Giáo trình Tài chính tín dụng - Huỳnh Kim Thảo

 1 
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO 
 TRƯỜNG CAO ĐẲNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TP.HỒ CHÍ MINH 
KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH 
GIÁO TRÌNH 
TAØØI CHÍNH TÍN DUÏÏNG 
MÃ SỐ : 440 006 – 441 006 – 442 006 
Biên soạn : ThS. HUỲNH KIM THẢO 
LƯU HÀNH NỘI BỘ 
TP.HCM, tháng 06 năm 2013 
 2 
Lời mở đầu 
Trong nền kinh tế thị trường hiện đại, thị trường tài chính đóng vai trò cực kỳ 
quan trọng : chuyển đổi thời gian đáo hạn của các sản phẩm tài chính, đa dạng 
hóa danh mục đầu tư nhờ đó giảm đến mức thấp nhất các rủi ro. Thị trường tài 
chính có thể được xem như là nhân tố khởi đầu của nền kinh tế thị trường. Các 
hoạt động của thị trường tài chính tác động trực tiếp và gián tiếp đến lợi ích của 
mỗi cá nhân, tốc độ phát triển của doanh nghiệp và đến hiệu quả chung của nền 
kinh tế. Cùng vận hành trong thị trường tài chính là các định chế tài chính trung 
gian như hệ thống ngân hàng, tổ chức tín dụng, nhà đầu tư, doanh nghiệp và 
các cơ quan chính phủ. Đây là những nhịp cầu nối quan trọng dẫn vốn từ nơi 
tạm thời thừa vốn đến nơi tạm thời thiếu vốn, từ đó đầu tư phát triển nền kinh tế 
. Thị trường tài chính trong nền kinh tế là nơi phân bổ vốn tiết kiệm một cách 
hiệu quả cho người sử dụng cuối cùng. Tính hiệu quả là yếu tố đưa người đầu 
tư cuối cùng và người tiết kiệm cuối cùng gặp nhau với chi phí thấp nhất và sự 
thuận lợi nhất có thể. 
Nghiên cứu môn học Tài chính - Tín dụng sẽ bổ sung cho sinh viên những kiến 
thức quản trị tài chính hữu ích. Nội dung chính của học phần gồm có : 
Chương 1 : TỔNG QUAN VỀ TÀI CHÍNH 
I - Sự ra đời và phát triển của tài chính 
1. Sự ra đời 
2. Quá trình phát triển 
II - Bản chất của tài chính 
1. Các đặc trưng cơ bản của tài chính 
2. Các quan hệ tài chính 
III - Chức năng của tài chính 
1. Chức năng hy động vốn (tạo lập nguổn tài chính) 
2. Chức năng phân phối (sử dụng nguồn tài chính) 
IV - Vai trò của tài chính 
1. Tài chính – công cụ phân phối sản phẩm quốc dân 
 3 
2. Tài chính – công cụ quản lý và điều tiết vĩ mô nền kinh tế 
V - Hệ thống tài chính 
1. Khái niệm và cơ cấu hệ thống tài chính 
2. Đặc điểm các bộ phận của hệ thống tài chính 
VI - Thị trường tài chính 
1. Đối tượng của thị trường tài chính 
2. Công cụ của thị trường tài chính 
3. Chủ thể của thị trường tài chính 
Chương 2 : TÀI CHÍNH CÔNG VÀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
I - Khái niệm, đặc điểm, vai trò của tài chính công 
1. Khái niệm 
2. Đặc điểm của tài chính công 
3. Vai trò của tài chính công 
II - Ngân sách nhà nước 
1. Khái niệm 
2. Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước 
2.1. Heä thoáng ngaân saùch nhaø nöôùc 
2.2. Nguyeân taéc quaûn lyù heä thoáng NSNN 
2.3. Cân đối thu chi ngân sách nhà n 
2.4. Caân ñoái thu, chi ngaân saùch trung öông 
2.5. Caân ñoái thu, chi ngaân saùch ñòa phöông 
III - Thu ngân sách nhà nước 
1. Thu thuế 
2. Thu phí và lệ phí 
3. Thu từ hoạt động kinh tế 
 4 
4. Thu từ viện trợ và vay nợ của chính phủ 
IV - Chi ngân sách nhà nước 
1. Chi thường xuyên 
2. Chi đầu tư phát triển 
3. Chi trả nợ của chính phủ 
V - Các quỹ tài chính khác của nhà nước 
1. Các quỹ dự trữ 
2. Quỹ bảo hiểm 
3. Các quỹ hổ trợ tài chính 
Chương 3 : TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP 
I - Bản chất và vai trò của tài chính doanh nghiệp 
1. Doanh nghiệp và các đặc trưng của doanh nghiệp 
2. Bản chất của tài chính doanh nghiệp 
3. Vai trò của tài chính doanh nghiệp 
II - Cấu trúc tài chính doanh nghiệp 
1. Khái niệm và các đặc trưng tài sản kinh doanh 
2. Tài sản cố định – Vốn cố định 
3. Tài sản lưu động – Vốn lưu động 
III - Cơ chế tài trợ của tài chính doanh nghiệp 
1. Tài trợ trực tiếp 
2. Tài trợ gián tiếp 
IV - Thu nhập và phân phối thu nhập 
Chương 4 : THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH 
I - Khái niệm về thị trường tài chính 
II - Phân loại thị trường tài chính 
 5 
1. Căn cứ vào thời gian vận động của nguồn vốn 
2. Căn cứ vào cách thức huy động 
3. Căn cứ vào cơ cấu tổ chức 
III - Thị trường tiền tệ 
1. Khái niệm 
2. Phân loại 
3. Đặc điểm thị trường tiền tệ 
4. Nhiệm vụ thị trường tiền tệ 
5. Công cụ trên thị trường tiền tệ 
6. Các chủ thể tham gia thị trường tiền tệ 
7. Khả năng thị trường tiền tệ 
8. Chức năng thị trường tiền tệ 
IV - Thị trường vốn 
1. Phân loại 
2. Công cụ trên thị trường vốn 
3. Chủ thể tham gia thị trường 
4. Chức năng, vai trò của thị trường vốn 
5. Hành vi tiêu cực trên thị trường 
V - Một số phương thức giao dịch trên thị trường chứng khoán 
Chương 5 : NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 
I - Bản chất ngân hàng thương mại 
1. Khái niệm 
2. Bản chất 
II - Chức năng ngân hàng thương mại 
1. Chức năng trung gian tín dụng 
2. Chức năng trung gian thanh toán và cung ứng phương tiện thanh toán 
 6 
3. Cung ứng dịch vụ ngân hàng 
III - Phân loại ngân hàng thương mại 
1. Dựa vào hình thức sở hữu 
2. Dựa vào chiến lược kinh doanh 
IV - Hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam 
1. NHTM nhà nước (NHTM quốc doanh) 
2. Ngân hàng thưuơng mại cổ phần 
3. Ngân hàng liên doanh 
4. Chi nhánh ngân hàng nước ngoài 
5. Ngân hàng thương mại 100% vốn nước ngoài 
V - Các nghiệp vụ cơ bản của ngân hàng thương mại 
1. Nghiệp vụ nguồn vốn (nghiệp vụ Nợ) 
2. Nghiệp vụ tín dụng và đầu tư (nghiệp vụ thuộc tài sản có sinh lời) 
3. Nghiệp vụ kinh doanh dịch vụ ngân hàng 
Chương 6 : TÍN DỤNG VÀ LÃI SUẤT 
I - Khái niệm và đặc điểm 
1. Khái niệm 
2. Đặc điểm 
II - Bản chất, chức năng, vai trò của tín dụng 
1. Bản chất 
2. Chức năng 
3. Vai trò 
III - Các hình thức tín dụng 
1. Tín dụng thương mại 
2. Tín dụng ngân hàng 
3. Tín dụng nhà nước 
 7 
IV - Lãi suất tín dụng 
1. Khái niệm 
2. Các loại lãi suất 
3. Các yếu tố ảnh hưởng đến lãi suất 
4. Vai trò của lãi suất 
Chương 7 : NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG VÀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ 
QUỐC GIA 
I - Ngân hàng Trung ương 
1. Khái niệm 
2. Hệ thống ngân hàng của một quốc gia 
3. Ngân hàng Trung ương Việt Nam 
II - Bản chất, chức năng của ngân hàng Trung ương 
1. Bản chất 
2. Chức năng 
3. Mô hình tổ chức Ngân hàng Trung ương 
III - Chính sách tiền tệ quốc gia 
1. Khái niệm 
2. Đặc trưng chủ yếu 
3. Các loại chính sách tiền tệ 
4. Công cụ thực thi chính sách tiền tệ 
 8 
Chương 1 : 
TỔNG QUAN VỀ TÀI CHÍNH 
I - SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TÀI CHÍNH 
Khái niệm tài chính : 
Tài chính là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình hình 
thành (tạo lập) và phân phối (sử dụng) các nguồn tài chính để thực hiện các 
mục tiêu kinh tế - xã hội của các chủ thể trong nền kinh tế toàn cầu. 
1. Sự ra đời : 
 Hoạt động tài chính : 
• Là những hoạt động liên quan đền việc tạo lập, phân phối và sử dụng các 
nguồn lực tài chính thường được lượng hóa bằng tiền tệ . 
• Tuân thủ những nguyên tắc nhất định của chu trình tái sản xuất xã hội . 
- Nền sản xuất hàng hóa và sự phân công lao động xã hội. 
- Chế độ tư hữu và Nhà nước xuất hiện nên cần có sự trao đổi hàng hóa và 
phân phối bằng hiện vật. 
- Chuyển sang trao đổi bằng tiền và tạo thu nhập cho người sản xuất hàng 
hoá 
- Các khoản thu nhập bằng tiền tạo thành nguồn tài chính 
- Các nguồn tài chính mới tạo lập và sử dụng làm nảy sinh các quan hệ 
phân phối tài chính. 
2. Quá trình phát triển : 
a) Söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa taøi chíùnh gaén lieàn vôùi söï ra ñôøi vaø 
phaùt trieån cuûa neàn kinh teá haøng hoaù – tieàn teä : 
- Sự phát triển của nền kinh tế sản xuất hàng hóa : 
 Sự ra đời của nền sản xuất hàng hóa và sự phát triển của các hình 
thái giá trị dẫn đến sự ra đời của tiền tệ. 
 Sự xuất hiện của tiền tệ đã làm nên cuộc cách mạng trong công nghệ 
 9 
phân phối, từ phân phối bằng hiện vật (phi tài chính) sang phân phối 
bằng giá trị (phân phối tài chính). 
- Sự phát triển tiền tệ thông qua quá trình phân phối tài chính: 
 Khi những hình thức tài chính đầu tiên xuất hiện theo sự xuất hiện 
của Nhà nước (thuế) thì đã có sự xuất hiện và tồn tại của sản xuất 
hàng hoá - tiền tệ. 
 Hình thức tiền tệ đã được sử dụng trong lĩnh vực của các quan hệ 
tài chính như một tất yếu. 
 Ngân sách Nhà nước - một loại quỹ tiền tệ tập trung đã được hình 
thành và ngày càng có tính hệ thống chặt chẽ, ngày càng đóng vai 
trò quan trọng phân phối của cải xã hội dưới hình thức giá trị. 
 Hình thức giá trị tiền tệ càng trở thành hình thức chủ yếu của thu 
nhập và chi tiêu của Nhà nước. 
 Thu nhập bằng tiền qua thuế và công trái đã trở thành nguồn thu chủ yếu 
của Nhà nước. 
 Chi tiêu bằng tiền đã làm phong phú các hình thức chi tiêu và linh hoạt 
trong khi sử dụng vốn. 
 Như vậy, sự tồn tại và phát triển của kinh tế hàng hoá - tiền tệ là một 
tiền đề khách quan quyết định sự ra đời và phát triển của tài chính. 
b) Sự ra đời và tồn tại của Nhà nước: 
- Sự phát triển của Nhà nước: 
+ Khi Nhà nước ra đời, để duy trì hoạt động của mình, Nhà nước đã dùng 
quyền lực chính trị để quy định sự đóng góp của cải của các tổ chức, đơn 
vị kinh tế và của cá nhân dân cư cho Nhà nước. 
 Sự ra đời của Nhà nước đã làm nảy sinh trong xã hội những quan hệ 
kinh tế mà trước đó chưa có. 
 Những quan hệ kinh tế này lúc đầu được biểu hiện dưới dạng hình 
thái hiện vật. Đó chính là hình thái phôi thai của tài chính. 
+ Trong quá trình phát sinh, phát triển của nền kinh tế hàng hoá tiền tệ, để 
tồn tại và phát triển cũng như để thực hiện chức năng quản lý toàn diện 
xã hội của Nhà nước ở các quốc gia và ở mọi thời kỳ, cần thiết phải sử 
 10 
dụng tài chính. 
 Tài chính tồn tại với tư cách là một công cụ trong tay Nhà nước để 
phân phối sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân, đảm bảo cho sự tồn 
tại và hoạt động của Nhà nước. 
 Hình thức sớm của tài chính như thuế bắt đầu xuất hiện 
 + Nhà nước ở các quốc gia và ở mọi thời kỳ phải sử dụng công cụ tài chính 
vì: 
 Thông qua các quan hệ tài chính, để thực hiện phân phối của cải 
xã hội theo yêu cầu phát triển quốc gia. 
 Sử dụng công cụ tài chính điều tiết một phần thu nhập cuả các 
thành phần kinh tế, phục vụ các mục tiêu kinh tế xã hội trong các 
giai đoạn phát triển. 
 Thông qua phân phối tài chính, đảm bảo tái sản xuất xã hội và 
thực hiện đầu tư phát triển kinh tế. 
 Sử dụng các công cụ tài chính, thực hiện giám sát toàn bộ các hoạt 
động của quốc gia, đảm bảo sử dụng các nguồn tài chính có hiệu 
quả. 
- Sự phát triển của hội nhập kinh tế quốc tế: đáp ứng nhu cầu quan hệ 
thương mại, quan hệ kinh tế quốc tế thông qua hoạt động xuất, nhập khẩu 
hàng hoá giữa các quốc gia trên thế giới. 
 Như vậy, có thể nói rằng trong điều kiện lịch sử nhất định khi có sự xuất 
hiện, tồn tại và hoạt động của Nhà nước thì có sự xuất hiện, tồn tại và 
hoạt động của tài chính. 
 Sự cần thiết khách quan của tài chính là do sự tồn tại khách quan của 
các tiền đề tài chính. Trong đó, để đáp ứng yêu cầu phát triển của nền 
kinh tế và quản lý xã hội, Nhà nước của các quốc gia cần thiết phải nắm 
lấy tài chính như một công cụ sắc bén để quản lý quốc gia. 
II - BẢN CHẤT CỦA TÀI CHÍNH 
1. Các đặc trưng cơ bản của tài chính: 
• Tài chính là những quan hệ kinh tế trong phân phối, phản ánh quan hệ về 
lợi ích kinh tế giữa người với người trong quá trình phân phối của cải quốc 
dân do họ sáng tạo ra. 
 11 
• Tài chính là môn khoa học về sự lựa chọn trong đầu tư, sự lựa chọn giữa 
nhu cầu của thị trường, của xã hội, của con người và khả năng cho phép để 
quyết định sản xuất cái gì, bằng cách nào và bán cho ai. Sao cho đạt hiệu 
quả cao nhất với chi phí thấp nhất. 
• Tài chính luôn gắn liền với Nhà nước, là công cụ quan trọng được Nhà 
nước sử dụng để quản lý vĩ mô và vi mô nền kinh tế, thực hiện các nhiệm 
vụ và chức năng của Nhà nước. 
• Tài chính là những quan hệ kinh tế, quan hệ tiền tệ, nhưng tài chính thể 
hiện sự thống nhất tương đối giữa hiện vật và giá trị. 
2. Các quan hệ tài chính: 
Bản chất của tài chính thể hiện qua việc hình thành các mối quan hệ kinh tế 
được biểu hiện bằng tiền sau đây: 
- Quan hệ giữa Chính phủ với các tổ chức kinh tế-xã hội như doanh 
nghiệp, cá nhân, các cơ quan Nhà nước và nước ngoài. 
- Quan hệ giữa doanh nghiệp với các cơ quan Nhà nước, với các doanh 
nghiệp với nhau, trong nội bộ các doanh nghiệp, với cá nhân và với cả 
nước ngoài. 
- Quan hệ giữa cá nhân (gia đình) với các cơ quan Nhà nước, với các DN 
và với nước ngoài. 
- Quan hệ giữa nước ngoài với các chủ thể trong nước . 
 Bản chất của tài chính phản ảnh các mối quan hệ kinh tế tất yếu khách quan 
được biểu hiện bằng tiền giữa các chủ thể với nhau trong quá trình tạo lập 
và phân phối nguồn tài chính. 
+ Mối quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với ngân sách Nhà nước 
 Nhà nước cấp phát, hỗ trợ vốn và góp vốn cổ phần theo những nguyên 
tắc và phương thức nhất định để tiến hành sản xuất kinh doanh và phân 
chia lợi nhuận. 
 Phân phối và phân phối lại tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân 
giữa ngân sách Nhà nước với các DN được thể hiện thông qua các khoản 
thuế mà doanh nghiệp phải nộp vào ngân sách Nhà nước theo luật định. 
+ Mối quan hệ tài chính giữa các doanh nghiệp với thị trường tài chính 
 12 
 Mục tiêu chính: Tài trợ và đáp ứng các nhu cầu vốn của DN. 
 Với thị trường tiền tệ thông qua hệ thống ngân hàng, các DN nhận được 
các khoản tiền vay để tài trợ cho các nhu cầu vốn ngắn hạn và ngược lại, 
các doanh nghiệp phải hoàn trả vốn vay và tiền lãi trong thời hạn nhất 
định. 
 Với thị trường vốn, thông qua hệ thống các tổ chức tài chính trung gian 
khác, doanh nghiệp tìm kiếm các nguồn tài trợ khác để đáp ứng nhu cầu 
vốn dài hạn bằng cách phát hành các chứng khoán. Ngược lại, các doanh 
nghiệp phải hoàn trả mọi khoản lãi cho các chủ thể tham gia đầu tư vào 
doanh nghiệp bằng một khoản tiền cố định hay phụ thuộc vào khả năng 
kinh doanh của doanh nghiệp (Thị trường chứng khoán). 
 Thông qua thị trường tài chính, các doanh nghiệp cũng có thể đầu tư vốn 
nhàn rỗi của mình bằng cách ký gửi vào hệ thống ngân hàng hoặc đầu tư 
vào chứng khoán của các doanh nghiệp khác. 
+ Mối quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với các thị trường khác: 
 Các thị trường khác như thị trường hàng hóa, dịch vụ, thị trường sức lao 
động,...Là chủ thể hoạt động sản xuất kinh doanh, các doanh nghiệp phải 
sử dụng vốn để mua sắm các yếu tố sản xuất như vật tư, máy móc thiết 
bị, trả công lao động, chi trả các dịch vụ... 
 Thông qua các thị trường, doanh nghiệp xác định nhu cầu sản phẩm và 
dịch vụ mà DN cung ứng, để làm cơ sở hoạch định ngân sách đầu tư, kế 
hoạch sản xuất, tiếp thị...nhằm làm cho sản phẩm, dịch vụ của DN luôn 
thỏa mãn nhu cầu của thị trường. 
+ Mối quan hệ tài chính trong nội bộ doanh nghiệp 
Đây là mối quan hệ tài chính khá phức tạp, phản ánh quan hệ tài chính giữa 
các bộ phận sản xuất kinh doanh, giữa các bộ phận quản lý, giữa các thành 
viên trong doanh nghiệp, giữa quyền sở hữu vốn và quyền sử dụng vốn. 
 Có thể nói tài chính là một phạm trù trừu tượng được khái quát từ sự vận 
động của tiền tệ gắn liền với hoạt động của con người. 
III - CHỨC NĂNG CỦA TÀI CHÍNH 
1. Chức năng huy động vốn (Tạo lập nguồn tài chính) 
- Nguồn tài chính là biểu hiện bằng tiền (giá trị) của toàn bộ của cải, tài sản 
xã hội của một quốc gia đạt được trong một thời kỳ nhất định. 
 13 
- Căn cứ vào giá trị: Nguồn tài  ... tài chính ở nước ta hiện nay . 
5/ Tại sao nói thị Chính phủ đã sử dụng tài chính như một công cụ hữu hiệu 
để điều tiết vĩ mô nền kinh tế ? 
 21 
Chương 2 
TAØI CHÍNH COÂNG & NGAÂN SAÙCH NHAØ NÖÔÙC 
I - KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ VAI TRÒ CỦA TÀI CHÍNH CÔNG 
1. Khái niệm : 
 a. Tài chính công : 
Taøi chính coâng laø nhöõng hoaït ñoäng thu, chi taøi chính cuûa Nhaø nöôùc nhaèm 
thöïc hieän chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa mình trong vieäc cung caáp dòch vuï coâng 
cho xaõ hoäi. 
Sơ đồ 8.1 Khu vực công
Khu vực công
Chính quyền
trung ương
Chính quyền địa
phương
Các doanh nghiệp/tổ chức công
Các DN/tổ chức
công tài chính
Các DN/tổ chức
công phi tài chính
Các DN/tổ chức
công phi tiền tệ
Các DN/tổ chức
công tài chính -
tiền tệ , gồm
NHTW
 b. Tài chính nhà nước : 
- Taøi chính nhaø nöôùc bao goàm taøi chính coâng vaø taøi chính caùc doanh 
nghieäp nhaø nöôùc. 
- Taøi chính coâng bao goàm quyõ ngaân saùch nhaø nöôùc (quan troïng nhaát), quyõ 
BHXH, caùc quyõ hoã trôï taøi chính . 
- Caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc (DN hoạt động công ích và DN hoạt động 
kinh doanh).Vốn các DN này do nhà nước cấp và tổ chức quản lý. Sau mỗi 
chu kỳ tái saûn xuaát, DN phải nộp thuế vào ngân sách nhà nước, phần lợi 
nhuận còn lại được sử dụng theo chính sách chung của nhà nước. 
 22 
2. Đặc điểm của tài chính công 
- Thuộc sở hữu nhà nước 
- Quyền quyết định thu, chi do nhà nước quy định và áp đặt 
- Tài chính công phục vụ cho những hoạt động không vì lợi nhuận 
- Tài chính công tạo ra dịch vụ công, mọi người dân đều được phục vụ mà 
không phải trả tiền 
- Quản lý tài chính công phải tôn trọng nguyên tắc công khai, minh bạch, 
công bằng. 
3. Vai trò của tài chính công 
- Huy động nguồn tài chính đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nhà nước 
- Thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đảm bảo nền kinh tế tăng trưởng 
ổn định và bền vững 
- Góp phần ổn định thị trường và giá cả hàng hóa 
- Tái phân phối thu nhập xã hội giữa các tầng lớp dân cư, thực hiện công 
bằng xã hội. 
II. NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
1. Khái niệm 
Ngân sách nhà nước, hay ngân sách chính phủ, là một phạm trù kinh tế và là 
phạm trù lịch sử; là một thành phần trong hệ thống tài chính. 
Thuật ngữ "Ngân sách nhà nước" được sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh 
tế, xã hội ở mọi quốc gia. Song quan niệm về ngân sách nhà nước lại chưa 
thống nhất, người ta đã đưa ra nhiều định nghĩa về ngân sách nhà nước tùy theo 
các trường phái và các lĩnh vực nghiên cứu. 
Thực chất, Ngân sách nhà nước phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh gắn liền 
với quá trình tạo lập, phân phối, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước khi 
Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia nhằm thực hiện các 
chức năng của Nhà nước trên cơ sở luật định. 
Luật Ngân sách Nhà nước của Việt Nam đã được Quốc hội Việt Nam thông 
qua ngày 16/12/2002 định nghĩa: Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản 
thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền 
quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức 
năng và nhiệm vụ của nhà nước. 
2. Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước 
 2.1. Heä thoáng ngaân saùch nhaø nöôùc 
 23 
 a. Ngaân saùch trung öông 
 b. Ngaân saùch ñòa phöông 
- Ngaân saùch caáp tænh vaø thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông 
- Ngaân saùch caáp huyeän vaø töông ñöông caáp huyeän 
- Ngaân saùch caáp xaõ vaø töông ñöông caáp xaõ. 
Sô ñoà cô caáu heä thoáng Ngaân saùch Nhaø nöôùc 
- NSTW tập trung đại bộ phận những nguồn thu lớn, qua đó đảm nhận 
khoản chi gắn liền với việc thực hiện các dự án có tầm chiến lược phát 
triển của quốc gia. 
- NSTW đảm trách vai trò điều phối nguồnlực tài chính giữa các cấp ngân 
sách trong hệ thống ngân sách và cân đối NSNN. 
- NSĐP phản ánh nhiệm vụ thu chi theo địa phận hành chính, đảm bảo thực 
hiện các nhiệm vụ tổ chức, quản lý kinh tế xã hội của các cấp chính quyền 
địa phương. 
2.2. Nguyeân taéc quaûn lyù heä thoáng NSNN 
 Ngaân saùch nhaø nöôùc ñöôïc quaûn lyù thoáng nhaát theo nguyeân taéc: 
- Taäp trung daân chuû, coâng khai, minh baïch . 
- Coù phaân coâng, phaân caáp quaûn lyù . 
- Gaén quyeàn haïn vôùi traùch nhieäm . 
- Quoác hoäi quyeát ñònh döï toaùn ngaân saùch nhaø nöôùc, phaân boá ngaân saùch, 
pheâ chuaån quyeát toaùn ngaân saùch. 
N g a ân s a ùc h T r u n g ö ô n g 
H E Ä T H O ÁN G N G A ÂN S A ÙC H N H A Ø N Ö Ô ÙC 
N g a ân s a ùc h c a áp t æn h 
(N g a ân s a ùc h th a øn h p h o á th u o äc t r u n g ö ô n g ) 
N g a ân s a ùc h ñ òa p h ö ô n g 
 N g a ân s a ùc h t h a øn h p h o á N g a ân s a ùc h N g a ân s a ùc h 
 t h u o äc t æn h t h ò x a õ c a áp h u y e än 
 N g a ân s a ùc h N g a ân s a ùc h 
 t h ò t r a án c a áp x a õ (p h ö ô øn g ) 
 24 
 2.3. Cân đối thu chi ngân sách nhà nước 
* Toång quaùt : 
- Toång thu ngaân saùch = Toång chi ngaân saùch 
  Ngaân saùch caân ñoái 
- Toång thu ngaân saùch < Toång chi ngaân saùch 
 Boäi chi ngaân saùch (thaâm huït) 
- Toång thu ngaân saùch > Toång chi ngaân saùch 
 Thaëng dö ngaân saùch 
 2.4 Caân ñoái thu, chi ngaân saùch trung öông : 
- Cân ñoái theo nguyên taéc toång thu veà thueá, phí vaø leä phí phaûi lôùn hôn 
toång soá chi thöôøng xuyeân nhaèm giaønh moät phaàn tích luõy cho ñaàu tö phát 
trieån kinh teá xaõ hoäi 
- Tröôøng hôïp boäi chi ngaân saùch : Soá boäi chi phaûi nhoû hôn chi ñaàu tö phaùt 
trieån 
- Coù raát nhieàu nguyeân nhaân laøm boäi chi ngaân saùch, nhöng moät nguyeân 
nhaân thoâng thöôøng laø nhu caàu chi cuûa nhaø nöôùc ngaøy caøng taêng trong 
khi vieäc taêng nguoàn thu baèng thueá seõ taùc ñoäng maïnh ñeán moïi maët trong 
ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi do ñoù khoâng theå taêng tuyø yù. 
• Thöïc teá cho thaáy, neáu boäi chi ngaân saùch khoâng coù nguoàn buø ñaép hôïp 
lyù seõ daãn ñeán laïm phaùt, gaây taùc haïi xaáu ñeán ñôøi soáng kinh teá. 
• Tuy nhieân, boäi chi ngaân saùch khoâng phaûi hoaøn toaøn tieâu cöïc. Neáu boäi 
chi döôùi moät möùc ñoä nhaát ñònh (5%), noù seõ kích thích saûn xuaát phaùt 
trieån, do ñoù phaûi kieåm soaùt ñöôïc boäi chi ngaân saùch. 
- Coù hai bieän phaùp buø ñaép boäi chi ngaân saùch : phaùt haønh theâm tieàn vaø ñi 
vay. 
- Vay buø ñaép boäi chi phaûi baûo ñaûm nguyeân taéc khoâng söû duïng cho tieâu 
duøng, chæ ñöôïc söû duïng cho ñaàu tö phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. 
- Vay trong nöôùc ñöôïc thöïc hieän döôùi hình thöùc phaùt haønh traùi phieáu 
chính phuû. 
2.5 Caân ñoái thu, chi ngaân saùch ñòa phöông 
- Caân ñoái theo nguyeân taéc toång soá chi khoâng vöôït quaù toång soá thu 
 25 
- Tröôøng hôïp xaây döïng keát caáu haï taàng vöôït quaù khaû naêng caân ñoái ngaân 
saùch tænh thì chæ ñöôïc huy ñoäng voán ñaàu tö trong nöôùc theo quyeát ñònh 
cuûa Thuû töôùng chính phuû theo töøng coâng trình. 
- Ñòa phöông huy ñoäng voán ñaàu tö trong nöôùc thoâng qua phaùt haønh traùi 
phieáu coâng trình, huy ñoäng söï ñoùng goùp töï nguyeän cuûa caùc toå chöùc caù 
nhaân 
III - THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
1. Thu thueá : 
 a. Khaùi nieäm: 
Thueá laø moät khoaûn ñoùng goùp baét buoäc cuûa caùc theå nhaân vaø phaùp nhaân ñöôïc 
nhaø nöôùc quy ñònh thoâng qua heä thoáng luaät phaùp, nhaèm ñaùp öùng nhu caàu chi 
tieâu cuûa nhaø nöôùc. 
* Các đặc điểm cơ bản của thuế: 
 - Là hình thức động viên mang tính bắt buộc trên nguyên tắc luật định. 
 - Là khoản đóng góp không hoàn trả trực tiếp cho người nộp. 
 - Là hình thức đóng góp được quy định trước. 
b. Phaân loaïi : 
* Theo tính chaát kinh teá : 
- Thueá tröïc thu: Nhaø nöôùc tröïc tieáp thu thueá cuûa ngöôøi chòu thueá. Ngöôøi 
noäp thueá chính laø ngöôøi chòu thueá. 
- Thueá giaùn thu: Ngöôøi noäp thueá thu vaø noäp thueá hoä cho ngöôøi chòu thueá 
* Theo ñoái töôïng ñaùnh thueá : 
- Thueá thu töø hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh vaø dòch vuï 
- Thueá thu töø haøng hoùa 
- Thueá thu töø thu nhaäp 
- Thueá thu töø taøi saûn 
* Heä thoáng thueá hieän haønh ôû Vieät Nam: 
- Thueá moân baøi: Laø khoaûn thu coù tính chaát leä phí, thu haøng naêm, vaøo 
caùc cô sôû saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï. 
- Thueá tieâu thuï ñaëc bieät: laø loaïi thueá giaùn thu, thu vaøo caùc toå chöùc, caù 
nhaân thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá coù saûn xuaát, nhaäp khaåu, kinh doanh 
 26 
dòch vuï caùc maët haøng thuoäc dieän chòu thueá tieâu thuï ñaëc bieät. Ñaây laø 
moät nguoàn thu quan troïng cuûa ngaân saùch. 
- Thueá xuaát nhaäp khaåu: Laø loaïi thueá giaùn thu, thu vaøo caùc maët haøng 
ñöôïc pheùp xuaát nhaäp khaåu. Ñaây laø moät nguoàn thu quan troïng cuûa ngaân 
saùch. 
- Thueá trò giaù gia taêng (VAT): laø loaïi thueá giaùn thu, thu treân khoaûn giaù 
trò taêng theâm cuûa haøng hoaù, dòch vuï phaùt sinh trong quaù trình saûn xuaát, 
löu thoâng, tieâu duøng. Ñaây laø nguoàn thu quan troïng cuûa nhaø nöôùc. 
- Thueá thu nhaäp doanh nghieäp: laø loaïi thueá tröïc thu, ñaùnh vaøo thu nhaäp 
chòu thueá cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, dòch vuï. Ñaây laø 
khoaûn thu quan troïng cuûa ngaân saùch. 
- Thueá söû duïng ñaát noâng nghieäp: laø loaïi thueá ñaùnh treân vieäc söû duïng ñaát 
ñai noâng nghieäp cho saûn xuaát. Ñaây laø nguoàn thu quan troïng cuûa ngaân 
saùch. 
Ñeå tính thueá, ngöôøi ta caên cöù treân dieän tích ñaát, haïng ñaát tính thueá, vaø 
ñònh suaát thueá. 
- Thueá taøi nguyeân: laø loaïi thueá thu vaøo caùc hoaït ñoäng khai thaùc taøi 
nguyeân thieân nhieân cuûa ñaát nöôùc. 
- Thueá thu nhaäp: ñaùnh vaøo thu nhaäp caù nhaân cuûa caùc caù nhaân coù thu 
nhaäp cao. 
- Thueá nhaø ñaát: Laø thueá thu ñoái vôùi nhaø ôû, ñaát ôû, vaø ñaát xaây döïng coâng 
trình. 
- Thueá chuyeån quyeàn söû duïng ñaát: Thu vaøo vieäc chuyeån quyeàn söû duïng 
ñaát. 
2. Thu phí vaø leä phí 
- Phí: phí caàu ñöôøng 
- Leä phí: tröôùc baï, coâng chöùng 
3. Thu töø hoaït ñoäng kinh teá : 
a, Thu lôïi nhuaän töø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc 
b, Thu töø hoaït ñoäng ñaàu tö goùp voán vaøo caùc cty lieân doanh, cty CP 
c, Thu hoài voán cuûa Nhaø nöôùc nhö: 
 27 
- Thu töø baùn taøi saûn do baùn vaø coå phaàn hoùa doanh nghieäp nhaø nöôùc 
- Thu töø baùn taøi saûn do nhaø nöôùc ñaõ cho thueâ tröôùc nay 
- Thu töø söû duïng voán thuoäc nguoàn voán ngaân saùch NN 
- Thu töø cho thueâ hoaëc baùn taøi nguyeân thieân nhieân. 
4. Thu từ vieän trôï va vay nôï cuûa chính phuû : 
 a/ Vay nôï cuûa chính phuû: 
Vay nôï cuûa chính phuû trong vaø ngoaøi nöôùc goàm 2 loaïi: ngaén haïn vaø daøi haïn. 
Caùc chuû theå tham gia bao goàm: Chính quyeàn trung öông, chính quyeàn ñòa 
phöông, caùc toå chöùc kinh teá, caùc toå chöùc xaõ hoäi, daân cö vaø caùc chuû theå nöôùc 
ngoaøi. 
 b/ Vieän trôï cuûa nöôùc ngoaøi : 
- Moät phaàn cuûa caùc nguoàn taøi trôï phaùt trieån chính thöùc cuûa caùc chính phuû 
nöôùc ngoaøi hoaëc caùc ñònh cheá taøi chính quoác teá (ODA) 
- Caùc nguoàn vieän trôï cuûa caùc toå chöùc phi chính phuû. 
IV - CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
1. Chi thöôøng xuyeân : 
Chi thöôøng xuyeân laø chi cho tieâu duøng ñoái vôùi caùc laõnh vöïc khoâng saûn xuaát 
 a. Chi söï nghieäp (kinh tế, văn hóa và xã hội) : 
- Chi söï nghieäp kinh teá: Nhaèm phuïc vuï cho yeâu caàu saûn xuaát kinh doanh, 
quaûn lyù kinh teá-xaõ hoäi, taïo ñieàu kieän cho neàn kinh teá phaùt trieån thuaän 
lôïi. Caùc khoaûn chi söï nghieäp kinh teá bao goàm: Ñieàu tra cô baûn, ño veõ 
baûn ñoà, ñònh canh ñònh cö 
- Chi söï nghieäp vaên hoùa xaõ hoäi : 
 1) Chi veà khoa hoïc vaø coâng ngheä 
 2) Chi veà giaùo duïc, ñaøo taïo 
 3) Chi veà y teá 
 4) Chi veà vaên hoùa, ngheä thuaät 
 5) Chi veà theå duïc, theå thao 
 6) Chi veà xaõ hoäi. 
 b. Chi quaûn lyù nhaø nöôùc : 
 28 
Caùc khoaûn chi vaøo laõnh vöïc tieâu duøng, mang tính caáp phaùt nhaèm ñaûm baûo 
cho nhu caàu hoaït ñoäng quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc. 
2. Chi ñaàu tö phaùt trieån : 
a. Chi ñaàu tö xaây döïng caùc coâng trình keát caáu cô sôû haï taàng kinh teá kyõ thuaät 
b. Chi ñaàu tö vaø hoã trôï voán cho caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc 
c. Chi goùp voán coå phaàn, goùp voán lieân doanh vaøo caùc doanh nghieäp 
d. Chi cho quyõ hoã trôï phaùt trieån 
e. Chi döï tröõ nhaø nöôùc: Caùc quyõ döï tröõ nhaø nöôùc. 
3. Chi traû nôï cuûa Chính phuû : 
 a, Chi traû nôï trong nöôùc : 
Chi traû nôï goác cho nhöõng chöùng khoaùn maø nhaø nöôùc ñaõ phaùt haønh vay voán 
trong nöôùc nhö tín phieáu, traùi phieáu 
 b, Chi traû nôï nöôùc ngoaøi : 
Chi traû nôï goác maø nhaø nöôùc ñaõ vay cho caùc chính phuû nöôùc ngoaøi, caùc doanh 
nghieäp nöôùc ngoaøi, caùc ñònh cheá taøi chính quoác teá nhö traùi phieáu nöôùc ngoaøi, 
caùc khoaûn voán vay ODA. 
V - CAÙC QUYÕ TAØI CHÍNH KHAÙC CUÛA NHAØ NÖÔÙC 
Ngoaøi ngaân saùch, nhaø nöôùc coøn taïo laäp caùc quyõ taøi chính khaùc cuûa nhaø nöôùc 
nhaèm taêng theâm nguoàn taøi chính ñeå thöïc hieän toát vai troø quaûn lyù chính trò, 
kinh teá, xaõ hoäi. Caùc quyõ taøi chính khaùc cuûa nhaø nöôùc bao goàm 3 loaïi chính : 
caùc quyõ döï tröõ nhaø nöôùc, caùc quyõ baûo hieåm cuûa nhaø nöôùc vaø caùc quyõ hoã trôï 
taøi chính cuûa nhaø nöôùc. 
1. Caùc quyõ döï tröõ nhaø nöôùc : 
 Caùc quyõ döï tröõ nhaø nöôùc chuû yeáu bao goàm: 
- Quyõ döï tröõ taäp trung quoác gia : Döï tröõ haøng hoùa, löông thöïc thöïc phaåm, 
vaät tö chieán löôïc do Cuïc Döï tröõ quoác gia quaûn lyù 
- Quyõ döï tröõ cuûa caùc Boä, ngaønh : Döï tröõ haøng hoùa, vaät tö quan troïng cuûa 
Boä, ngaønh 
- Quyõ döï tröõ cuûa NH Nhaø nöôùc (Döï tröõ ngoaïi hoái) : Döï tröõ ngoaïi teä, vaøng, 
ñaù quyù, caùc giaáy tôø ngoaïi teä coù giaù. 
 29 
2. Caùc quyõ baûo hieåm cuûa nhaø nöôùc : 
 a/ Quyõ baûo hieåm xaõ hoäi : 
Quyõ baûo hieäm xaõ hoäi cuûa nhaø nöôùc nhaèm muïc ñích thöïc hieän caùc khoaûn chi 
sau ñaây: 
- Chi cöùu teá xaõ hoäi: chi cho thieân tai, hoûa hoaïn.. 
- Chi cho phuùc lôïi xaõ hoäi: chi maát söùc lao ñoäng, nhöõng gia ñình coù coâng, 
nhöõng ngöôøi neo ñôn 
- Chi baûo hieåm xaõ hoäi: chi cho ngöôøi lao ñoäng maát khaû naêng hoaëc cô hoäi 
laøm vieäc, chi löông höu, chi löông cho ngöôøi lao ñoäng nghæ beänh, chi 
cho ngöôøi lao ñoäng thaát nghieäp 
 b/ Quyõ baûo hieåm y teá : 
Chi chaêm soùc söùc khoûe, chi tieàn thuoác vaø chi khaùm chöõa beänh cho ngöôøi lao 
ñoäng  
3. Caùc quyõ hoã trôï taøi chính cuûa nhaø nöôùc : 
 a/ Quyõ hoã trôï phaùt trieån : 
Nhaèm cho vay hoã trôï caùc döï aùn ñaàu thuoäc caùc ngaønh ngheà vaø vuøng laõnh thoå 
ñöôïc öu ñaõi theo keá hoaïch cuûa nhaø nöôùc. Hieän nay quyõ naøy ñaõ ñöôïc chuyeån 
thaønh Ngaân haøng phaùt trieån töø 01/7/2006. 
 b/ Quyõ hoã trôï xuaát khaåu : 
Nhaèm hoã trôï cho caùc doanh nghieäp saûn xuaát kinh doanh haøng xuaát khaåu, tìm 
kieám vaø môû roäng thò tröôøng xuaát khaåu, taêng söùc caïnh tranh cho caùc maët haøng 
xuaát khaåu, xuùc tieán thöông maïi, toå chöùc hoäi chôï vaø trieån laõm haøng xuaát khaåo 
ôû nöôùc ngoaøi  
 c/ Quyõ ñaàu tö phaùt trieån ñòa phöông : 
Nhaèm hoã trôï tín duïng cho caùc döï aùn ñaàu tö phaùt trieån taïi ñòa phöông, ñaàu tö 
vaøo caùc doanh nghieäp  
 Câu hỏi ôn tập : 
1/ Đặc điểm, vai trò của tài chính công ? 
2/ Hệ thống thuế hiện hành của Việt Nam ? Đặc điểm ? 
3/ Nguyên tắc cân đối thu chi ngân sách nhà nước ?