Để minh bạch hóa và thị trường hóa giá điện

23NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019
ñeÅ minh baïCh hoùa vaø
thÒ tRÖÔøng hoùa giaù ñieän
TS. NGUYỄN MINH PHONG*
* Phó Vụ trưởng - Phó Ban Tuyên truyền Lý luận, Báo Nhân Dân
Những điểm sáng và nghịch lý trong ngành 
điện 
Chỉ số tiếp cận điện năng năm 2018 của Việt 
Nam đã đạt 87,94 điểm và đứng ở vị trí 27/190 quốc 
gia trên thế giới, tăng 37 bậc so với xếp hạng năm 
2017 và tăng 129 bậc so với năm 2013; đứng thứ 2 
trong khu vực ASEAN về thủ tục và thời gian thực 
hiện cung cấp điện. Đặc biệt, từ ngày 21/12/2018, 
EVN chính thức khai trương dịch vụ điện cấp độ 4 
(chỉ 1 năm sau khi đạt cấp độ 3 từ ngày 21/12/2017). 
Theo đó, EVN sẽ đáp ứng mọi yêu cầu dịch vụ điện 
hợp pháp của khách hàng, đúng chất lượng, nội 
dung và thời gian công bố, với 100% thao tác thông 
qua “trực tuyến - một cửa” theo phương châm 
“Điện lực đến với khách hàng”. EVN đã được Hội 
đồng doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững Việt 
Nam bình chọn là “Doanh nghiệp bền vững của 
Việt Nam năm 2018” và được tổ chức Hướng tới sự 
minh bạch đánh giá là một trong các doanh nghiệp 
nhà nước hàng đầu về minh bạch thông tin.
Những nỗ lực cung ứng đủ điện năng trong 
thời gian qua cũng đáng ghi nhận, đặc biệt trong 
những ngày gần đây, nắng nóng gay gắt diện rộng 
duy trì liên tục ở mức 39-40 độ ở miền Bắc và miền 
Trung đã làm tăng vọt nhu cầu và lượng tiêu thụ 
điện năng, kèm theo đó nguy cơ mất an toàn sử 
dụng điện cũng gia tăng áp lực. Theo Trung tâm 
Điều độ Hệ thống điện Quốc gia (A0), lần đầu tiên 
trong lịch sử, công suất đầu nguồn của hệ thống 
điện toàn quốc tại thời điểm 13h40 ngày 18-5-2019 
đã đạt tới 36006 MW; Sản lượng tiêu thụ điện cùng 
ngày 18-5 của cả nước cũng đạt cao kỷ lục ở mức 
756,9 triệu kWh, vượt qua mức đỉnh cũ là 725 triệu 
kWh vào ngày 3-7-2018. Những động thái khá dị 
thường, với nhiều đợt nóng nắng kỷ lục kéo dài 
của hè năm 2019 kéo theo không chỉ lượng tiêu thụ 
điện sẽ cao, tạo lập kỷ lục mới, mà còn ảnh hưởng 
đến tình trạng hoạt động và suy giảm hiệu suất của 
các thiết bị điện trên lưới và trong từng hộ khách 
hàng, gây quá tải, sự cố, nhảy aptomat, cháy nổ và 
nhiều hệ lụy đắt đỏ khác. Trong khi đó giá dầu, 
khí, than đang tăng cao và phần lớn các hồ ở miền 
Trung - Tây Nguyên và miền Nam tình hình thủy 
văn không thuận lợi, lưu lượng nước về thấp. Hiện 
tại, sản lượng thủy điện tích trong các hồ miền 
Trung, Nam chỉ khoảng 2 tỷ kWh, tương đương 
tổng phụ tải toàn quốc chỉ trong 3 ngày làm việc. 
Thời gian vừa qua, ngành điện đã có nhiều nỗ lực đáng ghi nhận và trở thành biểu tượng cho sức bật thể chế của Việt Nam. Đặc biệt, trong điều kiện thời tiết nắng nóng những tháng gần đây, ngành điện luôn nỗ lực cung ứng đủ điện năng phục vụ sản xuất và tiêu dùng. Tuy nhiên, điều khiến dư luận quan tâm chính là cách tính giá bán điện vốn chưa minh bạch, rõ 
ràng. Bài viết trình bày những vấn đề cơ bản để tăng tính minh bạch và thị trường hóa giá điện.
Từ khóa: Minh bạch, giá điện.
To increase transparency and marketize electricity prices
Recently, the electricity industry has made remarkable efforts and has become a symbol of Vietnam’s 
institutional resilience. In particular, in hot weather conditions in recent months, the electricity industry has 
always tried to provide enough electricity for production and residential consumption. However, the main 
concern of the public is the way to calculate the selling price of electricity which is not enough transparent 
and clear. This paper presents the basis to increase transparency and to marketize electricity prices.
keywords: Transparency, electricity price.
24
COÂNG KHAI MINH BAÏCH GIAÙ ÑIEÄN DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁNSố 141 - tháng 7/2019
Trong mùa khô và các tháng còn lại của năm 2019, 
lượng nước về các hồ thủy điện thấp hơn trung 
bình nhiều năm, nhiều hồ ở khu vực miền Nam đã 
gần về mực nước chết. Bên cạnh đó, nguồn khí sau 
nhiều năm khai thác cao đã suy giảm. Nguồn than 
trong nước hiện nay cũng không thể đảm bảo đủ 
cho sản xuất điện và đã phải nhập khẩu than...
Trong bối cảnh đó, Tập đoàn điện lực Việt Nam 
(EVN) đã có nhiều nỗ lực đáng ghi nhận nhằm đáp 
ứng đủ điện cho đất nước cả trong ngắn hạn và dài 
hạn; Ngành điện đã huy động linh hoạt thủy điện 
theo lưu lượng nước về và nhu cầu phụ tải, đảm bảo 
khả dụng đến cuối mùa khô. Các nhà máy nhiệt 
điện than và tuabin khí khu vực miền Nam đang và 
sẽ được huy động tối đa công suất. Đặc biệt, EVN 
đã chủ động phối hợp với PVN, Vinacomin để 
triển khai những giải pháp đảm bảo nhiên liệu cho 
phát điện; hỗ trợ tối đa để gần 100 dự án điện mặt 
trời đóng điện và vào vận hành chính thức, chủ yếu 
tại miền Nam, tạo lượng cung điện sạch bổ sung 
cho lưới điện quốc gia. Bên cạnh đó, việc phát triển 
điện mặt trời áp mái được coi là giải pháp hiệu quả 
để bổ sung nguồn điện sử dụng tại chỗ, giảm áp 
lực đầu tư nguồn và lưới điện mới, giảm tổn thất 
truyền tải. Chính phủ đã có cơ chế giá để khuyến 
khích phát triển điện mặt trời áp mái. EVN cam 
kết hỗ trợ tối đa mọi yêu cầu của người dân, doanh 
nghiệp, như đơn giản hóa các thủ tục đấu nối, cung 
cấp công tơ 2 chiều, thanh toán tiền điện kịp thời 
cho các hộ lắp đặt.
Đồng thời, EVN giám sát liên tục đường dây 
truyền tải siêu cao áp để tăng cường truyền tải điện 
từ Bắc vào Nam. Đối với lưới điện hạ áp và phân 
phối, các công ty điện lực cũng hoàn thành mọi 
công tác trên lưới từ trước tháng 3/2019, đảm bảo 
vận hành ổn định trong mùa nắng nóng. 
Câu trả lời về sử dụng tiết kiệm và an toàn điện 
những ngày tới vẫn còn tùy thuộc quan trọng vào 
hàng triệu hộ sử dụng điện cả trong sinh hoạt, lẫn 
trong sản xuất; nhất là tùy thuộc vào nỗ lực triển 
khai đồng bộ các giải pháp cần thiết cả về hành 
chính và tài chính của EVN về cung ứng và điều 
hành giá điện trong sự phối hợp với các cơ quan 
chức năng liên quan, cũng như ý thức tự giác của 
từng người dân.
Tuy nhiên, nhìn tổng thể, trong thời gian vừa 
qua, việc điều chỉnh tăng giá điện của Ngành điện 
đã ảnh hưởng ít nhiều đến cuộc sống của người 
dân và các đơn vị sản xuất, kinh doanh gây bức xúc 
trong dư luận xã hội. Trong quản lý và phát triển 
ngành điện ở nước ta, có thể nhận thấy gồm ít nhất 
7 nghịch lý sau:
Thứ nhất, giá điện là ngành duy nhất chỉ có 
tăng một chiều, mà chưa bao giờ có giảm, bất chấp 
những trồi sụt giá cả khác trên thị trường trong 
nước và quốc tế; Đặc biệt, ngay cả khi giá xăng 
25NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019
dầu thế giới giảm tới 60-70% so với thời điểm cao 
nhất tuần trên 120 USD/thùng xuống còn có lúc 
dưới 30 USD/thùng (và hiện nay cũng chỉ 50-60 
USD/thùng) và kéo dài cả 1-2 năm liền (từ năm 
2016-2018); rồi thủy điện có lúc phải xả đập để 
tránh nước về nhiều gây vỡ đập..., song giá điện 
cũng không vì thế được cải thiện.
Thứ hai, doanh nghiệp đòi áp dụng giá cả thị 
trường, trong khi chưa có cạnh tranh đầy đủ trên 
thị trường đối với điện năng; Đây như là một điển 
hình của việc áp quy trình ngược do ngộ nhận, 
hoặc lạm dụng cơ chế thị trường... Thực tế cho 
thấy, trước khi có cạnh tranh thị trường mà cho 
phép các doanh nghiệp tự định giá là biến độc 
quyền Nhà nước thành độc quyền doanh nghiệp, 
cục bộ, thậm chí tư nhân, là mang lại lợi ích độc 
quyền kép cho doanh nghiệp độc quyền, vì vừa 
không phải cạnh tranh thị trường, vừa được làm 
giá độc quyền. Thực tế cũng cho thấy, chỉ có giá thị 
trường khi có cạnh tranh và kiểm soát cạnh tranh 
thị trường lành mạnh.
Ngoài ra, cần chú ý là ngay biểu giá điện 6 mức 
hiện hành cũng không mang tính công bằng, thị 
trường và tạo áp lực tiêu thụ tiết kiệm điện. Vì lẽ, 
3 nhóm dùng điện cao nhất trên thực tế phải chịu 
giá điện cao nhất ứng với biểu mức giá 2-3 và 4, 
thay vì người nào dùng điện nhiều nhất phải trả 
giá cao nhất.
Thứ ba, cả nước thiếu điện dùng, trong khi một 
số nhà sản xuất điện tư nhân lại không ký được hợp 
đồng bán điện với EVN, với lý do mà Ngành điện 
viện ra là dây dẫn quá tải hoặc không có kết nối 
để tải lên mạng quốc gia nguồn điện từ nhà máy 
phát điện tư nhân. Thậm chí, có doanh nghiệp còn 
không ký được hợp đồng bán điện ổn định, không 
có thị trường tiêu thụ và EVN vẫn độc quyền thị 
trường này, nên không dám đầu tư...
Thứ tư, Ngành điện luôn kêu lỗ và thiếu vốn 
đầu tư, trong khi thu nhập bình quân lao động của 
ngành điện là cao so với trung bình xã hội. Đồng 
thời, Ngành điện có vốn đầu tư đa ngành khá lớn 
và đầu tư thường không hiệu quả (ví dụ đầu tư sản 
xuất điện thoại để bàn lỗ hàng ngàn tỷ đồng...).
Thứ năm, các thông tin giải trình và phương 
án tăng giá về điện mang tính áp đặt một chiều từ 
phía Ngành điện; công tác kiểm toán và giám sát 
đầu tư Ngành điện còn nhiều khoảng trống; đặc 
biệt, còn nhiều hiện tượng lãng phí, thất thoát, thất 
thu trong sản xuất, phân phối và tiêu thụ điện năng 
trong khi cả nước thiếu điện.
Thứ sáu, nghịch lý cao nhất và khó chấp nhận 
nhất là thị trường điện cung ứng và tiêu thụ đều 
ngày càng mở rộng và có nhiều tiềm năng phát 
triển, trong khi các nguồn vốn tài chính và nhân 
lực xã hội bị tắc nghẽn và cả nước lâm vào tình 
trạng thiếu điện kéo dài do lỗi cơ chế...
 Thứ bảy, Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, thay 
vì là công cụ tập hợp sức mạnh xã hội và hỗ trợ 
Nhà nước giải quyết khó khăn trong ngành năng 
lượng, trong đó có Ngành điện, thì lại trở thành 
công cụ giải trình, thúc đẩy và “ép giá” Chính phủ 
và xã hội. Thực tế cũng đòi hỏi Hiệp hội không 
được lạm dụng trở thành công cụ độc quyền ép giá 
cho Nhà nước và thị trường. Hơn nữa, không thể 
bắt người tiêu dùng hiện tại trả tiền cho người tiêu 
dùng tương lai, cũng như không nên để những nhà 
đầu tư không đủ năng lực gạt bỏ những nhà đầu tư 
hiệu quả và bắt cả xã hội làm “con tin” bảo đảm cho 
lợi ích cục bộ của mình.
Trong nền kinh tế thị trường, các Hiệp hội 
ngành nghề và tổ chức xã hội - nghề nghiệp khác 
tương tự là những định chế tiến bộ và cần thiết 
cho sự phát triển vì dân chủ và công bằng xã hội. 
Tùy theo lĩnh vực và tính chất, Hiệp hội có mục 
tiêu chủ yếu là tập hợp và bảo vệ quyền lợi, hỗ trợ 
và chia sẻ những kinh nghiệm nghề nghiệp và các 
kỹ năng khác của những nhà đầu tư, kinh doanh, 
cũng như người tiêu dùng và lao động. Đồng thời, 
các hiệp hội cũng đóng vai trò người đại diện và 
cầu nối giữa khu vực doanh nghiệp, người lao động 
và tiêu dùng với nhau và với Nhà nước. Tuy nhiên, 
do nhận thức và công tác tổ chức cán bộ còn nhiều 
bất cập hoặc do nhiều nguyên nhân tế nhị khác, ở 
nước ta thường các hiệp hội có vai trò mờ nhạt và 
thậm chí bị hành chính hóa, hoạt động như một cơ 
quan hành chính nhà nước, chưa thu hút và thuyết 
phục được các hội viên, cũng như người tiêu dùng. 
Thậm chí, có nơi, có lúc các hiệp hội được sử dụng 
như một công cụ hỗ trợ vận động chính sách, gây 
sức ép với các cơ quan quản lý nhà nước và người 
tiêu dùng nhằm áp đặt và duy trì các lợi ích cục bộ, 
có tính độc quyền cao, bất chấp những tổn hại to 
lớn cho xã hội và môi trường kinh doanh...
26
COÂNG KHAI MINH BAÏCH GIAÙ ÑIEÄN DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁNSố 141 - tháng 7/2019
Dư luận vẫn ấn tượng về sự kiện ngày 9/8/2010, 
Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (VEA) đã hoạt 
động như một công cụ gây sức ép tập thể lên Ban 
Bí thư và Chính phủ đòi tăng giá điện, sau khi cảm 
thấy kiến nghị riêng lẻ ở từng cơ quan hội viên 
không mấy có trọng lượng. Để tăng sức ép đến 
Đảng, Nhà nước và người tiêu dùng, Hiệp hội các 
nhà năng lượng độc quyền này trương cao 2 tiền đề 
cơ bản do họ độc quyền tự khẳng định là “Không 
có giá thị trường thì không có nhà đầu tư; và không 
có vốn đầu tư nhờ tăng giá điện thì sẽ không bao 
giờ Việt Nam đủ điện”. Nói cách khác, theo họ, để 
có giá thị trường về điện chỉ cần tăng giá điện theo 
giá thị trường quốc tế, bất chấp chưa và không cần 
có cơ chế cạnh tranh thị trường trên thị trường 
năng lượng nói chung và từng thị trường dạng 
năng lượng nói riêng ở Việt Nam; còn để có vốn 
đầu tư vào Ngành điện chỉ có cách cách duy nhất là 
tăng giá điện thật cao để dôi ra khoản vốn khổng 
lồ hàng ngàn tỷ đồng cho họ trực tiếp là chủ đầu tư 
triển khai các dự án điện, mà không cần huy động 
vốn ngoài xã hội làm gì cho phức tạp và “mất lộc”...!
Hơn nữa, khi đồng thuận cao trong việc “ép giá” 
điện như trên, “Hiệp hội Năng lượng” nói chung 
và VEA nói riêng không có giải trình chi tiết công 
khai về cơ cấu giá thành điện và các “góc khuất” thu 
nhập trong Ngành cho dư luận rộng đường tham 
vấn, mà chỉ đưa ra các kết luận và lời giải thích 
chung chung, bất chấp công luận bức xúc về việc 
đã công khai kiểm toán hay chưa các tổn thất điện 
năng, năng suất lao động, định mức tiêu thụ vật 
liệu, cũng như các chi phí tiền lương và hư hao, 
thất thoát đủ loại khác...? Sao trước khi hội thảo - 
hiệp thương tăng giá điện, họ không chủ động và 
tích cực tổ chức những hội thảo khoa học tầm cỡ 
về các chủ đề họ phải làm gì và thực tế đã làm hay 
chưa để cải thiện cả số lượng và chất lượng hoạt 
động Ngành điện và các ngành năng lượng khác 
của Việt Nam? 
Để tăng tính minh bạch và thị trường cho 
Ngành điện
Để góp phần giải bài toán điện theo nguyên tắc 
thị trường cho nước ta trong thời gian tới, cần chú 
ý những nguyên tắc sau:
Thứ nhất, cần gỡ rối và xử lý những nghịch lý 
nêu trên là nguyên tắc đầu tiên trên hành trình tiến 
tới giá thị trường cho Ngành điện.
Cần trước hết xuất phát từ lợi ích quốc gia tổng 
thể và dài hạn, cũng như từ sự tuân thủ các quy 
luật, nguyên tắc, quy trình thị trường, các cam kết 
hội nhập quốc tế và thông lệ thế giới để giải quyết 
các bài toán đặt ra trong Ngành điện. Đặc biệt, cần 
căn cứ vào lý do cụ thể của từng vấn đề trong các 
nghịch lý nêu trên mà tháo gỡ cụ thể, thấu đáo.
27NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019
Thứ hai, cần đa dạng hóa các nguồn vốn và hình 
thức đầu tư, cũng như đa dạng hóa các dạng năng 
lượng điện cung cấp cho phát triển đất nước.
Trên cơ sở các quy hoạch phát triển Ngành điện 
và năng lượng chung của Việt Nam được xây dựng 
có chất lượng, cần thiết kế các chính sách tạo thuận 
lợi cao nhất cho đầu tư phát triển Ngành điện từ các 
nguồn vốn nhà nước, ngoài Nhà nước, vốn đầu tư 
nước ngoài và cả sự phối hợp các nguồn vốn theo 
các hình thức đầu tư công - tư kết hợp khác. Lưu 
ý, loại bỏ những rào cản phân phối điện độc quyền 
vì lợi nhuận thuần túy của Ngành điện, khiến các 
nhà đầu tư tư nhân bị chèn ép và không an tâm đầu 
tư lâu dài, ổn định. Cần sớm thực hiện nguyên tắc 
Nhà nước quản lý hệ thống phân phối điện quốc 
gia vì lợi ích chung, còn tự do hóa đầu tư sản xuất 
và cung ứng điện thông qua các hợp đồng cung 
ứng điện được tổ chức đấu giá công bằng, minh 
bạch có độ ổn định và hiệu lực pháp lý cao nhất. 
Quan tâm phát triển các dạng năng lượng điện 
sạch từ nguồn tài nguyên tái tạo, lợi dụng sức gió, 
ánh sáng mặt trời, sóng biển, địa nhiệt, thủy điện 
và các nguồn năng lượng hạt nhân trong cơ cấu cân 
đối và có tính an toàn cao cho cả cung cấp điện và 
môi trường.
Thứ ba, bảo đảm an ninh năng lượng và môi 
trường trong sản xuất và phần phối điện.
Đặc biệt, cần tránh sản xuất điện bất chấp mọi 
giá, không tính đến những hệ quả môi trường và 
sinh thái do các dự án điện gây ra.
Cũng cần tránh “bẫy giá điện rẻ” do các chủ thầu 
nước ngoài, nhất là Trung Quốc đưa ra trong quá 
trình đấu thầu. Không nên coi giá rẻ là tiêu chí duy 
nhất chọn thầu các dự án, ví dụ như nhiệt điện, bất 
chấp những chí phí tài chính và môi trường phát 
sinh do chậm triển khai và kéo dài thực hiện các 
dự án ngoài hợp đồng, cũng như sự tập trung thái 
quá vào các nhà sản xuất nước ngoài, tạo nguy cơ 
mất an ninh năng lượng cho Ngành điện Việt Nam.
Phát triển các thiết bị tiêu thụ tiết kiệm điện, 
tích trữ điện và tự cung cấp điện, nhất là hệ 
thông đèn chiếu sáng, quạt và các thiết bị điện 
dân dụng khác.
Thứ tư, tăng cường năng lực và hiệu lực quản lý 
Nhà nước, mở rộng sự minh bạch và giám sát xã 
hội đối với ngành điện.
Cần có những quy định mới và nâng cấp những 
quy định cũ liên quan đến kiểm toán và công khai 
các chỉ tiêu kỹ thuật và chi phí hoạt động của Ngành 
điện; cung cấp rộng rãi thông tin và khuyến khích 
phản biện khoa học và phản biện xã hội về cung - 
cầu, thuận lợi - khó khăn, các kế hoạch và dự án 
phát triển trong ngành điện để “dân biết, dân bàn, 
dân làm và dân kiểm tra”; đồng thời tăng cường sự 
giám sát, kiểm tra chủ động của Nhà nước và các tổ 
chức xã hội, báo chí, xử lý kịp thời và nghiêm khắc 
các sai phạm của bất kỳ cá nhân và tổ chức nào.
Đặc biệt, cần mạnh dạn tổ chức thi tuyển công 
khai những phương án và cá nhân ứng cử vào các 
vị trí nhân sự cao cấp trong quản lý và phát triển 
Ngành điện, tạo cơ hội cho tìm kiếm và khai thác 
nhân tài, nâng cao trách nhiệm, năng lực cá nhân 
và cộng đồng, loại bỏ những cản trở chủ quan...
Cần nhấn mạnh rằng, đã đến lúc không thể để 
sự độc quyền, sự bất lực và những bất cập về năng 
lực và trách nhiệm bắt cả xã hội làm con tin của 
mình trong quá trình bảo đảm điện năng cho phát 
triển đất nước; 
Thực tế đã, đang và sẽ còn khẳng định, không sợ 
thiếu vốn, thiếu hàng hóa và sản phẩm dịch vụ cho 
nhu cầu ngày càng tăng cao của thị trường, dù đó 
là điện năng, mà chỉ sợ thiếu cơ chế khuyến khích 
và quản lý đầu tư hiệu quả, cũng như thiếu cơ chế 
tuyển chọn đúng đội ngũ cán bộ, chuyên gia và nhà 
đầu tư có đủ năng lực, tâm và tầm để phát triển 
ngành điện và các dạng năng lượng khác vì lợi ích 
chung của Quốc gia và Cộng đồng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Báo cáo gửi trực tiếp các chuyên gia kinh tế 
và phóng viện báo chí tháng 5-6 và 7/2019 
của Ban Truyền thông, EVN; 
2. Trang Thông tin Điện tử của EVN: www.
evn.com.vn và www.tietkiemnangluong.vn;
3. Báo cáo định kỳ hàng tháng và năm về tình 
hình kinh tế-xã hội của Tổng cục Thống kê 
các năm 2010; 2018-2019;
4. “Khi các nhà độc quyền năng lượng ra giá...” 
trang 
doc-quyen-nang-luong-ra-gia.html.
Ngày nhận bài: 02/07/2019
Ngày duyệt đăng: 10/7/2019