Biến động nguồn lợi hải sản ở vùng biển vịnh Bắc Bộ giai đoạn 2000-2015

Vietnam J. Agri. Sci. 2018, Vol. 16, No. 10: 874-884 Tạp chí Khoa học Nông nghiệp Việt Nam 2018, 16(10): 874-884 
www.vnua.edu.vn 
874 
BIẾN ĐỘNG NGUỒN LỢI HẢI SẢN Ở VÙNG BIỂN VỊNH BẮC BỘ GIAI ĐOẠN 2000-2015 
Mai Công Nhuận*, Nguyễn Khắc Bát, Vũ Việt Hà 
Viện nghiên cứu Hải sản 
*
Tác giả liên hệ: mcnhuan@rimf.org.vn 
Ngày nhận bài: 25.05.2018 Ngày chấp nhận đăng: 11.12.2018 
TÓM TẮT 
Nghiên cứu nhằm đánh giá sự biến động nguồn lợi hải sản ở vùng biển vịnh Bắc Bộ. Các phương pháp điều tra 
nguồn lợi hải sản cơ bản được sử dụng gồm: phương pháp diện tích để điều tra đối với nhóm hải sản tầng đáy và 
gần đáy, phương pháp thủy âm đối với nhóm cá nổi nhỏ. Tổng hợp kết quả nghiên cứu từ các chuyến điều tra nguồn 
lợi hải sản ở vùng biển vịnh Bắc Bộ từ năm 2000 đến 2015 đã xác định tổng số 568 loài/nhóm loài, thuộc 321 giống 
và 145 họ. Trong đó, cá đáy được xác định là 197 loài, cá nổi 70 loài; giáp xác bắt gặp 47 loài; chân đầu 30 loài. 
Tổng trữ lượng nguồn lợi hải sản ở vùng biển vịnh Bắc Bộ giai đoạn 2000-2005 ước tính khoảng 453 nghìn tấn, khả 
năng khai thác cho phép khoảng 225 nghìn tấn. Trong giai đoạn 2010-2015 ước tính khoảng 752 nghìn tấn trong 
mùa gió Đông Bắc và 719 nghìn tấn trong mùa gió Tây Nam, khả năng khai thác cho phép khoảng 350 nghìn tấn. 
Đáng lưu ý trong cả hai giai đoạn sản lượng khai thác tối ưu nhóm cá nổi đều chiếm khoảng 70-80% và nhóm hải 
sản tầng đáy chiếm khoảng 20%. 
Từ khóa: Trữ lượng, mật độ phân bố, sản lượng, lưới kéo, thủy âm. 
Variation of Marine Fishery Resources in the Gulf of Tonkin from 2000 to 2015 
ABSTRACT 
A survey was conducted to assess variation of marine fishery resources in the Gulf of Tonkin from 2000 to 2015. 
The swept area method for demersal and near demersal fish groups and hydroacoustics method for pelagic fish 
group were used. The survey data on fishery resources conducted annually in the Gulf of Tonkin during 2000-2015 
period revealed about 568 marine fishery species/groups belonging to 321 genera, 145 families, including demersal 
fishes (197 species), pelagic fishes (70 species), crustaceans (47 species) and squids (30 species). In 2000-2005 
period, the total standing biomass (TSB) was estimated at about 453,000 tones and the maximum sustainable fishing 
yield (MSY) about 225,000 tones. From 2010 to 2015, the TSB was estimated about 752,000 tones and 719,000 
tones, respectively, for the NE and SW monsoon seasons, and the estimated MSY was about 350,000 tones. 
Noticeably, the pelagic fishes accounted for about 70-80% of the MSY values while the figure for the demersal fishes 
was only about 20% in both periods. 
Keywords: Biomass, density, catch, trawlfishing, pelagic fish, demersal fish. 
1. ĐẶT VẤN ĐỀ 
Vùng biển vðnh Bắc Bộ mang đặc điểm khí 
hậu cận nhiệt đĆi vĆi hai mùa rõ rệt, mùa gió 
Tây Nam tÿ tháng 4 đến tháng 9 và mùa gió 
Đông Bắc kéo dài tÿ tháng 10 đến tháng 3 năm 
sau (Phäm Thþợc, 1977). 
Khu hệ sinh vật biển vðnh Bắc Bộ mang đặc 
điểm cûa khu hệ sinh vật biển nhiệt đĆi vĆi 
thành phæn loài phong phú, kích thþĆc các loài 
nhó, chu kỳ sống ngắn, sân lþợng tþĄng đối 
thçp, mùa đẻ phân tán. Khu hệ cá kinh tế ć 
vðnh Bắc Bộ có khoâng trên 100 loài (Phäm 
Thþợc, 2000). Các hoät động điều tra đánh giá 
nguồn lợi hâi sân ć vðnh Bắc Bộ đã đþợc quan 
tâm thăc hiện tÿ rçt sĆm. Các nghiên cĀu đþợc 
thăc hiện thông qua các đề tài, dă án trong nþĆc 
và hợp tác quốc tế nhþ: hợp tác Việt - Trung tÿ 
năm 1959-1965 bằng tàu Tiền Phòng và tàu 
Việt Trung 102, hợp tác vĆi trung tâm nghề cá 
Đông Nam Á (SEAFDEC) năm 1999-2000, hợp 
tác Việt - Trung về đánh giá nguồn lợi hâi sân ć 
Mai Công Nhuận, Nguyễn Khắc Bát, Vũ Việt Hà
875 
vùng đánh cá chung vðnh Bắc Bộ tÿ năm 2006 
đến nay vẫn đang tiếp týc thăc hiện. NhĂng 
nghiên cĀu về phân bố không gian và biến động 
nguồn lợi theo thąi gian cüng nhþ biến động về 
cçu trúc nguồn lợi đã đþợc tập trung thăc hiện 
trong thąi gian gæn đåy qua các nội dung nghiên 
cĀu cûa dă án Việt Trung giai đoän IV (2014-
2016), tiểu dă án I.8 và I.9 thuộc đề án 47 về 
điều tra tổng thể nguồn lợi hâi sân toàn vùng 
biển Việt Nam (tÿ 2016-2010) trong đò cò vùng 
biển vðnh Bắc Bộ. Nội dung nghiên cĀu chû yếu 
tập trung đánh giá biến động nguồn lợi, trĂ 
lþợng và khâ năng khai thác cûa các loài hâi 
sân nòi chung và đặc điểm sinh học đặc trþng 
cûa một số loài có giá trð kinh tế cao. 
Công tác nghiên cĀu nguồn lợi hâi sân ć 
vùng biển Việt Nam nói chung và vùng biển 
vðnh Bắc Bộ nói riêng gæn đåy đã đþợc quan 
tâm nhiều hĄn. Một số thông tin cĄ bân về bĀc 
tranh tổng thể hiện träng nguồn lợi ć vùng biển 
vðnh Bắc Bộ đã đþợc mô tâ gồm: Cçu trúc nguồn 
lợi, trĂ lþợng và khâ năng khai thác nguồn lợi 
cho vùng biển đã đþợc þĆc tính. Theo kết quâ 
nghiên cĀu gæn đåy nhçt cûa dă án I.9 công bố 
năm 2017, tổng trĂ lþợng þĆc tính cho toàn 
vùng biển Việt Nam khoâng 2,6 triệu tçn. Trong 
đò, vùng biển vðnh Bắc Bộ khoâng 109 nghìn 
tçn (Nguyễn Viết Nghïa, 2017). Tuy nhiên, vẫn 
còn nhiều bçt cập tÿ công tác quân lý đến thăc 
tiễn do nhiều lý do khác nhau. 
Nghiên cĀu này đánh giá tổng hợp về nguồn 
lợi hâi sân ć vùng biển vðnh Bắc Bộ tÿ năm 2000 
đến 2015 nhằm cung cçp thêm một số thông tin 
cĄ bân về hiện träng nguồn nguồn lợi hâi sân ć 
vùng biển này nhþ: Biến động thành phæn loài, 
năng suçt khai thác, mật độ phân bố và trĂ 
lþợng nguồn lợi cûa các nhóm loài ć vùng biển 
vðnh Bắc Bộ trong nhĂng năm gæn đåy. 
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
2.1. Tài liệu nghiên cứu 
Số liệu đþợc tổng hợp tÿ các chþĄng trình 
điều tra nguồn lợi ć vùng biển vðnh Bắc Bộ do 
Viện nghiên cĀu hâi sân thăc hiện tÿ năm 2000 
đến 2015 gồm: Dă án đánh giá nguồn lợi sinh vật 
biển Việt Nam (ALMRV) giai đoän II (1998-
2004); dă án Việt Trung giai đoän I (tÿ 2006-
2008), giai đoän II (2009-2011), giai đoän III 
(2010-2013) và giai đoän IV (2014-2016) và dă 
án I.9 (2010-2016). Các chuyến điều tra nhằm 
mýc đích đánh giá hai nhòm đối tþợng chính ć 
vùng biển vðnh Bắc Bộ là: Nhóm nguồn lợi hâi 
sân tæng đáy và nhòm nguồn lợi cá nổi nhó. SĄ đồ 
các träm điều tra thu mẫu và lþĆi kéo đĄn sā 
dýng trong các chuyến điều tra thể hiện ć hình 1. 
2.2. Phân tích số liệu 
- Thành phæn loài: Đþợc phân tích bằng 
phþĄng pháp mô tâ hình thái ngoài dăa vào các 
tài liệu phân loäi chuyên nghành ngþ loäi học. 
- Thành phæn sân lþợng: Sân lþợng và số 
lþợng cá thể cûa loài đþợc xác đðnh cho tÿng mẻ 
lþĆi täi mỗi träm khâo sát. 
Đối vĆi điều tra nguồn lợi hâi sân tæng đáy: 
sā dýng phþĄng pháp diện tích để đánh giá 
nguồn lợi cûa nhòm đối tþợng này (cá đáy, cá 
rän, nhuyễn thể, giáp xác„). Riêng đối vĆi nhóm 
cá rän, nghiên cĀu đánh giá nguồn lợi nhóm cá 
rän bắt gặp trong thành phæn sân lþợng tÿ kết 
quâ điều tra mặt rộng bằng lþĆi kéo đáy cûa các 
chuyến điều tra và không đánh giá nguồn lợi cá 
rän san hô ven đâo bằng phþĄng pháp lặn mặt 
cắt. Để đâm bâo tính tính đồng nhçt về phþĄng 
pháp thu mẫu, tçt câ các chuyến điều tra cûa 
các đề tài/dă án đều sā dýng cùng một mẫu lþĆi 
kéo đĄn, cùng thông số kỹ thuật và thiết kế lþĆi 
do Viện nghiên cĀu Hâi sân thăc hiện tÿ giai 
đoän I dă án ALMRV (1992 đến nay). 
- Năng suçt khai thác CPUE (sân 
lþợng/một gią kéo lþĆi - kg/h) và mật độ phân bố 
CPUA (sân lþợng/đĄn vð diện tích - kg/km2) đþợc 
tính cho tÿng mẻ lþĆi, tÿng loài và năng suçt 
khai thác chung cho vùng biển, sân lþợng đánh 
bắt/đĄn vð diện tích (CPUA) đþợc tính theo 
phþĄng pháp diện tích (Swept Area Method) 
(Pauly, 1980): 
CPUA (kg/km2) = C/A 
Trong đò: C là sân lþợng đánh bắt (kg/mẻ); 
A là diện tích lþĆi quét (km2/mẻ) tính theo 
công thĀc: 
A = V * W * T 
V là vận tốc kéo lþĆi trung bình cûa tàu; W là 
độ mć ngang cûa lþĆi; T là thąi gian kéo lþĆi/mẻ, 
Biến động nguồn lợi hải sản ở vùng biển vịnh Bắc Bộ giai đoạn 2000-2015 
876 
Hình 1. Sơ đồ trạm vị và lưới kéo đơn dùng trong các chuyến điều tra khâo sát 
Bâng 1. Thành phần loài hâi sân bắt gặp ở vùng biển vịnh Bắc bộ 
qua các chuyến điều tra nguồn lợi cá nổi nhỏ 
Chuyến điều tra/Mùa gió 
Tổng số loài hải sản Cá nổi nhỏ 
Họ Giống Loài Họ Giống Loài 
ĐB 2003 - Đông Bắc 75 119 185 8 25 34 
TN 2004 - Tây Nam 60 80 112 7 20 18 
ĐB 2012 - Đông Bắc 78 127 209 8 25 35 
TN 2013 - Tây Nam 78 118 182 8 22 26 
Chung 83 136 430 13 34 53 
Năng suçt khai thác trung bình chung cûa 
các dâi độ såu đþợc tính theo công thĀc sau: 

n
iki 1
k
C
CPUE
n 
Trong đò: Cik là năng suçt khai thác cûa 
träm nghiên cĀu thĀ i thuộc vùng biển k, n là 
tổng số träm nghiên cĀu ć vùng biển k, 
- TrĂ lþợng nguồn lợi hâi sân cho toàn 
vùng, sā dýng phþĄng pháp diện tích để þĆc 
tính trĂ lþợng hâi sân tæng đáy đối vĆi lþĆi kéo 
sā dýng công thĀc: 
  kk
CPUA
B S *
q
Trong đò: B là trĂ lþợng, Sk là diện tích 
vùng biển nghiên cĀu;
k
CPUA là mật độ trung 
bình cûa các loài hâi sân trên một đĄn vð diện 
tích, q là hệ số đánh bắt, q = 0,5 đþợc áp dýng 
đối vĆi lþĆi kéo đĄn đánh bắt ć vùng Đông Nam 
Á ) (Pauly, 1980). 
Đối vĆi nguồn lợi cá nổi nhó: Sā dýng phþĄng 
pháp điều tra thûy åm để xác đðnh trĂ lþợng 
nguồn lợi cá nổi nhó ć vùng biển vðnh Bắc Bộ tÿ 
kết quâ điều tra cûa đề tài “Điều tra nguồn lợi cá 
nổi nhó bằng phþĄng pháp thûy åm năm 2003-
2005” và kết quâ điều tra bằng tàu SEADEC II 
cûa tiều dă án I.9 năm 2012-2013. Các chuyến 
điều tra sā dýng máy thûy âm SIMRAD EK 60 
Mai Công Nhuận, Nguyễn Khắc Bát, Vũ Việt Hà
877 
vĆi các đæu dò 38, 120 và 200 KHz để thu thập số 
liệu ć các dâi độ sâu khác nhau. 
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 
3.1. Nguồn lợi cá nổi nhỏ 
3.1.1. Thành phần loài 
Thành phæn loài cá nổi nhó ć vùng biển 
vðnh Bắc Bộ xác đðnh đþợc gồm 53 loài thuộc 34 
giống và 13 họ. Vùng biển vðnh Bắc Bộ là vùng 
biển nhiệt đĆi do đò cò să đa däng về thành loài 
bắt gặp và kích thþĆc các loài bắt gặp nhó. Số 
lþợng các loài cá nổi nhó chiếm khoâng 20% 
tổng số các loài hâi sân bắt ć vùng biển này 
trong các chuyến điều tra. 
3.1.2. Thành phần sản lượng và năng suất 
khai thác 
Trong nhóm cá khế điển hình cá nýc là loài 
chiếm sân lþợng þu thế ć vùng biển vðnh Bắc 
Bộ. Kết quâ phân tích vĆi kích thþĆc mắt lþĆi ć 
đýt lþĆi là 2a = 22 mm. Do đò, nhĂng loài có 
kích thþĆc nhó phân bố chû yếu ć vùng nþĆc ven 
bą nhþ cá cĄm, cá trích„ tỷ lệ bắt gặp trong mẻ 
lþĆi là không cao mặc dù trĂ lþợng nguồn lợi 
cûa các loài này ć vùng biển vðnh Bắc Bộ tþĄng 
đối lĆn. Đåy cüng là một trong nhĂng hän chế 
cûa phþĄng pháp thûy åm khi tàu điều tra 
không thể vào såu đþợc vùng nþĆc ven bą. 
Thành phæn loài bắt gặp và tỷ lệ sân lþợng cûa 
các loài cá nổi nhó không có să biến động nhiều 
qua hai mùa gió khác nhau và theo thąi gian 
tÿ năm 2000-2015 cüng ít cò să biến động 
(Bâng 2). 
3.1.3. Mật độ phân bố và trữ lượng 
Phân tích kết quâ tÿ hai chuyến điều tra 
năm 2012 và 2013 cho thçy: TrĂ lþợng nguồn lợi 
cá nổi nhó ć vùng biển vðnh Bắc Bộ þĆc tính 
khoâng 621.000 tçn trong mùa gió Tây Nam và 
630.000 tçn trong mùa giò Đông Bắc. Trong đò, 
nhóm cá nýc, nhóm cá trích và nhóm cá khế là 
nhĂng loài chiếm þu thế ć câ hai mùa gió vĆi tî 
lệ tþĄng Āng là 44% và 31% đối vĆi cá nýc; 22% 
và 27% đối vĆi cá trích; 13% và 14% đối vĆi cá 
khế. Nhóm cá nổi nhó khác chiếm khoâng 3,2-
3,3% trong tổng trĂ lþợng nguồn lợi cá nổi nhó ć 
vùng biển này (Bâng 3). 
3.2. Nguồn lợi hâi sân tầng đáy 
3.2.1. Thành phần loài 
Tổng số 508 loài, thuộc 114 họ hâi sân đã 
đþợc xác đðnh qua các chuyến điều tra bằng lþĆi 
kéo đáy ć vùng biển vðnh Bắc Bộ (Bâng 4). Số 
liệu điều tra cho thçy thành phæn loài hâi sân 
tæng đáy ć vùng biển này rçt đa däng và phong 
phú. Vðnh Bắc Bộ là vðnh kín, các loài hâi sân ít 
có să di cþ theo mùa và di cþ qua läi giĂa các 
vùng vĆi nhau. Do đò, số lþợng thành phæn loài 
bắt gặp ít có să biến động rõ ràng theo hai mùa 
giò Đông Bắc và Tây Nam. Biến động số lþợng 
thành phæn loài trong cùng hệ sinh thái phý 
thuộc vào rçt nhiều yếu tố, đặc biệt là thay đổi 
môi trþąng sống, sinh cânh sống và phâi kiểm 
chĀng trong chuỗi thąi gian đû để đánh giá. Cçu 
trúc nguồn lợi, số lþợng cá thể hay sân lþợng 
cûa loài có thể biến đổi liên týc theo thąi gian do 
biến động cûa áp lăc khai thác. Tuy nhiên, să đa 
däng thành phæn loài bắt gặp trong khoâng thąi 
gian tÿ năm 2000 đến nay ít biến động. 
3.2.2. Thành phần sản lượng 
Trong mùa giò Đông Bắc, vùng biển vðnh 
Bắc Bộ có 15 họ chiếm sân lþợng cao (>1%). Tổng 
sân lþợng khai thác cûa các họ này chiếm 
50,27% tổng sân lþợng chung. Trong đò, họ cá tráp 
(Sparidae) chiếm sân lþợng cao nhçt 11,25%, 
tiếp đến là các họ cá sĄn sáng (Acropomanidae); 
họ cá liệt (Leiognathidae); họ măc ống 
(Loliginidae). Các họ còn läi chiếm sân lþợng 
thçp hĄn tÿ 1,0 đến 2,8% (Hình 2). 
Trong mùa gió Tây Nam, số họ chiếm sân 
lþợng cao (>1%) là 20 họ, tổng sân lþợng cûa các 
họ này chiếm 73,82 % tổng sân lþợng chung. 
Chiếm sân lþợng cao nhçt læn lþợt thuộc về các 
họ cá tráp (Sparidae); họ cá sĄn sáng 
(Acropomanidae); họ cá mối (Synodontidae); họ 
măc ống (Loliginidae). Các họ còn läi chiếm sân 
lþợng thçp hĄn tÿ 1,0 đến 3,78% (Hình 2). 
Ở cçp độ loài, có 20 loài chiếm tî lệ trên 1% 
trong tổng sân lþợng khai thác trên toàn vùng 
biển vðnh Bắc Bộ. Loài cá bánh đþąng (Evynnis 
cardinalis) chiếm tî lệ cao nhçt trong tổng sân 
lþợng khai thác. Tiếp theo là các loài cá sĄn sáng 
(Acropoma japonicum), cá nýc sồ (Decapterus 
maruadsi), măc ống Trung Hoa (Loligo chinensis) 
và cá mối thþąng (Saurida tumbil) (Hình 3). 
Biến động nguồn lợi hải sản ở vùng biển vịnh Bắc Bộ giai đoạn 2000-2015 
878 
 Bâng 2. Thành phần sân lượng (%) của một số loài cá nổi nhỏ bắt gặp 
trong các chuyến điều tra bằng phương pháp thủy âm 
trên tàu Biển Đông (2000-2005) và tàu SEAFDEC II (2010-2015) 
Tên họ Tên loài 
2000-2005 2010-2015 
ĐB TN ĐB TN 
Cá cơm 
Encrasicholina devisi - - 0,85 - 
Encrasicholina heteroloba - - - 0,00 
Encrasicholina punctifer - 0,43 - - 
Stolephorus commersonii 4,28 0,19 0,01 - 
Stolephorus indicus 1,01 - - - 
Thryssa dussumieri 0,07 - - - 
Thryssa hamiltonii 0,00 - 0,03 0,06 
Thryssa setirostris - - - 0,03 
Cá khế 
Alectis ciliaris 0,05 - 0,05 - 
Alectis indicus 0,03 - 0,01 - 
Atropus atropos 0,46 0,09 1,05 0,13 
Carangoides chrysophrys 0,12 - - - 
Carangoides ferdau 0,53 0,08 - - 
Carangoides malabaricus - - 0,26 0,25 
Caranx sexfasciatus 0,00 - 0,01 
Parastromateus niger 0,07 0,23 0,34 0,01 
Seriola dumerili - - - 0,13 
Seriola fasciata 0,06 - - - 
Seriolina nigrofasciata 0,08 - 1,16 1,66 
Cá trích 
Dussumieria elopsoides 0,10 0,13 - - 
Ilisha elongata 0,00 - - - 
Harengula humeralis - - - 0,00 
Ilisha melastoma 0,21 - 0,86 0,00 
Sardinella aurita - - 3,77 0,06 
Sardinella gibbosa 1,54 4,81 4,27 0,26 
Sardinella zunasi - - 1,94 - 
Cá bạc má 
Megalaspis cordyla 1,50 0,05 0,77 - 
Rastrelliger kanagurta - - 2,91 0,72 
Scomber japonicus - - - 0,10 
Scomberoides commersonnianus - - 0,28 - 
Scomberomorus commerson - - 5,44 2,25 
Scomberomorus guttatus - - 1,40 - 
Cá nục 
Decapterus macrosoma - 0,05 0,65 - 
Decapterus maruadsi 6,69 19,00 23, ... ăng suất khai thác 
Tÿ năm 2000 đến 2005 trong khuôn khổ dă 
án đánh giá nguồn lợi sinh vật biển Việt Nam 
(ALMRV) ć vùng biển vðnh Bắc Bộ đã thăc hiện 
5 chuyến điều tra. Kết quâ cho thçy năng suçt 
khai thác trung bình có să biến động theo thąi 
không gian và thąi gian. Năng suçt khai thác 
cüng biến động mänh theo mùa giò, đặc biệt là 
vùng nþĆc ven bą (<30 m). Năng suçt khai thác 
tập trung cao trong dâi độ sâu 30-50 m (109,26 
kg/h); tiếp đến là dâi độ sâu 50-100 m (101,66 
kg/h); dâi độ sâu 20-30 m (87,72 kg/h) và thçp 
nhçt là dâi độ sâu <20 m (51,46 kg/h) (Bâng 5). 
 Trong giai đoän tÿ 2010-2015, dă án I.9 
thăc hiện hai chuyến điều tra đäi diện cho 2 
mùa giò Đông Bắc và Tây Nam ć vùng biển vðnh 
Bắc Bộ. Kết quâ phân tích cho thçy năng suçt 
khai thác trung bình đät khoâng 71,00 kg/h. 
Trong đò, năng suçt khai thác trong mùa gió 
Đông Bắc là 89,96 kg/h, cao hĄn so vĆi mùa gió 
Tây Nam (54,09 kg/h). Theo dâi độ såu, năng 
suçt khai thác trung bình cao nhçt thuộc về dâi 
độ sâu 50-100 m (126,41 kg/h), tiếp đến là dâi 
độ sâu <20 m (79,37 kg/h), dâi độ sâu 30-50 m 
(63,56 kg/h), dâi độ sâu 20-30 m (47,20 kg/h) 
(Bâng 5). 
Năng suçt khai thác trung bình cûa các loài 
hâi sân theo nhóm sinh thái khác nhau qua các 
chuyến điều tra đþợc thể hiện trong Bâng 6. 
Trong giai đoän 2000-2005 năng suçt khai thác 
trung bình có să biến động theo hai mùa gió 
Đông Bắc và Tây Nam læn lþợt là 32,40 kg/h và 
22,35 kg/h, năng suçt khai thác trung bình 
chung cûa hai mùa giò trong giai đoän này là 
24,86 kg/h. 
Tuy nhiên, kết quâ các chuyến điều tra gæn 
đåy cûa dă án I.9 (2012-2013) không thçy có să 
khác biệt về năng suçt khai thác trung bình cûa 
Biến động nguồn lợi hải sản ở vùng biển vịnh Bắc Bộ giai đoạn 2000-2015 
880 
các nhóm nguồn lợi theo hai mùa. Năng suçt 
khai thác trung bình ć các chuyến điều tra trong 
giai đoän này thçp hĄn so vĆi các chuyến điều tra 
ć giai đoän 2000-2005. Cý thể, năng suçt khai 
thác trung bình cûa 2 mùa giò đät 12,67 kg/h. 
Trong đò, năng suçt khai thác trung bình cûa 
mùa giò Đông Bắc là 12,70 và mùa gió Tây Nam 
là 12,61 kg/h. Nhòm cá đáy đät năng suçt khai 
thác cao nhçt (28,88 kg/h); tiếp đến là nhóm cá 
rän (20,67 kg/h); nhòm chån đæu (4,90 kg/h), 
nhóm nhuyễn thể - giáp xác cò năng suçt khai 
thác thçp nhçt ć tçt câ các chuyến điều tra. 
Hình 3. Tỷ lệ sân lượng (%) của một số loài hâi sân bắt gặp trong chuyến các điều tra 
bằng tàu lưới kéo đáy ở vùng biển vịnh Bắc Bộ 2012-2013 
Bâng 3. Trữ lượng nguồn lợi cá nổi nhỏ (tấn) ở vùng biển vịnh Bắc Bộ 
dựa trên kết quâ điều tra thủy âm bằng tàu SEAFDECII năm 2012-2013 
Nhóm loài Mùa gió Tây Nam Tỷ lệ % Mùa gió Đông Bắc Tỷ lệ % 
Cá cơm 32,61 5,00 16,81 3,00 
Cá khế 78,51 13,00 87,47 14,00 
Cá trích 136,01 22,00 173,08 27,00 
Cá bạc má 23,20 4,00 19,64 3,00 
Cá nục 271,74 44,00 197,83 31,00 
Cá ngân 66,72 11,00 95,73 15,00 
Cá hố 9,35 1,00 36,69 6,00 
Cá nổi nhỏ khác 3,21 0,01 3,35 1,00 
Tổng 621,37 630,66 
 Bâng 4. Thành phần loài hâi sân bắt gặp trong các chuyến điều tra 
bằng lưới kéo cá ở vùng biển vịnh Bắc Bộ 
Chuyến điều tra 
Mùa gió Đông Bắc Mùa gió Tây Nam 
Số họ Số loài Số họ Số loài 
2001 94 221 91 223 
2003 - - 86 231 
2004 - - 93 297 
2005 - - 88 267 
2012-2013 93 288 84 275 
2014 94 289 82 277 
2015 91 278 85 266 
Chung 
114 508 
Mai Công Nhuận, Nguyễn Khắc Bát, Vũ Việt Hà
881 
Bâng 5. Biến động năng suất đánh bắt (kg/h) ở vùng biển vịnh Bắc Bộ 
qua các chuyến điều tra 
Thời gian thực hiện Chuyến điều tra <20 m 20-30 m 30-50 m 50-100m 100-200m Trung bình 
ALMRV 
(2000-2005) 
TN 2001 57,10 88,30 116,50 81,80 - 85.925 
ĐB 2001 26,60 122,4 105,80 109,00 - 90.95 
TN 2003 33,00 61,70 55,80 112,20 - 65.67 
TN 2004 94,70 83,10 147,90 117,40 - 110.77 
TN 2005 45,60 83,10 120,30 87,90 - 84.22 
Trung bình 51,46 87,72 109,26 101,66 - 87.51 
I9 
(2010-2015) 
ĐB 2013 113,83 57,24 56,1 175,79 46,35 89.86 
TN 2014 44,92 37,15 71,03 77,03 40,34 54.09 
Trung bình 158,75 94,39 127,13 252,82 86,69 71.97 
 Trung bình chung 105.075 91,055 118,195 177,24 43,345 79,744 
Ghi chú: (-) là không thực hiện 
3.2.4. Mật độ phân bố và trữ lượng 
TrĂ lþợng nguồn lợi hâi sân trung bình ć 
vùng biển vðnh Bắc Bộ þĆc tính qua các chuyến 
điều tra tÿ năm 2000-2015 khoâng 137.000 tçn, 
dao động trong khoâng 120.000-180.000 tçn. TrĂ 
lþợng nguồn lợi hâi sân có să biến động theo thąi 
gian qua các chuyến điều tra. Trong giai đoän tÿ 
năm 2000-2005, qua 5 chuyến điều tra trĂ lþợng 
nguồn lợi þĆc tính khoâng 153.000 tçn, dao động 
trong khoâng 140.000-180.000 tçn (Bâng 7). 
Trong giai đoän tÿ năm 2010-2015 trĂ lþợng 
nguồn lợi ć vùng biển vðnh Bắc Bộ þĆc tính 
khoâng 121.000 tçn thçp hĄn so vĆi giai đoän tÿ 
2000-2015. Să khác biệt cüng đþợc thể hiện qua 
hai mùa gió ć giai đoän này. Trong mùa giò Đông 
Bắc trĂ lþợng þĆc tính khoâng 140.000 tçn, cao 
hĄn so vĆi mùa giò Tåy Nam þĆc tính khoâng 
102.000 tçn. Điều này cüng trùng hợp vĆi nhiều 
kết quâ nghiên trþĆc đåy về phân bố nguồn lợi 
hâi sân ć vùng biển này, sân lþợng khai thác 
trong mùa giò Đông Bắc thþąng cao hĄn so vĆi 
mùa gió Tây Nam. Nghiên cĀu gæn đåy nhçt cûa 
Lê Hồng Cæu (2008), Nguyễn Văn HþĆng và 
Đoàn Văn Bộ (2013) về ânh hþćng cûa nhiệt độ 
nþĆc biển và mộ số yếu tố hâi dþĄng đến năng 
suçt khai thác các loài cá có giá trð kinh tế ć vùng 
biển vðnh Bắc Bộ, nghiên cĀu chî ra rằng: Nhiệt 
độ nþĆc biển ć tæng đáy ít cò să biến động hĄn so 
vĆi tæng mặt và năng suçt khai thác trong mùa 
giò Đông Bắc cao hĄn và ít cò să biến động hĄn so 
vĆi mùa gió Tây Nam. 
3.3. Đánh giá tổng hợp nguồn lợi hâi sân 
vùng biển vịnh Bắc Bộ 
3.3.1. Thành phần loài 
Tổng hợp các chuyến điều tra nguồn lợi hâi 
sân ć vùng biển vðnh Bắc Bộ tÿ năm 2000 đến 
2015 đã xác đðnh đþợc 568 loài thuộc 321 giống 
nằm trong 145 họ. Trong đò, giai đoän năm 
2000-2005 đã xác đðnh đþợc 492 loài, 278 giống 
và 135 họ (cò 47 loài chþa xác đðnh). Gæn đåy, 
các chuyến điều tra cûa dă án I.9 tÿ năm 
2010 đến 2015 đã xác đðnh đþợc 430 loài, 230 
giống và 106 họ, trong đò cò 19 loài chþa xác 
đðnh (Bâng 8). 
Nhòm cá đáy phong phú nhçt về thành 
phæn loài, vĆi 175 loài đã bắt gặp trong các 
chuyến điều tra. Nhóm cá nổi bắt gặp 70 loài, 
trong đò cò 1 loài thuộc nhóm cá nổi biển sâu, 
bắt gặp ć khu văc cāa vðnh. Các nhóm hâi sân 
có giá trð kinh tế cao nhþ giáp xác và chån đæu 
bắt gặp số loài tþĄng Āng là 47 loài giáp xác và 
30 loài động vật chån đæu (Bâng 9). 
Ở vðnh Bắc Bộ, họ cá khế (Carangidae) 
phong phú nhçt về thành phæn loài, vĆi 24 loài 
đã đþợc xác đðnh trong các chuyến điều tra. Họ 
cua bĄi (Portunidae) và họ cá lþợng 
(Nemipteridae) là nhĂng họ có thành phæn loài 
phong phú vĆi 16 loài bắt gặp thuộc họ cua bĄi 
và 15 loài thuộc họ cá lþợng. Có 32 họ chî bắt 
gặp 1 loài và 23 họ bắt gặp 2 loài. 
Biến động nguồn lợi hải sản ở vùng biển vịnh Bắc Bộ giai đoạn 2000-2015 
882 
3.3.2. Trữ lượng nguồn lợi 
Kết quâ nghiên cĀu trong giai đoän 2010-
2015. TrĂ lþợng các nhóm cá biển, giáp xác và 
động vật chån đæu ć vùng biển vðnh Bắc Bộ đþợc 
þĆc tính dăa trên kết quâ điều tra bằng lþĆi kéo 
đáy và phþĄng pháp thûy åm đþợc trình bày ć 
Bâng 10. Tổng trĂ lþợng các nhóm cá biển, giáp 
xác và động vật chån đæu trong mùa giò Đông 
Bắc là 752 nghìn tçn và trong mùa gió Tây Nam 
là 719 nghìn tçn, trung bình là 725 nghìn tçn. 
TrĂ lþợng nguồn lợi cá nổi nhó chiếm 85,00%, cá 
đáy và hâi sân tæng đáy chiếm 15,00%. Trong 
mùa giò Đông Bắc, trĂ lþợng cá nổi nhó chiếm 
83,80%; trong mùa gió Tây Nam, trĂ lþợng 
nguồn lợi cá nổi nhó chiếm tî lệ cao hĄn 
(86,40%). Tính trung bình cho câ hai mùa gió 
trĂ lþợng nguồn lợi hâi sân ć vùng bą chiếm 
27,50% (202 nghìn tçn), vùng lộng chiếm 
25,10% (258 nghìn tçn) và vùng khĄi chiếm 
37,40% (275 nghìn tçn). 
Bâng 6. Năng suất khai thác trung bình (kg/h) của các nhóm hâi sân 
ở vùng biển vịnh Bắc Bộ qua các chuyến điều tra bằng lưới kéo đáy cá 
Giai đoạn Nhóm hải sản 
Đông Bắc Tây Nam Trung bình 
CPUE (kg/h) SE CPUE (kg/h) SE CPUE (kg/h) SE 
Dự án ALMRV 
(2000-2005) 
Cá đáy 12,14 7,62 8,98 8,59 9,75 8.37 
Cá rạn 13,41 4,04 9,20 6,09 10,28 5.60 
Chân đầu 5,23 1,89 2,62 2,17 3,27 2.09 
Nhóm khác 0,47 0,80 0,32 0,64 0,34 0.67 
Nhuyễn thể, giáp xác 1,15 1,08 1,24 1,19 1,22 1.17 
Toàn vùng 32,40 3,09 22,35 3,74 24,86 3.58 
Dự án I.9 
(2010-2015) 
Cá đáy 34,25 3,1 23,5 3,16 28,88 3.13 
Cá rạn 21,46 2,51 19,88 2,51 20,67 2.51 
Chân đầu 5,46 0,53 4,43 0,54 4,94 0.53 
Nhóm khác 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 
Nhuyễn thể, giáp xác 2,34 0,42 2,65 0,42 2,49 0.42 
Trung bình 12,702 1,312 12,61 1,65 12,67 1.318 
Trung bình chung 22.55 2,20 17,48 2,70 18,13 2,45 
Bâng 7. Trữ lượng (tấn) ở vùng biển vịnh Bắc Bộ 
qua các chuyến điều tra bằng lưới kéo đơn cá, giai đoạn 2000-2015 
Thời gian Chuyến điều tra < 20 m 20-30 m 30-50 m 50-100 m Toàng vùng 
 2000-2005 
TN2001 19,862 35,724 56,2 32,368 144.155 
DB2001 9,106 46,822 53,072 44,043 153.043 
TN2003 11,547 24,66 29,689 43,568 109.464 
TN2004 28,047 34,969 70,014 48,869 181.900 
TN2005 20,136 40,054 71,736 45,86 177.786 
Trung bình 17,739 36,445 56,142 42,941 153.269 
 2010-2015 
ĐB2013 40,827 24,309 28,128 47,606 140.870 
TN2014 14,701 14,398 38,762 34,819 102.681 
Trung bình 27,764 19,354 33,445 41,213 121.776 
 Trung bình chung 22.752 27,900 44,794 42,077 137,523 
Mai Công Nhuận, Nguyễn Khắc Bát, Vũ Việt Hà
883 
Bâng 8. Thành phần loài hâi sân bắt gặp trong các chuyến điều tra 
nguồn lợi hâi sân ở vùng biển vịnh Bắc Bộ giai đoạn 2000-2015 
Thời gian Họ Giống 
Loài/nhóm loài 
Đã xác định Chưa xác định 
ALMRV (2000-2005) 135 278 492 47 
I.9 (2010-2015) 106 230 430 19 
Chung 145 321 568 
Bâng 9. Cấu trúc thành phần loài hâi sân ở vùng biển vịnh Bắc Bộ 
từ kết quâ điều tra giai đoạn 2010-2015 
Nhóm nguồn lợi Số loài 
Động vật chân đầu 30 
Giáp xác 47 
Cá đáy 175 
Cá nổi 70 
Cá rạn 105 
Nhóm khác 3 
Tổng số 430 
 Bâng 10. Tổng hợp trữ lượng nguồn lợi hâi sân ở vùng biển vịnh Bắc Bộ 
dựa trên kết quâ điều tra nguồn lợi giai đoạn 2010-2015 
Nhóm loài/vùng biển 
Mùa gió Đông Bắc Mùa gió Tây Nam Trung bình 
Trữ lượng (tấn) Tỉ lệ (%) Trữ lượng (tấn) Tỉ lệ (%) Trữ lượng (tấn) Tỉ lệ (%) 
Cá nổi nhỏ 
Vùng bờ 173,462 23,10 170,908 23,80 172,185 23,40 
Vùng lộng 221,298 29,40 218,039 30,30 219,668 29,90 
Vùng khơi 235,901 31,40 232,427 32,30 234,164 31,80 
Tổng 630,661 83,80 621,374 86,40 626,018 85,10 
Hải sản tầng đáy 
Vùng bờ 33,499 4,50 26,928 3,70 30,213 4,10 
Vùng lộng 42,737 5,70 34,353 4,80 38,545 5,20 
Vùng khơi 45,557 6,10 36,62 5,100 41,089 5,60 
Tổng 121,792 16,20 97,901 13,6 109,847 14,90 
Tổng 752,454 719,276 735,865 
Bâng 11. Tổng hợp trữ lượng nguồn lợi hâi sân ở vùng biển vịnh Bắc Bộ 
dựa trên kết quâ điều tra nguồn lợi giai đoạn 2000-2005 từ kết quâ của dự án ALMRV II 
Nhóm nguồn lợi Vùng biển/ độ sâu Trữ lượng (tấn) KNKT (tấn) Nguồn số liệu 
Cá nổi nhỏ <30 119,800 59,900 Bùi Đình Chung (1992) 
>30 270,200 135,100 Tính lại (I.9) 
Cá đáy <30 54,185 21,674 ALMRV II 
>30 99,084 39,634 ALMRV II 
 Tổng cộng 543,269 256,308 
Biến động nguồn lợi hải sản ở vùng biển vịnh Bắc Bộ giai đoạn 2000-2015 
884 
So sánh vĆi kết quâ nghiên cĀu trong giai 
đoän 2000-2005 cûa dă án ALMRV và Bùi Đình 
Chung (1992) chúng tôi thçy có să khác biệt. 
Tổng nguồn lợi hâi sân ć vùng biển vðnh Bắc Bộ 
þĆc tính khoâng 543 nghìn tçn và khâ năng 
khai thác cho phép là 256 nghìn tçn. Trong đò, 
cá nổi nhó chiếm khoâng 70% và hâi sân tæng 
đáy chiếm khoâng 20%. Nhóm nguồn lợi hâi sân 
tæng đáy không cò să khác biệt nhiều so vĆi giai 
đoän trþĆc đåy, nhòm nguồn lợi cá nổi nhó 
chiếm sân lþợng chính ć vùng biển vðnh Bắc Bộ. 
Giai đoän 2000-2005 sā dýng tàu nghiên cĀu 
Biển Đông và giai đoän 2010-2015 sā dýng tàu 
Seafdec II 2 tàu nghiên cĀu cò kích thþĆc khác 
khác nhau cùng vĆi Āng dýng phþĄng pháp tính 
toán khác nhau ć mỗi thąi điểm là một phæn 
nguyên nhân dẫn đến să khác nhau về trĂ 
lþợng nguồn lợi cá nổi nhó nói riêng và nguồn 
lợi hâi sân ć vùng biển vðnh Bắc Bộ nói chung 
qua hai giai đoän (ALMRV-II, 2006; Bùi Đình 
Chung, 1999). 
4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 
4.1. Kết luận 
Vùng biển vðnh Bắc Bộ có să đa däng về 
thành phæn loài đã xác đðnh đþợc 568 loài/nhóm 
loài thuộc 321 họ, 145 giống); trong đò, nhòm cá 
đáy cò số lþợng loài nhiều nhçt; tiếp theo là 
nhóm cá rän; nhóm cá nổi, nhòm chån đæu và 
nhóm nhuyễn thể. 
Ở vðnh Bắc Bộ, các họ chiếm þu thế trong 
sân lþợng khai thác bao gồm: họ cá khế, cá tráp, 
cá sĄn sáng, cá liệt, măc ống, cá lþợng, 
cá mối và cá đù. Các loài chiếm tî lệ cao trong 
sân lþợng khai thác gồm: cá nýc sồ, cá bánh 
đþąng, cá sĄn sáng, cá sñng nhật và măc ống 
Trung Hoa. 
TrĂ lþợng nguồn lợi Hâi sân ć vùng biển 
Vðnh Bắc Bộ có să biến động rõ ràng trong 2 
mùa giò Đông Bắc và Tåy Nam. Trong giai đoän 
tÿ năm 2000 đến 2015 nhóm nguồn lợi hâi sân 
tæng đáy cò să biến động cao hĄn các nhòm 
nguồn lợi khác ít có să biến động. 
4.2. Kiến nghị 
Vðnh Bắc Bộ là vùng biển có nguồn lợi hâi 
sân rçt đa däng và phong phú, có vai trò rçt lĆn 
đối vĆi sinh kế cûa nhiều cộng đồng ngþ dån. 
Tuy đã có nhiều các công trình nghiên cĀu về 
nguồn lợi hâi sân ć vùng biển này nhþng còn 
nhó lẻ không mang tính liên týc, cæn có nhĂng 
nghiên cĀu thþąng xuyên hàng năm để đánh giá 
tốt nhçt về biến động nguồn lợi hâi sân ć vùng 
biển này. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
ALMRV-II (2006). Báo cáo tổng kết dự án đánh giá 
Nguồn lợi sinh vật biển Việt Nam, giai đoạn 2. 
Viện nghiên cứu Hải sản. 
Bùi Đình Chung (1999). Điều tra cơ bản nguồn lợi hải 
sản và điều kiện môi trường các vùng trọng điểm 
phục vụ mục tiêu phát triển bền vững ngành hải 
sản vùng gần bờ Việt Nam. Giai đoạn I: Vùng Tây 
vịnh Bắc Bộ. Báo cáo khoa học, Viện Nghiên cứu 
Hải sản. 
Lê Hồng Cầu (2008). Nghiên cứu biến động một số yếu 
tố hải dương học ảnh hưởng đến năng suất khai 
thác một số loài cá đáy có giá trị kinh tế làm cơ sở 
khoa học phục vụ dự báo khai thác ở vùng biển 
phía Tây vịnh Bắc Bộ. Báo cáo khoa học, Viện 
nghiên cứu Hải sản. 
Nguyễn Văn Hướng và Đoàn Văn Bộ (2013). Ảnh 
hưởng của nhiệt độ nước biển đến năng suất khai 
thác cá tại vùng đánh cá chung vịnh Bắc Bộ năm 
2011. Báo cáo khoa học. Tạp chí Khoa học 
ĐHQGHN, XX(4s): 1-7. 
Nguyễn Viết Nghĩa (2017). Báo cáo tổng dự án I.9 
thuộc đề án 47 “Điều tra tổng thể nguồn lợi hải sản 
vùng biển Việt Nam’’ giai đoạn (năm 2010-2015). 
Phạm Thược (1977). Báo cáo tổng kết tình hình nguồn 
lợi và ước tính trữ lượng cá đáy vịnh Bắc Bộ. Tài 
liệu lưu Viện nghiên cứu Hải sản, tr. 63-65. 
Phạm Thược (2010). Nghề cá vịnh Bắc Bộ qua những 
chặng đường điều tra nghiên cứu (1958-2009). 
Trung tâm tư vấn chuyển giao công nghệ nguồn lợi 
Thủy sản và Môi trường. 
Pauly (1980). Biomass estimation by the swept 
area method FAO Fisheries Circular, Rome, 
pp. 366-369. 
Yunjun Yu and Yongtong Mu (2006). The new 
institutional arrangements for fisheries 
management in Beibu Gulf. Marine Policy. 
(doi:10.1016/j.marpol.2004.12.006): 30: 249-260.