Giáo trình Thanh toán quốc tế - Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế

 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 1 
BÀI 1 TỔNG QUAN VỀ THANH TOÁN QUỐC TẾ 
Hướng dẫn học 
Để học tốt bài này, sinh viên cần tham khảo các phương pháp học sau: 
 Học đúng lịch trình của môn học theo tuần, làm các bài luyện tập đầy đủ và tham gia 
thảo luận trên diễn đàn. 
 Đọc tài liệu: 
1. Giáo trình Thanh toán quốc tế và tài trợ ngoại thương của GS.TS. Nguyễn Văn 
Tiến và TS. Nguyễn Thị Hồng Hải, ấn bản 2013. 
2. Sinh viên làm việc theo nhóm và trao đổi với giảng viên trực tiếp tại lớp học hoặc 
qua email. 
3. Trang Web môn học. 
Nội dung 
 Khái niệm và đặc điểm thanh toán quốc tế. 
 Vai trò của thanh toán quốc tế. 
 Cơ sở pháp lý điều chỉnh thanh toán quốc tế. 
 Hợp đồng ngoại thương. 
Mục tiêu 
Kết thúc bài 1, sinh viên cần nắm rõ những nội dung sau: 
 Hiểu được khái niệm, đặc điểm của hoạt động thanh toán quốc tế hay hoạt động thực 
hiện nghĩa vụ chi trả tiền tệ cho các hàng hóa và dịch vụ có yếu tố nước ngoài. 
 Phân biệt được sự khác nhau giữa hoạt động ngoại thương và hoạt động nội thương. 
 Thấy được vai trò trung gian thanh toán của ngân hàng đối với hoạt động chi trả tiền tệ 
quốc tế. 
 Thấy được vai trò quan trọng của hoạt động thanh toán quốc tế đối với nền kinh tế, 
doanh nghiệp xuất nhập khẩu và các ngân hàng thương mại. 
 Biết được cơ sở pháp lý thường được sử dụng trong hoạt động thanh toán quốc tế. 
 Biết được khái quát các điều khoản cơ bản trong hợp đồng ngoại thương. 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
2 TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 
Tình huống dẫn nhập 
Công ty VinaCafe Việt Nam muốn bán 200 thùng cafe sang thị trường Mỹ cho công ty Ecotrans. 
1. VinaCafe đang thực hiện hoạt động gì sang thị trường Mỹ? 
2. VinaCafe phải ký hợp đồng gì với Ecotrans để bán số sản phẩm trên? 
3. Làm cách nào Công ty Ecotrans sẽ thực hiện nghĩa vụ trả tiền được cho 
công ty VinaCafe tại Việt Nam? 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 3 
1.1. Khái niệm và đặc điểm thanh toán quốc tế 
1.1.1. Cơ sở hình thành thanh toán quốc tế 
Các quốc gia ngày nay không tự sản xuất mọi thứ 
mình cần bởi điều kiện địa lý, trình độ phát triển, tự 
nhiên ở các quốc gia khác nhau, do vậy năng lực sản 
xuất ở các nước cũng khác nhau. Kết quả là, các quốc 
gia sẽ nhập khẩu những hàng hóa mà mình sản xuất 
kém ưu thế và xuất khẩu những hàng hóa mà mình có 
ưu thế, để tận dụng lợi thế so sánh giữa các quốc gia 
với nhau. Sự trao đổi hàng hóa giữa các quốc gia hình thành nên chuyên ngành quan 
hệ kinh tế quốc tế hay kỹ thuật nghiệp vụ ngoại thương. 
Hàng hóa được vận chuyển giữa các quốc gia với nhau thông qua việc sử dụng các 
phương tiện vận tải khác nhau từ đó hình thành chuyên ngành vận tải giao nhận hàng 
hóa trong ngoại thương. 
Khi tiến hành vận chuyển hàng hóa giữa các quốc gia với nhau thường không thể 
lường hết được những rủi ro có thể xảy ra trong thời kỳ dài vận chuyển hàng hóa giữa 
cả người xuất khẩu và nhập khẩu. Vì vậy, xuất hiện chuyên ngành bảo hiểm hàng hóa 
trong ngoại thương. Đây là chuyên ngành nhằm tạo sự ổn định và hạn chế những tổn 
thất có thể xảy ra khi hàng hóa được vận chuyển giữa các quốc gia. 
Sau khi tiến hành vận chuyển hàng hóa, giao hàng, hai bên sẽ kết thúc bằng việc nhận 
tiền hay thanh toán tiền hàng giữa hai bên. Thanh toán bằng phương thức nào, cách 
thức ra sao giữa các bên xuất khẩu và nhập khẩu hình thành nên chuyên ngành thanh 
toán quốc tế trong ngoại thương. 
Sau khi hàng được giao tới phương tiện vận tải, bộ chứng từ đã được lập, tuy nhiên 
phải mất một khoảng thời gian dài để hàng tới được cảng của người mua. Người xuất 
khẩu không thể chờ đợi được, vì vậy phát sinh nghiệp vụ chiết khấu bộ chứng từ hay 
các nghiệp vụ tài trợ thương mại khác của ngân hàng. 
Hoạt động mua bán hàng hóa giữa các quốc gia khác nhau nên liên quan tới nhiều 
nguồn luật điều chỉnh mang tính quốc tế, do đó những khác biệt về địa lý văn hóa, 
cách thức mua bán có thể gây nên những mâu thuẫn, tranh chấp trong hoạt động 
thương mại. Từ đó hình thành nên chuyên ngành luật kinh doanh quốc tế. 
Tóm lại, cơ sở hình thành hoạt động thanh toán quốc tế là hoạt động ngoại thương. 
Hoạt động ngoại thương là hoạt động cơ sở, và hoạt động thanh toán quốc tế là hoạt 
động phát sinh. Bên cạnh đó hoạt động thanh toán quốc tế được thực hiện qua hệ 
thống ngân hàng, cho nên khi nói đến hoạt động thanh toán quốc tế là nói đến hoạt 
động thanh toán của ngân hàng thương mại. 
1.1.2. Khái niệm thanh toán quốc tế 
Quan hệ quốc tế giữa các nước bao gồm nhiều lĩnh vực, như kinh tế, chính trị, ngoại 
giao, văn hóa, khoa học kỹ thuật trong đó quan hệ kinh tế (chủ yếu là ngoại thương) 
chiếm vị trí chủ đạo, là cơ sở cho các quan hệ kinh tế quốc tế khác tồn tại và phát 
triển. Quá trình các hoạt động quốc tế dẫn đến nhu cầu chi trả, thanh toán giữa các chủ 
thể ở các nước khác nhau, từ đó hình thành và phát triển hoạt động thanh toán quốc tế, 
trong đó, ngân hàng là cầu nối trung gian giữa các bên. 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
4 TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 
Từ phân tích trên ta có thể đi đến khái niệm: “Thanh toán quốc tế là việc thực hiện 
nghĩa vụ chi trả và quyền hưởng lợi về tiền tệ phát sinh trên cơ sở các hoạt động kinh 
tế và phi kinh tế giữa các tổ chức, cá nhân nước này với các tổ chức, cá nhân nước 
khác, hay giữa một quốc gia với tổ chức quốc tế, thông qua quan hệ giữa các ngân 
hàng của các nước liên quan”. 
Từ khái niệm trên cho thấy, thanh toán quốc tế phục vụ cho hai lĩnh vực hoạt động là 
kinh tế và phi kinh tế. Tuy nhiên, trong thực tế giữa hai lĩnh vực hoạt động này thường 
giao thoa nhau, không có một ranh giới rõ rệt. Hơn nữa hoạt động thanh toán quốc tế 
được hình thành trên cơ sở hoạt động ngoại thương và phục vụ chủ yếu cho hoạt động 
ngoại thương. Chính vì vậy, trong các quy chế về thanh toán và thực tế tại các ngân 
hàng thương mại, người ta thường phân hoạt động thanh toán quốc tế thành hai lĩnh 
vực rõ ràng là thanh toán trong ngoại thương và thanh toán phi ngoại thương. 
Thanh toán quốc tế trong ngoại thương là việc thực hiện thanh toán trên cơ sở hàng 
hóa xuất nhập khẩu và các dịch vụ thương mại cung ứng cho nước ngoài theo giá cả 
thị trường quốc tế. Cơ sở để các bên tiến hành mua bán và thanh toán cho nhau là hợp 
đồng ngoại thương. 
Thanh toán phi ngoại thương là việc thực hiện thanh toán không liên quan đến hàng 
hóa xuất nhập khẩu cũng như cung ứng lao vụ cho nước ngoài, nghĩa là thanh toán 
cho các hoạt động không mang tính thương mại. 
1.1.3. Đặc điểm của thanh toán quốc tế 
So với thanh toán nội thương, thanh toán ngoại thương 
hay thanh toán quốc tế có một số đặc điểm sau: 
 Hoạt động thanh toán quốc tế chịu sự điều chỉnh 
của luật pháp và các tập quán quốc tế. 
Hoạt động thanh toán quốc tế liên quan đến các 
chủ thể ở hai hay nhiều quốc gia, do đó, các chủ 
thể khi tham gia vào hoạt động thanh toán quốc tế 
không những chịu sự điều chỉnh của luật quốc gia, 
mà còn phải tuân thủ các văn bản pháp lý quốc tế. Phòng thương mại quốc tế ban 
hành UCP, URC, INCOTERMS tạo ra một khung pháp lý bình đẳng, công bằng 
cho các chủ thể khi tham gia vào hoạt động thương mại và thanh toán quốc tế, 
tránh những hiểu lầm đáng tiếc xảy ra. 
 Hoạt động thanh toán quốc tế được thực hiện phần lớn thông qua hệ thống ngân hàng. 
Trừ một số lượng rất nhỏ hàng hóa xuất nhập khẩu được mua bán qua con đường 
tiểu ngạch thì hầu hết kim ngạch xuất nhập khẩu của một quốc gia được phản ánh 
qua doanh số thanh toán quốc tế của hệ thống ngân hàng thương mại. Trong thực 
tiễn, người xuất khẩu và người nhập khẩu không được phép tiến hành thanh toán 
trực tiếp cho nhau, mà theo luật định phải thanh toán qua hệ thống ngân hàng. 
Việc thanh toán qua ngân hàng đảm bảo cho các khoản chi trả được thực hiện một 
cách an toàn, nhanh chóng và hiệu quả. 
 Trong thanh toán quốc tế, tiền mặt hầu như không được sử dụng trực tiếp mà dùng 
các phương tiện thanh toán. 
Các phương tiện thường được sử dụng trong thanh toán quốc tế như hối phiếu, kỳ 
phiếu và séc thanh toán. 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 5 
 Trong thanh toán quốc tế, ít nhất một trong hai bên có liên quan đến ngoại tệ. 
Do việc liên quan đến ngoại tệ, nên hoạt động thanh toán quốc tế sẽ chịu ảnh hưởng 
trực tiếp của tỷ giá hối đoái và vấn đề quản lý dự trữ ngoại hối của quốc gia. 
 Ngôn ngữ sử dụng trong thanh toán quốc tế chủ yếu bằng tiếng Anh. 
 Giải quyết tranh chấp chủ yếu bằng luật quốc tế. 
1.2. Vai trò của thanh toán quốc tế 
1.2.1. Thanh toán quốc tế đối với nền kinh tế 
Xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng phát 
triển giữa các quốc gia. Trong bối cảnh đó, hoạt động 
thanh toán quốc tế nổi lên như chiếc cầu nối giữa kinh 
tế trong nước và kinh tế thế giới bên ngoài. 
Hoạt động thanh toán quốc tế là khâu quan trọng của 
quá trình mua bán hàng hóa, dịch vụ giữa các tổ chức, 
các nhân thuộc các quốc gia khác nhau. Nếu không có 
hoạt động thanh toán quốc tế thì hoạt động kinh tế đối ngoại khó tồn tại và phát triển. 
Nếu hoạt động thanh toán quốc tế được nhanh chóng, chính xác, an toàn sẽ góp phần 
giải quyết được mối quan hệ lưu thông hàng hóa, tiền tệ giữa người mua và người bán 
một cách thông suốt, hiệu quả. 
Tóm lại, hoạt động thanh toán quốc tế đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển 
kinh tế của mỗi quốc gia, được thể hiện chủ yếu ở những mặt sau: 
 Bôi trơn và thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu của nền kinh tế như một tổng thể. 
 Bôi trơn và thúc đẩy hoạt động đầu tư nước ngoài trực tiếp và gián tiếp. 
 Thúc đẩy và mở rộng hoạt động dịch vụ như du lịch, hợp tác quốc tế. 
 Tăng cường thu hút kiều hối và các nguồn lực tài chính. 
 Thúc đẩy thị trường tài chính quốc gia hội nhập kinh tế quốc tế. 
1.2.2. Thanh toán quốc tế với nhà kinh doanh xuất nhập khẩu 
Thanh toán quốc tế phục vụ nhu cầu thanh toán cho hàng hóa và dịch vụ xuất nhập 
khẩu của doanh nghiệp. 
Điều quan trọng khi ký kết hợp đồng mua bán, lựa chọn phương thức thanh toán là 
việc trả lời hai câu hỏi: 
 Thứ nhất, làm thế nào để nhà xuất khẩu kiểm soát được hàng hóa cho đến khi 
thanh toán? 
 Thứ hai, làm thế nào để nhà nhập khẩu kiểm soát được tiền của mình cho đến khi 
nhận được hàng hóa? 
Giải pháp đối với với nhà xuất khẩu là họ sẽ kiểm soát hàng hóa thông qua việc kiểm 
soát chứng từ vận tải bằng việc sử dụng các phương thức thanh toán của các ngân 
hàng thương mại. 
Giải pháp đối với nhà nhập khẩu là họ sẽ kiểm soát tiền thông qua việc định đoạt 
chứng từ vận tải bằng việc sử dụng các phương thức thanh toán của các ngân hàng 
thương mại. 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
6 TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 
Như vậy có thể thấy, nhà xuất khẩu và nhà nhập khẩu đều kiểm soát hàng hóa và tiền 
thông qua chứng từ vận tải bằng dịch vụ của ngân hàng. Từ đó cho thấy, thanh toán 
quốc tế trong ngoại thương là không thể thiếu, là cầu nối giữa người xuất khẩu và 
người nhập khẩu với trung gian thanh toán là các ngân hàng thương mại. 
1.2.3. Thanh toán quốc tế với ngân hàng thương mại 
Trong thương mại quốc tế, không phải lúc nào các nhà 
xuất nhập khẩu cũng có thể thanh toán trực tiếp với 
nhau, mà thường thông qua ngân hàng thương mại với 
mạng lưới các chi nhánh và ngân hàng đại lý toàn cầu. 
Ngân hàng thay mặt khách hàng thực hiện dịch vụ 
thanh toán quốc tế và trở thành cầu nối trung gian 
thanh toán giữa hai bên. 
Vai trò trung gian của ngân hàng trong hoạt động 
thanh toán quốc tế: 
 Thanh toán theo yêu cầu của khách. 
 Bảo vệ quyền lợi của khách trong giao dịch thanh toán. 
 Tư vấn, hướng dẫn khách các biện pháp kỹ thuật nghiệp vụ thanh toán quốc tế 
nhằm hạn chế rủi ro, tạo sự tin tưởng trong giao dịch với nước ngoài. 
 Tài trợ vốn cho hoạt động xuất khẩu khẩu của khách một cách chủ động và tích cực. 
Hoạt động thanh toán quốc tế là hoạt động sinh lời của ngân hàng 
Ngày nay, hoạt động thanh toán quốc tế là một dịch vụ trở nên quan trọng đối với các 
ngân hàng thương mại, nó đem lại nguồn thu đáng kể không những về số lượng tuyệt 
đối mà cả về tỷ trọng. Thanh toán quốc tế là một mắt xích quan trọng trong việc chắp 
nối và thúc đẩy phát triển của các hoạt động kinh doanh khác của ngân hàng như kinh 
doanh ngoại tệ, tài trợ xuất nhập khẩu, bảo lãnh ngân hàng trong ngoại thương, tăng 
trưởng nguồn vốn huy động, đặc biệt là vốn ngoại tệ 
Việc hoàn thiện và phát triển hoạt động thanh toán quốc tế có vai trò hết sức quan 
trọng đối với các ngân hàng thương mại, nó không chỉ là một dịch vụ thanh toán thuần 
túy mà còn là khâu trung tâm không thể thiếu trong dây chuyền hoạt động kinh doanh, 
bổ sung, hỗ trợ cho các hoạt động kinh doanh khác của ngân hàng. 
Thông qua cung cấp dịch vụ thanh toán quốc tế cho khách hàng, ngân hàng thu được 
một khoản phí để bù đắp các chi phí và tạo ra lợi nhuận kinh doanh cần thiết. 
1.3. Cơ sở pháp lý điều chỉnh thanh toán quốc tế 
Khi tham gia vào hoạt động quốc tế, các quốc gia đều 
bình đẳng với nhau, vì vậy không thể dùng luật pháp 
của nước này để áp đặt lên quốc gia khác. Để giải 
quyết các tranh chấp phát sinh trong quan hệ kinh tế 
quốc tế trong đó có hoạt động thanh toán quốc tế. 
Người ta đã xây dựng nên một hệ thống luật pháp 
thống nhất mang tính quốc tế để điều chỉnh các hoạt 
động quốc tế. 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 7 
Trong thực tế, tất cả chúng ta không loại trừ một ai, không loại trừ bất kỳ một hoạt động 
nào, đều phải tuân thủ tuyệt đối, tất cả các nguồn luật mà chúng ta là đối tượng điều 
chỉnh. Trong khi đó, các nguồn luật lại nhiều vô kể, một người không thể đọc, nghiên 
cứu được tất cả. Chính vì vậy, khi tiến hành một hoạt động nào đó, người ta trước hết 
phải bám sát và tuân thủ nguồn luật riêng – luật chuyên ngành. Thanh toán quốc tế là 
một hoạt động đặc thù trên phạm vi quốc tế, do đó, nó cũng có hệ thống văn bản pháp lý 
đặc thù. Hệ thống văn bản pháp lý hiện nay chủ yếu đã được luật hóa, tuy nhiên, bên 
cạnh đó thì hệ thống văn bản pháp lý tùy ý cũng song song tồn tại. Sự khác nhau cơ bản 
giữa luật và văn bản pháp lý tùy ý là ở chỗ: luật có tính chất bắt buộc thực hiện tuyệt 
đối, không loại trừ; Trong khi đó, văn bản pháp lý tùy ý chỉ có hiệu lực pháp lý khi các 
bên liên quan dẫn chiếu. Do có tính chất tùy ý, nên các văn bản pháp lý tùy ý có tính 
pháp lý là dưới luật. Điều này hàm ý, bất kỳ hoạt động nào, bất kỳ một văn bản pháp lý 
nào tùy ý cũng không được mâu thuẫn với các nguồn luật, nếu trái thì sẽ trở nên vô 
hiệu. Chính vì vậy, hoạt động thanh toán quốc tế cũng tuân thủ quy tắc này. 
Một số hệ thống văn bản điều chỉnh hoạt động thanh toán quốc tế như sau: 
1.3.1. Thông lệ và tập quán quốc tế 
 Quy tắc thực hành thống nhất về tín dụng chứng từ (Uniform Customs and 
Practice for Documentary Credit – UCP) – điều chỉnh hoạt động thanh toán thư tín 
dụng. (Hiện trong hoạt động thanh toán quốc tế đang sử dụng 2 bản UCP phổ 
biến là UCP 500 và UCP600, mặc dù có bản UCP300 và UCP400 nhưng do các 
điều khoản của nó đã khá lạc ...  lệ và tập quán quốc tế. Trong trường hợp này, thì những quy định 
khác rõ ràng trong hợp đồng sẽ được ưu tiên vượt lên trên về mặt pháp lý với 
thông lệ và tập quán quốc tế. 
Một thực tế là, thương mại và thanh toán quốc tế là một hoạt động phức tạp và chứa 
đựng nhiều rủi ro so với hoạt động thương mại nội địa và thanh toán nội địa vì nó chịu 
sự điều chỉnh của nhiều nguồn luật khác nhau cả luật quốc gia, luật quốc tế và các tập 
quán thương mại quốc tế. Chính vì vậy, các bên liên quan tham gia quá trình thương 
mại và thanh toán quốc tế cần am hiểu thấu đáo về quy trình nghiệp vụ, thông lệ, tập 
quán và luật pháp địa phương, cũng như thanh toán quốc tế. 
1.4. Hợp đồng ngoại thương 
1.4.1. Khái quát về hợp đồng ngoại thương 
Thuật ngữ “Contract for the International Sale of Goods” có nhiều tên tiếng Việt như 
hợp đồng ngoại thương, hợp đồng thương mại quốc tế, hợp đồng mua bán quốc tế, 
hợp đồng xuất nhập khẩu Dù tên gọi nào thì chúng cũng có cùng một nội dung. 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 9 
1.4.1.1. Khái niệm hợp đồng ngoại thương 
Hợp đồng ngoại thương là sự thỏa thuận giữa người mua và người bán (người xuất 
khẩu và người nhập khẩu) có trụ sở kinh doanh ở các nước khác nhau, theo đó người 
xuất khẩu có nghĩa vụ chuyển quyền sở hữu một lượng tài sản (gọi là hàng hóa) cho 
người nhập khẩu và nhận tiền, còn người nhập khẩu có nghĩa vụ trả tiền và nhận hàng. 
Từ khái niệm trên có thể cho thấy: 
 Bản chất của hợp đồng ngoại thương là sự thỏa thuận giữa các bên ký kết. 
 Chủ thể của hợp đồng là bên bán và bên mua có trụ 
sở kinh doanh ở các nước khác nhau. Bên bán giao 
một giá trị nhất định, và để đổi lại, bên mua phải 
trả mọt đối giá cân xứng với giá trị được giao. 
 Đối tượng của hợp đồng là tài sản; do được đem ra 
mua bán nên tài sản này trở thành hàng hóa. Hàng 
hóa này có thể là hàng đặc định và cũng có thể là 
hàng đồng loại. 
 Khách thể của hợp đồng là sự di chuyển quyền sở hữu hàng hóa. Đây là sự khác 
biệt so với hợp đồng thuê mướn, vì hợp đồng thuê mướn không tạo ra sự chuyển 
chủ; khác biệt so với hợp đồng tặng biếu vì hợp đồng tặng biếu không có sự cân 
xứng giữa nghĩa vụ và quyền lợi. 
1.4.1.2. Nguyên tắc ký kết hợp đồng ngoại thương 
Hợp đồng ngoại thương được ký kết trên cơ sở 4 nguyên tắc quan trọng sau: 
 Nguyên tắc tự nguyện: đây là việc ký kết hợp đồng mua bán ngoại thương dựa trên 
nguyên tắc tự do về ý chí của hai bên mua bán, không một cơ quan, tổ chức hay cá 
nhân nào được quyền áp đặt ý chí của mình đối với các bên tham gia hợp đồng. 
 Nguyên tắc bình đẳng cùng có lợi: đây là quan hệ hợp đồng mua bán giữa các bên 
phải được thiết lập trên cơ sở tương xứng về quyền lợi và nghĩa vụ, đảm bảo lợi 
ích kinh tế cho các bên. 
 Nguyên tắc tự chịu trách nhiệm vật chất: nghĩa là các bên tham gia hợp đồng phải 
tự chịu trách nhiệm về tài sản liên quan đến phạt hợp đồng và bồi thường thiệt hại 
khi vi phạm hợp đồng. 
 Không trái với pháp luật hiện hành: nghĩa là các thỏa thuận trong hợp đồng phải 
phù hợp với pháp luật, không được lợi dụng hợp đồng để hoạt động trái pháp luật. 
1.4.1.3. Đặc điểm của hợp đồng ngoại thương 
So với hợp đồng nội thương, hợp đồng ngoại thương thường có đặc điểm sau: 
 Hàng hóa được di chuyển qua biên giới hải quan, trong đó, hầu hết các hàng hóa 
được di chuyển qua biên giới quốc gia (ngoại trừ bộ phận hàng hóa được mua bán 
giữa khu chế xuất với ngoài khu chế xuất). 
 Đồng tiền thanh toán có thể là đồng tiền nước người mua, đồng tiền nước người 
bán hay đồng tiền nước thứ ba. Liên quan đến đồng tiền của quốc gia khác nên 
hoạt động ngoại thương thường tiềm ẩn rủi ro tỷ giá hối đoái. 
 Các chủ thể của hợp đồng có trụ sở kinh doanh ở các nước khác nhau. Đây là đặc 
điểm thể hiện tính quốc tế của hợp đồng ngoại thương so với các loại hợp đồng khác. 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
10 TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 
1.4.1.4. Hình thức của hợp đồng ngoại thương 
Mua bán hàng hóa quốc tế được thực hiện dưới các 
hình thức xuất khẩu, nhập khẩu, tạm nhập, tái xuất, 
tạm xuất, tái nhập và chuyển khẩu. Tất cả các hoạt 
động này đều phải được thực hiện trên cơ sở hợp đồng 
bằng văn bản hoặc bằng hình thức khác có giá trị pháp 
lý tương đương như được thể hiện bằng lời nói hoặc 
được xác lập bằng hành vi cụ thể. 
Hợp đồng ngoại thương có thể được ký dưới 2 hình thức: 
 Hợp đồng trực tiếp: là việc hai bên mua bán gặp nhau trực tiếp thỏa thuận các điều 
kiện và điều khoản của hợp đồng. Sau khi thống nhất, các bên cùng ký vào bản 
hợp đồng và từ thời điểm đó, hợp đồng bắt đầu có hiệu lực pháp lý. 
 Hợp đồng gián tiếp: là việc ký kết hợp đồng, nhưng hai bên không trực tiếp gặp 
nhau, mà chỉ gửi thư từ, điện tín, thư điện tử thể hiện nội dung hợp đồng. 
Lưu ý: Hợp đồng ngoại thương không nhất thiết phải được cấu thành bởi một văn bản 
duy nhất và không nhất thiết phải có đầy đủ chữ ký của hai bên mua và bên bán. 
1.4.2. Kết cấu nội dung của hợp đồng ngoại thương 
Thông thường một hợp đồng ngoại thương gồm 2 phần là phần mở đầu và phần nội 
dung các điều khoản. Những vấn đề liên quan tới quyền lợi và nghĩa vụ của mỗi bên 
đều được tập hợp lại thành những điều khoản quy định trong hợp đồng ngoại thương. 
1.4.2.1. Phần mở đầu 
Phần mở đầu bao gồm 8 điều khoản sau: 
1. Số và ký hiệu của hợp đồng (Contract No): thường ghi ở dưới tên văn bản, hoặc ở 
góc trái của bản hợp đồng. Đây là cơ sở cần thiết cho việc lưu trữ, tra cứu và ghi 
tên các chứng từ liên quan để tham chiếu. 
2. Tên hợp đồng: thường được đặt theo tên chủng loại hàng hóa (Ví dụ: Hợp đồng 
xuất khẩu tôm đông lạnh). 
3. Những căn cứ xác lập hợp đồng: nội dung này nêu lên sự tự nguyện ký kết hợp 
đồng của hai bên liên quan (Ví dụ: Both sides have discussed and agreed to 
conclude a contract for shipment on with terms and conditions as follow). Nếu 
hợp đồng được xác lập trên cơ sở hiệp định chính phủ hay nghị định thư thì phải 
trích lập hiệp định thư làm căn cứ để xác lập hợp đồng. 
4. Địa điểm và ngày ký hợp đồng: đây được xem là mốc đánh dấu sự thiết lập quan 
hệ hợp đồng trong thời gian, không gian cụ thể nhằm chứng minh sự giao dịch của 
hai bên mua bán, đồng thời là mốc thời gian để các bên thực hiện quyền và nghĩa 
vụ hợp đồng của mình. Nếu không chỉ định tòa án xét xử tranh chấp, thì tòa án nơi 
lập hợp đồng sẽ thụ lý và xét xử các tranh chấp xảy ra. Cung có nhiều trường hợp, 
địa điểm và ngày tháng ký hợp đồng được thể hiện ở phần cuối hợp đồng. 
5. Tên của người mua và người bán: tên của các bên liên quan trong hợp đồng. Nhằm 
để tránh bị lừa đảo thì các bên đối tác phải là tổ chức có tư cách pháp nhân, còn 
người thay mặt tổ chức ký hợp đồng phải ghi rõ quốc tịch, chức vụ và thẩm quyền; 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 11 
đồng thời thông qua ngân hàng phục vụ mình để thu thập thông tin kinh tế về đối 
tác, xem xét đối tác có rơi vào tình trạng phá sản, vỡ nợ hay không. 
6. Địa chỉ, điện thoại, email: Phải ghi rõ và đầy đủ địa chỉ đặt trụ sở chính của bên 
mua và bên bán. Đây là địa chỉ để các bên liên quan liên hệ thư tín và giải quyết 
các vấn đề liên quan. 
7. Tài khoản mở tại ngân hàng: không bắt buộc, tuy nhiên nếu ghi phải ghi đầy đủ tài 
khoản ngân hàng thì độ tin cậy trong mua bán sẽ cao hơn. 
8. Người đại diện: tên người đứng đầu pháp nhân hoặc người đứng tên trong giấy 
phép đăng ký kinh doanh. Trong trường hợp, hợp đồng được ký theo sự ủy quyền, 
thì giấy ủy quyền phải được gắn cùng với hợp đồng. 
1.4.3. Phần điều khoản 
Về nguyên tắc, số lượng và nội dung điều khoản giữa 
các hợp đồng là không nhất thiết phải giống nhau, nó 
phụ thuộc chủ yếu vào chủng loại hàng hóa, yêu cầu 
của nước nhập khẩu, xuất khẩu và sự thỏa thuận giữa 
người mua và người bán. Tuy nhiên, một cách chung 
nhất, một hợp đồng ngoại thương thường bao gồm hai 
nhóm điều khoản là nhóm điều khoản cơ bản không 
thể thiếu và nhóm điều khoản khác. 
A. Nhóm điều khoản cơ bản: 
1. Tên hàng hóa (Commodity): thể hiện chính xác đối tượng mua bán bằn từ ngữ phổ 
thông để các bên mua bán cung như các cơ quan hữu quan đều có thể hiểu. 
Ví dụ: máy giặt Electrolux. 
Trong trường hợp số loại hàng hóa mua bán nhiều, hoặc cùng một loại hàng hóa 
nhưng có nhiều chất lượng khác nhau thì có thể kê riêng thành một bản phụ lục 
đính kèm hợp đồng. 
2. Số lượng (Quantity) 
Hai bên thỏa thuận các nội dung về số lượng hàng hóa như đơn vị tính số lượng 
(kg, ton, liter). 
Số lượng có thể quy định bằng một số cố định hoặc có dung sai, tùy từng loại hàng 
hóa cụ thể mà các bên sẽ có các quy định cụ thể về số lượng hàng hóa giao dịch. 
3. Chất lượng và quy cách hàng hóa: đây là điều khoản quy định về mặt chất lượng và 
quy cách hàng hóa. Do vậy, tùy theo loại hàng giao dịch mà trong hợp đồng các bên 
sẽ phải thỏa thuận cụ thể về tiêu chuẩn, kỹ thuật, kích thước, màu sắc, mùi vị 
4. Điều khoản về giá: quy định về đồng tiền tính giá, đơn vị tính giá, phương pháp 
tính giá, cơ sở giao hàng quy định thành phần giá, và các trường hợp giảm giá. 
5. Đồng tiền tính giá: đồng tiền tính giá có thể là đồng tiền của nước người mua, của 
nước người bán hoặc đồng tiền của nước thứ ba. Theo thông lệ quốc tế, một mặt 
hàng truyền thống được tính bằng một đồng tiền nhất định. (Ví dụ: Cao su, kim 
loại màu giá quy định bằng bảng Anh, dầu mỏ tính bằng đô la Mỹ) 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
12 TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 
Đơn vị tính giá: căn cứ vào tính chất hàng hóa và thông lệ buôn bán quốc tế, đơn 
giá trong hợp đồng mua bán có thể quy định trên một đơn vị trọng lượng. (Ví dụ: 
cái, chiếc, tá, chục) 
Phương pháp tính giá: 
o Hợp đồng ngắn hạn: thường áp giá cố định. 
o Hợp đồng dài hạn: vì là dài hạn, giá cả hàng hóa có thể biến động mạnh nên có 
thể tính giá trên cơ sở xác định giá sau, giá có thể điều chỉnh linh hoạt theo thị 
trường trên cơ sở % nhất định và giá trượt. 
Giảm giá: tùy vào tính chất hợp đồng, điều kiện thị trường và điều kiện thanh toán 
mà trong hợp đồng có thể có điều khoản về giảm giá như giảm giá do trả tiền sớm, 
giảm giá do mua hàng với số lượng lớn, giảm giá thời vụ 
6. Điều kiện giao hàng: đây là hành vi người bán chuyển giao quyền sở hữu, rủi ro và 
tổn thất hàng hóa sang người mua theo các điều kiện của hợp đồng mua bán. 
Điều kiện giao hàng thường quy định: 
a. Thời gian giao hàng: giao vào một ngày cụ thể, giao hàng trong một khoảng 
thời gian hoặc xác định thời điểm giao hàng muộn nhất. 
b. Địa điểm giao hàng: quy định này gắn với việc phân định chuyển giao rủi ro 
và tổn thất giữa người mua và người bán. 
c. Phương thức giao nhận hàng hóa: quy định về giao nhận chất lượng hàng hóa 
hay về số lượng hàng hóa. 
d. Thông báo giao hàng: thông báo trước khi giao hàng hay thông báo sau khi 
giao hàng. 
7. Điều kiện thanh toán: liên quan đến việc thanh toán tiền hàng trong ngoại thương, 
các bên thường thỏa thuận những điều kiện về thanh toán bao gồm: điều kiện về 
tiền tệ, điều kiện về địa điểm, điều kiện về thời gian, điều kiện về phương tiện và 
phương thức thanh toán. 
B. Nhóm điều khoản khác: 
1. Về bao bì và ký mã hiệu hàng hóa: Ngày nay nhiều hàng hóa gắn liền với thương 
hiệu của nó. Những nhà sản xuất muốn tận dụng mọi khả năng để quảng bá cho 
thương hiệu của mình. Chính vì vậy, các nhà sản xuất kinh doanh xuất nhập khẩu 
rất quan tâm đến chất lượng, hình thức và ký mã hiệu của bao bì. 
2. Điều khoản về bảo hành (Warranty) 
 Bảo hành là sự cam kết của người bán nhằm bảo đảm về chất lượng hàng hóa 
trong một thời gian nhất định. Trong thời hạn bảo hành, nếu người mua phát hiện 
những khuyết tật của hàng hóa thì người bán phải chịu trách nhiệm giải quyết. 
 Điều khoản bảo hành thường quy định về phạm vi bảo hành, thời hạn bảo hành và 
trách nhiệm của người bán trong thời hạn bảo hành. 
3. Điều khoản khiếu nại (claim): Khiếu nại là việc người mua đưa ra các đề nghị, yêu 
sách đối với người bán do số lượng, chất lượng, bao bì hàng hóa giao không như 
đã thỏa thuận, hoặc người bán xuất trình chứng từ không phù hợp với tình hình 
thực tế giao hàn, hoặc người bán giao hàng chậm. 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 13 
 Điều khoản khiếu nại thường quy định về hình thức khiếu nại, thời hạn phát đơn 
khiếu nại, quyền hạn, nghĩa vụ của người mua và người bán và cách thức giải 
quyết khiếu nại. 
4. Điều khoản về các tình huống bất khả kháng: Quy định những tình huống xảy ra dẫn 
tới hậu quả là không thực hiện được hoặc làm chậm thời gian thực hiện hợp đồng, làm 
tổn thất về số lượng hoặc làm giảm chất lượng hàng hóa, nhưng không hoàn toàn do 
lỗi của bên nào, mà có tính chất khách quan và không thể khắc phục được. 
5. Điều khoản về trọng tài: Điều khoản này quy định trong trường hợp xảy ra tranh 
chấp giữa hai bên mua và bên bán, nếu các bên không tự hòa giải được, thì phải 
cần đến một trọng tài hay một tòa án. 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
14 TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 
Tóm lược cuối bài 
 Cơ sở hình thành hoạt động thanh toán quốc tế là hoạt động ngoại thương. 
 Thanh toán quốc tế là việc thực hiện nghĩa vụ chi trả và quyền hưởng lợi về tiền tệ phát sinh 
trên cơ sở các hoạt động kinh tế và phi kinh tế giữa các tổ chức, cá nhân nước này với các tổ 
chức, cá nhân nước khác, hay giữa một quốc gia với tổ chức quốc tế, thông qua quan hệ giữa 
các ngân hàng của các nước liên quan. 
 Hoạt động thanh toán quốc tế đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của mỗi 
quốc gia. 
 Thanh toán quốc tế phục vụ nhu cầu thanh toán cho hàng hóa và dịch vụ xuất - nhập khẩu của 
doanh nghiệp. 
 Hoạt động thanh toán quốc tế là một trong những hoạt động quan trọng góp phần sinh lợi cho 
ngân hàng. 
 Để giải quyết các tranh chấp phát sinh trong quan hệ kinh tế quốc tế trong đó có hoạt động 
thanh toán quốc tế. Người ta đã xây dựng nên một hệ thống luật pháp thống nhất mang tính 
quốc tế để điều chỉnh các hoạt động quốc tế như thông lệ, tập quán quốc tế, các nguồn luật 
quốc gia, luật và các công ước quốc tế. 
 Hợp đồng ngoại thương là sự thỏa thuận giữa người mua và người bán (người xuất khẩu và 
người nhập khẩu) có trụ sở kinh doanh ở các nước khác nhau 
 Hợp đồng ngoại thương được ký kết trên cơ sở 4 nguyên tắc gồm nguyên tắc tự nguyện, 
nguyên tắc bình đẳng cùng có lợi, nguyên tắc tự chịu trách nhiệm vật chất, và nguyên tắc 
không trái với pháp luật hiện hành. 
 Bài 1: Tổng quan về thanh toán quốc tế 
TXNHQT03_Bai1_v1.0015108230 -b2 15 
Câu hỏi ôn tập 
1. Khái niệm về thanh toán quốc tế là gì? 
2. Sự khác nhau giữa thanh toán quốc tế và thanh toán nội địa là gì? 
3. Vai trò của hoạt động thanh toán quốc tế là gì? 
4. Các điều kiện đảm bảo giá trị tiền tệ trong thanh toán quốc tế là gì? 
5. Trong các điều kiện trong thanh toán quốc tế, điều kiện nào là quan trọng nhất, tại sao? 
6. Có những quy định pháp lý nào điều chỉnh hoạt động thanh toán quốc tế? 
7. Nêu khái niệm hợp đồng ngoại thương. 
8. Hợp đồng ngoại thương gồm những điều khoản nào và giải thích từng điều khoản?