Đặc điềm rối loạn dáng đi và thăng bằng theo thang điếm Tinetti ở người cao tuối

ĐẶC ĐIỀM RỐI LOẠN DÁNG ĐI VÀ THĂNG BẰNG
THEO THANG ĐIẾM TINETTI Ở NGƯỜI CAO TUỐI
Hồ Thị Kim Thanh1, Hoàng Thị Phương Nam2
1 Trường Đại học Y Hà Nội, 2Bệnh viện Lão khoa Trung ương
Nghiên cứu nhằm đánh giá tỷ lệ, đặc điểm rối loạn dáng đi và thăng bằng, nguy cơ ngã của người cao tuổi theo thang điểm Tinetti. Điểu tra 290 bệnh nhân điều trị nội trú tại Bệnh viện Lão khoa Trung ương cho két quả rối loạn dáng đi và thăng bằng chiếm tỷ lệ cao 72,41% trong đó 158 người (54,48%) nguyên nhân do thần kinh và 52 người (17,93%) có nguyên nhân không do thần kinh. Loại rối loạn dáng đi bị liệt/ giảm trương lực cơ chiếm tỷ lệ cao nhất (36,49%), dáng đi thận trọng (33,65%). Trong các triệu chứng xuất hiện cùng rối loạn dáng đi, liệt có tỷ lệ cao nhất (37,93%), tiếp đến là teo cơ (23,45%), chóng mặt (6,55%). 62,38% có biểu hiện triệu chứng khởi phát rối loạn dáng đi đột ngột, 37,62%) có triệu chứng khởi phát tăng dần. 68% có rối loạn dáng đi tăng dần theo thời gian, các biểu hiện rối loạn nặng dần lên. Điểm Tinetti càng thấp, số làn ngã càng nhiều và mức độ tổn thương do ngã của bệnh nhân càng tăng. Có thể sử dụng thang điểm Tinetti để sàng lọc và đánh giá kiểu, mức độ rối loạn dáng đi, thăng bằng và nguy cơ ngã cho người cao tuổi để can thiệp dự phòng kịp thời.
Từ khóa: rối loạn dáng đi và thăng bằng, người cao tuổi, nguy cơ ngã
ĐẶT VẤN ĐÈ
Rối loạn dáng đi và thăng bằng rất phổ biến, dẫn đến giảm chất lượng sống và tăng tỷ lệ tử vong do ngã ở người cao tuổi. Chấn thương do ngã đứng thứ sáu trong số những nguyên nhân thường gặp gây tử vong ở người Hoa Kỳ trên 65 tuổi [1]. Đặc biệt ngã do rối loạn dáng đi là một vấn đề sức khỏe có thể phòng tránh nhưng chưa thực sự được cộng đồng quan tâm so với những bệnh lý khác của người cao tuổi như xơ vữa động mạch, tăng huyết áp hoặc bệnh Alzheimer.
Tất cả các cấp của hệ thần kinh cần phối hợp để duy trì dáng đi bình thường [2], Khi chạy, tủy sống phát xung động và tiểu não tham gia tiếp nhận, trong khi đi bộ chậm kích
Địa chỉ liên hệ: Hồ Thị Kim Thanh, Bộ môn Lão khoa, Trường Đại học Y Hà Nội
Email: [email protected]ơu.vn
Ngày nhận: 07/12/2016
Ngày được chấp thuận: 25/4/2017
thích hoạt động vùng xung quanh hải mã vì việc chuyển hướng không gian quan trọng hơn. Sự an toàn và hiệu quả của đi bộ bình thường không chỉ dựa trên hệ thống vận động mà còn phụ thuộc vào sự tương tác giữa kiểm soát, điều hành kích thích với chiều nhận thức và cảm giác, tình cảm. Rối loạn dáng đi ở người cao tuổi thường phức tạp, do nhiều yếu tố, cần được đánh giá toàn diện để điều trị, ngăn ngừa rối loạn chức năng và sự mất độc lập cho bệnh nhân [3 - 6], Vì vậy, trong thực hành lâm sàng các bác sỹ cần phân biệt được trường hợp nào thực sự là rối loạn dáng đi và rối loạn dáng đi đấy ẩn chứa nguy cơ ngã và các bệnh tiềm ẩn như thế nào để phòng tránh. Có nhiều phương pháp đánh giá rối loạn dáng đi và thăng bằng nhưng hầu hết các tác giả công nhận bảng điểm Tinetti phù hợp và có tính ứng dụng cao [7; 8]. Khi so sánh điểm số Tinetti ở những thời điểm khác nhau có thể xác định hiệu quả của điều trị. Tại Việt Nam có rất ít các nghiên cứu về vấn đề
này. Vì vậy, nghiên cứu này được thực hiện nhằm: xác định tỷ lệ, đặc điểm rối loạn dáng đi và thăng bằng, nguy cơ ngã theo thang điểm Tinetti ở người cao tuổi điều trị tại Bệnh viện Lão khoa Trung ương.
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
Đối tượng
Tiêu chuẩn lựa chọn
+ Bệnh nhân trên 60 tuổi, còn khả năng đi lại.
+ Lấy mẫu thuận tiện, ngẫu nhiên từ các khoa phòng điều trị nội trú trong vòng 1 tuần từ khi nhập viện.
+ Các bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại trừ
Bệnh nhân có thị lực < 1/10, hoặc đếm ngón tay dưới 1 m ở 1 hoặc 2 mắt.
Phương pháp
- Thiết kế nghiên cứu: dịch tễ học mô tả, cắt ngang.
- Các bệnh nhân được phỏng vấn, khám bệnh và làm các xét nghiệm theo một mẫu bệnh án thống nhất.
Xác định có rối loạn dáng đi khi: điểm thành phần dáng đi trong thang điểm Tinetti < 9/12 điểm.
Xử lý số liệu
Số liệu được xử lý bằng chương trình SPSS phiên bản 15.0.
Đạo đức nghiên cứu
Nghiên cứu tuân thủ các qui tắc về đạo đức trong nghiên cứu y sinh. Các đối tượng nghiên cứu đồng thuận tham gia và có thể rút lui bất kỳ khi nào nếu không đồng ý. Thông tin về đối tượng cũng như kết quả nghiên cứu được bảo mật theo qui định.
KẾT QUẢ
290 người cao tuổi nhập viện, điều trị nội trú tại Bệnh viện Lão khoa Trung ương đã đồng ỷ tham gia nghiên cứu.
Tỷ lệ, phân loại, đặc điểm của rối loạn dáng đi và thăng bằng
Biểu đồ 1. Tỷ lệ rối loạn dáng đi ở người bệnh
RLDĐ: rối loạn dáng đi;
210 người bệnh (72,41%) có rối loạn dáng đi. Trong đó, 158 người (54,48%) có nguyên nhân do thần kinh và 52 người (17,93%) có nguyên nhân không do thần kinh.
Bảng 1. Tỷ lệ các loại rối loạn dáng đi
Loại rối loạn dáng đi
Rối loạn dáng đi (n = 210)
n
%
Dáng đi bị liệt/giảm trương lực cơ
77
36,67
Dáng đi thận trọng
71
33,81
Dáng đi co cứng
14
6,67
RLDĐ mức độ cao hơn
13
6,19
Dáng đi chống đau
13
6,19
Dáng đi do giảm động co cứng
10
4,76
Dáng đi do tổn thương tiền đình
6
2,86
Dáng đi thất điều do tổn thương cảm giác
3
1,43
Dáng đi thất điều do tồn thương tiểu não
3
1,43
Dáng đi bị liệt/giảm trương lực cơ chiếm tỷ lệ cao nhất (36,49%), tiếp theo là loại dáng đi thận trọng (33,65%). Dáng đi thất điều do tổn thương tiểu não và dáng đi thất điều do tổn thương cảm giác chiếm tỷ lệ thấp.
Bảng 2. Triệu chứng khởi phát và đặc điểm diễn biến của rối loạn dáng đi
Đặc điểm
Rối loạn dáng đi và
n
thăng bằng (n = 210)
%
Liệt
110
37,93
Teo, yếu cơ
68
23,45
Chóng mặt
19
6,55
Triệu chứng khởi Đau (cơ, khớp. cột sống...)
16
5,52
phát rối loạn dáng đi sốt
6
2,07
Run chân tay
6
2,07
Nhiễm trùng
5
1,72
Biến dạng khớp
4
1,38
Đột ngột
131
62,38
uien Dien
Tăng dần
79
37,62
Trong các triệu chứng xuất hiện kèm theo rối loạn dáng đi, triệu chứng liệt có tỷ lệ cao nhất (37,93%), tiếp đến là teo cơ (23,45%), chóng mặt (6,55%). 62,38% người bệnh khởi phát rối loạn
dáng đi đột ngột.
Phân loại mức độ ngã, nguy CO’ ngã theo thang điểm Tinetti
Trong số 78 bệnh nhân cố tiền sử bị ngã do rối loạn dáng đi, số lần ngã trung bình là 3,01 ± 2,34 lần, với trường hợp ngã nhiều nhất là 10 lần và ít nhất là đã từng bị ngã 1 lần trước đố.
Tỷ lệ %
Biều đồ 2. Mức độ ngã cùa người bệnh
Phần lớn sổ lần ngâ gây ảnh hưởng ở mức độ nhẹ chiếm 60,26%. số bị ngâ cần được khám và điều trị ngoại trú chiếm 26,92%. sổ lần ngâ gây ảnh hưởng ở mức độ nặng, có chấn thương và cần nhập viện chiếm tỷ lệ 12,82%.
Bâng 3. Phân bố mức độ ngã trước đây theo điểm Tinetti
Điểm Tinetti
Nhẹ
Ngã (n = 78)
Trung bình
Nặng
_ Không ngã (n = 212)
<19
32
17
8
89
19-23
12
2
2
38
à 24
3
2
0
85
Điểm Tinetti câng thấp thì tỷ lệ bệnh nhân ngâ càng cao.
Bâng 4. Phân loại nguy CO’ ngã theo điểm Tinetti
Các nhóm
n
%
Nguy cơ ngã cao (Tinetti <19 điềm)
146
50,34
Nguy cơ ngã trung bình (Tỉnetti 19-23 điềm)
54
18,62
ít nguy cơ ngã (Tinetti 24 - 28 điểm)
90
31,03
Tổng
290
100
Theo thang điểm Tinetti cố 50,34% trường hợp có nguy cơ ngã cao, 18,62% nguy cơ ngã trung bình trong nhóm đối tượng nghiên cứu.
BÀN LUẬN
Điều tra 290 người cao tuổi điều trị nội trú tại Bệnh viện lão khoa cho thấy tỷ lệ người bệnh có rối loạn dáng đi rất cao (72,41%). Tương tự, nghiên cứu của Hough JC, tỷ lệ rối loạn dáng đi là 75% trong số được khảo sát. Tuy nhiên theo Joe Verghese thì tỷ lệ có rối loạn dáng đi ở người trên 70 tuổi ở cộng đồng là 35%, trong đó do nguyên nhân thần kinh là 15,7%, không do nguyên nhân thần kinh là 20,8%. Henning stolze cho rằng hầu hết các bệnh nhân nhập viện vì nguyên nhân thần kinh đã có rối loạn dáng đi có thể nhìn thấy trên khám lâm sàng. Trong cộng đồng, tỷ lệ rối loạn dáng đi là 14% ở người từ 67 - 74 tuổi, 29% ở 75 - 84 tuổi và nếu trên 85 tuổi thì tỷ lệ này là 49%. Như vậy tỷ lệ rối loạn dáng đi của bệnh nhân trong nghiên cứu này cao hơn so với trong cộng đồng do bệnh nhân phải nhập viện, thường có các nguyên nhân thần kinh cấp tính như tai biến mạch máu não cũ hoặc mới xuất hiện [7; 8],
Ở nhóm bệnh nhân mắc bệnh lý cấp tính như tai biến mạch máu não thì rối loạn dáng đi xuất hiện đột ngột chiếm đa số và có xu hướng tăng dần trong những ngày đầu được thăm khám và đánh giá tại bệnh viện. Nhóm đối tượng có rối loạn dáng đi từ trước liên quan chặt chẽ đến thời gian xuất hiện của các bệnh lý mạn tính như Parkinson, sa sút trí tuệ, tình trạng teo và yếu cơ ở người già. Rối loạn dáng đi ở nhóm này thường có xu hướng tăng dần theo tuổi, bệnh nhân có cảm giác tình trạng khó khăn khi đi lại của năm nay tăng lên so với các năm trước đó. Các triệu chứng xuất hiện cùng rối loạn dáng đi cũng đa dạng, thường gặp nhất lần lượt là liệt nửa người hoặc yếu liệt chi dưới, tình trạng teo yếu cơ, chóng mặt.
Có nhiều cách phân loại rối loạn dáng đi và thăng bằng: dựa theo nguyên nhân, theo giải phẫu, mức độ nặng nhẹ. Trong nghiên cứu này, chúng tôi phân thành 9 dạng theo đặc điểm nồi bật của các rối loạn [8]. Trong những bệnh nhân có rối loạn dáng đi, loại dáng đi bị liệt/giảm trương lực cơ chiếm tỷ lệ cao nhất, tiếp theo là dáng đi thận trọng. Dáng đi thất điều do tổn thương tiểu não và dáng đi do tổn thương cảm giác chiếm tỷ lệ thấp nhất. Những bệnh nhân có dáng đi bị liệt/giảm trương lực cơ chủ yếu do tai biến mạch máu não cũ hoặc mới xuất hiện. Ngoài ra, đa số các bệnh nhân có xu hướng bước đi chậm, bước ngắn và dạng chân do có cảm giác sợ ngã, ỷ thức được khả năng vận động, thể lực của bản thân suy giảm trong dáng đi thận trọng. Sự phân loại các dạng phụ thuộc nhiều vào đối tượng nghiên cứu. Người bệnh thông báo với bác sĩ gia đình tại các cơ sở chăm sóc thường liên quan đến hệ cơ xương khớp và là loại rối loạn dáng đi nhẹ. Nhóm bệnh nhân cần khám chuyên khoa do thất điều cảm giác, bệnh lý tủy sống, đột quỵ và Parkinson...thường có rối loạn dáng đi ở mức trung bình hoặc cao. Những bệnh nhân có nhiều nguyên nhân phối hợp gây rối loạn dáng đi không có kiểu đặc trưng mà chỉ biểu hiện dáng đi thận trọng như một sự thích nghi của cơ thể để hạn chế các bệnh nền [9],
Dựa trên điểm Tinetti, chúng tôi phân bệnh nhân thành 3 nhóm: nguy cơ ngã cao, trung bình và rất ít nguy cơ ngã. Việc phân loại này bước đầu giúp người thăm khám có thể đưa ra những hỗ trợ và hướng dẫn phòng chống ngã. Việc cung cấp thuốc điều trị, dụng cụ hỗ trợ hợp lý như gậy, khung tập đi hay cho bệnh nhân tập phục hồi chức năng sớm sẽ làm giảm nguy cơ ngã trong tương lai. Trong 290 đối tượng nghiên cứu có 146 bệnh nhân có nguy cơ ngã cao. số người bệnh có nguy cơ ngã trung bình là 54 người. Trong số 146 người bệnh được đánh giá là nguy cơ ngã cao đã có 57 người bệnh có tiền sử ngã trước đây với các mức độ nặng nhẹ khác nhau. 54 bệnh nhân có nguy cơ ngã trung bình thì cũng có đến 16 người đã từng bị ngã. Một nghiên cứu khác cho thấy điểm số Tinetti ở 2 nhóm ngã và không ngã là 24,92 ± 0,33 và 27,01 ± 0,08. Ngoài ra ở nhóm không ngã hoặc mới ngã 1 lần với nhóm ngã thường xuyên thì điểm Tinetti trung bình lần lượt là 26,80 ± 0,09 và 22,76 ± 0,84, sự khác biệt này cũng có ý nghĩa thống kê. Điểm số Tinetti thấp hơn sẽ có tỷ lệ bị ngã cao hơn [10]. Theo kết quả phỏng vấn 299 bệnh nhân trên 65 tuồi đến các khoa cấp cứu sau khi ngã: có 31% đã được nhập viện vì chấn thương, thời gian trung bình nằm viện là 8 ngày. Tám tuần sau ngã, 43% bệnh nhân còn hạn chế hoạt động và 46% cố cảm giác sợ ngã một lần nữa, ngã tạo ra một gánh nặng to lớn cho cá nhân và xã hội. Trong số hơn 147 triệu chấn thương khám tại các khoa cấp cứu mỗi năm, ngã chiếm khoảng 24%, là nguyên nhân hàng đầu của chấn thương [11], Tỷ lệ cao như vậy cho thấy mức độ quan trọng của việc xác định nguy cơ ngã của từng bệnh nhân để can thiệp điều trị rối loạn dáng đi, giáo dục về ỷ thức phòng ngã cho người bệnh và gia dinh. Hậu quả của ngã ở người cao tuổi là vô cùng nặng nề, dẫn đến khả năng bất động và tử vong cao. Thế nhưng trong thực tế ở Việt Nam chưa có sự quan tâm đúng mực của các bác sĩ lâm sàng trong vấn đề này.
KÉT LUẬN
Người cao tuổi có tỷ lệ rối loạn dáng đi và thăng bằng cao. Kèm theo đó là nguy cơ ngã và mức độ nặng của chấn thương do ngã tăng cao. Các cá nhân có điểm Tinetti thấp cần được bác sỹ quan tâm, hướng dẫn, điều trị phòng tránh ngã.
Lời cảm ơn
Xin chân thành cảm ơn Bệnh viện Lão khoa Trung ương đã tạo điều kiện cho chúng tôi thu thập số liệu.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Andrew s. D (2000). GaitDisorders and Fall Risk: Detection and Prevention. Comp ther, 26(4), 238 - 245.
Peter A. Pahapill, A.M.L (2000). The predunculopontine nucleus and Parkinson disease, 123(9),1767 - 1783.
H stolzea, J.P.K.-B., H Drucke et al (2001). Comparative analysis of the gait disorder of normal pressure hydrocephalus and Parkinson’s disease. J Neurol Neurosurg Psychiatry, 70, 289 - 297.
Rubenstain, L.Z (2006). Falls in older people: epidemiology, risk factors and strategies for prevention. Age and Ageing, 35-S2: ÍĨ37- ĨĨ41.
Neil BA, A.G (2005). Gait disorders: Search for multiple causes. Cleveland Clinic Journal, 72, 586 - 600.
Gschwind YJ, Kressig RW, Lacroix A et al (2012). A best practice fall prevention exercise program to improve balance, strength / power, and psychosocial health in older adults: study protocol for a randomized controlled trial. BMC Geriatr, 13, 105.
Mary E. Tinetti, D.I.B., Gail McAvay et al (1994). A Multifactorial Intervention to Reduce the Risk of Falling among Elderly People Living in the Community. N Engl J Med, 331 (13), 821 -827.
Henning stolze, S.K (2004). Prevalence of Gait Disorders in Hospitalized Neurological Patients. Movement Disorder Society, 22(3), 89 - 94.
Lam, R (2011). Offie management of gait disorders in the elderly. Care of the Elderly Series, 57, 765 - 770.
LW Chu (2005). Incidence and Predictors of Falls in the Chinese Elderly. Ann Acad Med Singapore, 34(1), 60 - 72.
Colón-Emeric (2002). Falls in Older Adults: Assessment and Intervention in Primary Care. JCOM, 8(3), 48 - 58.
Summary
FEATURES GAIT DISORDERS AND BALANCE
ON TINETTI SCALE IN ELDERLY PEOPLE
Gait disturbances and balance disorders are common in older people. This study aims to assess the rate, characteristics, gait disorders, balance and the risk of falling by Tinetti scale in the elderly. This was a cross-sectional clinical description of 290 patients being treated at the Geriatric Central Hospital. The percentage of Gait disturbances and balance abnormaloities was 72.41% of the 290 elderly patients. Of the paitents who exhibited gait disturbances and balance abnormloties, 158 patients (54.48%) showed evidence of neurological gait abnomalities while 52 patients (17.93%) did not exhibit any evidence of neurological abnormaliites. Gait disorder paralyzed and decreased muscle tone occurred in 36.49% patients and 33.65% patients exhibited cautious gait type. The percentages of patients who exhibited muschle paralysis, muschle atrophy and dizziness were 37.93%, 23.45% and 6.55%, respectively. 62.38% of the patients developed sudden onset gait disorder, and 37.62% of the paptients showed gradual onset gait disorder phenotype. 68% patients showed progressive increased severity of gait disturbances. The lower the Tinetti point, the more frequent the patient will fall, and the more physical damage resulting from the fall the patient will have. This study showed that elderly patients had a high rate of incidence of gait disturbances and balance abnormalities. Gait disorder is closely related to the risk of falls of the patient; therefore, elderly patients need careful assessment to prevent fall.
Keywords: gait disturbances and balance, older people, the risk of fall