Cập nhật hướng dẫn xử lý dụng cụ phẫu thuật nội soi

TỔNG QUAN 
THỜI SỰ Y HỌC 12/2017 5 
CẬP NHẬT HƯỚNG DẪN XỬ LÝ DỤNG CỤ 
PHẪU THUẬT NỘI SOI 
Lê Thị Anh Thư* 
TÓM TẮT: 
Hướng dẫn xử lý dụng cụ phẫu thuật nội soi vừa 
được Ban hành theo Quyết định số:3916/QĐ-BYT 
ngày 28/8/2017 của Bộ trưởng Bộ Y tế. Theo hướng 
dẫn này, dụng cu dùng trong phẫu thuật nội soi là 
dụng cụ phẫu thuật, tiếp xúc với mô vô trùng, mạch 
máu nên phải được tiệt khuẩn. Quy trình tiệt khuẩn 
cần được thực hiện bằng các máy tiệt khuẩn nhiệt 
độ cao hoặc nhiệt độ thấp tùy theo vật liệu của dụng 
cụ. Trường hợp bệnh viện chưa có đủ máy và dụng 
cụ, có thể thực hiện tiệt khuẩn bằng hóa chất nhưng 
phải tuân thủ đúng các bước theo quy định. 
ABSTRACT: 
The guidelines on reprocessing instruments 
used in endoscopic surgeries has just launched by 
Ministry of Health in Decision 3916/QĐ-BYT on 
28/8/2017. According to this guideline, instruments 
used in endoscopic surgeries are classified as 
critical items, contact with sterile tissue, blood 
vessels and must have been sterilized. Depending 
on the material of the instruments, procedures of 
sterilization of these items should use steam or low 
temperature sterilizer. In case of the hospital has not 
had sterilizers or instruments, chemical sterilization 
can be done but the hospital should comply to the 
procedures for chemical sterilization. 
ĐẠI CƯƠNG 
Từ trường hợp cắt túi mật nội soi đầu tiên 
được Phillipe Mouret thực hiện năm 1987, phẫu 
thuật (PT) nội soi ngày nay đang được phát triển 
rộng trong nhiều lĩnh vực ngoại khoa, sản phụ 
khoa, không những can thiệp các cơ quan trong 
ổ bụng mà ngay cả các cơ quan trong lồng ngực, 
các ổ khớp, vùng cổ, tai mũi họng. Ưu điểm của 
phương pháp PT nội soi như hạn chế chấn 
thương mô, độ chính xác cao, người bệnh (NB) 
hồi phục nhanh, rút ngắn thời gian nằm viện, vết 
mổ thẩm mỹ. 
Tại Việt nam, từ lúc bắt đầu những trường 
hợp mổ nội soi đầu tiên ở các trung tâm lớn tại 
thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội vào những 
năm 1992-1993, đến nay hầu hết các bệnh viện 
(BV) trong cả nước đều đã và đang áp dụng kỹ 
*PGS TS Chủ tịch Hội Kiểm soát Nhiễm khuẩn TP.HCM, 
trưởng khoa Kiểm soát Nhiễm khuẩn BV Chợ Rẫy, 
email: letathu@yahoo.com 
thuật mổ nội soi trong thực hành điều trị cho 
người bệnh. 
Khác với các dụng cụ sử dụng trong PT hở, 
các dụng cụ sử dụng trong PT nội soi thường 
làm bằng vật liệu không chịu nhiệt. Dụng cụ PT 
nội soi do đó thường được khuyến cáo tốt nhất 
nên tiệt khuẩn bằng máy tiệt khuẩn nhiệt độ 
thấp. Tuy nhiên, tại Việt Nam, số lượng các BV 
có trang bị máy tiệt khuẩn nhiệt độ thấp không 
nhiều, số lượng dụng cụ không được trang bị 
đủ, nên dụng cụ thường được ngâm hóa chất 
khử khuẩn tại phòng mổ thay vì vận chuyển đi 
tiệt khuẩn. Khi thực hiện quy trình ngâm hóa 
chất, nhiều BV thực hiện không đúng quy trình 
như không kiểm soát hiệu lực diệt khuẩn của 
hóa chất, ngâm không đủ thời gian, tráng dụng 
cụ sau ngâm hóa chất bằng nước cất không bảo 
đảm vô khuẩn. 
Quá trình xử lý dụng cụ PT nội soi không 
đúng có thể là nguồn gốc gây ra nhiễm khuẩn 
hoặc những vụ dịch trong BV, gây hậu quả 
nghiêm trọng làm ảnh hưởng đến chất lượng 
điều trị NB. Nhiều vụ dịch nhiễm khuẩn vết mổ 
xảy ra liên quan đến việc xử lý dụng cụ PT nội 
soi không đúng. Một vụ dịch nhiễm khuẩn vết 
mổ do Mycobacterium chelonae trên 35 NB liên 
tiếp sau PT nội soi ổ bụng được báo cáo do dụng 
cụ khử khuẩn bằng hóa chất, nước tráng sau xử 
lý hóa chất bị ô nhiễm. Vụ dịch này chỉ giảm 
khi bệnh viện thay đổi sang quy trình tiệt khuẩn 
dụng cụ PT nội soi đúng phương pháp. Một vụ 
dịch 6 trường hợp bệnh bò điên từ 1953-1980 
tại Anh, Pháp và Thụy Sĩ cũng liên quan đến xử 
lý dụng cụ PT nội soi thần kinh không đúng. 
Từ thực trạng xử lý dụng cụ PT nội soi như 
đã nêu trên, Bộ Y tế đã ban hành hướng dẫn 
thống nhất trong toàn quốc về xử lý dụng cụ PT 
nội soi để áp dụng trong mọi cơ sở khám bệnh 
chữa bệnh có tiến hành PT nội soi. 
NGUYÊN TẮC XỬ LÝ DỤNG CỤ PHẪU THUẬT NỘI 
SOI 
- Dụng cụ PT nội soi được phân loại là nhóm 
dụng cụ thiết yếu theo phân loại của Spaudling 
CHUYÊN ĐỀ KIỂM SOÁT NHIỄM KHUẨN 
6 THỜI SỰ Y HỌC 12/2017 
(Bảng 1) và phải được tiệt khuẩn. 
- Phương pháp hơi nước là phương pháp tiệt 
khuẩn tốt nhất cho dụng cụ không bị hư hỏng 
bởi nhiệt, hơi nước, áp lực hoặc độ ẩm. Đối với 
những dụng cụ không chịu được nhiệt và độ ẩm, 
cần sử dụng máy tiệt khuẩn nhiệt độ thấp để tiệt 
khuẩn. 
- Trong trường hợp không có máy tiệt khuẩn, 
sử dụng hóa chất để tiệt khuẩn: Phải sử dụng 
hóa chất khử khuẩn đã được chứng minh có thể 
tiệt khuẩn và không có nguy cơ làm hỏng dụng 
cụ, với nồng độ và thời gian đủ để tiệt khuẩn. 
- Tất cả nhân viên có liên quan đến xử lý 
dụng cụ PT nội soi cần tuân theo những khuyến 
cáo và quy trình tiệt khuẩn dụng cụ. Nhân viên 
phụ trách việc xử lý dụng cụ nên tuân theo 
hướng dẫn và quy trình để bảo đảm làm sạch và 
tiệt khuẩn đúng cách. 
Bảng 1: Phân loại Spaulding 
Dụng cụ phải tiệt 
khuẩn (Thiết yếu - 
Critical Items): 
Là dụng cụ được sử dụng 
để đưa vào mô, niêm mạc, 
mạch máu và khoang vô 
khuẩn. Ví dụ: dụng cụ PT, 
các ống thông mạch máu, 
thông tim can thiệp, ống 
thông tiểu, dụng cụ cấy 
ghép và những đầu dò sóng 
siêu âm. 
Dụng cụ phải khử 
khuẩn mức độ cao 
(bán thiết yếu - Semi-
critical Items): 
Là những dụng cụ tiếp xúc 
với niêm mạc hoặc da bị tổn 
thương, tối thiểu phải được 
khử khuẩn mức độ cao 
bằng hóa chất khử khuẩn. 
Dụng cụ phải khử 
khuẩn mức độ trung 
bình - thấp (không 
thiết yếu - Non 
critical items): 
Là những dụng cụ tiếp xúc 
với da lành, không tiếp xúc 
với niêm mạc. 
PHƯƠNG TIỆN ĐỂ XỬ LÝ DỤNG CỤ PT NỘI SOI 
Dụng cụ PT nội soi cần được xử lý tập trung 
tại đơn vị Tiệt khuẩn. Đơn vị Tiệt khuẩn phải 
được thiết kế một chiều, có thông khí sạch thích 
hợp theo quy định, có đầy đủ hệ thống máy tiệt 
khuẩn: máy autoclave cho dụng cụ PT nội soi 
chịu nhiệt, máy tiệt khuẩn nhiệt độ thấp cho 
những dụng cụ PT nội soi không chịu nhiệt. 
Trong trường hợp phải xử lý ngâm hóa chất 
để tiệt khuẩn: 
- Có buồng xử lý dụng cụ bằng hóa chất 
riêng. 
- Buồng xử lý dụng cụ phải thoáng khí, với 
số luồng khí trao đổi khoảng 10-12 ACH (air 
change per hour - lượng khí thay đổi/giờ). 
- Có đầy đủ dung dịch làm sạch, hóa chất khử 
khuẩn. Hóa chất khử khuẩn phải chứng minh có 
thể tiệt khuẩn, không gây độc hại cho NB, cho 
nhân viên y tế xử lý dụng cụ, môi trường và 
không có nguy cơ làm hỏng dụng cụ (Bảng 2). 
- Có trang bị hệ thống cung cấp nước sạch, tốt 
nhất là nước RO (Reverse osmosis: thẩm thấu 
ngược) hoặc nước khử khoáng. 
- Có trang bị hệ thống cung cấp nước vô 
khuẩn: Số lượng vi sinh vật sống phải dưới <10 
CFU/100ml và không có vi khuẩn gây bệnh. Sử 
dụng nước đã được xử lý qua màng siêu lọc có 
kích thước ≤ 0,2 micron hoặc nước vô khuẩn. 
- Có chậu ngâm hóa chất đúng quy cách, có 
nắp đậy và được tiệt khuẩn trước mỗi lần sử 
dụng. 
Bảng 2: Các hóa chất có thể sử dụng để ngâm tiệt 
khuẩn dụng cụ nội soi phẫu thuật 
Tên hóa chất Nồng độ Thời gian ngâm 
để tiệt khuẩn 
Glutaraldehyde ≥2% 10 giờ ở 20
oC-
25oC 
Peracetic acid 
3.100 - 3.400 
ppm, tương 
đương 0,31-
0,34% 
2 giờ ở 20oC 
0,2% 
12 phút ở 50oC-
56oC sử dụng 
bằng máy tiệt 
khuẩn 
Hydrogen 
Peroxide 7,5% 6 giờ ở 20
oC 
Hydrogen 
Peroxide/Pera
cetic acid 
7,35%/0,23% 3 giờ ở 20oC 
Hydrogen 
Peroxide/ 
Peracetic acid 
1,0%/0,08% 8 giờ ở 20oC 
Glutaraldehyde
/isopropanol 3,4%/20,1% 
8-10 giờ ở 20oC 
6 giờ ở 25oC 
trong máy rửa 
khử khuẩn 
Glutaraldehyde
/phenol-
phenate 
1,12%/1,93% 12 giờ ở 25
oC 
- Có dụng cụ cọ rửa chuyên dụng cho từng 
loại dụng cụ. 
- Có test kiểm tra hiệu lực diệt khuẩn của hóa 
chất khử khuẩn. 
- Có phương tiện đóng gói, lưu giữ bảo quản 
sau xử lý tiệt khuẩn. 
TỔNG QUAN 
THỜI SỰ Y HỌC 12/2017 7 
Bảng 3: Các bước tiệt khuẩn dụng cụ phẫu thuật nội soi 
Bước Mô tả 
1a Làm sạch, khử khuẩn: 
Tiến hành làm sạch ngay sau PT ngay khi vừa sử dụng xong, trước khi tiệt khuẩn bằng hóa chất hay bằng 
máy. Làm sạch là khâu quan trọng nhất trong quá trình xử lý dụng cụ PT nội soi, quyết định hiệu quả tiệt 
khuẩn dụng cụ 
- Xối dụng cụ dưới vòi nước 
- Tháo rời tất cả những bộ phận có thể tháo rời được càng chi tiết càng tốt. 
- Ngâm ngập toàn bộ các bộ phận vào dung dịch tẩy rửa chứa enzyme. Thời gian ngâm theo khuyến cáo 
của nhà sản xuất. Có thể kết hợp với ngâm dung dịch tẩy rửa hoặc khử khuẩn mức độ trung bình. 
- Sử dụng phương tiện cọ rửa thích hợp với từng phần của dụng cụ khi làm sạch. 
- Nếu có máy rửa sóng siêu âm: Làm sạch bằng sóng siêu âm các bộ phận có thể tương tích với sóng siêu 
âm để tăng cường loại bỏ các chất bẩn và chất hữu cơ. 
- Rửa lại bằng nước sạch, tốt nhất bằng nước đã khử khoáng (nước RO). 
- Làm khô các bộ phận bằng khăn vải mềm, gạc hay bàn chải.Với dụng cụ nhiều khe kẽ, lòng ống hẹp khó 
lau khô được, cần làm khô dung cụ bằng súng khí nén chuyên dụng dùng cho y tế. 
1b Làm sạch và khử khuẩn bằng nhiệt (Thermal disinfection) (nếu sử dụng máy rửa khử khuẩn) 
Nếu sử dụng máy rửa khử khuẩn, sử dụng khay rửa và quy trình dành cho dụng cụ PT nội soi. Quy trình 
làm sạch, khử khuẩn bằng nước ở nhiệt độ cao được thực hiện toàn bộ trong máy rửa khử khuẩn. 
2 Kiểm tra, bảo trì: 
Kiểm tra xem dụng cụ có bị gãy, nứt, ăn mòn, biến màuhoặc chưa sạch, còn các chất hữu cơ. Bảo trì dụng 
cụ bằng tra dầu (loại dầu sử dụng cho dụng cụ y tế). Kiểm tra chức năng của kéo, forceps. Có thể sử dụng 
đèn phóng đại để kiểm tra. Lặp lại việc làm sạch nếu như nhìn thấy còn bẩn. 
3 Tiệt khuẩn bằng máy Tiệt khuẩn bằng hóa chất 
- Đóng gói theo bộ vào hộp chuyên dụng 
(container) hoặc từng cái trong túi chuyên 
dụng (Plastic). 
- Nếu dụng cụ có thể tiệt khuẩn bằng máy 
hấp ướt (autoclave), tiến hành tiệt khuẩn 
bằng máy theo quy trình. 
- Dụng cụ không thể tiệt khuẩn bằng máy 
hấp ướt: Tiệt khuẩn bằng máy nhiệt độ 
thấp. 
- Nếu cơ sở có cả máy hấp ướt và máy nhiệt 
độ thấp, nên tiệt khuẩn tất cả các dụng cụ 
PT nội soi bằng máy tiệt khuẩn nhiệt độ 
thấp thay vì máy hấp ướt để duy trì dụng cụ 
bền hơn. 
- Ngâm ngập toàn bộ dụng cụ PT nội soi và các phụ kiện 
vào dung dịch hóa chất đã chứng minh có thể tiệt khuẩn 
(glutaraldehyde ≥2%, peracetic acid...) với nồng độ, thời 
gian, nhiệt độ theo hướng dẫn chuẩn (Bảng 2). 
- Cần ngâm ngập dụng cụ vào hóa chất khử khuẩn. Những 
thành phần không thể ngâm được phải được thay. 
- Cần kiểm tra hàng ngày hiệu lực diệt khuẩn của dung dịch 
khử khuẩn bằng test kiểm tra tương thích với loại hóa chất 
sử dụng vào mỗi buổi sáng trước khi xử lý, loại bỏ ngay và 
thay thế hóa chất mới nếu không đạt hiệu lực diệt khuẩntối 
thiểu. Cần có sổ ghi chép để theo dõi việc kiểm tra hiệu lực 
diệt khuẩn của hóa chất. 
Tráng loại bỏ tồn dư hóa chất trên dụng cụ: 
- Mang găng tay vô khuẩn lấy dụng cụ đã ngâm để vào khay 
vô khuẩn. 
- Xối tráng lại dụng cụ dưới vòi nước vô khuẩn 
- Không được sử dụng nước để sẵn trong chậu để tráng lại 
bằng cách ngâm vào chậu. 
Làm khô: 
- Dùng khăn vô khuẩn lau khô dụng cụ. Có thể dùng súng 
khí nén chuyên dụng trong y tế để làm khô các khe, kẽ. 
Lắp ráp các phụ kiện vào dụng cụ. 
4 Lưu trữ: 
Lưu trữ túi hoặc hộp dụng cụ đã tiệt khuẩn 
tại kho lưu trữ của đơn vị TKTT. 
Lưu trữ: 
- Đặt dụng cụ vào thùng đựng dụng cụ chuyên dụng đã hấp 
tiệt khuẩn hoặc đóng gói bằng túi ép đã hấp tiệtkhuẩn. 
- Thời hạn sử dụng: Trong ngày. 
- Nếu quá hạn, thực hiện lại từ Bước 3 trước khi sử dụng. 
CHUYÊN ĐỀ KIỂM SOÁT NHIỄM KHUẨN 
8 THỜI SỰ Y HỌC 12/2017 
Có 
Không 
Sơ đồ 1: Sơ đồ quy trình tiệt khuẩn dụng cụ phẫu thuật nội soi 
Dụng cụ chịu 
được nhiệt độ 
cao 
Dụng cụ sau sử dụng 
Kiểm tra, 
bảo trì 
Lưu trữ 
Cấp phát 
Làm sạch, khử khuẩn 
Bằng tay (có thể kết hợp với máy rửa siêu âm) 
hoặc bằng máy rửa khử khuẩn 
Tiệt khuẩn bằng 
máy tiệt khuẩn 
phù hợp 
Đóng gói 
Tráng loại bỏ hóa chất tồn 
dư bằng nước vô khuẩn 
Làm khô 
Đóng gói 
Không 
Máy tiệt khuẩn 
nhiệt độ thấp 
Có 
Tiệt khuẩn 
bằng hóa chất 
TỔNG QUAN 
THỜI SỰ Y HỌC 12/2017 9 
QUY TRÌNH TIỆT KHUẨN DỤNG CỤ PT NỘI SOI 
Việc xử lý tiệt khuẩn dụng cụ PT nội soi cần 
tuân theo các bước tại Bảng 3 và Sơ đồ 1. 
QUY TRÌNH KIỂM TRA, GIÁM SÁT CHẤT LƯỢNG 
XỬ LÝ DỤNG CỤ PT NỘI SOI 
Phải kiểm tra giám sát chất lượng xử lý dụng 
cụ theo đúng hướng dẫn, bao gồm giám sát bằng 
chỉ thị hóa học và sinh học. Kiểm tra, giám sát 
quy trình thực hành định kỳ theo bảng kiểm. 
Kiểm tra vi sinh được thực hiện khi nghi ngờ có 
dịch nhiễm khuẩn bệnh viện liên quan đến xử lý 
dụng cụ. 
Nếu tái xử lý lại dụng cụ được sản xuất dùng 
một lần, ví dụ trocard nhựa, các ống thông tĩnh 
mạch, bệnh viện phải bảo đảm chất lượng của 
các dụng cụ này khi sử dụng lại. Các yêu cầu 
của JCI (Joint Commision International) quy 
định về chất lượng của dụng cụ dùng một lần xử 
lý để dùng lại như sau: 
- Có danh mục về dụng cụ sử dụng một lần 
được phép xử lý để dùng lại. 
- Có quy định số lần được xử lý lại (<5 lần). 
- Kiểm tra chất lượng dụng cụ và giám sát tiệt 
khuẩn thực hiện từng lần xử lý và ghi chép lại. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Bộ Y tế. Hướng dẫn khử khuẩn, tiệt khuẩn dụng cụ trong các cơ 
sở y tế. 2012. 
2. AORN. Guideline Implementation: Surgical Instrument Cleaning, 
disinfection and sterilization. AORN Journal. 2015. 
3. AST. Standards of Practice for the Decontamination of Surgical 
Instruments. 2009 
4. CDC. Guideline for Disinfection and Sterilization in Healthcare 
Facilities. 2008. 
5. Duppler DW. Laparoscopic Instrumentation, Videoimaging, and 
Equipment Disinfection and Sterilization. Surg Clin North Am. 1992 
Oct;72(5):1021-32.. 
6. FDA. Reprocessing Medical Devices in Health Care Settings: 
Validation Methods and Labeling. 2015. 
7. WHO. Decontamination and Reprocessing of Medical Devices for 
Health-care Facilities. 2016 
8. William A.Rutala. APIC guideline for selection and use of 
disinfectants. American Journal of Infection Control. Volume 24, 
Issue 4, August 1996, Pages 313-342.