Khảo sát tỷ lệ hộ gia đình có nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ sinh tại huyện Nông Cống, Thanh Hóa năm 2013

 181 
KHẢO SÁT TỶ LỆ HỘ GIA ĐÌNH CÓ NGUỒN NƯỚC SINH HOẠT 
VÀ NHÀ TIÊU HỢP VỆ SINH TẠI HUYỆN NÔNG CỐNG, THANH HÓA 
NĂM 2013 
DSCKI. Chu Văn Long, BSCKI. Trần Thị Thanh, 
CN Lê Thị Huyền, CN Lê Thị Xuân 
Trung tâm Truyền thông GDSK Thanh Hóa 
Tóm tắt nghiên cứu 
Với mục tiêu khảo sát tỷ lệ và tìm hiểu kiến thức và thực hành của người dân 
về có nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ sinh tại huyện nông cống, nghiên 
cứu mô tả cắt ngang khảo sát tỷ lệ hộ gia đình có nguồn nước sinh hoạt và nhà 
tiêu hợp vệ sinh tại huyện nông cống tỉnh Thanh Hóa được thực hiện trên 200 hộ 
gia đình từ tháng 1-12 năm 2013 cho kết quả: có 81% biết nước là thành phần 
quan trọng của cơ thể, 68% biết nước tham gia vào quá trình chuyển hóa, điều 
hòa than nhiệt và chỉ còn tỷ lệ một số ít hộ chưa hiểu đúng về tầm quan trọng của 
nước (9%); tỷ lệ biết nguồn nước sinh hoạt là nước máy chiếm tỷ lệ cao nhất 
(73%); kiến thức về sử dụng và bảo quản nguồn nước bằng cách không làm bẩn 
nguồn nước đạt tỷ lệ khá cao nhất (83%); thấp nhất là chỉ dùng nước sinh hoạt để 
ăn uống, tắm rửa (33%). Tỷ lệ biết nhà tiêu hợp vệ sinh là nhà tiêu tự hoại cao 
nhất (62%), tiếp đến là nhà tiêu hai ngăn là 19,5%; một ngăn 11,5%; thấm dội 
nước 0,9% và vẫn còn 7,0% không biết. Kiến thức về sử dụng và bảo quản nhà 
tiêu hợp vệ sinh của hộ gia đình với tiêu chí quét dọn sạch, không có giấy rác là 
cao nhất (85,5%); bệ xí sạch sẽ là 72,5%; có đủ nước để dội 56,5%; nước dội 
không bọ gậy thấp nhất (12,5%); tỷ lệ hộ gia đình có nguồn nước sinh hoạt hợp 
vệ sinh là rất cao (92,5%); và vẫn còn 7,5% hộ gia đình có nguồn nước không 
hợp vệ sinh; tỷ lệ hộ gia đình có nhà tiêu hợp vệ sinh là 59,5%; và không hợp vệ 
sinh là 40,1%. 
1. Đặt vấn đề 
Các bệnh liên quan đến nước sạch và vệ sinh môi trường là một vấn đề sức 
khoẻ lớn trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Đến hết năm 2011 còn một tỷ lệ lớn 
người dân Việt Nam không sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh dẫn đến ô nhiễm nguồn 
nước sinh hoạt, ô nhiễm đất, thực phẩm và môi trường xung quanh. 
Thanh Hóa là một tỉnh thuộc khu vực bắc trung bộ với 3 vùng sinh thái: 
miền núi, trung du và đồng bằng ven biển năm 2011, toàn tỉnh có 37,6% số hộ có 
nhà tiêu hợp vệ sinh, 69,9% dân số được sử dụng nước hợp vệ sinh. 
 182 
Nông Cống là một huyện thuộc vùng đồng bằng của tỉnh Thanh Hóa, hiện 
tại nhân dân trong huyện đang sử dụng nhiều loại hình nhà tiêu, trong số những 
gia đình có nhà tiêu theo tiêu chuẩn của bộ y tế như: nhà tiêu tự thấm, nhà tiêu tự 
hoại, nhà tiêu hai ngăn, chìm khô có ống thông hơi thì việc sử dụng các loại nhà 
tiêu hợp vệ sinh chưa được cộng đồng quan tâm. Trong nhiều năm qua chưa có 
cuộc điều tra, nghiên cứu khoa học đầy đủ nào về thực trạng kiến thức của nhân 
dân về nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ sinh tại huyện nông cống tỉnh 
Thanh Hoá. Vì vậy chúng tôi thực hiện nghiên cứu “Khảo sát tỷ lệ hộ gia đình có 
nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ sinh tại huyện nông cống tỉnh Thanh 
Hóa năm 2013”. 
2. Mục tiêu nghiên cứu 
1. Khảo sát tỷ lệ hộ gia đình có nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ 
sinh tại huyện nông cống; 
2. Tìm hiểu kiến thức và thực hành của người dân về nguồn nước sinh hoạt 
và nhà tiêu hợp vệ sinh. 
3. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu 
3.1. Đối tượng nghiên cứu 
- Chủ hộ là vợ hoặc chồng 
- Sổ sách thống kê tại trạm y tế xã. 
3.2. Thời gian và địa điểm 
- Địa điểm: Huyện Nông Cống, Thanh Hóa 
- Thời gian: Tháng 1 - 12/2013 
3.3. Phương pháp nghiên cứu 
3.3.1. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang 
3.3.2. Chọn mẫu 
 Cỡ mẫu : Số hộ được lựa chọn làm đơn vị mẫu được xác định bởi công thức: 
 n = Z2(1- /2) 2
)1(
d
pp 
Trong đó: n: mẫu nghiên cứu. 
p = 0,5 để cỡ mẫu nghiên cứu lớn nhất. 
 Z1-α/2 = 1,96 là giá trị của hệ số giới hạn tin cậy ứng với α = 0,05, độ 
tin cậy của ước lượng là 95%. 
 d = 0,05 là khoảng sai lệch giữa mẫu và quần thể. 
 183 
Từ công thức ở trên ta tính được n = 384. 
Cộng thêm 10% hộ gia đình có thể không điều tra được (do người đại diện từ 
chối trả lời phỏng vấn hoặc đi vắng) và làm tròn số, được cỡ mẫu là 400; tiến 
hành điều tra thực tế với 50% cỡ mẫu là 200 hộ gia đình 
 Phương pháp chọn mẫu: 
- Chọn xã: Bốc thăm ngẫu nhiên 04 xã từ danh sách các xã có trong huyện. 
- Chọn thôn: Mỗi xã chọn 05 thôn theo phương pháp bốc thăm ngẫu nhiên 
từ danh sách các thôn trong xã. 
- Chọn hộ gia đình: Chọn ngẫu nhiên 01 hộ gia đình theo danh sách của thôn 
điều tra, sau đó điều tra với nguyên tắc cổng liền cổng đi theo bên tay phải. 
Mỗi thôn tiến hành điều tra 10 hộ gia đình. 
3.3.3. Phương pháp thu thập số liệu: Phỏng vấn trực tiếp kết hợp với quan sát 
dùng bộ câu hỏi phỏng vấn được thiết kế sẵn. 
4. Kết quả nghiên cứu 
4.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu 
Trong nghiên cứu, tỷ lệ nam là 57,5% và nữ là 42,5%. 
Bảng 1: Phân bố về trình độ học vấn của chủ hộ gia đình 
TT Nội dung Số lượng Tỷ lệ (%) 
1 Không biết đọc/viết 6 3,0 
2 Tiểu học 27 13,5 
3 Trung học cơ sở 118 59,0 
4 Trung học phổ thông 49 24,5 
 Tổng cộng 200 100 
Đối tượng nghiên cứu có trình độ học vấn là trung học cơ sở chiếm tỷ lệ cao 
nhất (59%), sau đó đến trình độ trung học phổ thông (24,5%); tiểu học chiếm tỷ lệ 
13,5% và vẫn còn một số chủ hộ không biết đọc/viết (3%). 
Tỷ lệ chủ hộ làm ruộng trong nghiên cứu này là đa số (84,5%). Ngoài ra, có một 
tỷ lệ nhỏ đối tượng làm các nghề như: công nhân, buôn bán, nội trợ, cán bộ. 
Tỷ lệ hộ gia đình có thu nhập thấp dưới 400.000 đồng/người/tháng còn cao 
chiếm tỷ lệ 47,5%. 
 184 
Kênh tiếp nhận thông tin về nguồn nước và nhà tiêu hợp vệ sinh mà người dân 
được tiếp cận nhiều nhất là qua cán bộ y tế (83%); tiếp đến là ti vi (75,5%); qua 
tài liệu truyền thông cấp phát tại cộng đồng (49,5%); loa truyền thanh xã là 
(49%); qua các ngành, đoàn thể tại địa phương (15%). 
4.2. Thực trạng về nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ sinh 
4.2.1. Kiến thức về nguồn nước sinh hoạt 
Bảng 2: Nhận biết được vai trò của nguồn nước đối với sức khỏe con người 
TT Nội dung Số lượng Tỷ lệ (%) 
1 Nước là thành phần quan trọng của cơ thể 162 81,0 
2 Nước tham gia vào quá trình chuyển hóa, 
điều hòa thân nhiệt 
136 68,0 
3 Nước đưa chất bổ vào cơ thể và thải các chất 
cặn bã ra ngoài 
88 44,0 
4 Nước làm sạch môi trường xung quanh 91 46,0 
5 Khác 18 9,0 
Tỷ lệ nhận thức được vai trò của nước đối với sức khỏe con người rất cao. Cụ 
thể, có 81% biết nước là thành phần quan trọng của cơ thể, 68% biết nước tham 
gia vào quá trình chuyển hóa, điều hòa than nhiệt và chỉ còn tỷ lệ một số ít hộ 
chưa hiểu đúng về tầm quan trọng của nước (9%). 
73
5,5
24,5
1,5
49,5
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Nước máy Giếng đào Giếng
khoan
Nước mưa Khác
Biểu đồ 1: Kiến thức về nguồn nước sạch 
Tỷ lệ biết nguồn nước sinh hoạt là nước máy chiếm tỷ lệ cao nhất (73%); tiếp 
đến là giếng khoan (49,5%), thấp nhất là giếng đào (5,5%). 
 185 
Bảng 3: Kiến thức về cách sử dụng và bảo quản nguồn nước 
TT Nội dung Số lượng Tỷ lệ (%) 
1 Không làm nhiễm bẩn nguồn nước 166 83,0 
2 Bảo vệ đường dẫn nước cho kín 136 68,0 
3 Chỉ dùng nước sinh hoạt để ăn uống, tắm rửa, giặt giũ 67 33,0 
4 Khi giếng khơi bị nước bẩn ngấm hoặc ngập lụt 
phải xử lý 
88 44,0 
5 Nguồn nước xa khu vệ sinh và chuồng gia súc 128 64,0 
6 Không biết 4 2,0 
Kiến thức về sử dụng và bảo quản nguồn nước bằng cách không làm bẩn 
nguồn nước đạt tỷ lệ khá cao nhất (83%); thấp nhất là chỉ dùng nước sinh hoạt để 
ăn uống, tắm rửa (33%). 
Tỷ lệ biết cách xử lý nguồn nước khi bị ô nhiễm bằng cách lọc là cao nhất 
(63,5%), khử bằng CloraminB chiếm 48,5%; lắng phèn là 27,5% và vẫn còn 4,5% 
số hộ không biết xử lý. 
Kiến thức về các bệnh liên quan tới nước: bệnh tiêu chảy là cao nhất (88%), 
tiếp đến là bệnh ngoài da 74%, bệnh mắt hột 70,5%; bệnh phụ khoa 49%; ngộ độc 
45,5%; bệnh khác 3% và không biết là 13%. 
4.2.2. Kiến thức về nhà tiêu hợp vệ sinh 
Tỷ lệ biết nhà tiêu hợp vệ sinh là nhà tiêu tự hoại cao nhất (62%), tiếp đến là 
nhà tiêu hai ngăn (19,5%); một ngăn (11,5%); thấm dội nước (0,9%). Vẫn còn 
7,0% trả lời không biết. 
Bảng 4: Kiến thức về điều kiện của nhà tiêu hợp vệ sinh 
TT Nội dung Số lượng Tỷ lệ (%) 
1 Xa nguồn nước trên 10m (trừ nhà tiêu tự hoại) 145 72,5 
2 Không có mùi hôi 166 83,0 
3 Khô, kín nếu là nhà tiêu hai ngăn 140 70,0 
4 Sạch sẽ, không có ruồi, nhặng 150 75,0 
5 Không biết 19 9,5 
 186 
Kiến thức về điều kiện nhà tiêu hợp vệ sinh của hộ gia đình là không mùi 
hôi chiếm tỷ lệ cao nhất (83%); tiếp đến là sạch sẽ không có ruồi, nhặng là 75%; 
khô kín với nhà tiêu hai ngăn là 70% và vẫn còn 9,5% không biết. 
Kiến thức về sử dụng và bảo quản nhà tiêu hợp vệ sinh của hộ gia đình với 
tiêu chí quét dọn sạch, không có giấy rác chiếm tỷ lệ cao nhất (85,5%); bệ xí sạch 
sẽ là 72,5%; có đủ nước để dội 56,5%; nước dội không bọ gậy thấp nhất (12,5%). 
Bảng 5: Nhu cầu về sử dụng nguồn nước và nhà tiêu hợp vệ sinh 
Mức độ Số lượng Tỷ lệ (%) 
Rất cần thiết 114 57,0 
Cần thiết 84 42,0 
Không cần thiết 2 1,0 
Tổng cộng 200 100 
Hộ gia đình có nhu cầu xây dựng nhà tiêu ở mức rất cần thiết và cần thiết rất 
cao với tỷ lệ 57% và 42%. Chỉ có 1% cho là không cần thiết. 
4.2.3. Tỷ lệ hộ gia đình có nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ sinh 
 Tỷ lệ hộ gia đình có nguồn nước sinh hoạt hợp vệ sinh là rất cao (92,5%); 
và vẫn còn 7,5% hộ gia đình có nguồn nước không hợp vệ sinh. 
59,9%
40,1%
Hợp vệ sinh
Không hợp vệ sinh
Biểu đồ 2: Tỷ lệ hộ gia đình có nước sinh hoạt hợp vệ sinh 
Tỷ lệ hộ gia đình có nhà tiêu hợp vệ sinh là 59,5%; và không hợp vệ sinh là 40,1%. 
 187 
5. Bàn luận 
Kênh truyền thông giáo dục sức khỏe có ảnh hưởng đến nhận thức của người 
dân; trong đó truyền thông thông qua cán bộ y tế mang lại hiệu quả cao 71,5%; 
tiếp đến là tài liệu truyền thông 33,5%, qua tivi 30% ... . Như vậy cần lựa chọn 
phát huy hình thức truyền thông phù hợp để mang lại hiệu quả cao. 
Kiến thức về nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ sinh: chủ hộ gia đình 
trong nhóm đối tượng nghiên cứu có nhận thức đúng là khá cao, cụ thể: về cách 
bảo quản nguồn nước có vấn đề đạt 83%; về xử lý nguồn nước khi bị nhiễm bẩn 
đạt 63%; về mối liên quan giữa nguồn nước với bệnh tật như bệnh tiêu chảy 
(88%), bệnh ngoài da (74%), bệnh mắt hột (70%) 
Kiến thức về nhà tiêu HVS cũng khá cao như: vệ sinh sạch sẽ, không có giấy 
rác là 85,5%; bệ xí sạch sẽ là 71,5%; có đầy đủ nước để dội là 56,5%. 
Trong số các hộ gia đình tham gia phỏng vấn, khi được hỏi về mức độ cần 
thiết đối với nhà tiêu hợp vệ sinh có 57% cho là rất cần thiết, 42% là cần thiết, chỉ 
có 1% rằng không cần thiết. Như vậy, nhận thức của hộ gia đình về nhu cầu sử 
dụng nguồn nước và nhà tiêu hợp vệ sinh là rất cao. Trong nghiên cứu của Tôn 
Thất Bách ở một số vùng sinh thái năm 2001, tỷ lệ này tại Kim Bảng (29.6%); 
Phủ Lý (64,7%); Thái Nguyên (65,0%); đảo Cái Bầu (23,6%); Đồng Tháp Mười 
(2,1%) và Tây Nguyên (10,2%). Đa số ý kiến của cán bộ UBND xã đều cho rằng 
ý thức người dân còn kém chính, vì vậy nó ảnh hưởng đến việc sử dụng bảo quản 
nhà tiêu hợp vệ sinh; một nguyên nhân nữa là hộ gia đình lâu nay sử dụng theo 
thói quen đã ảnh hưởng đến việc thay đổi hành vi. Trong nghiên cứu Phạm Đức 
Phúc và cộng sự thì khi ủ phân cần phải cho thêm tro bếp hoặc vôi bột, nhằm làm 
giảm mùi hôi, có thể giữ sạch môi trường xung quanh, ngăn cản sự tràn lan phân 
bẩn ra xung quanh bởi sâu bọ hay súc vật. bên cạnh đó những người tham gia 
cũng cho rằng việc sử dụng tro bếp hoặc vôi bột trộn lẫn với phân khi ủ sẽ giúp 
cho họ bón phân ra đồng ruộng được dễ dàng hơn. 
 Tỷ lệ hộ gia đình có nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ sinh cao hơn 
nhiều so với toàn tỉnh: nguồn nước đạt 92,5% và nhà tiêu đạt 59,5%. Tuy nhiên, 
vẫn còn 7,5% hộ gia đình có nguồn nước sinh hoạt không hợp vệ sinh và 49,5% 
hộ gia đình có nhà tiêu không hợp vệ sinh. 
6. Kết luận 
Tỷ lệ hộ gia đình có nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ sinh 
- Hộ gia đình có nguồn nước sinh hoạt hợp vệ sinh là 92,5%. 
 188 
- Hộ gia đình có nhà tiêu hợp vệ sinh là 59,5%. 
 Kiến thức và thực hành về nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ sinh 
- Về nguồn nước sinh hoạt: tỷ lệ hộ gia đình có kiến thức và thức hành đúng 
tương đối cao. Cụ thể: về cách bảo quản nguồn nước có vấn đề đạt 83%; 
về xử lý nguồn nước khi bị nhiễm bẩn đạt 63%; về mối liên quan giữa 
nguồn nước với bệnh tật như bệnh tiêu chảy (88%), bệnh ngoài da (74%), 
bệnh mắt hột (70%). 
- Về nhà tiêu hợp vệ sinh: tỷ lệ hộ gia đình có kiến thức và thực hành đúng 
cũng tương đối cao, cụ thể như: Kiến thức về điều kiện nhà tiêu hợp vệ 
sinh của hộ gia đình là không mùi hôi chiếm tỷ lệ 83%; sạch sẽ không có 
ruồi, nhặng là 75%; khô kín với nhà tiêu hai ngăn là 70%; kiến thức về sử 
dụng và bảo quản nhà tiêu vệ sinh sạch sẽ, không có giấy rác là chiếm 
85,5%; bệ xí sạch sẽ là 71,5%; có đầy đủ nước để dội là 56,5%. 
- Về nhu cầu sử dụng nguồn nước và nhà tiêu hợp vệ sinh là rất cao: mức 
độ rất cần thiết và cần thiết chiếm 99,0%. 
7. Khuyến nghị 
- Ngành Y tế: Quan tâm đầu tư truyền thông giáo dục sức khỏe, lựa chọn 
hình thức và nội dung truyền thông hiệu quả trong cộng đồng nhằm nâng 
cao kiến thức và thay đổi hành vi về nguồn nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp 
vệ sinh góp phần phòng chống dịch bệnh trên địa bàn. 
- Vai trò cấp ủy đảng, chính quyền, các ban ngành đoàn thể tại địa phương 
trong sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội nâng cao đời sống người dân; 
Huy động tìm kiếm sự hỗ trợ nguồn lực tại địa phương và các tổ chức xã 
hội khác đầu tư cho các công trình nước sinh hoạt và nhà tiêu hợp vệ sinh 
công cộng cũng như hỗ trợ những hộ gia đình khó khăn. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Bộ Y tế (2005), Ban hành tiêu chuẩn ngành: Tiêu chuẩn vệ sinh nước sạch và 
tiêu chuẩn vệ sinh đối với các loại nhà tiêu. 
2. Bộ Y tế (2007), Vệ sinh môi trường ở nông thôn Việt Nam, Nhà xuất bản Y học, 
Hà Nội. 
3. Bộ Y tế (2007), Thông tư hướng dẫn việc kiểm tra nước ăn uống và nhà tiêu 
hộ gia đình. 
 189 
4. Bộ Y tế (2008), Sổ tay truyền thông nước sạch và vệ sinh môi trường. 
5. Bộ Y tế- Cục Y tế Dự phòng và Môi trường (2008) "Sổ tay hướng dẩn kiễm 
tra vệ sinh nước sạch, nước uống và nhà tiêu hộ gia đình”.. 
6. Phan Thị Hiền (2010) “Đánh giá thực trạng xây dựng, sử dụng và bảo quản 
nhà tiêu hợp vệ sinh của các hộ gia đình, tại xã Yên Phụ - Yên Phong – Bắc 
Ninh năm 2010” Luận văn thạc sỹ Y tế công cộng, Đại học Y tế công cộng 
Hà Nội. 
7. Bùi Hữu Toàn (2009), Đánh giá thực trạng và nguyên nhân xây dựng sử dụng và 
bảo quản nhà tiêu hợp vệ sinh tại huyện Chương Mỹ, Hà Nội, năm 2009. Luận 
văn thạc sỹ Y tế công cộng, Đại học Y tế công cộng, Hà Nội. 
8. Trung tâm Y tế huyện Nông Cống (2009), Báo cáo chương trình vệ sinh môi 
trường TTYT huyện Nông Cống năm 2009. 
9. Trung tâm Y tế Dự phòng tỉnh Thanh Hóa (2010), Báo cáo chương trình 
VSMT năm 2010 .