Đánh giá nguy cơ sức khỏe môi trường do phơi nhiễm với dioxin trong thực phẩm tại điểm nóng dioxin ở Đà Nẵng

48 Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)
ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ SỨC KHỎE MÔI TRƯỜNG DO PHƠI NHIỄM VỚI
DIOXIN TRONG THỰC PHẨM TẠI ĐIỂM NÓNG DIOXIN Ở ĐÀ NẴNG
Trần Thị Tuyết Hạnh1,2, Lê Vũ Anh1,2, Nguyễn Ngọc Bích2, Nguyễn Việt Hùng3,4
1Bộ môn Sức khỏe môi trường, Trường Đại học Y tế công cộng
2Hội Y tế công cộng Việt Nam, Hà Nội.
3Trung tâm nghiên cứu Y tế công cộng và Sinh thái, Trường Đại học Y tế công cộng
4SwissTPH, ILRI, Sandec/Eawag
TÓM TẮT
Sân bay Đà Nẵng là căn cứ không quân lưu trữ số lượng lớn chất Da cam và các chất diệt cỏ khác trong
chiến dịch Ranch Hand 1961-1971 và hiện là một trong 3 điểm nóng ô nhiễm dioxin nghiêm trọng nhất tại
Việt Nam. Nghiên cứu này áp dụng Khung đánh giá nguy cơ sức khỏe môi trường (ĐGNCSKMT) để đánh
giá nguy cơ sức khỏe do phơi nhiễm với dioxin trong thực phẩm của người dân sống xung quanh điểm
nóng ô nhiễm dioxin sân bay Đà Nẵng. Quá trình ĐGNCSKMT có sự tham gia của các bên liên quan. Để
đánh giá phơi nhiễm, chúng tôi đã tổng hợp số liệu thứ cấp về nồng độ dioxin trong môi trường và thực
phẩm cũng như điều tra tần suất tiêu thụ thực phẩm và khảo sát kiến thức, thái độ, thực hành dự phòng
phơi nhiễm dioxin trong thực phẩm của 400 hộ gia đình đã được triển khai tại 4 phường nghiên cứu. Kết
quả cho thấy nếu tiêu thụ thực phẩm tự nuôi trồng tại địa phương như cá, cua, tôm, ốc nước ngọt, thịt gà
và vịt chăn thả tự do ở khu vực trong và xung quanh sân bay thì người dân sống tại 4 phường có nguy cơ
cao phơi nhiễm với dioxin trong thực phẩm do có mức tiêu thụ dioxin hàng ngày vượt xa giới hạn mà Tổ
chức Y tế thế giới đưa ra (1-4pg/kg/ngày). Dựa vào kết quả ĐGNCSKMT này, một chương trình can thiệp
theo cách tiếp cận Y tế công cộng đã được triển khai năm 2010 – 2011 nhằm giảm thiểu nguy cơ phơi
nhiễm dioxin cho người dân tại địa bàn nghiên cứu.
Từ khoá: Đánh giá nguy cơ Sức khoẻ môi trường; dioxin; điểm nóng dioxin, sân bay Đà Nẵng.
*Tác giả: Trần Thị Tuyết Hạnh
Địa chỉ: Trường Đại học Y tế công cộng
Điện thoại: 04-6663
Email: tth@hsph.edu.vn
Ngày nhận bài: 9/4/013
Ngày gửi phản biện: 1/4/013
Ngày đăng bài: 8/6/013
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Sân bay Đà Nẵng là căn cứ không quân của
Mỹ, nơi từng lưu trữ số lượng lớn chất da cam
và các chất diệt cỏ khác trong Chiến dịch Ranch
Hand 1961- 1971 và hiện là một trong 3 điểm
nóng ô nhiễm dioxin nghiêm trọng nhất tại Việt
Nam [1]. Sân Bay Đà Nẵng đã chú ý nhận được
rất nhiều quan tâm từ các chuyên gia môi
trường trong nước và quốc tế trong các thập kỷ
qua do mức độ ô nhiễm dioxin cao (đặc biệt là
chất ,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin, viết
tắt là ,3,7,8 TCDD). ,3,7,8 TCDD là chất độc
nhất thuộc họ dioxin và cũng là chất độc nhất
mà con người từng tạo ra được. Chất này đã
được chứng minh là tăng nguy cơ gây bệnh ung
thư ở người và được phân loại vào nhóm Nhóm
I các chất gây ung thư []. Bên cạnh bệnh ung
thư, phơi nhiễm với dioxin cũng dẫn đến các
vấn đề nghiêm trọng về sinh sản, phát triển và
nhiều tác động sức khỏe nghiêm trọng khác [3]
[4]. Các mẫu đất, bùn và đặc biệt một số loại
thực phẩm địa phương và các mẫu máu của
người dân tại một số phường gần sân bay Đà
Nẵng có nồng độ dioxin cao, vượt các tiêu
chuẩn hiện hành trên thế giới về nồng độ dioxin
cho phép trong môi trường và trong thực phẩm. 
Các nghiên cứu khoa học trên thế giới cho
rằng dioxin trong thức ăn là nguồn phơi nhiễm
chính. Người dân ở các phường An Khê, Hòa
Khê, Thanh Khê Tây và Chính Gián là những
phường giáp với sân bay Đà nẵng có thể đã, 
49Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)
đang và sẽ chịu sự phơi nhiễm với dioxin
nếu họ tiêu thụ các thực phẩm nuôi trồng, đánh
bắt ở bên trong và xung quanh sân bay. 
Nhận thấy rằng người dân sống tại 4 phường
gần Sân bay Đà Nẵng đối mặt với nguy cơ sức
khỏe cao do phơi nhiễm với dioxin và từ kinh
nghiệm ĐGNCSKMT, triển khai thành công
chương trình can thiệp Y tế công cộng giảm
nguy cơ phơi nhiễm dioxin cho người dân sống
xung quanh sân bay Biên Hòa [5] [6], năm
009, Hội Y tế công cộng Việt Nam (VPHA)
cùng với Hội Y tế công cộng Thành phố Đà
Nẵng đã đề xuất một chương trình can thiệp
giảm nguy cơ phơi nhiễm với dioxin cho người
dân. Trước khi phát triển chương trình can thiệp
này, một nghiên cứu đánh giá nguy cơ sức khỏe
môi trường do phơi nhiễm với dioxin qua thực
phẩm đã được tiến hành tại 4 phường An Khê,
Hòa Khê, Thanh Khê Tây và Chính Gián nhằm
đưa ra được các bằng chứng khoa học hỗ trợ
cho việc phát triển chương trình giảm thiểu
nguy cơ một cách hiệu quả.
II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu ĐGNCSKMT do phơi nhiễm
với dioxin tại 4 phường An Khê, Hòa Khê,
Chính Gián và Thanh Khê Tây - Đà Nẵng sử
dụng khung ĐGNCSKMT với các bước chính
sau đây, xem Hình 1 [7]:
• Xác định vấn đề: Đây là bước đầu tiên
trong khung ĐGNCSKMT, trong đó xác định
các vấn đề liên quan đến đánh giá nguy cơ.
Bước này được thực hiện bằng cách thu thập và
phân tích số liệu thứ cấp về mức độ ô nhiễm
dioxin ở Đà Nẵng, các can thiệp đã được thực
hiện, các bên liên quan tham gia vào chương
trình v.v. và các số liệu định tính sơ cấp tại điểm
nóng dioxin này (kết quả đã trình bày ở Mục 1
của bài báo này). 
• Xác định yếu tố nguy cơ dioxin: Bước
này nhằm mục đích xác định những loại tác
động có hại lên sức khoẻ mà nguyên nhân có
thể do phơi nhiễm dioxin. Kết quả từ một số
nghiên cứu trong nước và trên thế giới, bao gồm
cả nghiên cứu dịch tễ học trên người và các
nghiên cứu độc chất học trên động vật, các
nghiên cứu trong ống nghiệm cũng được tổng
quan và trình bày trong bước này.
• Đánh giá liều-đáp ứng của dioxin: Nhằm
mục đích xác định mối quan hệ giữa phơi nhiễm
và các đáp ứng do phơi nhiễm với dioxin, đặc
biệt là các đáp ứng bất lợi. Điều này có thể được
đánh giá thông qua: mức độ đáp ứng (LD – liều
tử vong, LC – nồng độ tử vong và liều không
gây ra đáp ứng có hại quan sát được NOAEL);
chỉ số điều trị và các mô hình nội suy dữ liệu
thực nghiệm liều cao với liều thấp có thể được
ứng dụng trong môi trường. Bước này được
thực hiện bằng cách thu thập và phân tích các
dữ liệu có sẵn trong các tài liệu y văn trong
nước và trên thế giới về mối quan hệ liều- đáp
ứng của dioxin, đặc biệt là ,3,7,8- TCDD. Kết
quả từ nghiên cứu độc học và dịch tễ về mối
quan hệ giữa liều – đáp ứng của dioxin sẽ được
xem xét và tóm tắt.
• Đánh giá phơi nhiễm: Bước này liên quan
đến việc xác định tần suất, mức độ, tính chất và
thời gian phơi nhiễm của người dân với dioxin.
Mức độ phơi nhiễm với dioxin của người dân
sống ở 4 phường này được đánh giá sử dụng số
liệu từ điều tra hộ gia đình (đối với các đánh giá
về kiến thức, thái độ, thực hành cũng như chế
độ ăn uống) và sử dụng số liệu thứ cấp về hàm
lượng dioxin trong môi trường, trong thực
phẩm, máu và các mẫu sữa. Ngoài ra, để ước
tính lượng dioxin từ thực phẩm, cần xác định
tương đối hàm lượng dioxin từ các nhóm thực
phẩm khác nhau, tần suất tiêu thụ và số lượng
thực phẩm khác nhau được tiêu thụ. 
• Mô tả nguy cơ: Đây là bước cuối cùng
trong mô hình ĐGNCSKMT nhằm mục đích
tổng hợp các thông tin từ các bước xác định yếu
tố nguy cơ, đánh giá liều-đáp ứng, đánh giá
phơi nhiễm, mô tả nguy cơ đối với cá nhân và
cộng đồng do phơi nhiễm dioxin trong môi
trường, tính chất và mức độ nguy hiểm của
những ảnh hưởng sức khoẻ tiềm tàng, đồng thời
mô tả các giả định và những điểm không chắc
chắn trong suốt quá trình đánh giá nguy cơ.
50 Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)
Hình 1. Các bước trong khung đánh giá nguy cơ SKMT và mối quan hệ giữa đánh giá và quản lý
nguy cơ (Nguồn: Australian enHealth Council 2004, dựa vào P/CCRARM 1997 và NRC 1983)
III. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN
3.1. Xác định yếu tố nguy cơ
3.1.1. Độc tính của dioxin
Tất cả có 75 chất dioxin khác nhau còn gọi
là polychlorinated dibenzodioxin (PCDDs) và
các hóa chất này có độc tính khác nhau, chủ yếu
do con người tạo ra và tồn tại bền vững trong
môi trường trong thời gian dài [3]. Chỉ 7 trên
tổng số 75 chất trong họ dioxin là rất độc hại và
các chất này gây tác động lên sức khỏe bằng
cách liên kết với một phân tử phức tạp gọi là
aryl hydrocarbon hay chất cảm thụ "Ah". Mức
độ liên kết càng chặt chẽ thì độc tính càng cao.
Chất độc nhất trong nhóm này là ,3,7,8-tetra-
chlorodibenzo-p-dioxin hay ,3,7,8-TCDD,
chính là chất có khả năng liên kết chặt chẽ nhất
với Ah. Độc tính của dioxin cũng phụ thuộc vào
số nguyên tử clo và vị trí của nó trong phân tử.
Những chất có số nguyên tử clo trong mỗi phân
tử là 3 hoặc ít hơn 3 thì ít có độc tính giống
,3,7,8-TCDD. Số nguyên tử clo trong phân tử
cũng như vị trí liên kết ảnh hưởng độc tính của
các phân tử bằng cách thay đổi hình dạng phân
tử và do đó thay đổi khả năng liên kết với chất
cảm thụ Ah [3]. 
3.1.2. Các tính chất lý-hóa của dioxin
Các chất thuộc nhóm dioxin có nhiều tính
chất vật lý giống nhau như ít hòa tan trong nước
nhưng hòa tan rất tốt trong dầu mỡ và các dung
môi hữu cơ. Chúng bám chắc vào các thành
phần hữu cơ có trong đất, nước và không dễ bay
hơi. Dioxin không phản ứng với ôxy, nước và
ít bị phân hủy bởi vi khuẩn nên chúng tồn tại
trong môi trường trong một thời gian rất dài.
Đây chính là lý do giải thích vì sao việc phun
rải chất diệt cỏ đã kết thúc cách đây hơn 40 năm
nhưng nồng độ của dioxin (phần lớn là ,3,7,8-
TCDD) ở nhiều điểm nóng ô nhiễm dioxin ở
Việt Nam như sân bay Đà Nẵng hiện vẫn còn
rất cao [1] [8] [9]. Những chất khó phân hủy
nhất trong môi trường chính là các chất có từ 4
nguyên tử clo trở lên [] [10].
3.1.3. Sự tồn tại của dioxin trong môi
trường
Khi được thải vào môi trường, dioxin có thể 
Xác định yếu 
tố nguy cơ
Đánh giá liều
- đáp ứng
51Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)
tồn tại trong đất, nước, không khí và thức ăn.
Trong không khí, dioxin thường bám vào các
hạt lơ lửng, thường tồn tại trong không khí
trong một thời gian dài, phát tán rộng rãi khắp
nơi trên thế giới []. Trong đất, dioxin tồn tại
bền vững trong một thời gian dài. Thời gian bán
hủy của dioxin ở bề mặt đất với độ sâu 0,1cm
là khoảng 9 đến 15 năm. Ở độ sâu trên 0,1cm
kể từ bề mặt, thời gian nàycó thể kéo dài 5 tới
100 năm [11]. Dioxin là kị nước hydrophobic
và tan tốt trong chất béo lipophilic, một khi
được thải vào môi trường nước, dioxin thường
tích tụ lại trong cơ thể sinh vật thủy sinh và với
nồng độ ngày càng tăng lên trong chuỗi thức ăn
từ sinh vật phù du, tới cá tôm, cua, ngao, sò, ốc
v.v. và tới con người. Nồng độ dioxin trong cá
cao gấp 100.000 lần nồng độ trong nước [3].
Nghiên cứu của Hatfield Consultants cho thấy
nồng độ dioxin trong một số mẫu cá lấy ở các
hồ trong và xung quanh Sân bay Đà Nẵng và
Sân bay Biên Hòa là rất cao [1] [1]. 
Các động vật ăn cỏ như trâu bò, dê và các gia
súc, gia cầm chăn thả tự do tại các khu vực ô
nhiễm như gà vịt thường tích tụ dioxin với
nồng độ cao [3] [13]. Nghiên cứu năm 003 cho
thấy nồng độ dioxin trong một số mẫu thực
phẩm địa phương như thịt ngan, vịt (76 ppt
and 331 ppt trọng lượng ướt), thịt gà (0,031–15
ppt trọng lượng ướt) và thịt cóc là 56 ppt trọng
lượng ướt trong khi tiêu chuẩn cho phép thường
dưới 0,1 ppt [13]. Trong cơ thể động vật, dioxin
không được chuyển hóa và thải ra ngoài trong
phân hay nước tiểu mà tích tụ lại trong các mô
mỡ. Khi con người tiêu thụ thịt, mỡ, sữa và các
sản phẩm từ thịt, sữa động vật thì sẽ bị phơi
nhiễm với dioxin. Thông thường, rễ cây không
hấp thụ dioxin, trừ một số loài cây như bí ngô
và cà rốt [14]. Như vậy, tại các điểm nóng
nhiễm dioxin như sân bay Đà Nẵng thì cá, cua,
ốc, tôm nước ngọt (đặc biệt là những loài sống
ở tầng đáy và có hàm lượng mỡ cao), thịt gà,
vịt, ngan, trứng, bí ngô và cà rốt chính là những
loại thực phẩm nguy cơ cao.
3.1.4. Sự hấp thụ, phân bố, chuyển hóa và
đào thải dioxin trong cơ thể
Việc hấp thụ dioxin phụ thuộc vào đường
phơi nhiễm, kích cỡ phân tử và khả năng hòa
tan của chất đó []. Ở các thí nghiệm trên động
vật, ví dụ trên chuột, 50% đến 90% dioxin trong
thức ăn được hấp thụ vào trong máu [15]. Theo
một nghiên cứu, một người đàn ông 4 tuổi tự
nguyện uống 105 pg ,3,7,8-TCDD và hơn
87% liều này đã được hấp thụ qua đường ruột
[16]. Mức hấp thụ dioxin ở phổi cũng tương tự
như ở ruột, còn hấp thụ qua da thì hạn chế. Chỉ
khoảng gần 1% dioxin được hấp thụ qua da khi
cơ thể phơi nhiễm qua đường da [].
Khi dioxin được hấp thụ vào trong cơ thể,
hệ tuần hoàn giúp cho việc phân bố dioxin tới
các cơ quan trong cơ thể [15]. Vì dioxin không
tan trong nước nên một khi được hấp thụ vào
máu, dioxin chỉ tồn tại trong máu trong một thời
gian ngắn và sau đó tích tụ lại trong các mô mỡ
và gan [17]. Nghiên cứu của Schecter và cộng
sự (003) cho thấy nồng độ dioxin trong các
mẫu mỡ là cao hơn nhiều so với mẫu thịt, ví dụ
TEQ cho ngan vịt là 86–343 ppt trọng lượng
ướt, trong khi trong mỡ là 536–550 ppt; đối với
thịt gà thì nồng độ dioxin trong thị là 0,35–48
ppt trọng lượng tươi còn trong mỡ gà là 0,95–
74 ppt; đối với cá thì nồng độ trong thịt cá là
0,19–66 ppt trọng lượng tươi còn trong mỡ cá
là 3,–15.349 ppt; và đối với cóc thì nồng độ
trong thịt cóc là 80 ppt trọng lượng tươi và
trong mỡ cóc là 11.765 ppt [13]. Thời gian bán
hủy của dioxin trong cơ thể người thường dài
hơn trong cơ thể động vật, dao động khoảng
,1 đến 0 ngày hoặc khoảng từ 5,8 đến 14,1
năm [15].
3.1.5. Dioxin và ảnh hưởng sức khỏe
Nhiều công trình nghiên cứu ghi nhận
dioxin là một mối đe dọa cho môi trường, hệ
sinh thái, sức khỏe con người và là thách thức
lớn cho ngành y tế công cộng. Tổ chức Quốc tế
Nghiên cứu về Ung thư thuộc Tổ chức Y tế Thế
giới đã công bố ,3,7,8-TCDD (chất độc nhất
trong nhóm dioxin) được xếp vào chất ung thư
Nhóm 1 – nghĩa là “chất gây ung thư ở người”
và không có liều phơi nhiễm an toàn đối với
dioxin []. Ngoài khả năng gây ung thư, nhiễm
dioxin cũng được cho là có khả năng gây ra một
loạt các vấn đề sức khỏe khác như rối loạn chức
năng sinh sản, phát triển, hệ thống miễn dịch và
có liên quan tới các đột biến gây dị dạng bẩm
sinh ở trẻ, giảm khả năng sinh con, các vấn đề
về phổi, da v.v. [3]. Viện Y khoa Mỹ cũng đã 
5 Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)
thành lập Ủy ban đánh giá các bằng chứng
về phơi nhiễm dioxin và ảnh hưởng sức khỏe.
Theo Viện này, đến thời điểm 9/011 đã có đầy
đủ bằng chứng khoa học để kết luận “có mối
liên quan” giữa phơi nhiễm dioxin và các bệnh
sau đây: ung thư máu (ung thư bạch cầu dòng
lympho dạng mãn tính), ung thư mô mềm (bao
gồm tim), ung thư dạng không-Hodgkin, ung
thư dạng Hodgkin và chứng mụn trứng cá do
Clo [4]. Một số bệnh khác như ung thư thanh
quản, ung thư phổi, ung thư cuống phổi, ung
thư tuyến tiền liệt, bệnh đau tủy được xếp vào
nhóm “Chưa rõ ràng – có bằng chứng hạn chế
về môí liên quan” có nghĩa là có bằng chứng về
mối liên hệ, nhưng khả năng ảnh hưởng của các
yếu tố phụ và yếu tố ngẫu nhiên không thể loại
bỏ [4]. Vì vậy các nghiên cứu khoa học giúp
đánh giá đúng về mối liên quan giữa phơi
nhiễm với dioxin và các bệnh trong nhóm này
là rất cần thiết. 
Có nhiều bệnh bị nghi ngờ là có liên quan
tới dioxin nhưng các nghiên cứu khoa học hiện
“chưa ... ạnh rằng chỉ những
thực phẩm địa phương chăn nuôi, đánh bắt tại khu
vực bên trong sân bay và lân cận mới có khả năng
nhiễm dioxin cao, còn thực phẩm nuôi trồng ở các
phường khác hoặc nhập ở nơi khác về thì nồng độ
dioxin chắc sẽ thấp hơn rất nhiều.
Loại thực phẩm
Mức độ tiêu
thụ (g/ngày)
(A)*
Nồng độ dioxin
trong thực phẩm
(pg/g) (B)**
Mức tiêu thụ
dioxin từ thực
phẩm 
(pg/ngày) 
(C = A x B)
Mức tiêu thụ
dioxin hàng ngày
theo kg thể trọng
cơ thể = C/50kg
(pg/kg/ngày)
Cá/các phần có thể ăn được 19 9,5- 66 180,5-1254 3,6- 25,1
Thịt gà 14 12-490 168-6860 3,4- 137,2
Thịt bò 7 8,2-8,5 57,4-595 1,1-11,9
Thịt lợn 51 2,7-15 137,7-765 2,8-15,3
Tổng 545-9202 10,9-189,5
Bảng 2. Ước tính mức tiêu thụ dioxin hàng ngày theo kg thể trọng cơ thể nếu người dân tiêu thụ
thực phẩm nuôi trồng tại điểm nóng dioxin Biên Hòa
55Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)
Ghi chú: 
* Giả định mức tiêu thụ từng loại thực phẩm tại Biên Hòa cũng tương tự như mức tiêu thụ từng loại
thực phẩm chung tại Việt Nam theo báo cáo của FAO năm 2002 [22]
* Nồng độ thấp nhất và nồng độ cao nhất ghi được trong 4 loại thực phẩm tại Biên Hòa
3.4. Mô tả nguy cơ
Nghiên cứu tổng quan các đặc tính sinh học
và độc tính của dioxin (cụ thể là ,3,7,8-TCDD)
cho thấy rằng đây là một chất có khả năng gây
ung thư ở người và nhiều tác động tiêu cực lên
sức khỏe bao gồm ung thư máu (ung thư bạch
cầu dòng lympho dạng mãn tính), ung thư mô
mềm (bao gồm tim), ung thư dạng không-
Hodgkin, ung thư dạng Hodgkin và chứng mụn
trứng cá do Clo [4]. Những bệnh được Viện Y
khoa Mỹ xếp vào nhóm “Chưa rõ ràng – có
bằng chứng hạn chế về mối liên quan”là: ung
thư thanh quản, ung thư phổi, ung thư cuống
phổi, ung thư tuyến tiền liệt, bệnh đa u tủy, một
số bệnh thần kinh cấp tính, tăng huyết áp, AL
amyloidosis, rối loạn chuyển hóa porphyrin
trong da, bệnh Parkinson, bệnh tiểu đường dạng
II, bệnh thiếu máu cục bộ ở tim và chứng nứt đốt
sống trong các con em của cựu chiến binh [4].
Kết quả phân tích cho thấy nồng độ dioxin
trong một số mẫu đất, bùn, một số loại thực
phẩm địa phương và mẫu máu của người dân
địa phương sống xung quanh khu vực sân bay
Đà Nẵng hiện vẫn còn rất cao [1] [9]. Không có
một liều phơi nhiễm an toàn đối với dioxin []
nhưng TDI do WHO đề xuất cho một người có
trọng lượng 70 kg nằm trong khoảng từ 1pg tới
4pg/kg trọng lượng cơ thể/ngày. Để có thể đạt
mức TDI này, người dân nên từ bỏ hoàn toàn
hoặc chỉ tiêu thụ một lượng cực nhỏ các thực
phẩm nuôi trồng ở bên trong và xung quanh sân
bay như cá nước ngọt, vịt, gà nuôi thả v.v. Đối
với các hộ gia đình ở 4 phường An Khê, Hòa
Khê, Chính Gián và Thanh Khê Tây, nếu sử
dụng các thực phẩm tự nuôi trồng hoặc đánh bắt
ở bên trong và xung quanh sân bay Đà Nẵng thì
sẽ có nguy cơ phơi nhiễm cao và lượng dioxin
họ tiêu thụ hàng ngày có nguy cơ vượt xa mức
TDI do WHO khuyến cáo. 
Các hạn chế và các điểm không chắc chắn
trong đánh giá nguy cơ
Một điểm hạn chế của hoạt động đánh giá
nguy cơ này là việc đánh giá phơi nhiễm được
dựa trên số liệu thứ cấp về nồng độ dioxin trong
một số mẫu môi trường, mẫu thực phẩm và sinh
phẩm với cỡ mẫu khả nhỏ và như vậy có thể
không đại diện cho thực trạng ô nhiễm dioxin
trong thực phẩm tại Thành phố Đà Nẵng. Hiện
vẫn còn thiếu số liệu về nồng độ dioxin trong
tất cả các loại thực phẩm chính (cả nhập khẩu
và được nuôi trồng tại địa phương) được bán và
tiêu thụ ở 4 phường can thiệp để có thể tính
được mức tiêu thụ dioxin từ tất cả các loại thực
phẩm. Thông tin này và thông tin về nồng độ
dioxin trong không khí, trong đất và nước là cần
thiết để tính toán tổng lượng dioxin mà người
dân địa phương tiêu thụ hàng ngày từ tất cả các
nguồn.
3.5. Sự tham gia của các bên liên quan,
truyền thông nguy cơ và tham vấn cộng đồng
Từ khi bắt đầu và trong suốt quá trình thực
hiện các hoạt động ĐGNCSKMT, Hội Y tế
công cộng đã tham vấn nhiều bên liên quan bao
gồm Văn phòng 33, Hội Y tế công cộng Đà
Nẵng, các ban ngành liên quan tại Thành phố
Đà Nẵng, Trung tâm Y tế dự phòng Thành phố
Đà Nẵng và Quận Thanh Khê, Ủy ban Nhân
dân cấp tỉnh, quận, phường và cộng đồng dân
cư. Một cuộc hội thảo tham vấn cộng đồng cũng
đã được tổ chức tại Thành phố Đà Nẵng nhằm
trao đổi các kết quả đánh giá nguy cơ, tiếp thu
các ý kiến góp về các kết quả đánh giá này cũng
như cùng các bên liên quan xây dựng kế hoạch
chi tiết cho chương trình quản lý nguy cơ giảm
phơi nhiễm dioxin cho người dân địa phương.
Vì phơi nhiễm dioxin là một chủ đề rất nhạy
cảm có thể có những tác động lớn đến chính trị,
xã hội và kinh tế của Thành phố, nên các hoạt
động truyền thông nguy cơ đã được triển khai
hết sức thận trọng. Cần lưu ý rằng không phải
tất cả các thực phẩm tiêu thụ tại Thành phố Đà
Nẵng đều bị nhiễm dioxin ở mức cao mà chỉ có
các thực phẩm được nuôi trồng, đánh bắt tại các
khu vực ô nhiễm dioxin như các hồ ở bên trong
sân bay Đà Nẵng và một số khu vực xung
quanh sân bay. Các hoạt động chăn nuôi gia súc,
56 Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)
gia cầm và cá cũng như canh tác bí đỏ và ngó
sen ở các khu vực này cần được tuyệt đối
nghiêm cấm.
IV. KẾT LUẬN
Do các nghiên cứu công bố cho thấy người
dân sống ở các khu vực gần các khu căn cứ
quân sự cũ của Mỹ và các khu sân bay Đà Nẵng
và Biên Hòa có nguy cơ cao bị ảnh hưởng sức
khỏe nghiêm trọng nên nhiều hoạt động đã
được tiến hành nhằm xử lý và kiểm soát dioxin
tại các sân bay [3]. Sau rất nhiều nỗ lực, tháng
8/01, Bộ Quốc phòng Việt Nam cùng cơ quan
phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) đã tiến
hành khởi công dự án “Xử lý môi trường ô
nhiễm dioxin tại sân bay Đà Nẵng” để xử lý
khoảng 73 nghìn mét khối đất và trầm tích
nhiễm dioxin tại sân bay Đà Nẵng. Tuy nhiên,
đây chỉ là 1 trong số 7 điểm nóng ô nhiễm
dioxin ưu tiên xử lý trên tổng số khoảng 8
điểm nóng dioxin tại Việt Nam. Để xử lý được
dioxin trong đất, bùn thường cần phải áp dụng
phương pháp xử lý ở nhiệt độ cao và thường rất
tốn kém. Ví dụ ước tính dự án “Xử lý môi
trường ô nhiễm dioxin tại sân bay Đà Nẵng” có
tổng chi phí tối thiểu là 43 triệu USD. Như vậy,
để tẩy độc được tất cả các điểm nóng dioxin tại
Việt Nam, cần rất nhiều thời gian, nguồn lực và
sự hỗ trợ của các bên.
Ngoài ra, cần phải nhấn mạnh rằng nỗ lực
tẩy độc chỉ tập trung xử lý đất, bùn ô nhiễm
dioxin ở bên trong sân bay, trong khi kết quả
của một số nghiên cứu gần đây cho thấy nồng
độ dioxin ở trong đất, bùn ở khu vực xung
quanh bên ngoài sân bay hiện vẫn vượt tiêu
chuẩn của nhiều nước trên thế giới dành cho đất
nông nghiệp hàng chục, thậm chí hàng trăm lần.
Người dân và quân nhân cùng gia đình sống tại
các khu vực điểm nóng dioxin như sân bay Đà
Nẵng và Biên Hòa vẫn cần được tuyên truyền
đầy đủ về nguy cơ phơi nhiễm dioxin trong môi
trường và thực phẩm để có thể chủ động phòng
tránh phơi nhiễm dioxin. Không có ngưỡng
phơi nhiễm “an toàn” với dioxin và theo khuyến
cáo của WHO thì mức tiêu thụ hàng ngày “chịu
đựng được” của con người với chất độc này là
1-4pg/kg cơ thể/ngày (là một mức cực nhỏ) nên
người dân cần thực hiện các biện pháp để giảm
thiểu tối đa mức phơi nhiễm với chất độc này.
Vì vậy, năm 010, dựa trên các kết quả của hoạt
động đánh giá nguy cơ này, chương trình can
thiệp Y tế công cộng với cách tiếp cận đa ngành
đã được xây dựng, triển khai tại 4 phường xung
quanh sân bay Đà Nẵng nhằm làm giảm nguy
cơ phơi nhiễm dioxin qua thực phẩm cho người
dân sống gần sân bay. 
Đây cũng là một ví dụ điển hình về áp dụng
phương pháp ĐGNCSKMT nhằm cung cấp
bằng chứng khoa học cho công tác quản lý nguy
cơ và là một cách tiếp cận mới trong lĩnh vực
Sức khỏe môi trường ở Việt Nam. Nhóm tác giả
hy vọng sẽ có nhiều nỗ lực nghiên cứu và đào
tạo về phương pháp đánh giá nguy cơ Sức khỏe
môi trường trong thời gian tới nhằm hỗ trợ quản
lý hiệu quả các nguy cơ Sức khỏe môi trường
mà Việt Nam đã, đang và sẽ đối mặt.
Lời cảm ơn
Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn Quỹ Ford
Foundation, TS. Charles Bailey đã hỗ trợ tài
chính cho việc triển khai nghiên cứu. Chúng tôi
cũng cảm ơn những hỗ trợ của Hội Y tế công
cộng Đà Nẵng, Đội Y tế Dự phòng quận Thanh
Khê, các ban ngành liên quan tại địa phương,
trạm y tế và UBND 4 phường An Khê, Hòa
Khê, Chính Gián và Thanh Khê Tây, cùng các
cộng tác viên và các hộ gia đình tại 4 phường
trong quá trình thu thập số liệu. Cuối cùng,
chúng tôi xin đặc biệt trân trọng cảm ơn các tác
giả của các công trình nghiên cứu đã công bố
trên các tạp chí khoa học mà chúng tôi đã sử
dụng trong quá trình đánh giá nguy cơ.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hatfield Consultants and Office of the Na-
tional Steering Committee 33 MONRE, Com-
prehensive Assessment of Dioxin
Contamination in Da Nang Airport, Viet Nam:
Environmental Levels, Human Exposure and
Options for Mitigating Impacts. 009.
. International Agency for Research on Cancer,
IARC Monographs on the Evaluation of Car-
cinogenic Risks to Humans, in Polychlorinated 
57Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)
Dibenzo-para-Dioxins and Polychlorinated 
3. Center for Health Environment and Justice,
The American People’s Dioxin Report –
Technical Support Document. 1999, Envi-
ronment and Justice: Falls Church.
4. Institute of Medicine Committee to Review
the Health Effects in Vietnam Veterans of
Exposure to Herbicides, Veterans and Agent
Orange: Update 010. 011, National Acad-
emy Press: Washington. p.
009/Veterans-
and-Agent-Orange-Update-008.aspx.
5. Tuyet Hanh, T.T., et al., Environmental
Health Risk Assessment of Dioxin Exposure
through Foods in a Dioxin Hot Spot—Bien
Hoa City, Vietnam. Int. J. Environ. Res. Pub-
lic Health, 010. 7: p. 395-406.
6. Vu Anh, L., et al., Knowledge, attitude and
practice of local residents at Bien Hoa City-
Vietnam on Preventing dioxin exposure
through foods. Organohalogen Compounds,
008. 70: p. 000535-000538.
7. Australian enHealth Council, Environmental
Health Risk Assessment: Guidelines for As-
sessing Human Health Risks from Environ-
mental Hazards. 004, Department of Health
and Ageing: Canberra.
8. Stellman, J., et al., The extent and patterns of
usage of Agent Orange and other herbicides
in Vietnam. Nature, 003. 4: p. 681-687.
9. Hatfield Consultants, Assessment of Dioxin
Contamination in the Environment and
Human Population in the Vicinity of Da
Nang Airbase, Vietnam - Report : Draft
Final Sampling Design. 006.
10.Center for Health, Environment and Justice
The American People’s Dioxin Report –
Technical Support Document. 1999, Envi-
ronment and Justice: Falls Church.
11.Paustenbach, D.L., et al., Recent develop-
ments on the hazards posed by ,3,7,8-tetra-
chlorodibenzo-p-dioxin in soil: implications
for setting risk-based cleanup levels at resi-
dential and industrial sites. . Journal of Tox-
icology and Environmental Health, 199.
36(103-149).
1.Hatfield Consultants and Office of the Na-
tional Steering Committee 33 MONRE, En-
vironmental and Human Health Assessment
of Dioxin Contamination at Bien Hoa Air-
base, Vietnam. 011, Hatfield Consultants
and Office of the National Steering Commit-
tee 33.
13.Schecter, A., et al., Food as a source of dioxin
exposure in the residents of Bien Hoa City,
Vietnam. Journal of of Occupational and En-
vironmental Medicine, 003. 45(8): p. 781–
788.
14.Muller, J.F., et al., Transfer of PCDD/PCDF
from contaminated soils into carrots, lettuce
and peas. Chemosphere, 1994. 9: p. 175-
181.
15.Schecter, A. (1994) Dioxin and Health. 163-
197.
16.Gallo, M.A., Scheuplein, R.J., van der Heij-
nen, K.A., ed. Biological Basis for Risk As-
sessment of Dioxin and Related Compounds.
1991, Cold Spring Harbor Laboratory Press:
New York. 15-6.
17.Van den Berg, M., et al., The toxicokinetics
and metabolism of polychlorinated dibenzo-
p-dioxins (PCDDs) and dibenzofurans
(PCDFs) and their relevance for toxicity.
Crit. Rev. Toxicol., 1994. 4(1): p. 1-74.
18.Michalek, J.E., et al., Pharmacokinetics of
TCDD in veterans of Operation Ranch
Hand: 10-year follow-up. Journal of Toxicol-
ogy and Environmental Health, 1996. 47: p.
09-0.
19.Schecter, A., et al., Decrease in milk and
blood dioxin levels over two years in a
mother nursing twins: Estimates of de-
creased maternal and increased infant dioxin
body burden from nursing. Chemosphere
1996. 3: p. 543-549.
0.Vu Anh, L., et al., Knowledge, attitude and
practices of local residents at four wards, Da
Nang City - Vietnam on preventing dioxin
exposure through foods. Organohalogen
Compounds, 010. 7: p. 9-3.
1.World Health Organization, Assessment of
the Health Risks of Dioxin: Re-evaluation of
the Tolerable Daily Intake (TDI), Executive
Summary, Final Draft. 1998, European Cen-
tre for Environment and Health, International
Programme on Chemical Safety: 
58 Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)
Geneva.
.FAO Statistics Division, Food Consumption
000-00: Vietnam. 00.
3.USAID Vietnam, Environmental Remedia-
tion at Da Nang Airport: Environmental As-
sessment in Compliance with  CFR 16.
010, USAID Vietnam: Hanoi.
ENVIRONMENTAL HEALTH RISK ASSESSMENT OF DIOXIN IN FOODS IN DA
NANG DIOXIN HOT SPOT 
Tran Thi Tuyet Hanh1,2, Le Vu Anh1,2, Nguyen Ngoc Bich1,2,Nguyen Viet Hung3,4Љ
1Department of Environmental Health, Hanoi School of Public Health
2 Vietnam Public Health Association
3Center for Public Health and Ecosystem Research (CENPHER), Hanoi School of
Public Health 
4Swiss TPH, ILRI, Sandec/Eawag
Da Nang Airbase served as a bulk storage
and supply facility for AO and other herbicides
during the Operation Ranch Hand 1961-1971,
and is currently one of the three most severe
dioxin hot spots in Vietnam. This study applies
the Australian Environmental Health Risk As-
sessment Framework aimed to assess the risk
of dioxin exposure through foods for local res-
idents living in An Khe, Hoa Khe, Chinh Gian
and Thanh Khe Tay wards, surrounding a se-
vere dioxin hot spot – the Da Nang Airbase.
Various stakeholders were involved in the risk
assessment process, and related publications on
dioxin characteristics, its toxicity, and the levels
in the local soil, mud, foods, milk, and blood
samples were reviewed. A food frequency and
knowledge - attitude – practice survey of 400
randomly selected local households from the
four wards was conducted to provide data for
exposure assessment. Results showed that local
residents who have been consuming local cul-
tivated high risk foods, especially freshwater
fish, snails, crabs, free range chicken, duck,
pumpkin, and lotus caught/raised/harvested in-
side or surrounding the Airbase would be at a
very high risk. Their dioxin daily intake levels
would exceed the recommended tolerable daily
intake level recommended by WHO (1-4
pg/kg/day). Followed this risk assessment, a
multi-approach risk reduction program was de-
veloped, implemented during 010-011 to re-
duce the risks of dioxin exposure for local
residents.
Key words: Environmental health risk as-
sessment; dioxin; dioxin hot spot, Da Nang Air-
base.