Đặc điểm trí tuệ của trẻ có rối loạn tăng động giảm chú ý

NGHIÊN CỨU
ĐẶC ĐIỂM TRÍ TUỆ CỦA TRẺ CÓ RỐI LOẠN 
TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý
Nguyễn Thị Quý1, Thành Ngọc Minh1,
Nguyễn Thị Hồng Thúy1, Nguyễn Phương Hồng Ngọc1
1 Bệnh viện Nhi Trung ương
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Quý. Email: nguyenquy010884@gmail.com
Ngày nhận bài: 4/1/2019; Ngày phản biện khoa học: 15/1/2019; Ngày duyệt bài: 15/2/2019
TÓM TẮT NGHIÊN CỨU
Mục tiêu nghiên cứu: Tìm hiểu đặc điểm trí tuệ của trẻ ở lứa tuổi tiểu học mắc rối loạn 
tăng động giảm chú ý.
Đối tượng, phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, thực hiện trên 90 
trẻ mắc rối loạn tăng động giảm chú ý được khám và điều trị tại khoa Tâm thần - Bệnh 
viện Nhi Trung ương. Công cụ được sử dụng đánh giá là thang đánh giá tăng động giảm chú 
ý Vanderbilt (Vanderbilt ADHD Diagnostic Rating Scale) và trắc nghiệm trí tuệ WISC-IV 
(Wechsler Intelligence Scale for Children - Fourth Edition).
Kết quả: Trong số 90 trẻ tăng động giảm chú ý, có 78,9% trẻ nam và 21,1% trẻ nữ. Độ tuổi 
trung bình là 7,69. Trắc nghiệm WISC-IV: tỷ lệ trẻ đạt điểm số thấp ở năng lực tư duy ngôn 
ngữ: 57,8%; trí nhớ làm việc: 68,9%; tốc độ xử lý: 56,6% và tư duy tri giác: 21,1%. Tỷ lệ trẻ đạt 
điểm số cao ở năng lực tư duy ngôn ngữ; trí nhớ làm việc và tốc độ xử lý chỉ là 1,1%, riêng tư 
duy tri giác đạt 12,2%.
Kết luận: Nhìn chung trẻ tăng động giảm chú ý có chỉ số năng lực trí tuệ ở các lĩnh vực đạt 
mức trung bình và dưới trung bình, rất ít trẻ đạt mức độ cao về năng lực trí tuệ, do vậy cần 
những chương trình học phù hợp với khả năng của trẻ.
Từ khóa: đặc điểm trí tuệ, rối loạn tăng động giảm chú ý.
Abstract
INTELLECTUAL CHARACTERISTICS OF CHILDREN WITH ATTENTION 
DEFICIT HYPERACTIVITY DISORDER
Objectives: To investigate the intellectual characteristics of children in primary school age 
with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD).
Methods: Descriptive cross-sectional study, performed on 90 children with ADHD were 
diagnosed and treated at the Department of Psychiatry, National Children’s Hospital. The tools 
16 I TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU VÀ THỰC HÀNH NHI KHOA I Số 1 (2019)
ĐẶC ĐIỂM TRÍ TUỆ CỦA TRẺ CÓ RỐI LOẠN TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Rối loạn tăng động giảm chú ý (Attention 
deficit hyperactivity disorder, ADHD) là một 
rối loạn phát triển thần kinh, đặc trưng bởi khả 
năng tập trung chú ý kém, hoạt động quá mức, 
và xung động (APA, 2013). ADHD ảnh hưởng 
rất lớn đến các hoạt động cá nhân, trường 
học, gia đình và xã hội của trẻ. Theo báo cáo 
của Touzin và cộng sự (1997) trẻ ADHD có 
nguy cơ thất bại trường học gấp 2-3 lần so 
với những trẻ cùng lứa tuổi, 50% trẻ ADHD 
gặp thất bại ở trường học và nó kéo dài đến 
tuổi trưởng thành. Đây là nhóm trẻ cần được 
quan tâm phát hiện và có kế hoạch điều trị, 
can thiệp sớm. Đánh giá trí tuệ hữu ích trong 
việc tìm ra những điểm mạnh và hạn chế về 
mặt nhận thức, trí tuệ, giúp xây dựng các kế 
hoạch điều trị, can thiệp, đồng thời là một 
trong những cơ sở để đánh giá hiệu quả của 
điều trị cho trẻ (Parke, 2014). Việc tìm hiểu các 
đặc điểm trí tuệ của trẻ ADHD là vô cùng cần 
thiết, góp phần hỗ trợ nhà chuyên môn giải 
thích về những khó khăn về nhận thức của trẻ 
dựa trên cơ sở khoa học, đặc biệt là trong bối 
cảnh của Việt Nam, trong phạm vi tìm kiếm 
tài liệu của chúng tôi, hiện chưa có nghiên cứu 
chuyên sâu nào về vấn đề này được thực hiện. 
Do tính cấp thiết nói trên, Khoa Tâm thần đề 
xuất thực hiện đề tài: “Đặc điểm trí tuệ của 
trẻ tăng động giảm chú ý đến khám và điều trị 
tại Bệnh viện Nhi Trung ương” với mục tiêu 
như sau: Mô tả đặc điểm trí tuệ của trẻ mắc rối 
loạn tăng động giảm chú ý trên các khía cạnh: 
tư duy ngôn ngữ, tư duy tri giác, trí nhớ công 
việc, tốc độ xử lý.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN 
CỨU
Đối tượng nghiên cứu: 90 trẻ lứa tuổi tiểu 
học được gia đình đưa đến Bệnh viện Nhi 
Trung ương (từ 2018-2019). Trẻ được chọn 
mẫu thuận tiện, đáp ứng tiêu chuẩn lựa chọn 
và tiêu chuẩn loại trừ dưới đây:
(a). Tiêu chuẩn lựa chọn: Trẻ được chẩn 
đoán có ADHD (thông qua kết quả từ thang 
đo ADHD Vanderbilt, phỏng vấn, quan sát 
lâm sàng từ cán bộ tâm lý và bác sĩ tâm thần) 
và được đánh giá bằng trắc nghiệm trí tuệ 
WISC-IV.
Theo ICD -10: chẩn đoán ADHD cần xác 
định rõ sự hiện diện các mức bất thường của 
used for assessment was the Vanderbilt ADHD Diagnostic Rating Scale and Wechsler Intelligence 
Scale for Children - Fourth Edition.
Results: Among 90 children with ADHD, 78.9% were male and 21.1% were female. The 
average age was 7.69 years old. WISC-IV test: the percentage of children achieving low scores 
in language thinking capacity: 57.8%; working memory: 68.9%; Processing speed: 56.6% and 
perception thinking: 21.1%. The rate of children achieved high scores in language thinking 
capacity; Working memory and processing speed was only 1.1%, intellectual thinking alone: 
12.2%.
Conclusions: In general, children with ADHD had intellectual capacity in the average and 
below average areas, very few children achieved high levels of intellectual capacity, so the special 
education programs for those children are needed.
Keywords: intelligence, ADHD.
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU VÀ THỰC HÀNH NHI KHOA I Số 1 (2019) I 17
NGHIÊN CỨU
sự giảm tập trung, tăng hoạt động tồn tại một 
cách thường xuyên trong mọi không gian và 
thời gian mà không gây ra bởi những rối loạn 
khác như tự kỷ hay rối loạn cảm xúc.
G1. Giảm chú ý: Tồn tại ít nhất 6 triệu 
chứng giảm chú ý trong thời gian tối thiểu là 
6 tháng, biểu hiện đến mức rối loạn thích ứng 
và không phù hợp với lứa tuổi cũng như mức 
độ phát triển của trẻ:
1) Thường không có khả năng chú ý cao 
tới chi tiết hoặc mắc lỗi cẩu thả trong học tập 
ở trường, công việc hay các hoạt động khác.
2) Thường không có khả năng duy trì chú 
ý vào nhiệm vụ hay các hoạt động vui chơi.
3) Thường tỏ ra không nghe những điều 
mà người khác đang nói với mình.
4) Thường không có khả năng làm theo 
chỉ dẫn và không hoàn thành bài vở, công 
việc vặt trong nhà, hay những nhiệm vụ ở 
nơi làm việc (không phải do chống đối hoặc 
không hiểu các chỉ dẫn).
5) Khó khăn trong tổ chức nhiệm vụ /hoạt 
động.
6) Thường tránh, không thích hoặc miễn 
cưỡng tham gia các công việc đòi hỏi nỗ lực 
trí tuệ.
7) Thường làm mất những đồ dùng cần 
thiết trong công việc / học tập.
8) Dễ bị xao nhãng bởi kích thích bên 
ngoài.
9) Thường hay quên trong quá trình thực 
hiện các hoạt động thường nhật.
G2. Tăng động: Tồn tại ít nhất 3/5 triệu 
chứng tăng động trong thời gian ít nhất là 6 
tháng, các biểu hiện phải thể hiện ở mức rối 
loạn thích ứng và không phù hợp với lứa tuổi 
cũng như mức độ phát triển của trẻ:
1) Cử động tay và chân liên tục hoặc ngồi 
không yên.
2) Rời khỏi chỗ trong lớp học hoặc trong 
các tình huống khác mà cần phải ngồi yên 
một chỗ.
3) Thường chạy hoặc leo trèo quá mức 
trong các tình huống mà điều đó là không 
thích hợp (có thể là cảm giác không thể ngồi 
yên ở người lớn hoặc thanh thiếu niên).
4) Thường gây ồn ào quá mức trong khi 
chơi hoặc gặp khó khăn giữ yên lặng trong 
các hoạt động giải trí.
5) Biểu hiện dai dẳng một mẫu hoạt động 
quá mức kéo dài mà không có sự đòi hỏi của 
tình huống xã hội hay một yêu cầu nào đấy.
G3. Xung động: Tồn tại ít nhất 1/4 trong 
các triệu chứng của sự xung động trong thời 
gian ít nhất là 6 tháng, các biểu hiện phải thể 
hiện ở mức rối loạn thích ứng và không phù 
hợp với lứa tuổi cũng như mức độ phát triển 
của trẻ:
1) Thường buột ra câu trả lời trước khi câu 
hỏi kết thúc.
2) Thường khó chờ đợi theo hàng hay đợi 
đến lượt trong các trò chơi hoặc hoạt động 
nhóm.
3) Thường ngắt quãng hoặc chen ngang 
vào công việc/cuộc hội thoại của người khác.
4) Thường nói quá nhiều mà không có câu 
trả lời phù hợp với yêu cầu xã hội.
G4. Khởi phát của rối loạn này trước 7 
tuổi.
G5. Sự lan tỏa: những tiêu chuẩn chẩn 
đoán trên cần phải đáp ứng ở nhiều tình 
huống. Ví dụ: sự kết hợp của tăng động và 
giảm chú ý xuất hiện cả ở nhà và ở trường và 
những nơi khác mà trẻ được theo dõi hoặc 
quản lý chặt chẽ như trong lớp học dưới 
sự giám sát chặt chẽ của giáo viên và trong 
phòng test dưới sự giám sát của cán bộ đánh 
giá.
18 I TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU VÀ THỰC HÀNH NHI KHOA I Số 1 (2019)
ĐẶC ĐIỂM TRÍ TUỆ CỦA TRẺ CÓ RỐI LOẠN TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý
G6. Các triệu chứng trong nhóm G1 và G3 
gây ra những suy yếu đáng kể về mặt lâm sàng 
hoặc các rối loạn về các chức năng xã hội nhất 
định như trong học tập, trong các mối quan 
hệ bạn bè hoặc trong công việc.
G7. Rối loạn này không đáp ứng các tiêu 
chuẩn cho các rối loạn phát triển lan tỏa 
(F84.), giai đoạn hưng cảm (F30.-), giai đoạn 
trầm cảm (F32.-) hoặc các rối loạn lo âu.
(b). Tiêu chuẩn loại trừ: Trẻ có các rối loạn 
phát triển khác Trẻ có các khuyết tật cơ thể, 
khuyết tật giác quan như: khiếm thính, khiếm 
thị, khiếm khuyết vận động; Trẻ hiện đang có 
bệnh cơ thể nặng; Gia đình hoặc người giám 
hộ không đồng ý tham gia nghiên cứu.
Phương pháp nghiên cứu: với thiết kế 
nghiên cứu mô tả cắt ngang, sử dụng dữ liệu 
thu thập được từ các trắc nghiệm là thang đo 
ADHD Vanderbilt dành cho cha mẹ và giáo 
viên nhằm thu thập dữ liệu quan sát ở môi 
trường ở nhà và trường học và đánh giá trí 
tuệ bằng trắc nghiệm WICS- IV (Wechsler 
Intelligence Scale for Children - Fourth 
Edition ;Wechsler, 2003).
Xử lý số liệu: Dữ liệu thu thập được qua 
hai trắc nghiệm được xử lý thống kê bằng 
phần mềm SPSS 22.0.
III. KẾT QUẢ
Biểu đồ 1: Tỷ lệ trẻ tăng động giảm chú ý theo giới tính
Nhận xét: Tổng số 90 trẻ ADHD, có 71 trẻ nam chiếm 78,9 %, trẻ nữ là 19 chiếm 21,1%.
Bảng 1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu
Các biểu hiện
Phân loại của cha mẹ Phân loại của giáo viên
N Tỷ lệ N Tỷ lệ 
Giảm chú ý 90 100 85 94,4
Tăng động/ xung động 90 100 83 92,2
Tăng động giảm chú ý (dạng kết hợp) 90 100 78 76,8
N Tỷ lệ
ADHD trong cả 2 môi trường 78 86,7
ADHD trong một môi trường 12 13,3
Tuổi trung bình của trẻ=7,69 Độ lệch chuẩn=1,33
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU VÀ THỰC HÀNH NHI KHOA I Số 1 (2019) I 19
NGHIÊN CỨU
Nhận xét: 100% cha mẹ đánh giá trẻ có ADHD ở tất cả các dạng giảm chú ý, tăng động/ xung 
động, dạng kết hợp tăng động giảm chú ý. Giáo viên đánh giá trẻ có ADHD ở tất cả các dạng cũng 
chiếm tỷ lệ cao (từ 78-85 %). Trẻ có các vấn đề về tăng động giảm chú ý diễn ra trong cả hai môi 
trường là gia đình và trường học được giáo viên và cha mẹ đánh giá gồm 78 trẻ (chiếm tỷ lệ 86,7 
%), số còn lại diễn ra trong ít nhất một môi trường. 
Bảng 2. Đặc điểm chung về trí tuệ của trẻ ADHD
 N Minimum Maximum ĐTB ĐLC
IQ về tư duy ngôn ngữ 90 45 117 74.96 18.183
IQ về trí nhớ công việc 90 50 116 75.89 12.566
IQ về Tốc độ xử lý 90 50 112 76.20 12.899
IQ về tư duy tri giác 90 53 131 92.49 15.302
Nhận xét : IQ về tư duy ngôn ngữ, tốc độ xử lý, trí nhớ công việc của trẻ tăng động giảm chú 
ý đều ở mức chậm phát triển ranh giới (chỉ số IQ từ 74,96-76,20), riêng tư duy tri giác của đạt 
mức trung bình (IQ= 92,49).
Biểu đồ 2. Đặc điểm tư duy ngôn ngữ
Nhận xét: Trẻ tăng động giảm chú ý có IQ tư duy ngôn ngữ chỉ đạt ở mức cực kỳ thấp dưới 
trung bình và trung bình, không có điểm số cao. Trẻ ADHD có IQ tư duy ngôn ngữ ở mức cực kỳ 
thấp (IQ <70) chiếm tỷ lệ cao nhất 41,1 %.
Biểu đồ 3. Đặc điểm tư duy tri giác
Nhận xét: Trẻ ADHD có IQ tư duy tri giác ở mức trung bình và dưới trung bình chiếm tỷ lệ 
cao, rất ít trẻ đạt mức cao và rất cao (chỉ 4,4 %), trẻ ADHD có tư duy tri giác ở mức trung bình 
chiếm tỷ lệ cao nhất (67trẻ, chiếm 74,4%).
20 I TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU VÀ THỰC HÀNH NHI KHOA I Số 1 (2019)
ĐẶC ĐIỂM TRÍ TUỆ CỦA TRẺ CÓ RỐI LOẠN TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý
Biểu đồ 4. Đặc điểm về trí nhớ công việc
Nhận xét : Trẻ ADHD có IQ về trí nhớ công việc ở mức trung bình và dưới trung bình, không 
có chỉ số cao về trí nhớ công việc ở những trẻ này. Trẻ có trí nhớ công việc ở mức cực kỳ thấp và 
ranh giới chiếm tỷ lệ cao nhất 68,9%.
Biểu đồ 5. Đặc điểm về tốc độ xử lý 
Nhận xét: Trẻ ADHD không có chỉ số IQ cao về tốc độ xử lý, hầu hết chỉ đạt ở mức trung bình 
và dưới trung bình. Trẻ có tốc độ xử lý ở mức cực ký thấp và ranh giới chiếm tỷ lệ cao nhất 56,6%.
IV. BÀN LUẬN
Trong 90 đối tượng tham gia nghiên cứu 
tỷ lệ trẻ trai cao gấp gần 4 lần trẻ gái, kết quả 
này cho thấy tỷ lệ trẻ nam và nữ ADHD của 
Việt Nam và trên thế giới tương đương nhau, 
các trẻ gặp vấn đề về tăng động giảm chú ý 
thường gặp nhiều ở trẻ nam hơn trẻ nữ.
Kết quả nghiên cứu cho thấy hầu hết trẻ 
trong nhóm nghiên cứu có chỉ số IQ đạt ở 
mức thấp. Trắc nghiệm WISC-IV cho thấy: tỷ 
lệ trẻ đạt điểm số thấp ở năng lực tư duy ngôn 
ngữ: 57,8%; trí nhớ làm việc: 68,9%; tốc độ xử 
lý: 56,6% và tư duy tri giác: 21,1%. Tỷ lệ trẻ 
đạt điểm số cao ở năng lực tư duy ngôn ngữ; 
trí nhớ làm việc và tốc độ xử lý chỉ là 1,1%. 
Có thể thấy các biểu hiện tăng động giảm 
chú ý tác động lên chỉ số IQ của trẻ. Các trẻ 
ADHD thường không đạt điểm số cao về các 
năng lực trí tuệ. Trên thế giới một số tác giả 
đã thực hiện nghiên cứu so sánh đặc điểm trí 
tuệ của trẻ bình thường và trẻ tăng động giảm 
chú ý hoặc trẻ có các rối loạn khác như trẻ 
có khuyết tật học tập (khó khăn về đọc, khó 
khăn về viết), rối loạn phát triển phối hợp: 
nghiên cứu tại Viện Tâm thần học, Vương 
quốc Anh trên tổng số 192 khách thể đã bước 
đầu cho thấy có một mối quan hệ tuyến tính 
nghịch chiều giữa các triệu chứng ADHD và 
chỉ số trí tuệ. Các triệu chứng ADHD tăng lên 
ở trẻ có khuyết tật trí tuệ, và chỉ số IQ trung 
bình của trẻ có rối loạn tăng động thấp hơn 
15 - 16 điểm so với những trẻ không có tăng 
động (Millichap, 2007).
Trong nghiên cứu này IQ về tư duy ngôn 
ngữ, tốc độ xử lý, trí nhớ công việc của trẻ tăng 
động giảm chú ý đều ở mức chậm phát triển 
ranh giới (chỉ số IQ từ 74,96-76,20), riêng tư 
duy tri giác của trẻ đạt mức trung bình (IQ= 
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU VÀ THỰC HÀNH NHI KHOA I Số 1 (2019) I 21
NGHIÊN CỨU
92,49), điều này phù hợp với các nghiên cứu 
đã được thực hiện trên thế giới, theo như 
thống kê Stevens (2005), có 11 nghiên cứu từ 
năm 1989 - 2002 tìm thấy sự khác biệt giữa 
nhóm trẻ ADHD và nhóm trẻ phát triển bình 
thường về mặt trí nhớ làm việc, và cũng có 8 
nghiên cứu trong khoảng thời gian này không 
tìm thấy sự khác biệt. Tuy nhiên thời gian gần 
đây, các nghiên cứu đã tiếp tục làm rõ hơn 
vấn đề này. Nghiên cứu của Bohlin (2011) 
trên 284 trẻ từ 6 - 16 tuổi cho thấy có mối 
quan hệ giữa trí nhớ làm việc và các biểu hiện 
giảm chú ý. Các nghiên cứu sau này cũng cho 
thấy trẻ ADHD thể hiện kém hơn so với các 
nhóm khác hoặc nhóm trẻ phát triển bình 
thường ở các chỉ số trí nhớ làm việc và chỉ 
số tốc độ xử lý, thấp hơn so với chỉ số số tư 
duy ngôn ngữ và tư duy tri giác (Devena & 
Watkins, 2012; Miguel-Montes và cộng sự, 
2010; Kasper, Alderson & Hudec, 2012).
V. KẾT LUẬN
Nhìn chung trẻ ADHD có các chỉ số năng 
lực trí tuệ đạt mức trung bình và dưới trung 
bình, hầu như rất ít trẻ đạt mức độ cao về 
năng lực trí tuệ. Trẻ ADHD có chỉ số tư duy 
ngôn ngữ, tốc độ xử lý và trí nhớ công việc 
đạt mức thấp. Chỉ có chỉ số tư duy tri giác trẻ 
đạt ở mức trung bình, không có chỉ số cao về 
các năng lực trí tuệ của những trẻ này.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Allen, D. N., Thaler, N. S., Donohue, B., & Mayfield, J. (2010). WISC-IV profiles in 
children with traumatic brain injury: Similarities to and differences from the WISC-
III. Psychological Assessment, 22(1), 57.
2. Barkley, Russell A., ed. Attention-deficit hyperactivity disorder: A handbook for 
diagnosis and treatment. Guilford Publications, 2014.
3. ICD 10, “Mô tả lâm sàng và nguyên tắc chỉ đạo chẩn đoán”, Tổ chức y tế thế giới 
GENEVA- 1992, tr. 258- 269.
4. Nguyễn Thị Thu Hiền, Nghiên cứu tỉ lệ học sinh tiểu học có rối loạn tăng động giảm 
chú ý tại quận Ba Đình Hà Nội. Luận văn thạc sỹ tâm lý học, Trường đại học giáo 
dục, 2012.
5. Pliszka, Steven R., Caryn L. Carlson, and James M. Swanson. ADHD with comorbid 
disorders: Clinical assessment and management. Guilford Press, 1999.
6. Pliszka, Steven R. Practice parameter for the assessment and treatment of children 
and adolescents with attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of the American 
Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 2007, 894-921.
22 I TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU VÀ THỰC HÀNH NHI KHOA I Số 1 (2019)