năm, thời gian kiểm toán được chia thành 3 đợt, 
mỗi đợt kéo dài khoảng 60 ngày. Thường thời gian 
khảo sát của đợt 2 và đợt 3 KTV vừa thực hiện 
khảo sát, vừa lập báo cáo kiểm toán của đợt trước, 
nên không dành thời gian hợp lý để thu thập thông 
tin nhằm đánh giá tính hiệu quả, hiệu lực của hệ 
thống kiểm soát nội bộ của đơn vị được kiểm toán;
Thứ ba, chưa xây dựng được hệ thống tiêu chí 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 53Số 134 - tháng 12/2018
đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ: CMKTNN 
cũng như quy trình kiểm toán tổ chức tài chính, 
ngân hàng của KTNN hiện nay chưa có bất kỳ 
hướng dẫn nào về hệ thống tiêu chí này nên các 
ý kiến của KTV về tính hiệu lực, hiệu quả của hệ 
thống kiểm soát nội bộ còn mang tính chủ quan, 
chủ yếu dựa vào kinh nghiệm cá nhân và theo lối 
mòn. Chưa có hệ thống tiêu chí đánh giá nên KTV 
không có căn cứ để xác định giới hạn và nội dung 
các thông tin cần thu thập mà thường dựa vào giới 
hạn và phạm vi của cả cuộc kiểm toán;
Thứ tư, phương pháp thu thập thông tin về hệ 
thống kiểm soát nội bộ chưa đa dạng và mang tính 
đơn lẻ: Thông tin về thiết kế và vận hành hệ thống 
kiểm soát nội bộ chủ yếu được khai thác qua tài 
liệu do KTNN yêu cầu. KTV dựa vào các tài liệu 
này để phân tích, tổng hợp để rút ra các nhận xét về 
hoạt động của cơ cấu kiểm soát nội bộ. Do vậy, các 
nhận xét phần nhiều mang tính chủ quan và thiên 
về kinh nghiệm. Phương pháp trực tiếp (phỏng 
vấn) rất ít KTV sử dụng, phương pháp khảo sát tác 
nghiệp hầu như không sử dụng;
Thứ năm, chưa xây dựng và ban hành chính 
sách xác định trọng yếu kiểm toán để KTVNN 
xác định, vận dụng trọng yếu kiểm toán một cách 
thống nhất.
Thứ sáu, đơn vị được kiểm toán chưa cung cấp 
đầy đủ và kịp thời các thông tin theo yêu cầu trong 
quá trình khảo sát, đánh giá hệ thống kiểm soát nội 
bộ và sự nhận thức chưa đầy đủ về tầm quan trọng 
của kế hoạch kiểm toán của đơn vị được kiểm toán 
đã ảnh hưởng đáng kể đến quá trình khảo sát, thu 
thập thông tin để nghiên cứu và đánh giá hệ thống 
kiểm soát nội bộ.
Các giải pháp hoàn thiện quy trình kiểm toán 
nghiệp vụ tín dụng tại NHTM cần hướng tới 
nâng cao chất lượng kiểm toán
Thứ nhất, xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá 
hệ thống kiểm soát nội bộ để dựa trên các tiêu chí 
đã xây dựng, KTVNN có thể soạn thảo các câu hỏi 
và lượng hóa các câu trả lời bằng những số điểm 
nhất định. Căn cứ vào điểm số thu được để đánh 
giá mức độ hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ, 
từ đó xác định rủi ro kiểm soát là cao hay thấp để 
có các bước tiếp theo cho phù hợp.
Thứ hai, xây dựng và ban hành chính sách xác 
định trọng yếu kiểm toán để KTVNN xác định, 
vận dụng trọng yếu kiểm toán một cách bài bản, 
thống nhất.
Thứ ba, xây dựng chương trình kiểm toán 
chuyên đề riêng đối với hoạt động tín dụng tại các 
NHTM.
Thứ tư, nâng cao kỹ năng để thực hiện các công 
việc của một cuộc kiểm toán đối với KTV: Lập kế 
hoạch kiểm toán, tổ chức thực hiện kế hoạch, lập 
báo cáo kết quả thực hiện kiểm toán, kiểm tra thực 
hiện kết luận và kiến nghị kiểm toán; và khả năng 
vận dụng các kỹ năng chuyên môn phù hợp với sự 
đa dạng, phức tạp của nhiệm vụ được giao trong 
việc kiểm toán nghiệp vụ tín dụng và các nghiệp 
vụ liên quan của NHTM phù hợp với yêu cầu, mục 
tiêu kiểm toán của nhiệm vụ kiểm toán được giao.
Kiểm toán nghiệp vụ tín dụng tại các NHTM 
của KTNN góp phần không nhỏ trong phát hiện, 
ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật; 
góp phần hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật 
về lĩnh vực tín dụng. Tuy nhiên, trước tình trạng 
vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tài chính ngân 
hàng và đang diễn ra khá phổ biến thì kết quả kiểm 
toán nghiệp vụ cho vay của KTNN đòi hỏi chất 
lượng hoạt động kiểm toán nói chung và kiểm toán 
nghiệp vụ tín dụng nói riêng cần phải được nâng 
cao hơn nữa.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hệ thống Chuẩn mực Kiểm toán nhà nước, 
Kiểm toán nhà nước, NXB Thống kê;
2. Các văn bản hướng dẫn về nghiệp vụ kiểm 
toán, Kiểm toán nhà nước, NXB Thống kê;
3. “Đánh giá, nghiên cứu hệ thống kiểm soát 
nội bộ ngân hàng cấp tỉnh”, Website: www.
khoahockiemtoan.vn; 
4. Các báo cáo kiểm toán của Kiểm toán 
nhà nước.