Bài giảng Tài chính và Tiền tệ - Chương 2: Ngân sách nhà nước - Nguyễn Hoài Phương

Chương II
NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Th.S Nguyễn Hoài Phương
phuong.fbf@gmail.com
Kết cấu Chương
I. Tổng quan về ngân sách Nhà nước
II. Hoạt động ngân sách Nhà nước
* Thu ngân sách 
* Chi ngân sách 
III. Thâm hụt ngân sách Nhà nước
IV. Phân cấp ngân sách Nhà nước
I. TỔNG QUAN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Khái niệm:
“NSNN là toàn bộ các khoản thu chi của Nhà nước
trong dự toán, đã được cơ quan Nhà nước có thẩm
quyền quyết định và được thực hiện trong một
năm để đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm
vụ của Nhà nước “
(Luật NSNN, 1996 của nước CHXHCN Việt Nam )
Một số thuật ngữ
* Năm ngân sách
* Chu trình ngân sách
I. TỔNG QUAN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Lập dự
toán NS
Thực
hiện NS
Quyết
toán NS
I. TỔNG QUAN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Vai trò
* Điều tiết trong lĩnh vực kinh tế
* Điều tiết trong lĩnh vực xã hội
* Điều tiết trong lĩnh vực thị trường
Điều tiết trong lĩnh vực kinh tế
THU – CHI 
- Tác động tới cơ cấu kinh tế
- Tác động tới ngành, lĩnh vực kinh tế 
Khuyến khích Tăng chi – Giảm thuế
Hạn chế Giảm chi – Tăng thuế
Mức thuế suất khác nhau với các DN khác nhau 
Thuế suất: Điều 10 - Luật Thuế thu nhập DN
(HH. Điều 10)
1. Thuế suất thuế TNDN là 25%,
2. Thuế suất thuế TNDN đối với hoạt động tiến 
hành tìm kiếm thăm dò, khai thác dầu khí và tài 
nguyên quí hiếm khác từ 32% đến 50% phù 
hợp với từng dự án, từng cơ sở KD. 
Điều tiết trong lĩnh vực xã hội
THU - CHI
- Cung cấp hàng hóa công cộng
- Duy trì hoạt động của bộ máy Nhà nước
- An ninh quốc phòng
- An ninh xã hội
- Hoạt động văn hóa, y tế, giáo dục
- Phân phối thu nhập
Điều tiết trong lĩnh vực thị trường
THU - CHI
- Ổn định giá cả
- Kiểm soát lạm phát
- Thuế
- Sử dụng công cụ vay nợ
- Thắt chặt chi tiêu NSNN
II. HOẠT ĐỘNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
1. Thu ngân sách Nhà nước
Khái niệm
“ Thu NSNN là các quan hệ phân phối nảy sinh
trong quá trình Nhà nước dùng quyền lực chính trị
của mình tập trung một bộ phận tổng sản phẩm
quốc dân để hình thành quỹ tiền tệ tập trung của
nhà nước nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu nhà
nước”
II. HOẠT ĐỘNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Các khoản thu ngân sách Nhà nước
 Thuế 
 Phí và Lệ phí
 Các hoạt động kinh tế của Nhà nước
- Sở hữu tài sản của Nhà nước
- Sử dụng vốn NSNN
 Vay nợ trong và ngoài nước
 Các nguồn thu khác
A. Thuế
Khái niệm
“Thuế là nguồn thu của ngân sách Nhà nước dựa
trên cơ sở động viên bắt buộc một phần thu nhập
của các cá nhân và tổ chức xã hội”
Đặc điểm của Thuế
• Thuế là hình thức động viên mang 
tính bắt buộc
• Thuế là khoản đóng góp không mang 
tính hoàn trả trực tiếp
Đặc điểm của Thuế
Thuế là nguồn Thu chủ yếu của 
NSNN và là công cụ quản lý và 
điều tiết vĩ mô nền kinh tế quốc 
dân
Một số luật thuế hiện hành ở Việt Nam
- Luật thuế giá trị gia tăng số 13/2008/QH12
- Luật thuế thu nhập doanh nghiệp số 
14/2008/QH12
- Luật thuế tiêu thụ đặc biệt số 27/2008/QH12
- Luật thuế thu nhập cá nhân số 04/2007/QH12
Nội dung cơ bản của luật thuế
 Đối tượng tính thuế
 Đối tượng nộp thuế
 Thuế suất
 Các ưu đãi về thuế
Áp dụng các nội dung trên với luật thuế 
thu nhập cá nhân
Biểu thuế lũy tiến từng phần áp dụng với thu nhập 
từ kinh doanh, từ tiền lương, tiền công. 
• Bậc 1: 4 triệu đồng/tháng 0%;
Bậc 2: Trên 4 - 6 triệu đồng/tháng: 5%; 
Bậc 3: Trên 6 - 9 triệu đồng: 10%; 
Bậc 4: Trên 9 - 14 triệu đồng/tháng: 15%; 
Bậc 5: trên 14 - 24 triệu đồng/tháng: 20%; 
Bậc 6: Trên 24 - 44 triệu đồng/tháng: 25%; 
Bậc 7: Trên 44 - 84 triệu đồng/tháng: 30%; 
Bậc 8: Trên 84 triệu đồng: 35%.
Thu nhập tính thuế Thuế 
suất 
(%)
a) Thu nhập từ đầu tư vốn 5
b) Thu nhập từ bản quyền, 
nhượng quyền thương mại
5
c) Thu nhập từ trúng thưởng 10
d) Thu nhập từ thừa kế, quà 
tặng
10
Trong đời có hai thứ mà bạn không 
thích nhưng lại không thể tránh
“ CHẾT” và “ THUẾ”
Đánh thuế là cả một “nghệ thuật”
Nghệ thuật đánh thuế 
giống như vặt lông ngỗng, 
sao cho thu được nhiều 
lông nhất nhưng gây ra ít 
tiếng kêu nhất
Thực trạng nguồn Thu từ Thuế của 
NSNN Việt Nam
B. Phí và lệ phí
Phí: Là khoản thu
của NSNN nhằm bù
đắp một phần chi phí
của các cơ quan sự
nghiệp công cộng.Lệ phí: Là khoản thu
của NSNN nhằm bù
đắp chi phí mà các cơ
quan thực hiện công
tác quản lý Nhà nước
đã bỏ ra.
Một số loại phí và lệ phí
Theo DANH MỤC PHÍ, LỆ PHÍ
(Ban hành kèm theo Pháp lệnh số: 
38/2001/PL-UBTVQH10 của Ủy ban 
Thường vụ Quốc hội)
C. Thu từ các hoạt động kinh tế của Nhà nước 
Bán và cho thuê tài sản thuộc sở hữu của Nhà nước
 Nhà, biệt thự
 Vùng trời, vùng biển
 Cảng biển
 Sử dụng vốn ngân sách Nhà nước
 Góp vốn liên doanh
 Góp vốn cổ phần
 Cho vay
D. Các khoản thu từ vay nợ 
Vay nợ trong và ngoài nước
 Phát hành trái phiếu, công trái, tín phiếu kho 
bạc
 Vay các nước và các tổ chức tài chính quốc tế
 Phát hành trái phiếu trên thị trường tài chính 
quốc tế
Bản tin Nợ nước ngoài 
(số 5, Tháng 6/2010) của Cục quản lý nợ 
và Tài chính đối ngoại - Bộ tài chính 
Việt Nam
E. Các khoản thu khác
 Thu kết chuyển từ năm trước sang
 Thu từ đóng góp tự nguyện của cá nhân, tổ chức 
trong và ngoài nước
II. HOẠT ĐỘNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
2.Chi ngân sách Nhà nước
Khái niệm:
“ Chi NSNN là quá trình phân phối, sử dụng quỹ 
NSNN theo những nguyên tắc nhất định cho việc 
thực hiện các nhiệm vụ của Nhà nước”
II. HOẠT ĐỘNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Các khoản chi ngân sách Nhà nước
- Chi thường xuyên
- Chi đầu tư
- Chi khác
2. Chi ngân sách nhà nước 
Chi thường xuyên
 Chi sự nghiệp kinh tế
 Chi cho y tế
 Chi cho giáo dục, đào tạo
 Chi cho văn hóa, xã hội
 Chi quản lý Nhà nước, Đảng, đoàn thể
 Chi cho an ninh, quốc phòng
 Chi duy trì hoạt động của các cơ quan, bộ máy
nhà nước
Education projects in EU countries
Cơ cấu chi tiêu của ngân sách Hoa Kỳ
Chi cho GD – ĐT ở Việt Nam
2. Chi ngân sách nhà nước 
• Chi đầu tư
– Chi cho tu bổ, kiến thiết và xây dựng mới
– Chi phí đầu tư
– Chi thành lập vào các DNNN, góp vốn vào công ty 
• Chi khác
– Chi trả nợ
– Chi dự phòng
– Chi viện trợ
Cơ cấu chi NSNN ( 2006 – 2010)
III. THÂM HỤT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
1. Khái niệm
Lµ t×nh tr¹ng x¶y ra khi tæng chi tiªu cña ng©n s¸ch
v-ît qu¸ c¸c kho¶n thu trong c©n ®èi cña ng©n s¸ch
III. THÂM HỤT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
2. Nguyên nhân 
- Khách quan
Chu kỳ kinh doanh, khủng hoảng kinh tế, thiên tai, 
dịch bệnh, chiến tranh
- Chủ quan
Quản lý điều hành ngân sách
Nguyên nhân thâm hụt Ngân sách của 
Hoa Kỳ ?
Đạo luật Phục hồi và Tái đầu tư nước
Mỹ (The American Recovery and
Reinvestment Act of 2009) trị giá 787 tỷ
đô la vào đầu năm 2009
5 quốc gia có nguy cơ chết chìm trong nợ
Theo tạp chí BusinessWeek (2009)
1. Iceland
Xếp hạng tín dụng quốc gia: BBB-
Tỷ lệ nợ so với GDP (2009): 310%
Tăng trưởng GDP 2010 (dự kiến): -2.0%
Thâm hụt ngân sách 2010 (dự kiến): -9.9%
2. Nhật Bản
Xếp hạng tín dụng quốc gia: AA
Tỷ lệ nợ so với GDP (2009): 227%
Tăng trưởng GDP 2010 (dự kiến): 1,6%
Thâm hụt ngân sách 2010 (dự kiến): -10,2%
5 quốc gia có nguy cơ chết chìm trong nợ
Theo tạp chí BusinessWeek 
3. Hi Lạp
Xếp hạng tín dụng quốc gia: BBB+
Tỷ lệ nợ so với GDP (2009): 124%
Tăng trưởng GDP 2010 (dự kiến): -0,1%
Thâm hụt ngân sách 2010 (dự kiến): -9%
4. Italy
Xếp hạng tín dụng quốc gia: A+
Tỷ lệ nợ so với GDP (2009): 120,1%
Tăng trưởng GDP 2010 (dự kiến): -2,3%
Thâm hụt ngân sách 2010 (dự kiến): -5,6%
5 quốc gia có nguy cơ chết chìm trong nợ
Theo tạp chí BusinessWeek 
5. Mỹ
Xếp hạng tín dụng quốc gia: AAA
Tỷ lệ nợ so với GDP (2009): 93,6%
Tăng trưởng GDP 2010 (dự kiến): 1,5%
Thâm hụt ngân sách 2010 (dự kiến): -9,9%
Giữa tháng 3/2010, Bộ Tài chính Mỹ
cho biết Trung Quốc tiếp tục là chủ nợ
lớn nhất của nước này với lượng trái
phiếu nắm giữ lên tới 889 tỷ USD.
Sự phân vân giữa hai con đường
Tăng trưởng
kinh tế
Giảm thâm
hụt NSNN
Suy thoái
Kinh tế
Franklin D. Roosevelt
32nd president of the USA 
1933 - 1945
Thâm hụt NSNN Việt Nam
III. THÂM HỤT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
3. Tác động
- Lãi suất thị trường
- Đầu tư trong nước
- Cán cân thương mại
- Nợ quốc gia
- Sự ổn định đồng tiền
III. THÂM HỤT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
4. Biện pháp khắc phục
 Tăng thu
 Giảm chi
 Phát hành tiền
 Vay nợ trong nước
 Vay nợ nước ngoài
IV. PHÂN CẤP NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
1. Tổ chức hệ thống NSNN
- Mô hình hệ thống NSNN liên bang
- Mô hình hệ thống NSNN phi liên 
bang
Hệ thống NSNN liên bang
Liên bang
Bang
Địa
phương
Địa
phương
Bang
Địa
phương
Hệ thống NSNN của Hoa Kỳ
USA
State of 
Texas
Houston 
city
Austin 
city
State of 
California
San 
Francisco 
city
Los 
Angeles 
city
Hệ thống NSNN Việt Nam
Trung ương
Tỉnh( TP) Tỉnh( TP) Tỉnh(TP)
Huyện( quận) Huyện( quận)
Xã (phường) Xã (phường) Xã (phường)
IV. PHÂN CẤP NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
2. Phân cấp NSNN
- Quan hệ về mặt thẩm quyền
- Quan hệ về mặt vật chất
- Quan hệ về chu trình ngân sách
Phân cấp Thu – Chi NSNN 
Thu cố định Thu có điều tiết
-Thu từ hoạt động
xổ số kiến thiết
-Thu từ trồng rừng
-Thu từ đóng góp tự
nguyện
-Thu từ thuế
TNDN
-Thu từ thuế
TNCN
Phân cấp Thu – Chi NSNN
Chi Ngân sách TW Chi Ngân sách ĐP
Chi quốc phòng Chi xây dựng, phát triển
kinh tế xã hội ở địa
phương
Chi ngoại giao Chi cho bộ máy quản lý
Nhà nước ở địa phương
Chi trả nợ Chính phủ
Chi các dự án lớn Chi các dự án tại địa
phương
Phân cấp Thu – Chi NSNN
Chi Ngân sách TW Chi Ngân sách ĐP
Chi giáo dục đại học Chi giáo dục phổ thông
Chi cho các bệnh viện
lớn, các chuyên khoa
đầu ngành
Chi cho các cơ sở, trạm y 
tế, trung tâm y tế dự
phòng