Đánh giá kết quả phẫu thuật chỉnh hình bàn chân bẹt theo phương pháp Mossad

TẠP CHÍ CHẤN THƯƠNG CHỈNH HÌNH VIỆT NAM - SỐ ĐẶC BIỆT - 2016
194
Nguyễn Văn Thanh
BV Chỉnh hình và 
PHCN TP. HCM
ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ PHẪU THUẬT CHỈNH HÌNH 
BÀN CHÂN BẸT THEO PHƯƠNG PHÁP MOSSAD
TÓM TẮT
Đặt vấn đề và mục tiêu nghiên cứu
Bàn chân bẹt mềm xảy ra ở trẻ em, gây biến dạng vẹo ngoài thứ phát ở gối làm 
cho trẻ đi lại khó khăn, dễ bị vấp ngã, thường được chỉnh sửa bằng dụng cụ chỉnh 
hình. Điều trị phẫu thuật chỉnh hình bàn chân giúp trẻ hòa nhập sinh hoạt bình 
thường, không còn lệ thuộc vào dụng cụ chỉnh hình. Nghiên cứu này được thực 
hiện nhằm đánh giá kết quả hình thái học và chức năng bàn chân sau điều trị phẫu 
thuật theo phương pháp Mossad.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu
Đây là nghiên cứu tiền cứu được thực hiện cho 20 bàn chân, bệnh nhân ở độ tuổi từ 
05 đến 10 tuổi, từ tháng 4/2012 đến tháng 4/2015 tại Khoa Phẫu thuật chỉnh hình, 
BV Chỉnh hình và Phục hồi chức năng TP. Hồ Chí Minh. Phẫu thuật tạo vòm gan 
chân bằng cách đục xương chêm trong hình nêm, cắt ngang cổ xương gót ghép 
mảnh xương ghép hình nêm vào; chuyển hướng gân cơ chày trước đính vào chỏm 
xương sên giữ bằng kim Kirschner; kéo dài gân gót, gân cơ mác dài và mác ngắn. 
Đánh giá kết quả bằng hình ảnh X-quang, hình thái học và chức năng bàn chân.
Kết quả
Qua theo dõi 20 bàn chân từ 2 tháng đến 18 tháng (trung bình 7 tháng) kết quả sau 
phẫu thuật đạt tỉ lệ rất tốt 85%, tốt 15%.
Kết luận
Phẫu thuật chỉnh hình bàn chân bẹt theo phương pháp Mossad rất hiệu quả ở loại 
bàn chân bẹt nặng Denis III giúp trẻ sinh hoạt độc lập không còn lệ thuộc vào 
dụng cụ chỉnh hình. Thực hiện phẫu thuật này ở lứa tuổi 05 hoặc 06 đem lại kết 
quả tốt ở bàn chân và không để lại biến dạng thứ phát ở gối. Nên phẫu thuật tất 
cả các trường hợp bàn chân bẹt có triệu chứng đau bàn chân hay có nguy cơ biến 
dạng thứ phát ở gối.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Bàn chân bẹt là tình trạng biến dạng bàn chân mà 
cung dọc của bàn chân (vòm gan chân) bị sụp xuống, 
toàn bộ gan chân tiếp xúc với mặt đất. Đa số các trường 
hợp là bàn chân bẹt mềm, xảy ra ở trẻ nhỏ được phát 
hiện lúc trẻ tập đứng, tập đi do hệ thống dây chằng của 
các khớp ở vùng cổ chân lỏng lẻo. 
Tại bệnh viện Chỉnh hình và Phục hồi chức năng TP. 
Hồ Chí Minh hàng năm tiếp nhận điều trị số lượng trẻ bị 
tật bàn chân bẹt rất nhiều. Từ tháng 01/2013 đến tháng 
09/2013 phòng khám tiếp nhận 167 bệnh nhi bàn chân bẹt.
Vấn đề điều trị bàn chân bẹt hiện nay chưa có phác 
đồ rõ ràng thống nhất. Trên thế giới, phẫu thuật bàn chân 
bẹt ở những trường hợp bàn chân bẹt nặng như báo cáo 
của tác giả Viladot, Miller, Koutsogiannis, Giannestras, 
Mossad phương pháp phẫu thuật thay đổi ở các tác giả 
khác nhau liên quan đến việc chuyển gân, hàn khớp, hay 
dùng các dụng cụ nhân tạo chêm vào xoang cổ chân
Ở Việt Nam, đa số các nơi điều trị bảo tồn : Mang 
giày tật hay nẹp bàn chân, vật lý trị liệu. Chưa có báo 
cáo nào về phẫu thuật chình hình bàn chân bẹt.
Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Đánh 
giá kết quả phẫu thuật chỉnh hình bàn chân bẹt theo 
phương pháp Mossad” với các mục tiêu sau:
1. Đánh giá kết quả hình thái học bàn chân. 
2. Đánh giá chức năng bàn chân.
3. Đánh giá các biến chứng: nhiễm trùng, biến 
Phần 3: Phẫu thuật chấn thương chung
195
chứng liền xương, tụt kim Kirschner, viêm thoái hóa khớp, 
sụp vòm gan chân lại.
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1.Đối tượng, thời gian, địa điểm nghiên cứu
Bệnh nhân bị tật bàn chân bẹt mềm đến khám và 
điều trị tại BV Chỉnh hình và Phục hồi chức năng TP. Hồ 
Chí Minh ở độ tuổi từ 05 tuổi trở lên, độ II và độ III theo 
phân loại của Denis.
Loại trừ những trường hợp bàn chân bẹt do bệnh lý 
thần kinh cơ: loạn dưỡng cơ, bại não, u tủy màng tủy
2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu mô tả tiền cứu.
Bệnh nhân đến khám bệnh được làm hồ sơ bệnh án 
theo mẫu, chẩn đoán xác định, nhập viện làm các xét 
nghiệm cận lâm sàng: chụp X-quang bàn chân hai tư thế 
thẳng và bên có chịu trọng lực, các xét nghiệm tiền phẫu 
và lấy dấu gan chân.
Chọn bệnh nhân nằm trong đối tượng nghiên cứu.
Phẫu thuật chỉnh hình bàn chân theo phương 
pháp Mossad.
Hậu phẫu ổn định cho bệnh nhân xuất viện, tái khám 
theo lịch. Ghi nhận các dấu hiệu lâm sàng, X-quang 
kiểm tra vào phiếu theo dõi, lưu phim X-quang.
Kết quả điều trị được đánh giá ở lần khám cuối cùng.
Các số liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê 
STADA 8.0
* Chẩn đoán: đặc điểm lâm sàng của bàn chân bẹt 
có bốn biến dạng bàn chân như sau:
- Sụp vòm gan chân.
- Bàn chân trước vẹo ngoài.
- Bàn chân trước xoay ngoài.
- Gót chân vẹo ngoài.
* Hình ảnh X-quang:
- Tư thế nghiêng có chịu trọng lực: đo các góc T1MT, 
CP, T-H.
* T1MT: góc hợp bởi trục xương sên và xương bàn 1, 
bình thường 50 (-70;200)
 * CP: độ nghiêng của xương gót, bình thường 
250 (150;300)
 * T-H: góc hợp bởi trục xương sên và mặt 
phẳng ngang, bình thường 270 (50;370)
- Tư thế thẳng có chịu trọng lực: đo góc giữa trục xương 
sên và xương bàn 1, bình thường góc này bằng 0.
* Phân loại bàn chân bẹt: Theo phân loại Denis bàn 
chân bẹt có ba độ dựa vào hình ảnh dấu gan chân:
- Độ I : bề rộng của bàn chân giữa bằng phân nửa bề 
rộng của bàn chân trước.
- Độ II : bề rộng của bàn chân giữa bằng bề rộng của 
bàn chân trước.
- Độ III : bề rộng của bàn chân giữa lớn hơn bề rộng 
của bàn chân trước.
TẠP CHÍ CHẤN THƯƠNG CHỈNH HÌNH VIỆT NAM - SỐ ĐẶC BIỆT - 2016
196
* Phương pháp phẫu thuật:
Rạch da bờ trong bàn chân, cách mắt cá trong về phía 
trước # 1cm chạy dọc ra trước đến nền xương bàn 1.
Bộc lộ, cắt chỗ bám gân cơ chày sau vào bờ trong 
xương chêm trong.
Đục hình nêm xương chêm trong theo hướng mở về 
phía trong và phía dưới. 
Bóc tách, bộc lộ gân cơ chày trước, kéo gân này 
xuống dưới, vào trong và ra sau. Tạo hướng mới cho gân 
cơ chày trước.
Giữ hướng mới cho gân cơ chày trước bằng cách 
xuyên 1 kim Kirschner vào củ xương thuyền, khâu đính 
gân này vào màng xương. 
Khâu lại chỗ bám gân cơ chày sau.
Rạch da dọc bờ ngoài bàn chân cách mắt cá ngoài # 
1cm về phía trước tới khớp gót-hộp. Bộc lộ kéo dài gân 
cơ mác dài, mác ngắn thêm # 1,5cm. 
Đục gãy ngang cổ xương gót, tách hai đầu gãy ra xa, 
đặt miếng xương hình nêm vào.
Rạch da dọc sau trong gân gót, bộc lộ kéo dài gân gót 
theo hình chữ Z.
Đóng các vết mổ.
Bó bột Botte thấp, cổ chân 900 khuôn bột theo vòm 
gan chân.
*Đánh giá kết quả: Theo tiêu chuẩn Viladot (1997) dựa vào hình thái bàn chân và các triệu chứng lâm sàng, 
hình ảnh dấu gan chân và hình ảnh x-quang, chia làm bốn mức độ
Kết quả Triệu chứng X-quang Dấu gan chân
Rất tốt Không Bình thường Bình thường hay độ I 
Tốt không Gần như bình thường Độ I 
khá Bàn chân có thay đổi, còn biến dạng 
rõ cần mang dụng cụ chỉnh hình 
Không bình thường Độ II 
kém Bàn chân nắn quá giới hạn hay còn 
biến dạng nhiều 
Không bình thường Độ II, độ III 
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 
Qua nghiên cứu 20 bàn chân trên 11 bệnh nhân, các 
kết quả được ghi nhận như sau:
1. Giới
2. Tuổi
3. Thời gian theo dõi
Phần 3: Phẫu thuật chấn thương chung
197
4. Đánh giá kết quả
1. Kết quả lâm sàng
Tất cả 20 ca đều có kết quả tốt về mặt hình thái học 
bàn chân: gót chân hết vẹo ngoài, bàn chân trước hết vẹo 
ngoài, có vòm gan chân. 
Các vết mổ liền sẹo tốt trong 20 ca, không nhiễm 
trùng vết mổ.
Có 01 ca trồi kim Kirschner ra da chiếm tỉ lệ 5%, rút 
kim Kirschner sau mổ 02 tháng. Bàn chân ổn định sau 
khi lấy kim Kirschner.
Dấu gan bàn chân ghi nhận: hình ảnh bình thường 17 
ca, độ I là 03 ca.
2. Kết quả X-quang
Tất cả các trường hợp lành xương sau 08 tuần. Kết 
quả trở về bình thường: 17 ca (85%); và gần bình thường 
03 ca (15%).
3. Kết quả dấu gan chân
Bình thường :17 ca (85%); độ I: 3 ca (15%).
4. Kết quả chung
Kết quả Số ca Tỷ lệ(%) 
Rất tốt 17 85 
Tốt 03 15 
Khá 00 00 
Kém 00 00 
BÀN LUẬN 
1. Phương pháp phẫu thuật
• Phương pháp mổ chúng tôi có điểm gì khác với tác 
giả Mossad?
Chúng tôi áp dụng phương pháp mổ theo tác giả 
Mossad đó là tái tạo vòm gan chân và chuyển hướng gân 
cơ chày trước để tăng cường sức mạnh của hệ thống giữ 
vững vòm gan chân: Cân gan chân, dây chằng spring, 
bao khớp sên thuyền trong, dây chằng Đenta nông, dây 
chằng gian cốt sên gót, dây chằng gan chân dài và ngắn, 
dây chằng mặt gan của các bao khớp và gân cơ chày sau.
Việc tái tạo vòm gan chân, tác giả Mossad cắt một 
phần đầu xa xương thuyền và đầu gần xương chêm 
trong hình nêm mở góc vào trong, xuống dưới và hàn 
khớp thuyền sên này. Chúng tôi cũng đục xương mở 
góc như Mossad nhưng chỉ đục trong phần thân xương 
chêm trong không đụng đến đầu xương, mặt sụn khớp 
và không hàn khớp thuyền sên. Điểm khác biệt này giúp 
cho sự phát triển chiều dài của bàn chân được cân đối 
với chiều cao cơ thể khi trẻ lớn lên. Toàn bộ hệ thống 
khớp xương ở cổ chân không bị ảnh hưởng, cấu trúc giải 
phẫu và chức năng được giữ nguyên vẹn.
Trong thì cắt xương gót và chêm mảnh xương hình 
nêm vào, tác giả Mossad lấy mảnh xương ghép ở mào 
chậu ghép vào. Chúng tôi dùng mảnh xương ghép lấy ra 
từ xương chêm trong ghép vào xương gót. Như vậy sẽ 
giúp bệnh nhân tránh được một đường mổ và đục xương 
ở nơi mào chậu, rút ngắn thời gian mổ. Tuy nhiên, để 
làm được điều này chúng tôi đục xương chêm trong 
hết sức cẩn thận và có tính toán trước để làm sao vừa 
có mảnh xương ghép thích hợp mà vừa mở đúng góc 
xương chêm trong như mong muốn.
2. Chỉ định phẫu thuật
♦ Chỉ định phẫu thuật bàn chân bẹt ở độ nào theo 
phân loại Denis? 
Đa số các tác giả phẫu thuật bàn chân bẹt khi bàn 
chân biến dạng ở mức độ nặng, độ III theo Denis. Lúc 
này bàn chân đã có đầy đủ các biến dạng: bàn chân trước 
vẹo ngoài, xoay ngoài; gót chân vẹo ngoài và sụp vòm 
gan chân. Ở giai đoạn này, bệnh nhân mang nẹp chỉnh 
hình bàn chân rất khó khăn, lực tác dụng lên các điểm 
nắn chỉnh trên nẹp rất lớn. Các biến dạng thứ phát xảy ra 
ở gối, cột sống
Vậy bàn chân bẹt ở độ II có chỉ định phẫu thuật 
không? ở giai đoạn này, theo cơ chế biến dạng bàn 
chân bẹt thì chỏm xương sên trượt ra khỏi xương gót 
gần hoàn toàn. Gót chân lúc này lệch trục vẹo ngoài làm 
cho trục chi không còn bình thường, gối bị xê dịch vào 
trong so với trục của chi. Điều này sẽ nhanh chóng tiến 
triển mức độ bẹt hơn nếu không điều trị bằng dụng cụ 
nẹp bàn chân. Dùng nẹp trong trường hợp này hiệu quả 
không cao vì các lực tác dụng lên các điểm nắn chỉnh 
lớn làm cho bệnh nhân đau chân ở các vị trí này. Nên 
phẫu thuật được đặt ra sớm cho bàn chân bẹt độ II.
Bàn chân bẹt độ I: theo Tachjian nếu gót chân không 
lệch ngoài quá 10-150 mà không có co rút cơ tam đầu 
TẠP CHÍ CHẤN THƯƠNG CHỈNH HÌNH VIỆT NAM - SỐ ĐẶC BIỆT - 2016
198
cẳng chân thì không cần điều trị. Nếu có co rút cơ tam 
đầu cằng chân thì tập vật lý trị liệu, mang nẹp. Phẫu 
thuật chưa được đặt ra ở giai đoạn này.
Chúng tôi thử so sánh tỷ lệ thành công với một số 
tác giả 
 Koutsogiannis : 94%
 Miller : 95%
 Viladot : 90%
 Mossad : 90% 
Tỷ lệ thành công của chúng tôi có cao hơn. Tuy 
nhiên, vì thời gian theo dõi của chúng tôi còn ngắn từ 2 
tháng đến 18 tháng và cỡ mẫu nhỏ (chỉ có 20 ca). Chúng 
tôi sẽ tiếp tục hoàn thành nghiên cứu trong tương lai.
KẾT LUẬN
Qua nghiên cứu này chúng tôi có một số kết luận sau
1. Điều trị sớm khi phát hiện trẻ bị tật bàn chân bẹt 
bằng dụng cụ chỉnh hình.
2. khi trẻ đến 05 tuổi mà bàn chân bẹt biến dạng ở độ 
III hoặc độ II có triệu chứng đau ở bàn chân thì điều trị 
phẫu thuật chỉnh hình. 
3. Phẫu thuật chỉnh hình bàn chân bẹt theo phương 
pháp Mossad có tỷ lệ thành công cao, không cần dùng các 
dụng cụ nhân tạo đắt tiền. Ít xảy ra biến chứng sau mổ.
4. Chỉ đục thân xương chêm trong và không hàn 
khớp ở thì tạo vòm gan chân giúp giữ nguyên cấu trúc 
giải phẫu xương ở vùng cổ chân. Do đó, trường hợp trẻ 
bị bàn chân bẹt nặng có thể phẫu thuật ở tuổi sớm hơn.
Hình ảnh minh họa:
● Bệnh nhân nữ, sinh năm 2004: bàn chân hai bên trước mổ.
Hình ảnh X-quang bàn chân trước mổ và sau mổ:
Hình ảnh X-quang sau mổ 8 tuần:
Phần 3: Phẫu thuật chấn thương chung
199
• Bàn chân phải sau mổ:
• Bàn chân hai bên sau mổ: chân phải sau 6 tháng, chân trái sau 3 tháng.
Tài liệu tham khảo
1. Mossad, Hazem E.: The severe flatfoot: A combined 
reconstrucsive procedure with rerouting of tibialis anterior 
tendon. Philadelphia, W.B. Saunders Co., 1999.
2. Tachjian, Mihran O.: The child’s foot. Philadelphia, W.B. 
Saunders Co., 1985.
3. Giannestras, N.J.: Flexible valgus flatfoot resulting from 
naviculo-cuneiform and talonavicular sag. surgical correction 
in the adolescent. In Bateman, JE., (ed.): Foot Science. 
Philadelphia, W.B. Saunders Co., 1976.
4. Evans , D. C.: calcaneovalgus deformity. J. Bone Joint 
Surg., 57-B:270, 1975.
5. Miller, G. R.: The operative treatment of hypermobile flatfoot 
in the young child. clin, Orthop. ,122:95,1977.