Giáo trình Vẽ điện - Vũ Văn Biên (Phần 1)

 Lêi nãi ®Çu 
 Ngµy nay b¶n vÏ kü thuËt ®­ỵc dïng réng r·i trong mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt 
vµ trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kü thuËt. M«n vÏ kü thuËt lµ mét m«n kü thuËt c¬ së 
trong kÕ ho¹ch gi¶ng d¹y cđa c¸c tr­êng ®µo t¹o nãi chung. M«n vÏ kü thuËt 
®iƯn lµ mét m«n kü thuËt c¬ së cđa nghỊ ®iƯn nãi riªng. 
 Nã nh»m cung cÊp cho häc sinh nh÷ng hiĨu biÕt c¬ b¶n vỊ b¶n vÏ s¬ ®å 
®iƯn, båi d­ìng cho hä n¨ng lùc ®äc vµ lËp c¸c lo¹i b¶n vÏ s¬ ®å ®iƯn, båi d­ìng 
t­ duy kü thuËt. Nã mang tÝnh chÊt thùc hµnh cao, nguyªn t¾c ho¹t ®éng cđa c¸c 
m¹ch ®iƯn c¸c m¸y c«ng cơ cđa m«n lý thuyÕt chuyªn m«n nghỊ. 
 §Ĩ gãp phÇn n©ng cao chÊt l­ỵng d¹y vµ häc m«n vÏ kü thuËt ®iƯn. Gi¸o 
tr×nh vÏ kü thuËt ®iƯn ®­ỵc biªn so¹n theo ch­¬ng tr×nh m«n häc ®µo t¹o häc 
sinh nghµnh ®iƯn. Lµ tµi liƯu ®Ĩ gi¸o viªn gi¶ng d¹y vµ lµ tµi liƯu ®Ĩ häc sinh häc 
tËp. 
 Tµi liƯu häc tËp gåm 3 ch­¬ng: 
 1- Kh¸i niƯm chung vỊ b¶n vÏ ®iƯn. 
 2- C¸c ký hiƯu qui ­íc dïng trong b¶n vÏ ®iƯn. 
 3- VÏ s¬ ®å ®iƯn.. 
 Víi kh¶ n¨ng vµ tµi liƯu cã h¹n, ch¾c ch¾n cßn cã thiÕu sãt mong c¸c ®ång 
nghiƯp vµ ®äc gi¶ gãp ý . 
Biªn so¹n 
 Vị V¨n Biªn 
 Tµi liƯu tham kh¶o 
1- VÏ kü thuËt - PGS TrÇn H÷u QuÕ - Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dơc - 2000. 
2- Sưa ch÷a ®iƯn m¸y c«ng cơ - Nhµ xuÊt b¶n CNKT - 1980. 
3- Sư dơng vµ sưa ch÷a khÝ cơ ®iƯn h¹ thÕ - Nhµ xuÊt b¶n KH vµ KT - 1980. 
4- Kü thuËt l¾p ®Ỉt ®iƯn - Nhµ xuÊt b¶n CNKT Hµ Néi - 1988. 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 1
Ch­¬ng MỞ ĐẦU 
KH¸I QU¸T vỊ vÏ ®iƯn. 
( Mét sè qui ®Þnh vỊ b¶n vÏ s¬ ®å ®iƯn 
A Kh¸i qu¸t chung vỊ b¶n vÏ ®iƯn 
I. VËt liƯu dơng cơ vÏ 
- VËt liƯu vÏ lµ ph­¬ng tiƯn thùc hiƯn b¶n vÏ d­íi d¹ng tiªu hao : GiÊy, 
bĩt ch×, g«m, 
- Dơng cơ vÏ : lµ ph­¬ng tiƯn thùc hiƯn b¶n vÏ d­íi d¹ng t¸i sư dơng : 
th­íc 
kỴ, ªke, compa, rËp vÏ vßng trßn, 
1. V¸n vÏ 
3. £ke 
Dïng ®Ĩ kÕt hỵp víi th­íc T ®Ĩ 
dùng c¸c ®­êng th¼ng ®øng hay c¸c 
®­êng xiªn 30o, 45o, 60o. 
4. Compa vµ rËp vßng trßn 
Compa : dïng ®Ĩ vÏ c¸c cung 
trßn hay vßng trßn cã b¸n kÝnh lín. 
RËp vßng trßn : dïng ®Ĩ vÏ c¸c 
cung trßn hay vßng trßn cã b¸n 
kÝnh nhá. 
5. G«m (tÈy) 
Dïng ®Ĩ tÈy, xo¸ c¸c vÕt d¬, c¸c nÐt vÏ sai, thõa trªn b¶n vÏ. Tr­íc 
khi dïng 
ph¶i lau s¹ch ®Çu g«m. 
Dïng ®Ĩ thay thÕ cho bµn vÏ 
chuyªn dïng. Khi sư dơng nªn 
chän mỈt thËt ph¼ng vµ c¹nh tr¸i 
thËt th¼ng. GiÊy ®­ỵc cè ®Þnh bªn 
gãc tr¸i phÝa d­íi cđa v¸n vÏ. 
2. Th­íc T 
Th­íc T ®­ỵc kÕt hỵp víi 
v¸n vÏ ®Ĩ dùng c¸c ®­êng b»ng. 
§Çu th­íc T lu«n ¸p s¸t vµo v¸n 
vÏ. 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 2
6. Bĩt ch× 
Nªn chän bĩt ch× theo ký hiƯu cđa ngßi ch×. Bĩt ch× mỊm (ký hiƯu B) dïng 
®Ĩ vÏ c¸c nÐt ®Ëm, viÕt ch÷ vµ sè. Bĩt ch× cøng (ký hiƯu HB) dïng ®Ĩ vÏ c¸c nÐt 
m¶nh. 
Khi vÏ mịi bĩt ch× ph¶i tùa vµo c¹nh trªn cđa th­íc vµ ®­ỵc xoay lĩc vÏ. 
Nªn dïng bĩt ch× kim. 
a. Th­íc dĐp 
b. Th­íc ch÷ T 
c. Th­íc rËp trßn 
d. E ke 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 3
II- Khỉ giÊy 
 Theo tiªu chuÈn ViƯt Nam (TCVN) 2 - 74 qui ®Þnh mçi b¶n vÏ ®­ỵc thùc 
hiƯn trªn mét khỉ giÊy. Khỉ giÊy ®­ỵc x¸c ®Þnh b»ng c¸c kÝch th­íc ngoµi cđa 
b¶n vÏ. Khỉ giÊy chÝnh gåm khỉ Ao cã kÝch th­íc 1189 x 841. C¸c khỉ giÊy 
kh¸c ®­ỵc chia ra tõ khỉ giÊy Ao. 
 KÝch th­íc cđa c¸c khỉ giÊy chÝnh : 
KÝ hiƯu khỉ giÊy 44 24 22 12 11 
KÝch th­íc c¸c 
c¹nh tÝnh b»ng mm 
1189 x 841 841 x 594 594 x 420 420 x 297 297 x 210 
KÝ hiƯu theo TCVN 
193 - 66 
Ao A1 A2 A3 A4 
B Quy ­íc tr×nh bµy b¶n vÏ 
I- Khung vÏ vµ khung tªn 
Mçi b¶n vÏ ®Ịu ph¶i cã khung vÏ vµ khung tªn riªng. Néi dung vµ kÝch th­íc 
®­ỵc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn TCVN3821-83. 
1. Khung b¶n vÏ 
Khung b¶n vÏ ®­ỵc vÏ b»ng nÐt liỊn ®Ëm ( th«ng th­êng lÊy b»ng 0.5 hoỈc lµ 
1 mm ), kỴ c¸ch c¸c mÐp giÊy lµ 5 mm. Khi cÇn ®ãng thµnh tËp th× c¸c c¹nh gi÷ 
1189 
A
A A
A
84
1 
 quan giÊy 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 4
nguyªn trõ c¹nh khung bªn tr¸i ®­ỵc kỴ c¸ch mÐp mét ®o¹n b»ng 25 mm, nh­ 
c¸c h×nh 1.3 vµ 1.4 d­íi ®©y: 
2. Khung tªn 
Khung tªn cđa b¶n vÏ cã thĨ ®­ỵc ®Ỉt theo c¹nh dµi hoỈc ng¾n cđa b¶n vÏ 
tuú theo c¸ch tr×nh bµy nh­ng nã ph¶i ®­ỵc ®Ỉt ë c¹nh d­íi vµ gãc bªn ph¶i cđa 
b¶n vÏ. NhiỊu b¶n vÏ cã thĨ ®Ỉt chung trªn mét tê giÊy nh­ng mçi b¶n vÏ ph¶i cã 
khung tªn vµ khung b¶n vÏ riªng, khung tªn cđa mçi b¶n vÏ ph¶i ®Ỉt sao cho c¸c 
ch÷ ghi trong khung tªn cã dÊu h­íng lªn trªn hay h­íng sang tr¸i ®èi víi b¶n 
vÏ ®ã. Nh­ h×nh sè 1.5 sau ®©y: 
Néi dung cđa khung b¶n vÏ dïng trong nhµ tr­êng ®­ỵc thĨ hiƯn ë h×nh 1.6 sau: 
(4)
(3)
(2)
(1)
(8)
(6)
(7)
(5)Ngu¬× vÏ
KiĨm t ra
(9)
8
25
8
8
3
2
153020
70.0000
MÐp ngoµi
khung t ªn
25
5
5
55
5
5
5
khung t ªn
MÐp ngoµi
H×nh 1.3 H×nh 1.4 
khung t ªnkhung t ªn
H×nh 1.5 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 5
H×nh 1.6 
¤ 1: Dïng ®Ĩ ghi ®Çu ®Ị bµi tËp hoỈc tªn gäi chi tiÕt 
¤ 2: Dïng ®Ĩ ghi tªn vËt liƯu lµm chi tiÕt 
¤ 3: Dïng ®Ĩ ghi tû lƯ cđa b¶n vÏ 
¤ 4: Dïng ®Ĩ ghi kÝ hiƯu b¶n vÏ 
¤ 5: Dïng ®Ĩ ghi hä tªn ng­êi vÏ 
¤ 6: Dïng ®Ĩ ghi ngµy th¸ng n¨m hoµn thµnh b¶n vÏ 
¤ 7: Dïng ®Ĩ ghi hä vµ tªn ng­êi kiĨm tra 
¤ 8: Dïng ®Ĩ ghi ngµy kiĨm tra xong 
a. Ch÷ viÕt trong khung tªn 
Ch÷ viÕt trong khung tªn ®­ỵc qui ­íc nh­ sau: 
- Tªn tr­êng: Ch÷ in hoa h = 5mm (h lµ chiỊu cao cđa ch÷). 
- Tªn khoa: Ch÷ in hoa h = 2,5mm. 
- Tªn b¶n vÏ: Ch÷ in hoa h = (7 - 10)mm. 
- C¸c mơc cßn l¹i: cã thĨ sư dơng ch÷ hoa hoỈc ch÷ th­êng h = 2,5mm. 
II- Ch÷ viÕt trong b¶n vÏ 
 Trªn b¶n vÏ kü thuËt ngoµi h×nh vÏ cßn cã con sè, nh÷ng ký hiƯu b»ng ch÷, 
nh÷ng ghi chĩ b»ng lêi ... ch÷ vµ sè viÕt trªn b¶n vÏ ph¶i râ rµng thèng nhÊt ®Ĩ 
dƠ ®äc vµ kh«ng g©y nhÇm lÉn. TCVN 6 - 85 qui ®Þnh h×nh d¹ng vµ kÝch th­íc 
cđa ch÷ vµ sè.. 
- Khỉ ch÷ (h) lµ gi¸ trÞ x¸c ®Þnh b»ng chiỊu cao cđa ch÷ hoa tÝnh b»ng mm. 
- Qui ®Þnh khỉ ch÷ nh­ sau : 1,8 ; 2,5 ; 3,5 ; 5 ; 7 ; 10 ; 14 ; 20 ; 28 ; 40. 
- Qui ®Þnh nh÷ng kiĨu ch÷ nh­ sau : 
 KiĨu A ch÷ ®øng 
 KiĨu A ch÷ ngiªng 750 
 KiĨu B ch÷ ®øng 
 KiĨu B ch÷ ngiªng 750 
- C¸c kÝch th­íc cđa ch÷ ®­ỵc tÝnh theo chiỊu cao cđa ch÷ hoa. 
III- §­êng nÐt 
 TCVN 8 - 85 qui ®Þnh c¸c lo¹i ®­êng nÐt. Qui t¾c vÏ, sư dơng d·y chiỊu 
réng ®­êng nÐt sau : 
 S = 0,18 ; 0,25 ; 0,35 ; 0,5 ; 0,7 ; 1 ; 1,4 ; 2 mm 
 TØ sè gÇn ®ĩng cđa chiỊu réng 2 lo¹i ®­êng nÐt m¶nh vµ ®Ëm lµ 1:2 hoỈc 1: 
3. ChiỊu réng nÐt ®Ëm th­êng lµ 0,5 ; 0,7 ; 1. 
- NÐt liỊn ®Ëm dïng ®Ĩ biĨu diƠn ®­êng bao thÊy trªn h×nh chiÕu, khung vÏ, 
khung tªn, m¹ch ®éng lùc s¬ ®å ®iƯn. 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 6
- NÐt liỊn m¶nh dïng biĨu diƠn ®­êng bao thÊy cđa mỈt c¾t, ®­êng kÝch th­íc, 
®­êng giãng, m¹ch ®iỊu khiĨn cđa s¬ ®å ®iƯn. 
- NÐt ®øt biĨu diƠn ®­êng bao khuÊt, d©y trung tÝnh, d©y nèi ®Êt trªn s¬ ®å ®iƯn. 
- §­êng chÊm g¹ch biĨu diƠn ®­êng trơc, ®­êng t©m, vÕt c¾t trªn s¬ ®å tr¶i. 
B¶ng tỉng hỵp 
* C©u hái : - Nªu c¸c lo¹i khỉ giÊy vµ kÝch th­íc cđa nã ? 
 - C¸c lo¹i ®­êng nÐt, kiĨu ch÷ ? 
IV-C¸ch ghi kÝch th­íc 
1. C¸c thµnh phÇn cđa kÝch th­íc 
 a. §­êng dãng 
KỴ b»ng nÐt liỊn m¶nh, vu«ng gãc víi ®o¹n cÇn ghi kÝch th­íc (tr­êng 
hỵp ®Ỉc biƯt cho phÐp kỴ xiªn). §­êng dãng v­ỵt qua ®­êng ghi kÝch th­íc 3 
®Õn 5mm. Cã thĨ dïng ®­êng t©m kÐo dµi lµm ®­êng dãng. 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 7
 b. §­êng kÝch th­íc 
KỴ b»ng nÐt liỊn m¶nh, song song víi ®o¹n cÇn ghi kÝch th­íc, ®­êng kÝch 
th­íc c¸ch ®o¹n cÇn ghi kÝch th­íc tõ 5 ®Õn 10mm. Kh«ng dïng ®­êng trơc, 
®­êng t©m lµm ®­êng kÝch th­íc. 
 c. Mịi tªn 
 Mịi tªn ®Ỉt ë hai ®Çu ®­êng kÝch th­íc, ch¹m vµo ®­êng dãng. Gãc ë mịi 
tªn kho¶ng 30o. §é lín cđa mịi tªn tû lƯ thuËn víi bỊ réng cđa nÐt liỊn ®Ëm. NÕu 
®­êng kÝch th­íc qu¸ ng¾n th× cho phÐp thay mịi tªn b»ng nÐt g¹ch xiªn hay 
dÊu chÊm. 
 d. Con sè kÝch th­íc 
 Con sè kÝch th­íc ghi ë phÝa trªn, kho¶ng gi÷a ®­êng kÝch th­íc. ChiỊu 
cao cđa con sè kÝch th­íc kh«ng bÐ h¬n 3,5mm. 
* §èi víi con sè kÝch th­íc ®é dµi: 
C¸c ch÷ sè ®­ỵc xÕp thµnh hµng 
song song víi ®­êng kÝch th­íc. 
H­íng cđa con sè kÝch th­íc phơ 
thuéc vµo ph­¬ng cđa ®­êng kÝch 
th­íc. 
- §­êng kÝch th­íc n»m ngang : con sè kÝch th­íc ghi ë phÝa trªn. 
- §­êng kÝch th­íc th¼ng ®øng hay nghiªng sang bªn ph¶i : con sè 
kÝch th­íc 
n»m ë bªn tr¸i. 
- §­êng kÝch th­íc nghiªng tr¸i : con sè kÝch th­íc ghi ë bªn ph¶i. 
- §­êng kÝch th­íc n»m trong vïng g¹ch g¹ch : con sè kÝch th­íc 
®­ỵc dãng ra ngoµi vµ ®Ỉt trªn gi¸ ngang. 
 * §èi víi con sè kÝch th­íc gãc: 
 H­íng vÕt cđa con sè kÝch th­íc tuú thuéc vµo ph­¬ng cđa ®­êng 
vu«ng gãc víi ®­êng ph©n gi¸c ®ã . 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 8
2. Mét sè quy ®Þnh ghi c¸c lo¹i kÝch th­íc 
 a. KÝch th­íc song song : 
 Khi cã nhiỊu kÝch th­íc song song nhau th× ghi kÝch th­íc nhá tr­íc, 
lín sau. C¸c con sè kÝch th­íc ghi so le nhau vµ kho¶ng c¸ch 
®Ịu nhau. 
b. Ghi kÝch th­íc vßng trßn 
c. Ghi kÝch th­íc cung trßn 
 d. Ghi kÝch th­íc h×nh vu«ng 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 9
V. C¸ch gÊp b¶n vÏ: 
Khi gÊp b¶n vÏ ký thuËt cÇn chĩ ý: 
- Khung tªn ph¶i ®­ỵc gÊp ra phÝa ngoµi ®Ĩ cã thĨ ®äc ®­ỵc 
- KÝch th­íc gÊp xong b»ng cì A4. 
- B¶n vÏ ®­ỵc gÊp sao cho khi më ra ph¶i dƠ dµng vµ kh«ng bÞ lµm nhµu b¶n 
vÏ. 
- NÕu b¶n vÏ lµ Ao ta gÊp lµm 2 ®Ĩ chuyĨn vỊ A1 sau ®ã vỊ A2 vỊ A3 vµ cuèi 
cïng lµ A4. 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 10
Ch­¬ng 1 
C¸c tiªu chuÈn b¶n vÏ ®iƯn 
Bµi 2.1 : VÏ c¸c ký hiƯu vỊ phßng èc vµ mỈt b»ng x©y 
dùng 
C¨n cø Tiªu chuÈn viƯt nam tcvn 4614 : 1988 
1.1. Tiªu chuÈn nµy quy ®Þnh c¸c kÝ hiƯu quy ­íc ®Ĩ thĨ hiƯn c¸c bé phËn 
cÊu t¹o ng«i nhµ trªn b¶n vÏ thiÕt kÕ míi vµ thiÕt kÕ c¶i t¹o trong c¸c giai ®o¹n 
thiÕt kÕ. 
1.2. C¸c kÝ hiƯu ph¶i vÏ theo ®ĩng tØ lƯ cđa h×nh vÏ. 
1.3. Tr­êng hỵp ph¶i sư dơng kÝ hiƯu ch­a ®­ỵc quy ®Þnh trong tiªu 
chuÈn nµy ph¶i cã chĩ thÝch trªn b¶n vÏ. 
1.4. Ngoµi nh÷ng ®iỊu quy ®Þnh trong tiªu chuÈn nµy khi thĨ hiƯn b¶n vÏ 
cÇn ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh trong c¸c tiªu chuÈn "Tµi liƯu thiÕt kÕ tõ TCVN 
5: 74 ®Õn TCVN 9: 74". 
1. C¸c bé phËn cÊu t¹o ng«i nhµ ®­ỵc kÝ hiƯu quy ­íc trong tiªu chuÈn nµy 
bao gåm: 
- KÝ hiƯu lç trèng 
- KÝ hiƯu cưa sỉ 
- KÝ hiƯu cưa ®i 
- KÝ hiƯu ®­êng dèc, cÇu thang 
- KÝ hiƯu v¸ch ng¨n 
2. Lç trèng 
C¸c kÝ hiƯu trong phÇn nµy chØ biĨu thÞ lo¹i lç trèng vỊ chiỊu cao, h×nh 
d¸ng (s¸t mỈt sµn, kh«ng tíi mỈt sµn v.v...) vµ c¸ch më c¸nh cưa, kh«ng liªn 
quan ®Õn vËt liƯu vµ cÊu t¹o c¸nh cưa cịng nh­ kÜ thuËt ghÐp méng vµ l¾p dùng 
vµo t­êng. 
3. Cưa sỉ 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 11
C¸c kÝ hiƯu trong phÇn nµy chØ biĨu thÞ lo¹i cưa sỉ (®¬n, kÐp v.v...) vµ c¸ch 
më c¸nh cưa, kh«ng liªn quan ®Õn vËt liƯu vµ cÊu t¹o c¸nh cưa cịng nh­ kÜ thuËt 
ghÐp méng vµ l¾p dùng vµo t­êng. 
Tiªu chuÈn viƯt nam tcvn 4614 : 1988 
Tiªu chuÈn viƯt nam tcvn 4614 : 1988 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 12
4. Cưa ®i 
C¸c kÝ hiƯu trong phÇn nµy chØ biĨu thÞ lo¹i cưa ®i (®¬n, kÐp...) vµ c¸nh 
më c¸nh cưa, kh«ng liªn quan ®Õn vËt liƯu vµ cÊu t¹o cđa c¸nh cưa cịng nh­ kÜ 
thuËt ghÐp méng vµ l¾p dùng vµo t­êng. 
Tiªu chuÈn viƯt nam tcvn 4614 : 1988 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 13
5. CÇu thang vµ ®­êng dèc. 
Tiªu chuÈn viƯt nam tcvn 4614 : 1988 C¸c kÝ hiƯu trong phÇn nµy ®­ỵc 
quy ­íc ®Ĩ thĨ hiƯn cho tÊt c¶ c¸c lo¹i cÇu thang vµ ®­êng dèc tho¶i (kh«ng kÕ 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 14
®Õn vËt liƯu) trong c¸c b¶n vÏ cã tØ lƯ 1:200 vµ nhá h¬n. §èi víi b¶n vÏ tØ lƯ 1: 
100 trë lªn ph¶i thĨ hiƯn kÝ hiƯu cÇu thang chi tiÕt c¶ vËt liƯu, cÊu t¹o theo ®ĩng 
tØ lƯ tÝnh to¸n cđa kÕt cÊu. 
6. V¸ch ng¨n 
C¸c kÝ hiƯu trong phÇn nµy ®ỵc quy ­íc ®Ĩ thĨ hiƯn c¸c lo¹i v¸ch ng¨n 
trªn mỈt b»ng víi tØ lƯ 1: 200 vµ nhá h¬n. KÝ hiƯu thĨ hiƯn b»ng nÐt liỊn, ®Ëm 
(kÌm theo chĩ thÝch vỊ vËt liƯu). 
§èi víi c¸c b¶n vÏ tØ lƯ 1: 50 hay lín h¬n kÝ hiƯu ph¶i thĨ hiƯn chi tiÕt vËt liƯu vµ 
cÊu t¹o cđa v¸ch ng¨n theo ®ĩng tØ lƯ. 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 15
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 16
Bµi 2.2 : VÏ c¸c ký hiƯu ®iƯn trong s¬ ®å 
®iƯn chiÕu s¸ng 
 S¬ ®å ®iƯn lµ h×nh biĨu diƠn hƯ thèng ®iƯn b»ng nh÷ng ký hiƯu qui ­íc 
thèng nhÊt. C¸c kÝ hiƯu b»ng h×nh vÏ trªn s¬ ®å ®iƯn ®­ỵc qui ®Þnh trong TCVN 
1634 - 87, cã kÌm theo ch÷ c¸i chØ tªn gäi. 
 Sau ®©y lµ nh÷ng kÝ hiƯu qui ­íc biĨu diƠn c¸c m¸y ®iƯn dïng trong b¶n vÏ 
s¬ ®å ®iƯn. 
1. Nguån ®iƯn : 
STT Tªn gäi Ký hiƯu 
1 Dßng ®iƯn 1 chiỊu 
2 §iƯn ¸p mét chiỊu = 
3 Dßng ®iƯn, ®iƯn ¸p xoay chiỊu h×nh sin 1 
pha 
4 Dßng ®iƯn, ®iƯn ¸p xoay chiỊu h×nh sin 3 
pha 
5 Dßng ®iƯn xoay chiỊu cã sè pha m, tÇn sè f 
vµ ®iƯn ¸p U 
6 D©y trung tÝnh N 
7 M¹ng ®iƯn 3 pha 4 d©y 3+N 
8 §iĨm trung tÝnh O 
9 C¸c pha cđa m¹ng ®iƯn 3 pha, trong thùc tÕ 
c¸c pha cã c¸c mµu : A – Vµng ; B – 
Xanh ; C - §á 
 A 
 B 
 C 
10 Dßng ®iƯn xoay chiỊu 3 pha, 4 d©y 50Hz, 
380V 
2. C¸c lo¹i ®Ìn ®iƯn vµ thiÕt bÞ dïng ®iƯn : 
a. C¸c lo¹i ®Ìn 
- §Ìn tÝn hiƯu - §Ìn th¾p s¸ng 
- §Ìn èng 
- §Ìn chiÕu 
 m f,U 
3+N 50Hz,380V 
§ § 
X 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 17
b. ThiÕt bÞ dïng ®iƯn : 
- Chu«ng ®iƯn 
- Khèi chiÕu s¸ng an toµn 
- M¸y n­íc nãng 
- Qu¹t ®iƯn 
3. C¸c lo¹i thiÕt bÞ ®ãng c¾t, b¶o vƯ: 
- CÇu ch× hoỈc 
- CÇu dao 1 pha 2 cùc 
- ¸p t« m¸t 1 pha 2 cùc 
- ¸p t« m¸t 1 pha 1 cùc 
- Nĩt chu«ng 
* Mét sè ký hiƯu trªn s¬ ®å mỈt b»ng : 
- CÇu dao ®iƯn 1 vÞ trÝ ( hoỈc c«ng t¾c 1 cùc) 
- CÇu dao ®iƯn 2 vÞ trÝ tíi lui ( 2 ng¶) 
- C«ng t¾c 2 cùc 
CC CC 
CD 
1 3 
2 4 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 18
- §iƯn trë ®iỊu chØnh ®é s¸ng 
4. C¸c lo¹i thiÕt bÞ ®o l­êng : 
V«n kÕ 
Am pe kÕ 
C«ng t¬ 
Bµi 2.3 : VÏ c¸c ký hiƯu ®iƯn trong s¬ ®å 
®iƯn c«ng nghiƯp 
1- C¸c lo¹i m¸y ®iƯn 
a. §éng c¬ ®iƯn : 
 C¸c ®éng c¬ ®iƯn xoay chiỊu ®­ỵc biĨu diƠn b»ng 2 vßng trßn ®ång t©m: 
vßng trßn trong lµ r« to, vßng trßn ngoµi lµ stato. NÕu cã vµnh gãp biĨu diƠn 
thªm chỉi tiÕp xĩc. 
- §éng c¬ ®iƯn 1 pha 
- §éng c¬ ®iƯn 3 pha 
- §éng c¬ ®iƯn 3 pha r« to d©y quÊn 
- §éng c¬ ®iƯn 1 pha cã vµnh gãp 
- §éng c¬ ®iƯn 3 pha cã vµnh gãp 
§ 
§ 
§ 
§ 
§ 
A 
B 
KWh KWh 
A 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 19
* C¸c ®éng c¬ ®iƯn 1 chiỊu ®­ỵc biĨu diƠn lµm 
hai thµnh phÇn : 
 - PhÇn øng ®­ỵc biĨu diƠn b»ng vßng trßn, 
cã chỉi tiÕp xĩc. 
 - PhÇn c¶m ( cuén kÝch thÝch ) biĨu diƠn 
b»ng ®­êng zich z¨c. 
b. M¸y biÕn ¸p 
- M¸y biÕn ¸p 1 pha cã lâi. 
- M¸y biÕn ¸p 1 pha kh«ng lâi. 
- M¸y biÕn ¸p 3 pha. 
 M¸y biÕn ¸p cịng cã thĨ biĨu diƠn d­íi d¹ng ®¬n gi¶n. 
- M¸y biÕn dßng 
- M¸y biÕn ¸p ®o l­êng 
c. M¸y ph¸t ®iƯn : 
 C¸c m¸y ph¸t ®iƯn cịng ®­ỵc biĨu diƠn nh­ c¸c ®éng c¬ ®iƯn, trªn c¸c kÝ 
hiƯu b»ng h×nh vÏ ®­ỵc kÌm theo ch÷ c¸i "MF". 
BI TI 
A B C 
a b c 
B
A 
BA 
BA 
§ 
KT 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 20
VÝ dơ : M¸y ph¸t ®iƯn 1 chiỊu kÝch thÝch song song 
 2. C¸c thiÕt bÞ ®ãng c¾t, ®iỊu khiĨn 
 a. C¸c khÝ cơ ®ãng c¾t: 
 H×nh vÏ biĨu diƠn c¸c khÝ cơ ®iƯn bao gåm c¸c ký hiƯu, ch÷ c¸i chØ tªn gäi, 
c¸c ch÷ sè chØ thø tù. 
 Tïy theo ®Ỉc ®iĨm vỊ cÊu t¹o cđa tõng khÝ cơ, ta chän kÝ hiƯu cho phï hỵp, 
thuËn tiƯn cho viƯc bè trÝ b¶n vÏ : bè trÝ th¼ng ®øng hoỈc n»m ngang. Riªng víi 
c¸c tiÕp ®iĨm th­êng më ®­ỵc quay vỊ bªn tr¸i hoỈc phÝa trªn; tiÕp ®iĨm th­êng 
®ãng ®­ỵc quay vỊ phÝa ph¶i hoỈc phÝa d­íi. 
 §­ỵc biĨu diƠn c¶ ë m¹ch ®éng lùc vµ m¹ch ®iỊu khiĨn. 
- C¸c tiÕp ®iĨm chÝnh ®­ỵc biĨu diƠn b»ng nÐt liỊn ®Ëm. 
- C¸c tiÕp ®iĨm phơ ®­ỵc biĨu diƠn b»ng nÐt liỊn m¶nh. 
- C¸c tiÕp ®iĨm ®Ịu ®­ỵc ®¸nh sè chØ c¸c cùc : Sè ch½n chØ ®Çu vµo, sè lỴ chØ ®Çu 
ra. C¸c sè ®­ỵc ®¸nh theo thø tù hÕt tiÕp ®iĨm chÝnh ®Õn tiÕp ®iĨm phơ. 
- Cùc cđa c¸c cuén d©y th­êng ®­ỵc kÝ hiƯu b»ng ch÷. 
* CÇu dao 
- CÇu dao 1 pha. 
- CÇu dao 3 pha. 
* C«ng t¾c 
- C«ng t¾c 1 pha. 
- C«ng t¾c 3 pha. 
* ¸p t« m¸t 
- ¸p t« m¸t 1 pha 
- ¸p t« m¸t 3 pha 
* Nĩt Ên 
- Nĩt Ên ®¬n : 
Cd 
1 3 
2 4 
5 
6 
Ct 
1 3 
2 4 
5 
6 
1 
2 
Ct 
At 
1 3 
2 4 
5 
6 
At 
1 
2 
Cd 
1 3 
2 4 
MF 
KT 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 21
 + Th­êng më 
 + Th­êng ®ãng 
- Nĩt Ên kÐp 
b. C¸c khÝ cơ ®iỊu khiĨn b¶o vƯ: 
 C¸c khÝ cơ ®iỊu khiĨn b¶o vƯ th­êng ®­ỵc biĨu diƠn gåm 2 phÇn : Cuén d©y 
vµ tiÕp ®iĨm. Cuén d©y vµ tiÕp ®iĨm cịng ®­ỵc biĨu diƠn theo qui ­íc. 
* C«ng t¾c t¬ 
- Cuén d©y 
- TiÕp ®iĨm th­êng më 
- TiÕp ®iĨm th­êng ®ãng 
* R¬ le ®iƯn tõ 
- Cuén d©y 
- TiÕp ®iĨm th­êng më 
- TiÕp ®iĨm th­êng ®ãng 
- TiÕp ®iĨm th­êng ®ãng më chËm 
- TiÕp ®iĨm th­êng më ®ãng chËm 
 NÕu lµ r¬ le dßng ®iƯn ghi ch÷ RI 
 NÕu lµ r¬ le ®iƯn ¸p ghi ch÷ RU 
* R¬ le nhiƯt 
- PhÇn tư ®èt nãng hoỈc 
- TiÕp ®iĨm hoỈc 
Rn Rn 
K K 
K 
K 
K 
K 
Rn Rn 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 22
Bµi 2.4 : VÏ c¸c ký hiƯu ®iƯn trong s¬ ®å 
cung cÊp ®iƯn 
1. C¸c lo¹i thiÕt bÞ ®ãng c¾t, ®o l­êng, b¶o vƯ 
- CÇu ch× tù r¬i 
- M¸y c¾t 
- Dao c¸ch ly cã ®iĨm nèi ®Êt 
- Chèng sÐt van 
* BiĨu diƠn c¸c thiÕt bÞ ®o l­êng 
 C¸c dơng cơ ®o l­êng trong b¶n vÏ ®­ỵc biĨu diƠn b»ng h×nh vu«ng, h×nh 
ch÷ nhËt, h×nh trßn b»ng nÐt liỊn m¶nh, trªn ®ã cã ghi ch÷ c¸i chØ ®¬n vÞ ®o. Khi 
cÇn thiÕt trªn mét sè s¬ ®å cã thĨ biĨu diƠn c¶ m¹ch ®o, cho biÕt c¸ch l¾p, 
ph­¬ng ph¸p më réng giíi h¹n ®o ... 
V«n kÕ 
Am pe kÕ 
 Watt kÕ 
 TÇn sè kÕ 
 Cosφ kÕ 
 C«ng t¬ 
CSV 
V 
W 
Hz 
Cosφ 
KWh KWh 
A 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 23
 §«i khi trong mét sè tr­êng hỵp c¸c dơng cơ ®o cßn biĨu diƠn c¶ cÊu t¹o 
(C¸c bé phËn ®­ỵc biĨu diƠn b»ng kÝ hiƯu) ®Ĩ biÕt ®­ỵc nguyªn t¾c ho¹t ®éng, 
nguyªn lý lµm viƯc cđa s¬ ®å ®ã. 
VÝ dơ : BiĨu diƠn Watt kÕ, c«ng t¬, tÇn sè kÕ, Cosφ kÕ ..... 
2. §­êng d©y vµ phơ kiƯn ®­êng d©y : 
- TiÕp ®Êt 
- Thanh c¸i 
- D©y trung tÝnh 
- D©y dÉn 
- C¸p ®iƯn 
- Tđ ph©n phèi 
- Tđ ®iƯn, b¶ng ®iỊu khiĨn 
Zt U 
KWh 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 24
Bµi 2.5: VÏ c¸c ký hiƯu ®iƯn trong s¬ ®å ®iƯn 
tư 
 Trong c¸c ngµnh c«ng nghiƯp vµ trong sinh ho¹t gia ®×nh c¸c thiÕt bÞ b¸n 
dÉn nh­ §i èt, transistor, tiristor, triac ..., c¸c vi m¹ch, vi m¹ch ®a chøc n¨ng, vi 
xư lý ®­ỵc sư dơng trong c¸c m¸y c«ng cơ, trong c¸c thiÕt bÞ ®iỊu khiĨn, c¸c 
dơng cơ d©n dơng. §Ĩ thiÕt kÕ m¹ch vµ ph©n tÝch nguyªn lý ho¹t ®éng cđa m¹ch, 
c¸c linh kiƯn nµy cịng ®­ỵc biĨu diƠn b»ng c¸c kÝ hiƯu theo qui ­íc. Tïy theo 
lo¹i s¬ ®å mµ cã c¸c c¸ch biĨu diƠn kh¸c nhau. Khi cÇn ph©n tÝch nguyªn lý, cÊu 
trĩc cđa m¹ch th× c¸c linh kiƯn ®­ỵc biĨu diƠn ®¬n gi¶n theo kÝ hiƯu. Khi cÇn 
ph©n tÝch th× c¸c linh kiƯn ®­ỵc biĨu diƠn d­íi d¹ng cÊu t¹o. 
1. C¸c ling kiƯn thơ ®éng: 
a- §iƯn trë 
- §iƯn trë cè ®Þnh 
- BiÕn trë 
b- Tơ ®iƯn 
- Tơ ®iƯn cè ®Þnh - Tơ ®iƯn biÕn ®ỉi 
- Tơ hãa ( Tơ ph©n cùc ) 
c- Cuén c¶m 
- Cuén c¶m cè ®Þnh 
- Cuén c¶m biÕn thiªn 
2. C¸c linh kiƯn tÝch cùc 
a- §i èt b¸n dÉn 
b- Transistor 
* Transistor l­ìng cùc: 
 Transistor thuËn 
C 
E 
P 
N 
P 
B B 
C 
E 
A 
K 
A 
K 
P 
K
1 
R 
R R 
C C 
C 
L 
L 
R
R
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 25
 Transistor ng­ỵc 
* Transistor tr­êng: 
- Transistor 1 tiÕp gi¸p 
- Mosfet 
- Mosfet cã cùc cưa c¸ch ly 
c- Tiristor 
d- Triac 
3. C¸c phÇn tư logic 
- Cỉng AND 2 ®Çu vµo 
- Cỉng NAND 2 ®Çu vµo 
- Cỉng OR 2 ®Çu vµo 
- Cỉng NOR 2 ®Çu vµo 
B 
C 
E 
C 
E 
N 
P 
N 
B 
A 
K G 
A 
K 
P1 
N1 
P2 
G 
N2 
P2 N1 P1 N2 
N2 P2 N1 P1 
G 
B1 B2 
B1 
B2 
G 
VÏ ®iƯn 
Khoa §iƯn- §iƯn tư Tr­êng C§ NghỊ N§ 26
- Cỉng XOR 2 ®Çu vµo 
- Cỉng XNOR 2 ®Çu vµo 
- Cỉng YES ( ®Ưm) 
- Cỉng NOT ( ®¶o) 
4. C¸c ký hiƯu b»ng ch÷ dïng trong b¶n vÏ : 
 Th«ng th­êng kÌm theo bªn c¹nh c¸c ký hiƯu biĨu diƠn quy ­íc c¸c thiÕt 
bÞ, linh kiƯn th× cã c¸c ch÷ viÕt ®i kÌm nh»m chØ râ thªm cho thiÕt bÞ, linh kiƯn 
®ã, c¸c ch÷ viÕt nµy ph¶i tu©n thđ theo quy ®Þnh vỊ ch÷ viÕt ®· ®­ỵc giíi thiƯu ë 
ch­¬ng 1