Bản sắc dân tộc qua các tiết mục thanh nhạc trong Opera Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN SAIGON UNIVERSITY 
 TẠP CHÍ KHOA HỌC SCIENTIFIC JOURNAL 
 ĐẠI HỌC SÀI GÒN OF SAIGON UNIVERSITY 
 Số 69 (03/2020) No. 69 (03/2020) 
Email: tcdhsg@sgu.edu.vn ; Website:  
117 
BẢN SẮC DÂN TỘC QUA CÁC TIẾT MỤC THANH NHẠC 
TRONG OPERA VIỆT NAM 
National identity through vocal performance in Vietnamese operas 
ThS. Nguyễn Khánh Trang 
Nhạc viện TP.HCM 
TÓM TẮT 
Trong lịch sử, âm nhạc Việt Nam đã trải qua nhiều lần giao thoa tiếp biến với âm nhạc các dân tộc khác 
trên thế giới. Điều đó làm cho âm nhạc Việt Nam càng trở nên phong phú đa dạng hơn. Nhạc sĩ trong 
sáng tác và nghệ sĩ trong biểu diễn luôn có ý thức dân tộc, thể hiện tinh thần độc lập dân tộc trong sáng 
tạo nghệ thuật. Họ đã tiếp thu, chọn lọc những yếu tố tích cực của âm nhạc phương Tây mà vẫn giữ 
được bản sắc dân tộc của người Việt. Đặc biệt, các nhạc sĩ Việt Nam đã tạo nên một loại hình 
nghệ thuật tổng hợp, đồ sộ, mang tính “đại diện” cho thể loại sân khấu “dân tộc và hiện đại”, đó là opera 
Việt Nam. 
Từ khoá: bản sắc dân tộc, giọng nữ cao, opera Việt Nam, văn hoá 
ABSTRACT 
Historically, Vietnamese music has experienced many intercourse with other peoples’ music around the 
world, which makes Vietnamese music more and more diverse. Music composers and performers in 
Vietnam are always aware of national identity, expressing the spirit of national independence in artistic 
creation. They have absorbed and selected the positive elements of Western music while retaining 
the Vietnamese national identity. In particular, Vietnamese musicians have created a massive, 
“representative” art form for the “national and modern” theater genre, which is Vietnamese opera. 
Keywords: national identity, soprano, Vietnamese opera, culture 
1. Đặt vấn đề 
Lịch sử âm nhạc Việt Nam đã trải qua 
nhiều lần giao lưu, tiếp xúc với âm nhạc 
các dân tộc khác trên thế giới mà cụ thể là 
qua ba lần giao thoa tiếp biến âm nhạc. 
Theo tác giả Nguyễn Thị Nhung: “(...) Sự 
tiếp biến giao thoa với âm nhạc phương 
Tây diễn ra ở diện rộng hơn và được coi là 
cuộc tiếp biến lần thứ ba...” (Nguyễn Thị 
Nhung, 1991, tr.12). Trong quá trình giao 
lưu tiếp xúc với âm nhạc nước ngoài, âm 
nhạc Việt Nam càng trở nên phong phú đa 
dạng hơn. Những nhạc sĩ Việt Nam khi có 
điều kiện học hỏi, tiếp thu cái hay cái đẹp 
về văn hóa, nghệ thuật, tinh hoa âm nhạc 
thế giới cả phương Đông lẫn phương Tây, 
họ vẫn luôn ý thức gìn giữ bản sắc văn hoá, 
nghệ thuật, âm nhạc của dân tộc Việt Nam. 
Họ đã góp phần làm giàu thêm cho nền âm 
nhạc của nước nhà, tiên tiến mà vẫn đậm đà 
bản sắc dân tộc, khi viết nên những vở 
opera Việt Nam, khẳng định và tôn vinh vẻ 
đẹp của đất nước, con người, dân tộc Việt 
Nam bằng ngôn ngữ âm nhạc. 
Trong các vở opera Việt Nam, yếu tố 
dân tộc được thể hiện rõ nét qua: âm sắc 
nhạc cụ trong dàn nhạc, nội dung lời ca, chất 
liệu âm nhạc.v.v. Trong bài viết này, chúng 
Email: khanhtrang2212@yahoo.com 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) 
118 
tôi sẽ trình bày yếu tố dân tộc qua một số 
tiết mục thanh nhạc trong opera Việt Nam. 
2. Chất liệu âm nhạc dân tộc qua 
một số tiết mục thanh nhạc trong opera 
Việt Nam 
Chất liệu âm nhạc là những “yếu tố 
ban đầu gợi nên những cảm xúc âm nhạc” 
(Đào Trọng Minh, 2000, tr. 28). Chất liệu 
âm nhạc dân tộc có thể là những làn điệu 
dân ca, dân nhạc, những tiết tấu quen thuộc 
trong thực tế cuộc sống, thậm chí là những 
ấn tượng, cảm xúc trong các tác phẩm văn 
chương, thi ca, hội hoạ... thể hiện tâm hồn, 
văn hoá dân tộc. 
Trong nền “âm nhạc mới” Việt Nam, 
chất liệu âm nhạc dân tộc đã được hầu hết 
các nhạc sĩ Việt Nam sử dụng, thể hiện 
trong các tác phẩm của họ. Đặc điểm âm 
nhạc dân tộc ấy cũng được thể hiện khá sâu 
sắc, rõ nét trong các vở opera Việt Nam 
thông qua các tiết mục viết cho thanh nhạc, 
dàn nhạc, hợp xướng, mở màn 
(ouverture).v.v. Tuy nhiên, mức độ sử 
dụng các chất liệu âm nhạc dân tộc trong 
các tiết mục viết cho các vai diễn giọng nữ 
cao (soprano) cũng có những đặc điểm 
khác nhau, độ “đậm nhạt” khác nhau, vừa 
cụ thể vừa mang tính khái quát. Có những 
tiết mục các nhạc sĩ đã sử dụng gần như 
nguyên vẹn giai điệu âm nhạc dân tộc và 
có những tiết mục chỉ sử dụng thang âm, 
cấu trúc quãng, motif... của âm nhạc các 
dân tộc Việt Nam. 
2.1 Những tiết mục sử dụng nguyên 
vẹn giai điệu âm nhạc dân gian các dân tộc 
Trong vở opera Cô Sao của Nhạc sĩ 
Đỗ Nhuận, mang đậm âm hưởng dân gian 
rừng núi phía Bắc, giai điệu âm nhạc dân 
tộc rõ nét nhất là những điệu múa hát đậm 
màu sắc của dân tộc Thái như Xòe hoa hay 
bài Inh lả ơi - dân ca Thái vùng Tây Bắc 
(tiết mục 29 màn 3). Nhạc sĩ Đỗ Nhuận đã 
sử dụng nguyên vẹn giai điệu bài Xoè hoa 
chỉ thay đổi lời hát. 
Ví dụ 1: Trích đoạn số 11 màn 1 vở Cô Sao 
NGUYỄN KHÁNH TRANG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN 
119 
Trong vở Nguyễn Trãi ở Đông Quan, 
Bài hát của cô Trúc (tiết mục số 3 màn 1) 
có cấu trúc một đoạn đơn, ngay từ những ô 
nhịp đầu tiên là giai điệu bài dân ca quan 
họ Bắc Ninh Cây trúc xinh với tính chất dí 
dỏm, duyên dáng, ý nhị. Nhân vật Cô Trúc 
cũng là hình ảnh của người con gái tài sắc 
(Nguyễn Thị Lộ) mà Nguyễn Trãi đem 
lòng yêu thương. 
Ví dụ 2: Trích bài dân ca Cây trúc xinh 
Ví dụ 3: Bài hát của cô Trúc, tiết mục số 3 màn 1 
Hay aria của Đào Xuân, đoạn đầu của 
tác phẩm được viết ở giọng d-moll. Đây là 
một aria rất đặc sắc, pha trộn và sử dụng 
nhiều chất liệu trong âm nhạc cổ truyền 
như: dân ca Nam Bộ, dân ca Bắc Bộ, Ca 
Trù, hát đối đáp.v.v. Giai điệu man mác 
buồn, nhiều chỗ nhịp chẻ (đảo phách), tốc 
độ chậm rãi, lời ca theo thể thơ dân gian 
Việt Nam (song thất lục bát), đậm chất Oán 
trong dân ca Nam Bộ. 
Đoạn tiếp theo thì kết ở G-Dur, mang 
âm hưởng dân ca Nam Bộ, gần như trọn 
vẹn giai điệu bài dân ca Lý lu là, sử dụng 
thể thơ lục bát. 
Ví dụ 4: Tiết mục số 6 màn 1 trích 
opera Nguyễn Trãi ở Đông Quan. 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) 
120 
 Trong aria Chờ mong, tiết mục số 
14 màn 1 vở Bên bờ K'rông Pa của Nhạc 
sĩ Nhật Lai, chất liệu âm nhạc dân tộc 
mang đậm chất Tây Nguyên giai điệu 
của cả bài Bến nước - dân ca Giarai 
rõ nét. 
Ví dụ 5: Aria Chờ mong, tiết mục số 14 màn 1. 
Trong aria này, chủ đề đoạn a được viết ở G-dur, với giai điệu của bài dân ca Gia Rai 
Bến nước. 
NGUYỄN KHÁNH TRANG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN 
121 
Ví dụ 6: Dân ca Gia Rai - Bến nước 
Có thể thấy, không ít những giai điệu 
âm nhạc dân tộc đã đi vào tiềm thức của 
nhiều thế hệ người Việt Nam. Khi giai điệu 
dân tộc vang lên trong các tác phẩm âm 
nhạc không lời hay trong các thể loại âm 
nhạc đỉnh cao như opera, không chỉ làm cho 
tác phẩm thể hiện rõ nét đặc điểm âm nhạc 
Việt mà còn góp phần đem âm nhạc kinh 
viện đến với mọi người dân một cách nhẹ 
nhàng, dễ dàng và tạo ấn tượng sâu đậm. 
 2.2. Những tiết mục sử dụng chất 
liệu âm nhạc dân tộc 
Bên cạnh những tiết mục sử dụng 
nguyên vẹn giai điệu âm nhạc dân tộc, còn 
có nhiều tiết mục được các nhạc sĩ sử dụng 
chất liệu âm nhạc dân tộc, cụ thể như: 
Trong vở opera Bông sen của hai 
nhạc sĩ Hoàng Việt - Lưu Hữu Phước, 
yếu tố dân tộc được thể hiện rõ nét và 
xuyên suốt cả tác phẩm bằng âm hưởng 
dân ca Nam bộ. Lời hát trong tiết mục do 
nhân vật em gái thể hiện được lấy từ bài 
ca dao quen thuộc Trong đầm gì đẹp 
bằng sen. 
Ví dụ 7: Tiết mục số 2 màn 1 trích opera Bông sen 
Hay trong vở Người giữ cồn của Nhạc sĩ 
Ca Lê Thuần, âm nhạc thấm đẫm chất Nam Bộ 
với nét buồn man mác, xa xôi của điệu Nam 
trong phần hò của cô gái ở phần đầu tác phẩm. 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) 
122 
Ví dụ 8: Tiết mục mở đầu trong opera Người giữ cồn 
Ví dụ 9: Thang âm được sử dụng trong phần mở đầu 
(Rung ở nốt thứ 3 - nốt Fa, thỉnh 
thoảng có rung ở nốt 1 - nốt Đồ) 
Trong opera Lá đỏ của Nhạc sĩ Đỗ 
Hồng Quân, âm hưởng của những điệu hò 
lao động được bắt gặp qua câu hò khoan dô 
khoan, ớ huầy dô khỏe khoắn, lạc quan, 
luân phiên với những câu hát mở đường 
làm sống dậy bầu không khí xướng - xô 
trong hò sông Mã của xứ Thanh - quê 
hương của tám liệt sĩ (ví dụ 10). Hay vẻ 
mộc mạc, mặn mà của Ví giặm Nghệ Tĩnh 
(ví dụ11). 
Ví dụ 10: Tiết mục số 9 hồi 1, cảnh 1 trong opera Lá đỏ 
NGUYỄN KHÁNH TRANG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN 
123 
Ví dụ 11: Sơn đón các cô thanh niên xung phong - Tiết mục số 5 hồi 1 cảnh 1. 
Ví dụ 12: tiết mục số 41 cảnh 6, tác giả 
đã rất tài tình khi diễn đạt sự phục hồn cho 
tám cô gái đã hy sinh ở trong hang (hang 
Tám Cô) với lời cầu kinh Nam mô A-Di-
Đà Phật bằng giọng nữ cao tụng kinh lặp 
đi lặp lại trên nền nhạc dài 24 ô nhịp. 
Đặc biệt, khi xem opera Lá đỏ, người 
xem cảm nhận được ở vở diễn vừa có màu 
sắc dân tộc, lại vừa có tính nghệ thuật hiện 
đại. Không những trong kịch bản âm nhạc 
mà cả trong kịch bản văn học cũng vậy. 
Trong quá trình viết kịch bản, nhà biên 
kịch Nguyễn Thị Hồng Ngát đã đưa vào 
những yếu tố đặc trưng của Chèo, loại hình 
nghệ thuật truyền thống của Việt Nam. Bà 
đã phân tích: Kịch hát dân tộc dạy về tính 
ước lệ, cách điệu, hoá thân. Sân khấu ước 
lệ cho phép để các chị thanh niên xung 
phong khi hy sinh hoá thân thành hình 
tượng vừa thực vừa hư, vừa mang yếu 
nghĩa nhân sinh rất lớn, đó là các chị được 
bất tử. Và nhân vật thần núi cũng là một sự 
sáng tạo của tôi. Tôi muốn biến dãy 
Trường Sơn không chỉ xuất hiện trong 
ngôn ngữ thoại của các nhân vật mà rõ 
ràng phải là nhân vật. Tôi biến ông thần ấy 
thành một người dẫn truyện. Giống như 
trong các vở Chèo cũng có người dẫn 
truyện, ước lệ của sân khấu dân tộc. Tuy 
hơi cổ tích một chút, huyền thoại một chút 
nhưng hoàn toàn hợp lý(*) 
3. Kết luận 
 Yếu tố dân tộc trong âm nhạc Việt 
Nam luôn có sức sống mãnh liệt bởi nó 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) 
124 
nằm trong tâm thức, bản năng, suy nghĩ và 
sáng tạo của người nhạc sĩ. Từ lời ru ầu ơ 
của mẹ, câu ca dao, điệu lý, câu hò... đến 
những nét sinh hoạt trong cuộc sống lao 
động hàng ngày đến những phong tục tập 
quán của 54 dân tộc Việt Nam trải dài trên 
khắp đất nước đều được âm nhạc khắc họa 
rõ nét. Thông qua các tiết mục thanh nhạc 
trong opera Việt Nam, chúng ta thấy các 
nhạc sĩ đã vận dụng tài tình những giai điệu 
dân ca, những làn điệu trong âm nhạc 
truyền thống, những âm điệu trong hệ thống 
thang năm âm của dân tộc... tạo nên một 
loại hình nghệ thuật tổng hợp, đồ sộ, mang 
tính “đại diện” cho thể loại sân khấu “dân 
tộc và hiện đại”. Các nhạc sĩ Việt Nam đã 
tạo nên sự khác biệt so với hình mẫu chung 
của opera cổ điển thế giới bằng cách mang 
vào tác phẩm những nét đặc trưng tính dân 
tộc. Tất cả các yếu tố âm nhạc dân tộc đã 
được nâng lên mang tính bác học, hòa 
quyện với nhau để tạo thành những vở diễn 
đạt hiệu quả sân khấu và thông qua vở diễn 
người xem cảm nhận được màu sắc dân tộc, 
tính nghệ thuật cao. Bản sắc dân tộc thông 
qua các tiết mục thanh nhạc thể hiện được 
phần nào dung mạo của nghệ thuật opera 
Việt Nam bước đầu khá vững chãi, tiếp thu 
được những giá trị văn hóa thế giới - phát 
huy được vốn âm nhạc dân tộc. 
Chú thích: 
(*): Trích phỏng vấn tác giả. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Nguyễn Thị Mỹ Liêm. (2002). Âm nhạc dân tộc học - Phương pháp biện chứng trong 
nghiên cứu những truyền thống âm nhạc ngoài nền âm nhạc cổ điển châu Âu. Tạp chí 
Thông báo Khoa học, Viện Âm Nhạc, số 7. 
Nguyễn thị Tố Mai. (2012). Opera trong sự phát triển nền âm nhạc chuyên nghiệp Việt 
Nam, luận án tiến sĩ, Học viện Âm nhạc Hà Nội. 
Đào trọng Minh. (2000). Phân tích tác phẩm âm nhạc, tập 1, NXB Trẻ. 
Tô Ngọc Thanh (chủ tịch hội đồng biên tập). (2003). Hợp tuyển tài liệu nghiên cứu – lý 
luận - phê bình âm nhạc Việt Nam thế kỷ XX, tập 1-5, Viện Âm nhạc, Hà Nội. 
* Một số DVD, kịch bản, tổng phổ của các vở opera như: 
Người giữ Cồn của nhạc sĩ Ca Lê Thuần. 
Cô Sao của nhạc sĩ Đỗ Nhuận. 
Người tạc tượng của nhạc sĩ Đỗ Nhuận 
Nguyễn Trãi ở Đông Quan của nhạc sĩ Đỗ Nhuận 
Bên bờ K'rông Pa của nhạc sĩ Nhật Lai 
Bông Sen của nhạc sĩ Hoàng Việt 
Tình yêu của em của nhạc sĩ Nguyễn Đình Tấn 
Lá đỏ của nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân. 
Ngày nhận bài: 23/5/2019 Biên tập xong: 15/3/2020 Duyệt đăng: 20/3/2020