Giáo trình Lịch sử tư tưởng xã hội chủ nghĩa (Phần 2)

Chöông IV 
NHÖÕNG TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA 
THEÁ KYÛ XVIII ÔÛ PHAÙP 
I. HOAØN CAÛNH LÒCH SÖÛ NÖÔÙC PHAÙP THEÁ KYÛ XVIII 
Nöôùc Phaùp tröôùc caùch maïng tö saûn laø moät nöôùc quaân chuû chuyeân cheá phong kieán. Töø 
giöõa theá kyû XVII ñeán giöõa theá kyû XVIII neàn quaân chuû chuyeân cheá aáy ñaõ phaùt trieån ñeán 
trình ñoä cao nhaát ñeå ñi vaøo giai ñoaïn suy taøn. Vua Lui XIV maát vaø ñöôïc bí maät ñem choân 
vì sôï quaàn chuùng noåi loaïn. Vua Lui XV coøn nhoû tuoåi khoâng ñuû söùc vöïc nuôùc Phaùp ñang 
suy suïp. Vò theá nöôùc Phaùp khoâng ngöøng suùt giaûm. 
Trong khi nöôùc Anh tieán maïnh treân con ñöôøng coâng nghieäp hoaù tö baûn chuû nghóa thì 
nöôùc Phaùp luùc baáy giôø vaãn coøn laø moät nöôùc noâng nghieäp laïc haäu. Ñaát ñai trong caû nöôùc 
thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa nhaø vua. Nhaø vua laáy ruoäng ñaát ñoù caáp cho quaàn thaàn. Moãi quyù 
toäc sôû höõu nhöõng vuøng ñaát ñai roäng lôùn. Nhaø thôø cuõng chieám moät phaàn ruoäng ñaát ñaùng 
keå. Cho ñeán cuoái theá kyû XVII yeáu toá tö baûn chuû nghóa trong noâng thoân ñaõ xuaát hieän 
nhöng coøn raát nhoû beù. Neàn coâng thöông nghieäp Phaùp tuy thua Anh nhöng noù cuõng ñaõ laøm 
cho boä maët cuûa nhöõng thaønh phoá thôøi trung coå thay ñoåi haún. Hình thöùc toå chöùc saûn xuaát 
coâng nghieäp phoå bieán laø coâng tröôøng thuû coâng, trong ñoù hình thöùc coâng tröôøng thuû coâng 
phaân taùn laø aùp duïng roäng raõi trong caû nöôùc. Thöông nghieäp cuõng coù nhöõng böôùc tieán. 
Nöôùc Phaùp môû roäng buoân baùn vôùi nhieàu nöôùc ôû chaâu AÂu, chaâu Myõ Trong khi ñoù thì 
cheá ñoä phong kieán aùp duïng nhöõng quy cheá khaét khe nhö thueá naëng, haïn cheá soá löôïng 
coâng nhaân vaø saûn phaåm Ñieàu naøy ñaõ ngaên caûn söï phaùt trieån cuûa coâng thöông nghieäp. 
Xoaù boû nhöõng raøng buoäc ngaët ngheøo cuûa phong kieán ñoái vôùi noâng coâng thöông nghieäp 
trôû thaønh moät yeâu caàu khaùch quan vaø taát yeáu cuûa lòch söû. 
 Söï xuaát hieän cuûa nhöõng yeáu toá tö baûn chuû nghóa ñaõ daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa giai caáp tö 
saûn. Giai caáp naøy bao goàm nhieàu taàng lôùp khaùc nhau, ñoâng ñaûo nhaát laø taàng lôùp tö saûn 
coâng thöông nghieäp. Giai caáp naøy muoán tham gia chính quyeàn, muoán xoùa nhöõng luaät leä 
ngaët ngheøo cuûa nhaø nöôùc quaân chuû chuyeân cheá, muoán môû ñöôøng cho coâng thöông nghieäp 
phaùt trieån. ÔÛ thaønh thò, thôï thuû coâng, nhöõng coâng nhaân, ngöôøi buoân baùn nhoû cuõng laø 
moät löïc löôïng baát maõn saâu saéc ñoái vôùi cheá ñoä xaõ hoäi ñöông thôøi. Hoï bò khinh mieät veà söï 
ngheøo khoå cuûa baûn thaân vaø khoâng coù moät quyeàn chính trò naøo. ÔÛ noâng thoân, noâng daân laø 
giai caáp ñoâng ñaûo nhaát nhöng cuõng laø giai caáp cuøng khoå nhaát trong ñaúng caáp thöù ba.Hoï 
chòu ba taàng aùp böùc boùc loät cuûa cheá ñoä phong kieán. Ñoù laø laõnh chuùa, nhaø nöôùc vaø nhaø thôø. 
Tröôùc caùch maïng, neàn kinh teá noâng nghieäp ngaøy caøng suy suïp, noâng daân bò phaù saûn phaûi 
lang thang ñeå kieám soáng, naïn ñoùi dieãn ra lieân tieáp. Taát caû nhöõng giai caáp taàng lôùp aáy hôïp 
thaønh ñaúng caáp thöù ba. Trong khi ñoù giai caáp quyù toäc Phaùp vaãn tieáp tuïc soáng xa hoa truïy 
laïc. Quaàn chuùng ngaøy caøng khoán khoå veà moïi maët bôûi söï thoáng trò cuûa nhaø thôø Cô ñoác 
giaùo vaø nhaø nöôùc quaân chuû chuyeân cheá. Chính vì vaäy xaõ hoäi Phaùp vaøo theá kyû XVIII ñaõ 
chia thaønh hai traän tuyeán ñoái laäp: moät beân laø phong kieán vaø beân kia laø ñaúng caáp thöù ba. 
Nhöõng ñaïi bieåu cuûa giai caáp tö saûn coù theå töï nhaän khoâng phaûi laø ñaïi bieåu cuûa moät giai 
caáp rieâng bieät naøo maø laø ñaïi bieåu cuûa toaøn theå nhaân loaïi ñau khoå. 
Vaøo nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû XVIII caùch maïng ñaõ leân men soâi suïc. Trong boái caûnh 
aáy xuaát hieän nhieàu tö töôûng, quan nieäm môùi veà chính trò, xaõ hoäi, trong ñoù ñaùng chuù yù laø 
nhöõng tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa vôùi caùc ñaïi bieåu Giaêng Meâlieâ, Phraêngxoa Moârenli, 
Gabrien Bonnoâ Ñô Mabli, Graéccô Babôùp. 
II. CAÙC NHAØ TÖ TÖÔÛNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA KHOÂNG TÖÔÛNG TIEÂU BIEÅU ÔÛ PHAÙP 
VAØO THEÁ KYÛ XVIII 
1. Giaêng Meâlieâ (Jean Meslier, 1664-1729) 
Tieåu söû cuûa G.Meâlieâ cho ñeán nay vaãn chöa ñöôïc bieát moät caùch ñaày ñuû. OÂng sinh ôû 
laøng Mañecni (Mazerny) thuoäc mieàn Saêmpanhô (Champagne) trong moät gia ñình thôï deät, 
hoïc ôû tröôøng doøng. OÂng töøng nghieân cöùu nhöõng taùc phaåm cuûa Ñeâcaùctô (Descarte,1596 -
1650), cuûa trieát gia duy vaät voâ thaàn coå ñaïi Luycôrexô1 (Lucretius Carus, khoaûng 95-
55TCN), cuûa nhaø hoaøi nghi luaän Misen ñô Moângtenhô2 (Michel de Montaigne, 1533-
1592). Naêm 23 tuoåi oâng ñöôïc phong laøm muïc sö vaø giaûng ñaïo taïi laøng Etôrôpeânhi 
(Etrepigny) cho ñeán khi qua ñôøi. 
Meâlieâ hieåu raát roõ tình traïng naëng neà cuûa ngöôøi noâng daân Phaùp. Thoâng caûm hoï, hieåu 
bieát saâu saéc thöïc teá nöôùc Phaùp ñöông thôøi, mong muoán caûi taïo xaõ hoäi laø nhöõng neùt ñaëc 
tröng cuûa theá giôùi quan Meâlieâ. OÂng ñaõ töøng bò Giaùo hoäi quôû phaït vì ñaõ cuøng noâng daân 
choáng laïi chuùa ñaát (1716) . 
Trong nhöõng naêm cuoái ñôøi oâng vieát moät luaän vaên mang teân Di chuùc goàm 366 trang 
vieát tay. Di chuùc ñaõ coù nhöõng aûnh höôûng maïnh meõ vaø hieäu quaû ñeán nhöõng trieát gia thuoäc 
phaùi AÙnh saùng. Theo Voânte3 (1694 - 1778) thì ñaây laø di chuùc “choáng Gieâsu” vaø söï pheâ 
phaùn moïi maët ñoái vôùi xaõ hoäi ñöông thôøi theå hieän trong taùc phaåm ñaõ khieán Voânte run leân 
vì sôï haõi. Nhöõng ñoaïn trích trong taùc phaåm ñoù ñaõ ñöôïc Voânte coâng boá vaø ñeán naêm 1864 
toaøn boä taùc phaåm ñöôïc xuaát baûn. Ñaây laø moät trong nhöõng taùc phaåm ñöôïc chuù yù nhaát vaøo 
luùc baáy giôø. 
Trong Di chuùc, Meâlieâ vaïch traàn baûn chaát vaø vai troø aùp böùc cuûa toân giaùo. Theo oâng, 
khoâng chæ rieâng Thieân chuùa giaùo maø toân giaùo noùi chung ñeàu chæ laø söï töôûng töôïng cuûa con 
ngöôøi, laø söï meâ tín. Toân giaùo laø vuõ khí noâ dòch nhaân daân lao ñoäng “Toân giaùo uûng hoä 
chính phuû xaáu xa nhaát coøn chính phuû thì uûng hoä toân giaùo ngu ngoác nhaát”. Toân giaùo toàn 
taïi vì söï baát coâng, aùp böùc, laø ñoøi hoûi tuaân thuû chính quyeàn. Nhaø vua ban thöôûng cho giaùo 
só vì caùc giaùo só ñaõ lôïi duïng söï ngu doát cuûa nhaân daân ñeå tuyeân truyeàn quan nieäm traät töï 
hieän thôøi laø do Chuùa sinh ra, traät töï aáy laø vónh cöûu, coøn caûnh noâ leä cuûa daân chuùng laø traïng 
thaùi töï nhieân. Thay vì giuùp nhaân daân, nhaø thôø laïi boùc loät hoï. Caùc giaùo só löøa doái nhaân daân 
1 Luycôrexô, nhaø thô vaø nhaø trieát hoïc duy vaät La Maõ, ngöôøi keá tuïc EÂpiquya. OÂng laø nhaø khai saùng vó ñaïi cuûa theá giôùi 
La Maõ. Thô oâng aûnh höôûng lôùn ñeán söï phaùt trieån cuûa trieát hoïc duy vaät thôøi Phuïc höng. 
2 Misen ñô Moângtenhô (1533-1592), nhaø trieát hoïc ngöôøi Phaùp thôøi Phuïc höng. Taùc phaåm chính: nhöõng kinh nghieäm 
(1580). Ñieåm xuaát phaùt cuûa hoïc thuyeát cuûa oâng laø chuû nghóa hoaøi nghi. 
3 Voânte (Voltaire,1694-1778) – nhaø trieát hoïc Khai saùng, nhaø söû hoïc, nhaø vaên lôùn cuûa nöôùc Phaùp. Taùc phaåm chính: 
Trieát hoïc boû tuùi (1764), Zañich (1747), Chaát phaùc (1767),... 
lao ñoäng, lôïi duïng söï taêm toái vaø ngu doát cuûa hoï. Döôùi maét oâng, giaùo só laø moät trong 
nhöõng caùi aùc cuûa xaõ hoäi do ñoù caàn “treo coå taát caû boïn quyù toäc baèng ruoät cuûa thaày tu”. 
Baèng nhöõng neùt veõ saéc saûo, taùc phaåm ñaõ phaùc hoïa tình traïng baàn cuøng taêm toái cuûa 
ngöôøi noâng daân vôùi söï thöông xoùt vaø phaãn noä. Meâlieâ ñaõ leân aùn xaõ hoäi ñöông thôøi coù quaù 
nhieàu keû aên baùm. Theo oâng muoán laøm cho xaõ hoäi laønh maïnh tröôùc heát phaûi xoaù boû tình 
traïng naøy. OÂng nghieâm khaéc pheâ phaùn vua chuùa ôû nöôùc Phaùp nhaát laø vua Lui XIV maø 
khoâng heà ngaàn ngaòï. Theo oâng, nhöõng cuoäc chieán tranh maø vua chuùa ñaõ tieán haønh chæ laø 
vì lôïi ích cuûa giai caáp thoáng trò. Nhaø nöôùc caàm quyeàn chuyeân cheá laø moät trong nhöõng caùi 
aùc cuûa xaõ hoäi. Haønh ñoäng cuûa nhaø nöôùc chæ laø söï cöôùp boùc hôïp phaùp. 
OÂng pheâ phaùn söï phaân hoaù giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. OÂng quan nieäm raèng trong ñôøi 
soáng xaõ hoäi thì söï phuï thuoäc laãn nhau laø caàn thieát ñeå con ngöôøi toàn taïi, nhöng khoâng theå 
ñeán möùc ngöôøi thì coù taát caû maø khoâng heà phaûi lao ñoäng trong khi nhöõng ngöôøi khaùc laïi 
chæ coù nghóa vuï, tai hoïa vaø ñau khoå. Ñoù laø “söï phuï thuoäc quaù ñaùng”. Meâlieâ keâu goïi xoùa 
boû söï phuï thuoäc quaù ñaùng aáy ñeå thieát laäp söï phuï thuoäc ñuùng ñaén laãn nhau, khoâng coøn tình 
traïng cheânh leäch lôùn veà ñieàu kieän soáng. OÂng hoaøn toaøn tin raèng ñieàu aáy coù theå vaø caàn 
phaûi trôû thaønh hieän thöïc. OÂng vieát: “Taát caû chuùng ta ñeàu sinh ra töø moät nguoàn goác. Khoâng 
ai sinh ra ñaõ laø quyù oâng, quyù baø. Thieân nhieân sinh ra chuùng ta vôùi tö caùch laø nhöõng ngöôøi 
töông thaân töông aùi vì thieân nhieân sinh ra chuùng ta töø cuøng moät baûn chaát vaø cuøng moät muïc 
ñích.” Söï baát bình ñaúng trong xaõ hoäi töø tröôùc ñeán nay khoâng phaûi laø söï ban phaùt cuûa töï 
nhieân maø naûy sinh töø chính con ngöôøi. Vaø noù khoâng phaûi laø hieän töôïng vónh cöûu. 
Tinh thaàn caùch maïng nhieät thaønh cuûa oâng theå hieän roõ trong taùc phaåm. Ñeå xoùa boû söï 
baát bình ñaúng, oâng keâu goïi: “Lieân hieäp laïi hôõi nhaân daân caùc daân toäc neáu caùc ngöôi muoán 
töï cöùu khoûi caûnh khoán cuøng. Haõy töông trôï nhau vì lôïi ích chung cuûa taát caû caùc daân toäc”. 
Nhaân daân caàn phaûi töï vuõ trang vôùi söï giuùp ñôõ cuûa quaân ñoäi. Meâlieâ khaúng ñònh “Soá phaän 
caùc ngöôi naèm trong tay caùc ngöôi”. Con ñöôøng xoaù boû baát bình ñaúng maø Meâlieâ chæ ra 
chính laø con ñöôøng caùch maïng nhaân daân. ÔÛ phöông dieän naøy, Meâlieâ toû ra gaàn guõi vôùi 
Toâmaùt Muynxô. 
Soáng cuøng vôùi nhaân daân, Meâlieâ ñaõ nhaïy caûm nhaän ra caùch maïng laø söï nghieäp trong 
moät töông lai gaàn. Meâlieâ ñaõ baùo truôùc cuoäc caùch maïng saép noå ra. OÂng laø söù giaû nhieät 
thaønh cuûa caùch maïng. Mô öôùc laät ñoå ngoâi vua cuûa oâng ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong cuoäc ñaïi 
caùch maïng daân chuû tö saûn Phaùp (1789). 
Tuy nhieân oâng khoâng chæ mô öôùc cuûa laät ñoå boïn vua chuùa maø coøn mô öôùc xaây döïng 
moät xaõ hoäi môùi vì lôïi ích cuûa nhaân daân. Ñoù laø xaõ hoäi döïa treân neàn taûng laø cheá ñoä coâng 
höõu, nhaát laø coâng höõu ñoái vôùi ruoäng ñaát. Cheá ñoä tö höõu bò thuû tieâu bôûi leõ noù laø nguoàn goác 
cuûa nhöõng tai hoïa xaõ hoäi; moïi ngöôøi yeâu thöông nhau nhö trong moät gia ñình; cuûa caûi xaõ 
hoäi ñöôïc quaûn lyù chung ñuû ñeå phaân phoái cho nhu caàu cuûa moïi ngöôøi (nhôø kinh teá phaùt 
trieån); taát caû seõ ñöôïc phaân phoái gioáng nhau töø quaàn aùo, giaøy deùp, nhaø ôû ñeå ñaûm baûo 
ñieàu kieän soáng nhö nhau; moïi ngöôøi ñeàu phaûi lao ñoäng döôùi söï quaûn lyù cuûa nhöõng ngöôøi 
khoân ngoan nhaát. Ñaây laø söï phuï thuoäc chính ñaùng. Nhö vaäy söï phuï thuoäc vaø tuaân thuû 
trong xaõ hoäi lyù töôûng khoâng mang tính chính trò, tính giai caáp; ñôn vò cô sôû cuûa traät töï xaõ 
hoäi laø nhöõng coâng xaõ noâng thoân hoaëc thaønh thò; trong xaõ hoäi do khoâng coù tö höõu neân 
nhöõng toäi loãi do noù gaây ra nhö troäm caép, gieát ngöôøi, doái traù seõ khoâng toàn taïi. 
Vôùi tö töôûng xoùa boû tö höõu, xaùc laäp cheá ñoä coâng höõu, Meâlieâ laø nhaø coäng saûn chuû 
nghóa ñaàu tieân cuûa nöôùc Phaùp. OÂng ñaõ theå hieän hoaøi baõo cuûa daân ngheøo noâng thoân Phaùp 
ñöông thôøi, vaø laø nhaø khoâng töôûng coù xu höôùng caùch maïng. 
2. Phôraêngxoa Moârenli (Francois Morelly) 
Khoâng roõ tieåu söû cuûa oâng. Taùc phaåm lôùn nhaát cuûa Moârenli laø Boä luaät cuûa töï nhieân. 
Boä luaät cuûa töï nhieân xuaát baûn laàn ñaàu khuyeát danh taïi Amxteùcñam vaøo naêm 1755. Naêm 
1841 ñöôïc taùi baûn, ghi teân taùc giaû laø Moârenli. 
Theo Moârenli, trong giai ñoaïn ñaàu xaõ hoäi loaøi ngöôøi khoâng coù cheá ñoä tö höõu. Trong 
kyù öùc cuûa nhieàu daân toäc vaãn coøn löu laïi nhöõng aán töôïng veà traïng thaùi aáy, thaäm chí 
Moârenli cho raèng vaãn coøn caùc coäng ñoàng nguyeân thuûy nhö vaäy ôû moät soá vuøng hoang daõ 
thuoäc Baéc Myõ. Ñaây laø traïng thaùi töï nhieân phuø hôïp vôùi baûn tính töï nhieân cuûa con ngöôøi. 
Sau ñoù do thieáu lyù trí, con ngöôøi khoâng bieát caùch toå chöùc cuoäc soáng cuûa mình, khoâng töï 
giaùc ñoái vôùi xaõ hoäi neân ñaõ thieát laäp cheá ñoä tö höõu. Söï ra ñôøi cuûa cheá ñoä tö höõu ñaõ khoâng 
laøm cho xaõ hoäi toát hôn maø ngöôïc laïi. Tö höõu ñaõ daãn ñeán baát coâng kinh teá vaø sau ñoù laø baát 
coâng chính trò. Cheá ñoä tö höõu lan roäng ñaõ laøm tieâu tan nhöõng luaät leä xa xöa, nhöõng quan 
heä bình ñaúng töï nhieân, söï gaén boù thaân thieát giöõa nhöõng con ngöôøi Nhö vaäy con ngöôøi 
ñaõ thoaùt khoûi thieân ñöôøng nguyeân thuûy vaø ñaùnh maát söï voâ toäi nguyeân thuûy. Traûi qua moät 
thôøi gian ñau khoå, vôùi nhöõng kinh nghieäm cay ñaéng, con ngöôøi seõ tænh ngoä. Khi aáy con 
ngöôøi nhaän thöùc ñöôïc raèng cheá ñoä coäng ñoàng nguyeân thuûy laø öu vieät vaø seõ tìm caùch ñeå 
quay trôû veà traïng thaùi naøy. Nhö vaäy söï trôû laïi cuûa tính coäng ñoàng laø keát quaû cuûa söï yù thöùc 
chöù khoâng phaûi laø tính coäng ñoàng baûn naêng nhö luùc ñaàu. 
Tö töôûng noåi baät nhaát cuûa taùc phaåm Boä luaät cuûa töï nhieân laø xoaù boû cheá ñoä tö höõu. 
Theo oâng, “trong baát cöù cheá ñoä xaõ hoäi naøo, quyeàn tö höõu veà nhöõng cuûa caûi ñöôïc phaân 
chia ñeàu laø nguoàn goác cuûa nhöõng tai hoaï taøy trôøi. “ÔÛ nôi naøo khoâng coù quyeàn tö höõu thì ôû 
ñoù khoâng coù moät haäu quaû nguy haïi naøo cuûa noù” Moârenli ñaõ mô öôùc xaõ hoäi toát ñeïp vôùi 
nhöõng ñaëc tröng: Cheá ñoä coâng höõu laø neàn taûng xaõ hoäi. Ñaây laø neùt noåi baät trong taùc phaåm 
Boä luaät cuûa töï nhieân. Theo Moârenli, cheá ñoä coâng höõu phuø hôïp vôùi ñöùc haïnh töï nhieân cuûa 
con ngöôøi; moãi ngöôøi ñeàu laøm vieäc tuyø theo söùc löïc, khaû naêng vaø ñeàu ñöôïc xaõ hoäi chaêm 
soùc; trong xaõ hoäi, lao ñoäng khoâng phaûi chæ laø nghóa vuï maø chuû yeáu laø do töï giaùc bôûi leõ 
lao ñoäng laø nhu caàu cuûa con ngöôøi. 
Khaùc vôùi Meâlieâ, Moârenli cho raèng söï ra ñôøi cuûa xaõ hoäi môùi laø ñôn giaûn, baèng con 
ñöôøng hoøa bình: nhôø söï töï nhaän thöùc vaø luaät phaùp. OÂng quan nieäm: cheá ñoä ñöông thôøi ñaày 
baát coâng, doái traù do thieáu hieåu bieát, do con ngöôøi khoâng bieát toå chöùc cuoäc soáng cuûa mình. 
Laïc quan, Moârenli tin raèng “maëc duø con ngöôøi rôøi boû chaân lyù, song chaân lyù khoâng theå bò 
tieâu dieät”. Coù theå thay ñoåi xaõ hoäi baèng caùch: Naâng cao nhaän thöùc cuûa con ngöôøi nhaát laø 
nhöõng ngöôøi caàm quyeàn, laøm cho con ngöôøi coù ñaïo ñöùc vaø xaây döïng moät heä thoáng luaät 
leä môùi toát hôn. Trong Boä luaät cuûa töï nhieân, Moârenli ñaõ ñöa ra heä thoáng luaät leä raát chi tieát, 
ñoù laø “hình maãu luaät phaùp töông öùng vôùi ñoøi hoûi töï nhieân”: luaät ruoäng ñaát, luaät khoa hoïc 
giaùo duïc, luaät hoân nhaân, luaät phaân phoái, luaät quy hoaïch th ... m 1921. 
Naêm 1922 Leânin oám naëng. Baøi phaùt bieåu cuoái cuøng cuûa Leânin laø baøi dieãn vaên ñoïc ngaøy 
20-2-1922 taïi Hoäi nghò toaøn theå cuûa Xoâvieát Matxcôva trong ñoù Leânin baøy toû söï tin töôûng 
vöõng chaéc raèng töø nöôùc Nga cuûa chính saùch kinh teá môùi seõ sinh ra nöôùc Nga xaõ hoäi chuû 
nghóa. Tröôùc ñoù töø thaùng 12-1922 ñeán thaùng 3-1923 Leânin ñaõ vieát moät loaït baøi heát söùc 
quan troïng: Nhöõng trang nhaät kyù; Baøn veà cheá ñoä hôïp taùc xaõ; Veà cuoäc caùch maïng cuûa 
chuùng ta; Chuùng ta phaûi caûi toå Boä Daân uyû thanh tra coâng noâng nhö theá naøo?;Thaø ít maø 
toát; Thö göûi Ñaïi hoäi, 
 Leânin töø traàn ngaøy 21-1-1924. 
 Leânin ñaõ giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà maø thôøi ñaïi ñang ñaët ra, tröôùc heát laø vaán ñeà caùch 
maïng daân chuû tö saûn trong thôøi ñaïi ñeá quoác, vaán ñeà caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa ôû Nga 
vaø treân toaøn theá giôùi. Söï phaùt trieån lyù luaän cuûa Leânin ñoái vôùi chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc 
laø raát toaøn dieän. Coâng lao cuûa Leânin coøn ôû choã chính oâng ñaõ töøng böôùc bieán lyù luaän Maùc 
thaønh hieän thöïc caùch maïng sinh ñoäng ôû Nga. 
b. Noäi dung phaùt trieån cuûa Leânin 
 Noäi dung thöù nhaát: lyù luaän veà chính ñaûng cuûa giai caáp coâng nhaân 
 Cuoái theá kyû XIX, ñaàu theá kyû XX phong traøo coâng nhaân Nga phaùt trieån maïnh meõ cuõng 
nhö nhöõng phong traøo caùch maïng khaùc lan roäng. Nöôùc Nga ñang ñöùng tröôùc cuoäc caùch 
maïng daân chuû. Cuoäc caùch maïng naøy muoán thaønh coâng caàn phaûi ñöôïc ñaët döôùi söï laõnh 
ñaïo cuûa giai caáp coâng nhaân vaø Ñaûng cuûa noù. YÙ thöùc ñöôïc ñieàu naøy, Leânin ñaõ ñeà ra 
nhieâm vuï tröïc tieáp cuûa nhöõng ngöôøi daân chuû- xaõ hoäi Nga laø “toå chöùc moät ñaûng coâng 
nhaân- xaõ hoäi” (Nhöõng ngöôøi baïn daân laø theá naøo vaø hoï ñaáu tranh choáng nhöõng ngöôøi daân 
chuû xaõ hoäi chuû nghóa ra sao). 
 Nöûa sau cuûa nhöõng naêm 90 cuûa theá kyû XIX vieäc hôïp nhaát caùc tieåu toå maùc xít trôû 
thaønh moät nhieäm vuï böùc thieát. Vì theá khi Leânin coøn bò ñaøy ôû Xibeâri moät soá hoäi “Toå chöùc 
lieân hieäp chieán ñaáu” ôû Peâteùcbua, Maùtxcôva, Kieùp ñaõ tieán haønh ñaïi hoäi tuyeân boá thaønh 
laäp Ñaûng coâng nhaân daân chuû- xaõ hoäi Nga, baàu ra Ban chaáp haønh trung öông, nhöng Ñaûng 
chöa coù cöông lónh, ñieàu leä laïi bò “chuû nghóa kinh teá18” chi phoái. Do ñoù Ñaûng bò phaân taùn 
vaø thöïc söï tan raõ khi Ban chaáp haønh trung öông bò baét. Chính vì theá vaán ñeà xaây döïng 
Ñaûng laïi ñaët ra gay gaét. Naêm 1900, Leânin ñaõ soaïn ra cöông lónh, nguyeân taéc, cô caáu toå 
chöùc, saùch löôïc cuûa Ñaûng. Trong ba taùc phaåm Laøm gì; Moät böôùc tieán, hai böôùc luøi; Hai 
saùch löôïc cuûa Ñaûng Daân chuû -xaõ hoäi trong caùch maïng daân chuû, Leânin ñaõ luaän chöùng, 
phaùt trieån lyù luaän veà Ñaûng kieåu môùi cuûa giai caáp coâng nhaân. Ñoù laø ñaûng maø veà tö töôûng 
thì neàn taûng cuûa noù laø chuû nghóa Maùc. Leânin chæ ra raèng nhieäm vuï quan troïng nhaát cuûa 
Ñaûng luùc naøy laø baûo veä söï trong saùng cuûa chuû nghóa Maùc, choáng laïi chuû nghóa cô hoäi, xeùt 
laïi. Veà toå chöùc, Ñaûng laø moät boä phaän öu tuù nhaát cuûa giai caáp coâng nhaân, laø ñoäi tieân 
phong, thoáng nhaát veà yù chí, veà haønh ñoäng vaø kyû luaät. Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa Ñaûng laø 
taäp trung daân chuû. Ñaûng coù moái quan heä maät thieát vôùi quaàn chuùng tröôùc heát laø vôùiø giai 
caáp coâng nhaân. Ñaûng thöïc hieän nguyeân taéc pheâ bình vaø töï pheâ bình. Nhö vaäy Ñaûng maùc 
xít laø hình thöùc toå chöùc cao nhaát cuûa giai caáp coâng nhaân vaø coù vai troø laõnh ñaïo caùc toå 
chöùc voâ saûn khaùc.Veà maët chính trò, Ñaûng laø toå chöùc coù naêng löïc xaây döïng cöông lónh caùch 
maïng ñuùng ñaén. 
Noäi dung thöù hai laø lyù luaän veà caùch maïng daân chuû- tö saûn ôû Nga. Phaùt trieån tö töôûng 
caùch maïng khoâng ngöøng cuûa Maùc vaø AÊngghen, Leânin xaây dïöïng lyù luaän caùch maïng daân 
chuû tö saûn kieåu môùi. Leânin khaúng ñònh trong ñieàu kieän môùi cuûa lòch söû thì giai caáp coâng 
nhaân khoâng chæ laõnh ñaïo caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa maø giai caáp naøy coøn coù theå vaø caàn 
phaûi ñaûm ñöông nhieäm vuï laõnh ñaïo caùch maïng daân chuû tö saûn, giaønh laáy daân chuû. Baèng 
haønh ñoäng naøy, giai caáp coâng nhaân Nga seõ coù ñieàu kieän ñeå môû roäng cuoäc ñaáu tranh 
choáng laïi giai caáp tö saûn, tieán leân chuû nghóa xaõ hoäi. Tröôùc kia, trong nhöõng cuoäc caùch 
maïng tö saûn ôû phöông taây nhö Anh, Phaùp, giai caáp tö saûn laõnh ñaïo vì luùc aáy giai caáp voâ 
saûn coøn yeáu, chöa trôû thaønh löïc löôïng chính trò ñoäc laäp. Trong khi ñoù cuoäc caùch maïng 
daân chuû tö saûn ôû Nga dieãn ra trong ñieàu kieän khaùc: Moät laø, giai caáp coâng nhaân Nga ñaõ 
töøng tieán haønh nhieàu cuoäc ñaáu tranh choáng laïi cheá ñoä chuyeân cheá Nga hoaøng vaø ñaõ giaønh 
ñöôïc nhöõng thaéng lôïi nhaát ñònh; Hai laø, giai caáp coâng nhaân ñaõ coù ñöôïc chính ñaûng cuûa 
mình; Ba laø, cuoäc daáu tranh giöõa giai caáp coâng nhaân Nga vaø giai caáp tö saûn laø raát gay 
gaét. Giai caáp coâng nhaân Nga khoâng theå nhöôøng quyeàn laõnh ñaïo caùch maïng cho giai caáp 
tö saûn. Noù khoâng chæ coù theå maø coøn caàn phaûi ñaûm ñöông vai troø laõnh ñaïo cuoäc caùch maïng 
naøy. Thaéng lôïi cuûa cuoäc caùch maïng daân chuû tö saûn naøy seõ ñem laïi cho giai caáp coâng 
nhaân nhöõng quyeàn töï do daân chuû vaø taïo ñieàu kieän ñeå cuûng coá nhöõng toå chöùc cuûa giai caáp 
coâng nhaân. 
 Caùch maïng daân chuû tö saûn Nga laø cuoäc caùch maïng mang tính chaát nhaân daân saâu saéc. 
Hình thöùc vaø thuû ñoaïn cuûa cuoäc caùch maïng daân chuû tö saûn ôû Nga laø raát phong phuù, nhö 
baõi coâng kinh teá, baõi coâng chính trò; ñaáu tranh hoøa bình nghò tröôøng, ñaáu tranh khôûi nghóa 
vuõ trang quaàn chuùng Vaán ñeà cô baûn cuûa cuoäc caùch maïng naøy laø thieát laäp chính quyeàn 
cuûa giai caáp coâng nhaân vaø giai caáp noâng daân, ñem laïi nhöõng caûi taïo daân chuû coù lôï cho 
18 Phaùi “Chuû nghóa kinh teá”: Moät phaùi cô hoäi chuû nghóa trong phong traøo coâng nhaân Nga, chuû tröông giôùi haïn nhöõng 
nhieäm vuï ñaáu tranh cuûa giai caáp coâng nhaân trong cuoäc ñaáu tranh kinh teá nhö ñoøi taêng löông, giaûm giôø laøm... Hoï phuû 
nhaän vai troø laõnh ñaïo cuûa Ñaûng vaø taàm quan troïng cuûa lyù luaän caùch maïng. 
nhaân daân: thi haønh ngaøy lao ñoäng 8 giôø, tòch thu ruoäng ñaát cuûa ñòa chuû. Nhöng ñaây 
chöa phaûi laø neàn chuyeân chính xaõ hoäi chuû nghóa. 
 Giöõa caùch maïng daân chuû tö saûn kieåu môùi vaø caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa khoâng coù 
böùc töôøng ngaên caùch. Caùch maïng daân chuû tö saûn kieåu môùi coù theå chuyeån sang caùch maïng 
xaõ hoäi chuû nghóa. Ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo trình ñoä giaùc ngoä cuûa giai caáp coâng nhaân, 
möùc ñoä cuûng coá cuûa lieân minh coâng – noâng vaø möùc ñoä chuyeân chính coâng – noâng chuaån 
bò nhöõng cô sôû cho chuyeân chính xaõ hoäi chuû nghóa. 
 Noäi dung thöù ba laø lyù luaän veà caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa. Phaân tích moät caùch saâu saéc 
chuû nghóa tö baûn trong giai ñoaïn ñeá quoác, Leânin ruùt ra keát luaän quan troïng: caùch maïng xaõ 
hoäi chuû nghóa coù khaû naêng thaéng lôïi ñaàu tieân ôû moät soá nöôùc, thaäm chí ôû moät nöôùc rieâng 
bieät. 
Noäi dung thöù tö laø lyù luaän veà coâng cuoäc xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi. Trong moät loaït 
taùc phaåm nhö Nhöõng nhieäm vuï tröôùc maét cuûa chính quyeàn xoâ vieát, Kinh teá vaø chính trò 
trong thôøi ñaïi chuyeân chính voâ saûn, Baøn veà chuyeân chính voâ saûn Leâ-nin ñaõ vaïch ra 
cöông lónh xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi ôû Nga, phaân tích baûn chaát vaø noäi dung cuûa thôøi kyø 
quaù ñoä töø chuû nghóa tö baûn leân chuû nghóa xaõ hoäi, neâu ra nguyeân lyù veà moái quan heä giöõa 
chính trò vaø kinh teá, trình baøy caùc quy luaät phaùt trieån kinh teá trong thôøi kyø quaù ñoä; vaïch ra 
phöông höôùng xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi vaø baûo veä thaønh quaû caùch maïng: coâng nghieäp 
hoa ùñaát nöôùc, caûi taïo noâng nghieäp theo höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, tieán haønh caùch maïng 
vaên hoùa, giaûi quyeát vaán ñeà daân toäc 
 Khi noäi chieán keát thuùc thaéng lôïi, Leânin vieát nhieàu taùc phaåm veà chính saùch kinh teá môùi 
vaø nhöõng taùc phaåm coù tính chaát di chuùc chính trò nhö Baøn veà cheá ñoä hôïp taùc xaõ, Thaø ít 
maø toát Qua nhöõng taùc phaåm naøy nhöõng quan nieäm môùi veà chuû nghóa xaõ hoäi ñöôïc trình 
baøy nhö: aùp duïng chính saùch kinh teá nhieàu thaønh phaàn ñeå phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát; 
söû duïng quy luaät giaù trò, quy luaät haøng hoùa, tieàn teä vaø nhöõng phaïm truø coù lieân quan nhö 
giaù caû, lôïi nhuaän, haïch toaùn kinh teá trong saûn xuaát vaø löu thoâng; laáy vieäc khuyeán khích 
lôïi ích vaät chaát laøm ñoäng löïc thuùc ñaåy saûn xuaát; caùch maïng vaên hoùa laø tieàn ñeà heát söùc 
quan troïng ñeå nöôùc Nga tieán leân chuû nghóa xaõ hoäi; thieát laäp moät boä maùy nhaø nöôùc môùi, 
kieän toaøn phaùp luaät, baûo ñaûm cho ngöôøi lao ñoäng giaùm saùt boä maùy nhaø nöôùc 
3. Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc sau Leânin 
Töø nhöõng nguyeân lyù cuûa chuû nghóa Maùc – Leânin, töø thöïc tieãn caûi taïo xaõ hoäi chuû nghóa 
vaø xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi ôû moät soá nöôùc, caùc ñaûng coäng saûn ñaõ neâu leân moät soá vaán 
ñeà mang tính quy luaät cuûa söï nghieäp caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa treân caùc lónh vöïc chuû 
yeáu cuûa xaõ hoäi. 
 Nöûa sau cuûa thaäp kyû 80 ñeán nay nhöõng kinh nghieäm thaønh coâng cuõng nhö thaát baïi cuûa 
quaù trình khaéc phuïc khuûng hoaûng ôû moät soá nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ñaõ ñem laïi nhöõng nhaän 
thöùc môùi veà xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi, nhö: 
+ Ña daïng hoaù caùc hình thöùc söû höõu, phaùt trieån neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn vaän 
haønh theo cô cheá thò tröôøng döôùi söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. 
+ Môû roäng daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa, phaùt huy quyeàn laøm chuû cuûa nhaân daân, caûi caùch 
heä thoáng chính trò cho ngang taàm vôùi nhieäm vuï xaây döïng nhaø nöôùc phaùp quyeàn xaõ hoäi chuû 
nghóa. 
+ Thöïc hieän chính saùch xaõ hoäi toaøn dieän nhaèm phuïc vuï con ngöôøi vaø phaùt huy nhaân toá 
con ngöôøi, thuùc ñaåy moïi söï tieán boä xaõ hoäi. 
+ Ñoåi môùi tö duy ñoái ngoaïi, taïo ra moâi tröôøng quoác teá thuaän lôïi, môû roäng quan heä uoác 
teá veà chính trò, kinh teá, vaên hoaù vaø khoa hoïc - kyû thuaät. Thoâng qua vieäc môû roäng quan heä 
hôïp taùc tìm toøi böôùc ñi, hình thöùc vaø bieän phaùp thích hôïp ñeå xaây döïng thaønh coâng chuû 
nghóa xaõ hoäi,... 
Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc khoâng phaûi laø phaùt kieán ngaãu nhieân cuûa moät vaøi boä oùc 
thieân taøi maø laø keát quaû taát nhieân cuûa cuoäc ñaáu tranh giai caáp giöõa giai caáp voâ saûn vaø giai 
caáp tö saûn. Cuoäc ñaáu tranh naøy bieåu hieän ôû möùc ñoä chín muoài nhöõng nhu caàu phaùt trieån 
cuûa xaõ hoäi ñoøi ñöôïc giaûi phoùng khoûi cheá ñoä aùp böùc loät vaø khaéc phuïc nhöõng haäu quaû do 
cheá ñoä aáy gaây neân ñeå khoâng ngöøng vöôn leân treân con ñöôøng tieán boä. Khaùc vôùi chuû nghóa 
xaõ hoäi khoâng töôûng, chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc khoâng saûn sinh ra nhöõng nguyeân lyù ñaëc 
bieät naøo thuaàn tuyù töø ñaàu oùc con ngöôøi vaø buoäc phong traøo coâng nhaân phaûi raäp khuoân 
thöïc hieän. Töø khi xuaát hieän cho ñeán nay, chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc ñaõ traûi qua nhöõng 
giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau thích öùng vôùi caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa phong traøo ñaáu 
tranh cuûa giai caáp coâng nhaân. Maëc duø chuû nghóa xaõ hoäi ñang ñöùng tröôùc nhöõng thaùch 
thöùc lôùn nhöng vaãn laø moät hoïc thuyeát ñaày trieån voïng. Söùc soáng cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa 
hoïc baét nguoàn tröôùc heát ôû choã chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laø söï keá thöøa nhöõng tinh hoa 
cuûa nhaân loaïi. Noù tieáp nhaän nhöõng giaù trò quyù baùu töø di saûn cuûa quaù khöù, ñaëc bieät laø giaù 
trò nhaân ñaïo vaø daân chuû. Nhöõng giaù trò naøy voán laø nguyeän voïng tha thieát cuûa nhaân loaïi. Vì 
vaäy chuû nghóa xaõ hoäi khoa luoân coù söùc huùt maõnh lieät, baùm reã saâu hôn vaøo ñôøi soáng cuûa 
caùc daân toäc. Söùc soáng cuûa chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc coøn baét nguoàn ôû choã ñaây laø hoïc 
thuyeát “môû”. Noù coù khaû naêng “thaåm thaáu” nhöõng giaù trò cuûa thôøi ñaïi. Söùc soáng cuûa chuû 
nghóa xaõ hoäi khoa hoïc theå hieän trong phöông thöùc toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa noù: Ñoù laø lyù 
luaän luoân höôùng ñeán thöïc tieãn, coù xu höôùng bieán thaønh hieän thöïc vaø noù ñöôïc boå sung, 
hoaøn thieän nhôø khaùi quaùt thöïc tieãn. Hieän nay chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc vaãn tieáp tuïc 
thaâm nhaäp vaøo caùc quaù trình vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, vaø laø giaûi phaùp höõu hieäu 
cho nhöõng quaù trình ñoù. Naêm 1887, AÊngghen ñaõ töøng vieát raèng hoïc thuyeát cuûa caùc oâng laø 
hoïc thuyeát veà söï phaùt trieån, chöù khoâng phaûi laø giaùo ñieàu caàn phaûi hoïc thuoäc loøng vaø laép 
laïi moät caùch maùy moùc. Lyù luaän aáy, nhö Leânin töøng nhaán maïnh, caàn ñöôïc nhöõng ngöôøi xaõ 
hoäi chuû nghóa tieáp tuïc phaùt trieån hôn nöõa veà moïi maët. 
---oOo--- 
DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 
1. B.A. Tsaghin: C. Maùc vaø Ph. AÊngghen xaây döïng vaø phaùt trieån lyù luaän chuû nghóa coäng saûn khoa hoïc, 
NXB Tieán boä, Matxcôva 1986 
2. C. Maùc- Ph. AÊngghen tuyeån taäp, taäp 1, NXB Söï thaät, Haø Noäi 1980 
3. C. Maùc- Ph. AÊngghen tuyeån taäp, taäp 2, NXB Söï thaät, Haø Noäi 1981 
4. C.Maùc- Ph. AÊngghen toaøn taäp, taäp 2, NXB Söï thaät, Haø Noäi 1983 
5. C.Maùc- Ph. AÊngghen toaøn taäp, taäp 20, NXB Chính trò quoác gia, Haø Noäi 1994 
6. C.Maùc- Ph. AÊngghen toaøn taäp, taäp 21, NXB Chính trò quoác gia, Haø Noäi 1995 
7. C.Maùc- Ph. AÊngghen tuyeån taäp, taäp 5, NXB Söï thaät, Haø Noäi 1983 
8. C.Maùc-Ph.AÊngghen tuyeån taäp, taäp3, NXB Söï thaät, Haø Noäi,1982 
9. Cung Kim Tieán: Töø ñieån Trieát hoïc, NXB Vaên hoùa thoâng tin, Haø Noäi, 2002 
10. Lòch söû caùc hoïc thuyeát chính trò treân theá giôùi, NXB Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 1993 
11. Lòch söû chuû nghóa Maùc, NXB Chính trò quoác gia, Haø noäi, 2003 
12. Nhieàu taùc giaû: Lòch söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa, NXB Chính trò quoác gia, Haø Noäi 2002 
13. Tieåu söû AÊngghen: taäp1, NXB khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1977 
14. Töø ñieån Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc, NXB Tieán boä, Matxcôva, Söï thaät, Haø Noäi, 1986 
15. Töø ñieån Trieát hoïc, NXB Tieán boä, Matxcôva, Söï thaät, Haø Noäi, 1986 
16. V.I. Leânin toaøn taäp, taäp 23, NXB Tieán boä, Matxcôva 1980 
17. V.I. Leânin toaøn taäp, taäp29, NXB Tieán boä, Matxcôva 1981 
18. V.I.Leânin toaøn taäp, taäp 2, NXB Tieán boä, Matxcôva, 1974 
19. V.I.Leânin toaøn taäp, taäp 22, NXB Tieán boä, Matxcôva 1980 
20. V.P. Voânghin: Löôïc khaûo lòch söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa töø thôøi coå ñaïi ñeán cuoái theá kyû XVIII, NXB 
Söï thaät, Haø Noäi, 1979 
21. V.P. Voânghin: Löôïc khaûo lòch söû tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa nöûa ñaàu theá kyû XIX, NXB Chính trò, 
Matxcôva, 1976 
22. Vuõ Döông Ninh- Nguyeãn Vaên Hoàng: Lòch söû theá giôùi, NXB Giaùo duïc, 1998