Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, điều trị và một số yếu tố liên quan đến tình trạng ứ sắt ở bệnh nhi thalassemia tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Kon Tum năm 2018

SỐ 4 (51) - Tháng 07-08/2019
Website: yhoccongdong.vn 27
VI
N
S
C K
H E
C NG
NG 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG, ĐIỀU TRỊ VÀ MỘT 
SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN TÌNH TRẠNG Ứ SẮT Ở BỆNH 
NHI THALASSEMIA TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH KON TUM 
NĂM 2018
Lê Vũ Thức1, Nguyễn Thị Phương Mai1, Lê Thị Đỗ Quyên1, Nguyễn Thị Thu Thủy1, Võ Thị Lệ Diễm1
TÓM TẮT
Nghiên cứu mô tả cắt ngang trên 22 bệnh nhi 
thalassemia tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Kon Tum năm 
2018 nhằm mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, điều 
trị và xác định một số yếu tố liên quan đến tình trạng ứ sắt. 
Kết quả cho thấy, triệu chứng thiếu máu (100%), lách lớn 
(86,4%), vàng da, kết mạc mắt (77,3%), suy dinh dưỡng 
thể thấp còi (72,7%), vẻ mặt thalassemia (63,6%), gan lớn 
(59,1%), xạm da (45,5%) và suy tim (27,3%). Nồng độ 
hemoglobin trung bình khi vào viện là 47,5 ± 16,0 g/L, khi 
xuất viện là 75,2 ± 14,6 g/L. Nồng độ ferritin huyết thanh 
trung bình: 403,1 ± 232,9 μg/L. Có 68,2% bệnh nhi trong 
tình trạng ứ sắt mức độ nhẹ. Tất cả bệnh nhi nhập viện đều 
phải truyền máu. Lượng máu trung bình truyền cho một 
đợt điều trị là 14,2 ± 5,5 ml/kg cân nặng. Thời gian lưu 
trữ túi máu trung bình 8,1 ± 6,4 ngày. Thời gian nằm viện 
trung bình: 4,7 ± 1,8 ngày. Số lần truyền máu trung bình 
trong năm là yếu tố độc lập có ý nghĩa dự đoán tình trạng 
ứ sắt của bệnh nhi thalassemia. 
Từ khóa: Thalassemia, ứ sắt, Bệnh viện Đa khoa tỉnh 
Kon Tum.
ABSTRACT
CLINICAL, PARACLINICAL AND THERAPEUTIC 
CHARACTERISTICS AND SOME RELATED 
FACTORS TO THE RATIO OF IRON OVERLOAD 
WITH THALASSEMIA IN CHILDREN AT KON TUM 
GENERAL HOSPITAL IN 2018.
This is a cross-sectional study of = 22 thalassemia 
cases treated at the pediatric department of Kon Tum 
general hospital in 2018 to describe clinical, paraclinical 
and treatment characteristics of thalassemia disease in 
children and to determine some related factors affecting 
status of iron overload in thalassemia patients. The 
results showed that: Common clinical features were 
anemia (100%), splenomegaly (86.4%), jaundice 
(77.3%), stunting malnutrition (72.7%), thalassemia 
facies (63.6%), hepatomegaly (59.1%), gray skin (45.5%) 
and cardiac failure (27.3%); Paraclinical features: the 
average of Hb at the hospital admission time and at 
the hospital discharge time was 47.5 ± 16.0 g/L and 
75.2 ± 14.6 g/L, respectively; the average of serum 
ferritin: 403,1 ± 232,9 ng/mL; 59.1% of thalassemia 
cases had mild iron overload. Characteristics of 
treatment: blood transfusion rate was 100%; the 
average of blood volume for a course of treatment was 
14.2 ± 5.5 ml / kg of body weight; the average of blood 
bag storage duration was 8.1 ± 6.4 days; the mean duration 
of treatment was 4.7 ± 1.8 days. The times of transfusion 
per year was a significant independent predictor of iron 
overload in thalassemia patients.
Key words: Thalassemia, iron overload, Kon Tum 
General Hospital.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Thalassemia là nhóm bệnh dị hợp tử của rối loạn 
hemoglobin với hai hội chứng thiếu máu mạn và tán huyết. 
Bệnh tiến triển với nhiều biến chứng, do hậu quả của tình 
trạng thiếu máu mạn và tình trạng ứ sắt gây nên. 
Hiện nay, điều trị bệnh thalassemia chủ yếu là truyền 
máu kéo dài thời gian sống, điều trị ứ sắt và cắt lách khi 
có cường lách [1-3]. Ngoài ra còn có phương pháp ghép 
tế bào gốc, tuy nhiên chỉ thực hiện được ở những cơ sở 
điều trị chuyên sâu nhưng hiệu quả không cao, nhiều biến 
chứng và rất tốn kém [4]. Trước khi có các thuốc thải sắt, 
những bệnh nhân thalassemia phải truyền máu nhiều lần 
Ngày nhận bài: 18/05/2019 Ngày phản biện: 21/05/2019 Ngày duyệt đăng: 01/06/2019
1. Bệnh viện Đa khoa tỉnh Kon Tum
Tác giả chính Lê Vũ Thức, SĐT: 0914033415, email: [email protected].
SỐ 4 (51) - Tháng 07-08/2019
Website: yhoccongdong.vn28
JOURNAL OF COMMUNITY MEDICINE 2019
thường không sống quá giai đoạn thành niên vì biến chứng 
tim do tình trạng ứ đọng sắt. Ngày nay, nhờ các thuốc này 
đã giúp tăng đáng kể tuổi thọ của người bệnh. 
Để xác định đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, điều 
trị, đánh giá tình trạng ứ sắt và một số yếu tố liên quan ở 
bệnh nhi thalassemia, chúng tôi làm đề tài này với mục 
tiêu mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, điều trị và xác 
định một số yếu tố liên quan đến tình trạng ứ sắt ở bệnh 
nhi thalassemia tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Kon Tum năm 
2018. Qua đó, giúp Bệnh viện định hướng trong việc triển 
khai điều trị thải sắt cũng như trong vấn đề quản lý bệnh 
nhi thalassemia.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN 
CỨU
2.1. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu
Bệnh nhi từ 2 tháng đến 15 tuổi được chẩn đoán 
thlassemia điều trị tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Kon Tum từ 
tháng 01/2018 đến tháng 12/2018.
Tiêu chuẩn chẩn đoán dựa theo Hướng dẫn chẩn đoán 
và điều trị bệnh thalassemie của Bộ Y tế [5, 6].
 * Đối tượng loại trừ: Bệnh nhi mắc các bệnh ác tính, 
hội chứng thận hư, nhiễm trùng cấp và mạn tính.
2.2. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả cắt ngang, sử dụng phương pháp 
nghiên cứu định lượng.
2.3. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu
Chọn mẫu toàn bộ.
2.4. Phương pháp thu thập số liệu
Bệnh nhân thalassemia vào Bệnh viện Đa khoa tỉnh 
Kon Tum được khai thác tiền sử bệnh, thăm khám lâm 
sàng, làm các xét nghiệm: tổng phân tích tế bào máu, xét 
nghiệm định lượng sắt huyết thanh, transferin huyết thanh, 
ferritin huyết thanh, T3, Free T4, TSH, SGOT, SGPT, 
Glucose máu, HBsAg, HCV; thực hiện các kỹ thuật chẩn 
đoán hình ảnh: chụp X quang ngực thẳng, siêu âm doppler 
màu tim, đo ECG.
2.5. Phương pháp xử lý số liệu 
Số liệu thu được xử lý bằng phần mềm SPSS 22.0. 
Biến định tính được trình bày dưới dạng tần số và tỷ lệ 
phần trăm. Biến định lượng được trình bày dưới dạng 
trung bình (độ lệch chuẩn), kiểm tra xem phân bố chuẩn 
hay không chuẩn bằng Shapiro-Wilk test. Mô hình hồi quy 
tuyến tính đơn biến và đa biến được áp dụng để xem xét 
mối quan hệ tuyến tính giữa biến phụ thuộc và biến độc 
lập. Mức ý nghĩa thống kê p < 0,05 được áp dụng.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Có 22 trẻ được chẩn đoán thlassemia điều trị tại Bệnh 
viện đa khoa tỉnh Kon Tum từ ngày 01/02/2018 đến ngày 
30/11/2018.
3.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và điều trị
Bảng 1. Đặc điểm lâm sàng 
Triệu chứng N %
Lòng bàn tay
Nhợt 9 40,9
Rất nhợt 13 59,1
Vẻ mặt thalassemia
Có 14 63,6
Không 8 36,4
Vàng da, kết mạc mắt
Có 17 77,3
Không 5 22,7
Da xạm
Có 10 45,5
Không 12 54,5
Gan lớn
Có 13 59,1
Không 9 40,9
Lách lớn
Có 19 86,4
Không 3 13,6
Suy tim
Có 6 27,3
Không 16 72,7
Suy dinh dưỡng
Thể thấp còi 16 72,7
Thể gầy còm 4 18,1
SỐ 4 (51) - Tháng 07-08/2019
Website: yhoccongdong.vn 29
VI
N
S
C K
H E
C NG
NG 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
Triệu chứng thiếu máu 100%, lách lớn 86,4%, vàng 
da, kết mạc mắt 77,3%, suy dinh dưỡng thể thấp còi 72,7%, 
vẻ mặt thalassemia 63,6%, gan lớn 59,1%, xạm da 45,5% 
và suy tim 27,3%.
Bảng 2. Đặc điểm huyết học
Chỉ số Trung bình Độ lệch chuẩn
RBC (x 1012/L) 2,7 1,0
Hb (g/L) 47,5 16,0
Hct (%) 17,1 5,9
MCV (fL) 64,9 9,5
MCH (pg) 18,2 3,3
MCHC (g/L) 280,0 25,0
RDW (fL) 76,5 19,0
Bảng 3. Đặc điểm hóa sinh
Chỉ số Trung bình Độ lệch chuẩn N %
Nồng độ sắt huyết thanh (μmol/L) 25,4 14,7
Nồng độ ferritin huyết thanh (ng/mL) 403,1 232,9
Ferritin huyết thanh <300 ng/mL 7 31,8
Ferritin huyết thanh 300 − 1000 ng/mL 15 68,2
Ferritin huyết thanh 1000 − 2500 ng/mL 0 0,0
Ferritin huyết thanh >2500 ng/mL 0 0,0
Nồng độ transferin huyết thanh (ng/L) 1,7 0,7
Bảng 4. Đặc điểm về điều trị 
Chỉ số Tối thiểu Tối đa Trung bình Độ lệch chuẩn
Lượng hồng cầu khối được truyền (ml/kg cân nặng) 8,5 26,9 14,2 5,5
Thời gian lưu trữ túi máu trước khi truyền (ngày) 1 27 8,1 6,4
Nồng độ Hb trung bình ở thời điểm xuất viện (g/L) 62 105 75,2 14,6
Thời gian nằm viện (ngày) 2 8 4,7 1,8
N %
Số lần truyền máu trong một đợt điều trị
1 lần 18 81,8
2 lần 4 18,2
Thời điểm vào viện số lượng hồng cầu trung bình là 
2,7 ± 1,0 x 1012/L, nồng độ hemoglobin trung bình là 47,5 
± 16,0 g/L, hematocrite trung bình 17,1 ± 5,9%. Các chỉ 
số MCV, MCH, MCHC đều thấp hơn giá trị bình thường: 
MCV: 64,9 ± 9,5 fL; MCH: 18,2 ± 3,3 pg; MCHC: 280 ± 
25 g/l; chỉ số RDW tăng: 76,5 ± 19,0 fL.
Nồng độ sắt huyết thanh trung bình: 25,4 ± 14,7 
μmol/L; Ferritin huyết thanh trung bình: 403,1 ± 232,9 
μg/L; nồng độ transferin huyết thanh trung bình: 1,7 ± 0,7 
g/L. Nồng độ ferritin huyết thanh tăng chủ yếu ở mức độ 
nhẹ với nồng độ từ 300 − 1.000 ng/L (68,2%). 
SỐ 4 (51) - Tháng 07-08/2019
Website: yhoccongdong.vn30
JOURNAL OF COMMUNITY MEDICINE 2019
Lượng hồng cầu khối trung bình được truyền cho một 
đợt điều trị là 14,2 ± 5,5 ml/kg cân nặng. Phần lớn bệnh 
nhi được truyền máu 1 lần trong một đợt điều trị 81,8%, 
chỉ có 18,2% được truyền 2 lần. Nồng độ Hb trung bình 
khi bệnh nhi xuất viện 75,2 ± 14,6 g/L. Thời gian lưu trữ 
túi máu trung bình 8,1 ± 6,4 ngày, ngắn nhất là 1 ngày và 
dài nhất là 27 ngày. Thời gian nằm viện trung bình 4,7 ± 
1,8 ngày.
3.2. Một số yếu tố liên quan đến tình trạng ứ sắt 
Phương trình hồi quy tuyến tính đa biến: y = 332,005 
– 31,325*x
1 
+ 33,081*x2 (x1: tuổi phát hiện bệnh, x2: số 
lần truyền máu trong năm gần đây), p
1 
= 0,057, p2 = 0,000. 
Hệ số tương quan chung R = 0,936 và tất cả 2 yếu 
tố này giải thích được gần 87,6% (R2 = 0,876) trường 
hợp tăng ferritin huyết thanh ở bệnh nhi thalassemia.Tuy 
nhiên, chỉ có số lần truyền máu trong năm gần đây là có ý 
nghĩa độc lập giải thích sự tăng ferritin huyết thanh ở bệnh 
nhi thalassemia. 
IV. BÀN LUẬN
4.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và điều trị
Đặc điểm lâm sàng
Triệu chứng thiếu máu chiếm 100%, suy dinh dưỡng 
thể thấp còi gặp trong 72,7%, 63,6% bệnh nhi có vẻ mặt 
thalassemia, da xạm chiếm 45,5%, vàng da, kết mạc mắt 
và đau xương chiếm tỷ lệ 77,3% và 13,6%, 59,1% khám 
thấy gan lớn, 86,4% có lách lớn, 27,3% bệnh nhi có tình 
trạng suy tim. Nghiên cứu của Lâm Thị Mỹ trên 84 trường 
hợp thalassemia tại Bệnh viện Nhi đồng 1 cho thấy các 
đặc điểm lâm sàng nổi bật là thiếu máu huyết tán 100%, 
gan to 86,9%, lách to 81% và biến dạng xương mặt 37,8% 
[7]. Theo nghiên cứu của Nguyễn Ngọc Việt Nga tại Bệnh 
viện Nhi đồng Cần Thơ, đặc điểm lâm sàng thường gặp 
là: thiếu máu 97,3%, lách to 97,3%, gan to 78,4% [8] và 
cũng tương tự nghiên cứu của Đỗ Thị Quỳnh Mai [9]. Như 
vậy, các đặc điểm lâm sàng trong nhóm nghiên cứu chúng 
tôi cũng tương tự như các nghiên cứu khác và các triệu 
chứng trở nên rõ nét và nặng nề hơn ở những bệnh nhi 
thalassemia có tình trạng ứ sắt.
Đặc điểm cận lâm sàng
Đặc điểm về huyết học cho thấy số lượng hồng cầu 
trung bình trung bình lúc vào viện là 2,7 ± 1,0 x 1012/L, 
nồng độ hemoglobin trung bình là 47,5 ± 16,0 g/L, 
hematocrite trung bình 17,1 ± 5,9%. Nồng độ hemoglobin 
trung bình <70g/L (91,5%) và từ 70 − 99g/L (4,5%). Điều 
này cho thấy phần lớn bệnh nhi nhập viện trong tình trạng 
thiếu máu nặng, phải truyền máu cấp cứu. Các chỉ số 
MCV, MCH, MCHC đều thấp hơn giá trị bình thường: 
MCV: 64,9 ± 9,5 fL, MCH: 18,2 ± 3,3 pg, MCHC: 280 ± 
25 g/L; đặc biệt chỉ số RDW tăng: 76,5 ± 19,0 fL, chỉ số 
này rất có giá trị trong gợi ý chẩn đoán thlassemia ở những 
cơ sở chưa làm được điện di hemoglobin. Nghiên cứu của 
Nguyễn Ngọc Việt Nga tại Bệnh viện Nhi đồng Cần Thơ 
ghi nhận Hb trung bình: 58 ± 15 g/L, MCV trung bình: 
66,1 ± 8,6fL, MCH trung bình: 20,2 ± 4,0 pg [8].
Nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận kết quả nồng độ 
sắt huyết thanh trung bình: 25,4 ± 14,7 μmol/L, ferritin 
huyết thanh trung bình: 403,1 ± 232,9 ng/mL, nồng độ 
transferin huyết thanh trung bình: 1,7 ± 0,7 g/L. Nồng 
độ ferritin huyết thanh tăng chủ yếu ở mức độ nhẹ với 
nồng độ từ 300 − 1.000 ng/L chiếm 68,2% trường hợp. 
Trong nghiên cứu của Lâm Thị Mỹ nồng độ ferritin 
huyết thanh <150 ng/mL chiếm 73,9% và tất cả đều 
<450 ng/mL [7]. Còn trong nghiên cứu của Nguyễn Ngọc 
Việt Nga, nồng độ ferritin huyết thanh trung bình: 967,7 
± 728,5 ng/mL. Tỉ lệ ferritin >450 ng/mL là 67,5%, trong 
đó ferritin >1000 ng/mL chiếm 43,2% [8]. Nồng độ ferritin 
huyết thanh phù hợp với nhận định bệnh nhi trong nhóm 
nghiên cứu chủ yếu ở mức độ trung bình theo đánh giá 
mức độ nặng của bệnh thlassemie. Mặt khác, một số bệnh 
nhi có tình trạng ứ sắt được chuyển đi tuyến trên để điều 
trị thải sắt nên trong nhóm nghiên cứu không có trẻ ứ sắt 
mức độ nặng
Đặc điểm về điều trị
Tất cả bệnh nhi nhập viện đều phải truyền máu, phần 
lớn được truyền 1 lần trong một đợt điều trị 81,8%, chỉ có 
18,2% được truyền 2 lần. Lượng máu trung bình truyền 
cho một đợt điều trị là 14,2 ± 5,5 ml/kg cân nặng, tối thiểu 
là 8,5 ml/kg cân nặng và tối đa 26,9 ml/kg cân nặng. Nồng 
độ hemoglobin trung bình khi bệnh nhi xuất viện 75,2 ± 
14,6 g/L. Điều này cho thấy bệnh nhi nhập viện đều cần 
phải truyền máu ngay nhưng nồng độ Hb của trẻ khi xuất 
viện vẫn chưa đáp ứng được ngưỡng yêu cầu. Thời gian 
lưu trữ túi máu trung bình 8,1 ± 6,4 ngày, ngắn nhất là 1 
ngày và dài nhất là 27 ngày. Như vậy, phần lớn bệnh nhi 
được truyền loại máu không phải lưu trữ quá dài. Thời 
gian nằm viện trung bình là 4,7 ± 1,8 ngày, phần lớn bệnh 
nhi thalassemia vào viện chỉ để truyền máu, chỉ một số trẻ 
nằm viện dài hơn là do mắc các bệnh cấp tính kèm theo 
hoặc trẻ đã đến giai đoạn nặng có các biến chứng của tình 
trạng ứ sắt như suy tim.
Theo Lâm Thị Mỹ có 83,4% bệnh nhi nhập viện cần 
được truyền máu; lượng máu truyền cho một đợt nhập viện 
30% 
lúc xuất viện 60,7%, có 2,4% được thải sắt, cắt lách 10,7% 
và thời gian nằm viện trung bình là 8,73 ± 8,4 ngày [7].
SỐ 4 (51) - Tháng 07-08/2019
Website: yhoccongdong.vn 31
VI
N
S
C K
H E
C NG
NG 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
4.2. Một số yếu tố liên quan đến tình trạng ứ sắt 
Trong phân tích đa biến cho thấy chỉ còn số lần truyền 
máu trong năm gần đây là có ý nghĩa độc lập giải thích sự 
tăng ferritin huyết thanh ở bệnh nhi thalassemia. Điều này 
được lý giải là vì tuổi phát hiện bệnh phụ thuộc vào nhiều 
yếu tố: triệu chứng lâm sàng, khả năng nhận biết của bố 
mẹ, mức độ quan tâm đến bệnh tật của bố mẹ đối với trẻ, 
điều kiện kinh tế của gia đình,Còn số lần truyền máu 
có liên quan trực tiếp đến lượng máu mà bệnh nhi được 
truyền trong năm. Theo chế độ truyền máu được khuyến 
cáo cho những bệnh nhân thalassemia thể nặng, 100 − 
200 ml hồng cầu lắng truyền cho mỗi kg cân nặng trong 1 
năm tương đương với 116 − 232 mg sắt/kg cân nặng nhập 
vào trong một năm (hay 0,32 − 0,64 mg/kg/ngày) [10]. 
Như vậy, số lần truyền máu trung bình trong năm là yếu 
tố độc lập có ý nghĩa dự đoán tình trạng ứ sắt của bệnh nhi 
thalassemia. 
V. KẾT LUẬN
Triệu chứng lâm sàng chính là thiếu máu, lách lớn, 
vàng da, kết mạc mắt, suy dinh dưỡng thể thấp còi, vẻ 
mặt thalassemia, gan lớn, xạm da và suy tim. Đặc điểm 
cận lâm sàng có số lượng hồng cầu, nồng độ Hb, Hct, các 
chỉ số MCV, MCH, MCHC giảm; RDW và ferritin huyết 
thanh tăng. Tất cả bệnh nhi nhập viện đều phải truyền 
máu. Số lần truyền máu trung bình trong năm là yếu tố 
độc lập có ý nghĩa dự đoán tình trạng ứ sắt của bệnh nhi 
thalassemia.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Anh Trí. Thalassemia. Nhà xuất bản Y học, Hà Nội, 2012: 6 − 19. 
2. Bộ Y tế. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh hemophilia và bệnh thalassemia, Hà Nội, 2014. http//:www.
kcb.vn.
3. Bộ Y tế. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số bệnh thường gặp ở trẻ em, Hà Nội, 2015. http//:www.kcb.vn.
4. Lâm Thị Mỹ, Lê Bích Liên và cs. Tình hình chẩn đoán và điều trị bệnh thalassemia tại Bệnh viện Nhi đồng 1. 
Tạp chí Y học thành phố Hồ Chí Minh, 2003; 7(1): 38 − 43.
5. Nguyễn Ngọc Việt Nga. Đặc điểm bệnh thalassemia tại Bệnh viện Nhi đồng Cần Thơ từ tháng 10/2010 đến 
tháng 6/2011. Tạp chí Y học thành phố Hồ Chí Minh, 2012; 16(1): 51 − 56.
6. Đỗ Thị Quỳnh Mai, Bùi Văn Viên. Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, huyết học và nhận xét điều trị thalassemia 
thể nặng và trung gian ở Bệnh viện trẻ em Hải Phòng [Luận văn thạc sĩ Y học]. Trường Ðại học Y Hà Nội; 2009.
7. Liên đoàn Thalassemia quốc tế/Bệnh viện Nhi đồng 1 biên dịch. Hướng dẫn quản lý bệnh thalassemia, Nhà 
xuất bản Y học, xuất bản lần thứ hai, Hà Nội, 2008. 
8. Ho PJ, Tay L. Australian Guidelines for assessement of iron overload and iron chelation in transfusion-
dependent thalassemia major, sickle cell disease and other congenital anaemias, 2011. 
9. Quirolo K., Vichinsky E. Thalassaemia Syndrome. Nelson textbook of Pediatric, Volume 2: 1630 – 1634, 17th 
Edition, edited by Saunders; 2004.
10. Raja J.V., Rachchh M.A., Gokani R.H. Recent advances in gene therapy for thalassemia. J Pharm Bioallied Sci, 
2012; 4(3): 194 − 201.