Bài giảng Tài chính tiền tệ - Chương 2: Tài chính công & ngân sách nhà nước - Vũ Thanh Tùng

LOGO 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
2.1 NỘI DUNG CƠ BẢN VỀ TÀI CHÍNH CÔNG 
2.1.1 Khái niệm về tài chính công 
- Khu vực công 
- Tài chính công 
 khu vực công bao gồm khu vực chính phủ và công ty 
công phi tài chính (các doanh nghiệp nhà nước) và 
công ty công tài chính (ngân hàng trung ương, ngân 
hàng thương mại nhà nước) 
Khu vực công 
Sơ đồ 8.1 Khu vực công
Khu vực công
Chính quyền
trung ương
Chính quyền địa
phương
Các doanh nghiệp/tổ chức công
Các DN/tổ chức
công tài chính
Các DN/tổ chức
công phi tài chính
Các DN/tổ chức
công phi tiền tệ
Các DN/tổ chức
công tài chính -
tiền tệ , gồm
NHTW
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Khu vực công: 
 Hệ thống chính quyền nhà nước 
 Hệ thống các đơn vị kinh tế nhà nước 
 Tính đa dạng phức tạp 
Hoạt động khu vực công cần có tài 
chính tài chính công 
Khu vực công 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Theo nghĩa hẹp: 
Tài chính công phản ánh các hoạt động thu 
chi tiền tệ của chính phủ 
Theo nghĩa rộng: 
Tài chính công là tài chính của khu vực công 
TAØI CHÍNH COÂNG 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Khái niệm 
 Tài chính công là những hoạt động thu chi tiền tệ 
của nhà nước nhằm thực hiện các chức năng, 
nhiệm vụ của nhà nước trong việc cung cấp hàng 
hóa công cho xã hội. 
 Tài chính công bao gồm quỹ ngân sách nhà nước, 
các quỹ ngoài ngân sách (quỹ bảo hiểm xã hội, các 
quỹ hỗ trợ tài chính), tài chính các đơn vị quản lý 
hành chính, tài chính các đơn vị sự nghiệp, trong 
đó quỹ ngân sách nhà nước là bộ phận quan trọng 
nhất 
TAØI CHÍNH COÂNG 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
 Đặc điểm 
 Tài chính công là loại hình tài chính thuộc sở hữu nhà 
nước 
 Quyền quyết định thu chi tài chính công do nhà nước 
(quốc hội, chính phủ hay cơ quan công quyền được ủy 
quyền) định đoạt và áp đặt lên mọi công dân. 
 Tài chính công phục vụ cho những hoạt động không vì 
lợi nhuận, chú trọng đến lợi ích cộng đồng, lợi ích kinh 
tế xã hội 
 Tài chính công tạo ra hàng hóa công, mọi người dân 
có nhu cầu có thể tiếp cận 
 Quản lý tài chính công phải tôn trọng nguyên tắc công 
khai, minh bạch và có sự tham gia của công chúng 
TAØI CHÍNH COÂNG 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Vai trò của tài chính công 
 Huy động nguồn tài chính đảm bảo nhu cầu 
chi tiêu của nhà nước 
 Thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đảm 
bảo nền kinh tế tăng trưởng ổn định và bền 
vững 
 Góp phần ổn định thị trường và giá cả hàng 
hóa 
 Tái phân phối thu nhập xã hội giữa các tầng 
lớp dân cư, thực hiện công bằng xã hội 
TAØI CHÍNH COÂNG 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
2.2 NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
2.2.1 Khái niệm 
- Những vấn đề chung về NSNN 
- Định nghĩa 
- Đặc điểm NSNN 
- Vai trò của NSNN 
LOGO 
Ngân sách nhà nước là một phạm trù kinh tế 
phản ánh sự tạo lập và sử dụng quỹ ngân 
sách của nhà nước nhằm thực hiện các chức 
năng của nhà nước. 
 Về mặt hình thức: NSNN là toàn bộ các khoản thu 
chi của nhà nước trong dự toán đã được cơ quan 
nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực 
hiện trong một năm 
 Về bản chất: NSNN là hoạt động phân phối các 
nguồn tài chính (gián tiếp & trực tiếp) của xã hội 
gắn liền với việc hình thành và sử dụng quỹ ngân 
sách nhà nước. 
Định nghĩa NSNN 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
2.2 NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
2.2.2 Hệ thống NSNN 
- Khái niệm 
- Các nguyên tắc tổ chức hệ thống NSNN 
- Mô hình tổ chức NSNN 
KHÁI NIỆM 
Hệ thống NSNN là một thể thống nhất được 
tạo thành bởi các bộ phận cấu thành là các 
khâu ngân sách độc lập nhưng chúng có 
mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau 
trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thu, chi 
của mình. 
Tổ chức hệ thống NSNN là việc xác định, 
sắp xếp, bố trí các bộ phận cấu thành hệ 
thống NSNN nhằm thực hiện có hiệu quả 
các nhiệm vụ thu, chi của từng cấp NS 
cũng như toàn bộ hệ thống NSNN 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
 Nguyên tắc thống nhất và duy nhất trong tổ chức 
hệ thống NSNN: Đảm bảo tính thống nhât phải 
thực hiện 3 yêu cầu: 
+ Phải thể chế hóa thành luật mọi chủ trương, 
chính sách, tiêu chuẩn, định mức về thu, chi 
NSNN. 
+ Đảm bảo tính nhất quán trên phạm vi toàn quốc 
về hệ thống và chuẩn mực kế toán, về phương 
thức báo cáo, trình tự lập, phê chuẩn, chấp hành 
và quyết toán NSNN. 
+ Phải tạo cơ sở pháp lý cho việc thiết lập mối 
quan hệ giữa NS cấp trên với cấp dưới trong việc 
điều chuyển vốn giữa các cấp 
CÁC NGUYÊN TẮC TỔ CHỨC 
HỆ THỐNG NSNN 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
 Hệ thống NSNN thường được tổ chức phù hợp với hệ 
thống chính quyền nhà nước. Để xác định một cấp 
chính quyền nhà nước có nên là một cấp NS, cần phải 
xem xét trên 2 khía cạnh: 
 Nhiệm vụ của cấp chính quyền được giao phó phải 
tương đối toàn diện trên các lĩnh vực kinh tế xã hội 
trên vùng lãnh thổ mà cấp chính quyền đó quản lý. 
 Tổng nguồn thu trên vùng lãnh thổ mà cấp chính 
quyền đó quản lý phải có khả năng giải quyết được 
phần lớn nhu cầu chi tiêu của mình. 
CÁC NGUYÊN TẮC TỔ CHỨC 
HỆ THỐNG NSNN 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
 Nguyeân taéc ñoäc laäp vaø töï chuû cuûa caùc caáp NS: 
Caàn phaûi giao caùc nguoàn thu vaø caùc nhieäm vuï 
chi cuï theå cho töøng caáp cuõng nhö cho pheùp moãi 
caáp coù quyeàn quyeát ñònh NS caáp mình. 
 Nguyeân taéc taäp trung quyeàn löïc treân cô sôû phaân 
ñònh thaåm quyeàn giöõa caùc caáp chính quyeàn nhaø 
nöôùc trong hoaït ñoäng ngaân saùch: quyeàn quyeát 
ñònh cuûa quoác hoäi vaø quyeàn ñieàu haønh thoáng 
nhaát cuûa chính phuû; vai troø chuû ñaïo cuûa NSTW, 
phaân ñònh thaåm quyeàn giöõa caùc caáp chính quyeàn 
nhaø nöôùc ñòa phöông. 
CAÙC NGUYEÂN TAÉC TOÅ CHÖÙC 
 HEÄ THOÁNG NSNN 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Coù hai moâ hình cô baûn: 
 Caùc nöôùc coù toå chöùc haønh chính theo moâ hình 
lieân bang, thì heä thoáng NSNN ñöôïc caáu thaønh bôûi 
caùc khaâu: NS lieân bang; NS bang vaø ñòa phöông, 
nhö Myõ, Ñöùc, Malaysia. 
 Caùc nöôùc toå chöùc haønh chính theo kieåu nhaø nöôùc 
ñôn nhaát, nhö Trung quoác, Nhaät, Vieät Nam heä 
thoáng NSNN bao goàm: NS trung öông vaø NS ñòa 
phöông. 
MÔ HÌNH TỔ CHỨC NSNN 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
2.2 NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
2.2.3 Phân cấp quản lý NSNN 
- Khái niệm 
Khái niệm 
 Gồm các quy phạm pháp luật xác định quyền hạn, 
nhiệm vụ của các cấp chính quyền nhà nước trong 
việc quản lý và điều hành hoạt động của ngân 
sách nhà nước 
 Nội dung 
- Phân cấp về quyền lực ban hành các chính sách, 
chế độ, tiêu chuẩn định mức tài chính 
- Phân cấp về vật chất (xác định các khoản thu và 
chi cho các cấp ngân sách). 
- Phân cấp về chu trình ngân sách (quan hệ về quản 
lý trong chu trình vận động của ngân sách nhà 
nước). 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Nội dung 
Phân cấp về quyền lực ban hành các chính 
sách, chế độ, tiêu chuẩn định mức tài 
chính 
Phân cấp về vật chất (xác định các khoản 
thu và chi cho các cấp ngân sách). 
Phân cấp về chu trình ngân sách (quan hệ 
về quản lý trong chu trình vận động của 
ngân sách nhà nước). 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
2.2 NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
2.2.4 Chu trình quản lý NSNN 
- Khái niệm 
- Nội dung 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
2.2 NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
2.2.5 Cân đối thu chi NSNN 
- Khái niệm 
- Nguyên tắc cân đối 
 Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
 Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
2.2 NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
2.2.6 Thu NSNN 
- Khái niệm 
- Đặc điểm 
- Thu thuế 
- Thu phí, lệ phí 
- Thu từ các hoạt động kinh tế 
- Vay nợ và viện trợ chính phủ 
KHÁI NIỆM 
 Phản ánh tổng thể các quan hệ kinh tế phát sinh 
trong quá trình nhà nước sử dụng các quan hệ 
kinh tế để huy động điều tiết các nguồn tài chính 
của xã hội nhằm tạo lập quỹ tiền tệ của nhà nước 
đồng thời thực hiện chức năng, nhiệm vụ của NN. 
 Thu NS là quá trình tổ chức huy động các nguồn 
tài chính XH vào quỹ NS để đáp ứng nhu cầu chi 
tiêu của NN 
 Bao gồm: Thu thuế, Thu từ phí và lệ phí, Thu từ 
hoạt động kinh tế, Thu từ vay nợ và nhận viện 
trợ quốc tế 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
 Thạc sĩ Vũ Thanh 
Tùng 
 Thạc sĩ Vũ Thanh 
Tùng 
Thu thueá 
- Caên cöù vaøo ñoái töôïng, thueá goàm: 
Thueá ñaùnh vaøo hoaït ñoäng saûn xuaát 
kinh doanh. 
Thueá ñaùnh vaøo haøng hoùa 
Thueá ñaùnh vaøo thu nhaäp 
Thueá ñaùnh vaøo taøi saûn 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Thu töø phí vaø leä phí 
Leä phí laø khoaûn thu baét buoäc ñoái vôùi caùc 
phaùp nhaân vaø theå nhaân moät maët vöøa buø ñaép 
chi phí hoaït ñoäng haønh chính maø nhaø nöôùc 
cung caáp cho caùc phaùp nhaân theå nhaân ñoù, 
vöøa mang tính laø khoaûn ñoäng vieân cho 
NSNN. 
Phí laø khoaûn thu mang tính buø ñaép moät 
phaàn chi phí thöôøng xuyeân vaø baát thöôøng veà 
caùc dòch vuï coâng coäng hoaëc ñeå duy tu söûa 
chöõa caùc coâng trình thuoäc keát caáu haï taàng 
kinh teá xaõ hoäi; aùp duïng ñoái vôùi ngöôøi höôûng 
lôïi ích 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
- Caùc khoaûn thu xuaát phaùt töø hoaït ñoäng ñaàu tö cuûa nhaø nöôùc 
 Thu nhaäp töø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc 
 Chia laõi lieân doanh 
 Chia coå töùc 
 .. 
- Caùc khoaûn thu töø khai thaùc taøi saûn thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc 
 Baùn taøi saûn thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc trong tieán trình coå 
phaàn hoaù caùc DNNN 
 Ñaáu giaù quyeàn söû duïng ñaát 
 Baùn taøi nguyeân thieân nhieân 
 Cho thueâ taøi saûn thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc. 
Thu töø hoaït ñoäng kinh teá 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Vay nôï vaø vieän trôï chính phuû 
 Vay nôï chính phuû 
- Vay nôï ñeå buø ñaép thieáu huït NSNN vaø ñaùp öùng nhu 
caàu ñaàu tö phaùt trieån kinh teá, ñieàu hoøa voán cuûa nhaø 
nöôùc 
- Vay trong nöôùc: Tín phieáu, traùi phieáu, traùi phieáu coâng 
trình, traùi phieáu chính quyeàn ñòa phöông. 
- Vay nöôùc ngoaøi : 
 ODA song phöông 
 ODA ña phöông 
 Phaùt haønh traùi phieáu chính phuû ra thò tröôøng taøi 
chính quoác teá 
 Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Vay nôï vaø vieän trôï chính phuû 
 Vieän trôï quoác teá khoâng hoaøn laïi 
 Laø nguoàn phaùt trieån cuûa caùc chính phuû caùc toå chöùc lieân chính 
phuû, caùc toå chöùc quoác teá caáp cho moät nöôùc nhaèm thöïc hieän caùc 
chöông trình hôïp taùc phaùt treåin kinh teá xaõ hoäi. 
- Töø caùc chính phuû, caùc toå chöùc taøi chính quoác teá: 
 ODA khoâng hoaøn laïi song phöông 
 ODA khoâng hoaøn laïi töø caùc toå chöùc taøi chính quoác teá nhö: WB, 
ADB. 
- Töø caùc toå chöùc thuoäc lieân hieäp quoác 
 UNDP 
 UNICEF 
 UNFPA 
 PAM 
 OMS 
 .. Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
2.2 NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 
2.2.7 Chi NSNN 
- Khái niệm 
- Chi thường xuyên 
- Chi đầu tư phát triển 
- Chi dự trữ nhà nước 
- Chi trả nợ 
KHÁI NIỆM 
 Phaûn aùnh toång theå caùc quan heä kinh teá phaùt 
sinh trong quaù trình nhaø nöôùc söû duïng tieàn teä 
cuûa NN nhaèm thöïc hieän caùc chöùc naêng, 
nhieäm vuï cuûa NN. 
 Chi thöôøng xuyeân 
 Chi ñaàu tö phaùt trieån 
 Chi döï tröõ 
 Chi traû nôï goác tieàn do chính phuû vay 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Chi thöôøng xuyeân 
Laø caùc khoaûn chi mang tính chaát chi cho tieâu duøng, cuûa nhaø 
nöôùc vaø cuûa xaõ hoäi, bao goàm: 
 Chi söï nghieäp: ñaùp öùng nhu caàu tieâu duøng cuûa xaõ hoäi, 
höôùng ñeán phaùt trieån nhaân toá con ngöôøi: 
 Chi söï nghieäp kinh teá 
 Chi söï nghieäp vaên hoaù xaõ hoäi: 
• Khoa hoïc coâng ngheä; 
• Giaùo duïc ñaøo taïo; 
• Y teá; 
• Vaên hoùa ngheä thuaät theå duïc theå thao; 
• Chi söï nghieäp xaõ hoäi. 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Chi thöôøng xuyeân 
Chi quaûn lyù nhaø nöôùc: cho tieâu duøng cuûa boä 
maùy nhaø nöôùc töø trung öông ñeán ñòa phöông. 
Khoaûn chi naøy phaûi tieát kieän vaø hieäu quaû. Goàm: 
 Cô quan laäp phaùp, haønh phaùp, tö phaùp 
 Caùc cô quan quaûn lyù vó moâ kinh teá xaõ hoäi cuûa 
nhaø nöôùc 
 Cô quan Ñaûng, Ñoaøn theå 
 Chi an ninh quoác phoøng, traät töï an toaøn xaõ hoäi: 
 An ninh, traät töï xaõ hoäi 
 Quoác phoøng, choáng ngoaïi xaâm 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Chi ñaàu tö phaùt trieån 
Laø caùc khoaûn chi mang tính tích luyõ, coù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán 
vieäc taêng naêng suaát vaø caùc quan heä caân ñoái lôùn cuûa neàn kinh 
teá; chi chuû yeáu töø NS TW vaø 1 phaàn NS ñòa phöông 
 Chi ñaàu tö phaùt trieån cô sôû haï taàng kinh teá xaõ hoäi: 
 Ñaàu tö XDCB caùc coâng trình thuoäc keát caáu haï taàng kinh 
teá xaõ hoäi 
 Caùc ngaønh coâng nghieäp cô baûn 
 Caùc coâng trình troïng ñieåm veà phaùt xaõ hoäi 
 Chi ñaàu tö hoã trôï voán cho caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc 
 Caáp phaùt voán thaønh laäp DN NN 
 Boã sung voán cho caùc DNNN giöõ laïi trong tieán trình CP 
hoaù. 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Chi ñaàu tö phaùt trieån 
Goùp voán lieân doanh, voán coå phaàn vaøo caùc 
doanh nghieäp 
Chi cho caùc quyõ hoã trôï phaùt trieån: 
 Ngaân haøng chính saùch 
 Quyõ hoã trôï ñaàu tö 
 Caùc quyõ hoã trôï phaùt trieån khaùc 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Chi döï tröõ nhaø nöôùc 
Ñöôïc NN söû duïng nhö moät coâng cuï ñieàu 
tieát vó moâ, nhaèm thöïc hieän 3 muïc ñích: 
 Ñieàu chænh caùc hoaït ñoäng thò tröôøng, oån ñònh moâi 
tröôøng kinh teá vó mô. 
 Phòng chóng thiên tai 
 Khaéc phuïc toån thaát thieät haïi do ruûi ro baát ngôø xaûy 
ra, oån ñònh ñôøi soáng, saûn xuaát, xaõ hoäi. 
Hình thöùc döï tröõ 
 Caùc haøng hoùa thieát yeáu 
 Vaøng, ngoaïi teä 
 Quyõ döï tröõ, döï phoøng taïi chính quyeàn caùc caáp 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Chi traû nôï 
Chi traû nôï goác tieàn do chính phuû 
vay 
 Traû nôï vay nöôùc ngoaøi 
 Traû nôï vay trong nöôùc 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
 béi chi NSNN vµ c¸c gi¶i ph¸p xö lý 
 Kh¸i niÖm : Chi > thu 
 Nguyªn nh©n: 
 Béi chi c¬ cÊu: thay ®æi chÝnh s¸ch thu chi 
 Béi chi chu k×: biÕn ®éng chu k× kinh doanh 
 Béi chi do bao cÊp nhiÒu vµ thÊt tho¸t nguån thu 
Gi¶i ph¸p xö lÝ: 
 T¨ng thu gi¶m chi 
 Vay nî 
 Ph¸t hµnh tiÒn 
 Nghiệp vụ huy động vốn ngắn hạn nhằm bù đắp thiếu hụt ngân quỹ 
tạm thời của Ngân sách Nhà Nước 
 Vay từ dân cư là giải pháp ít tốn kém chi phí nhất 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
2.3 CÁC QUỸ TÀI CHÍNH KHÁC CỦA NHÀ NƯỚC 
2.3.1 Sự tồn tại khách quan của các quỹ 
2.3.2 Hệ thống các quỹ ngoài ngân sách 
CAÙC QUYÕ NGOAØI NGAÂN SAÙCH 
Söï toàn taïi khaùch quan cuûa caùc quyõ 
 Taïi sao phaûi coù quyõ ngoaøi NSNN? 
 Tính linh hoaït trong quaûn lyù 
Khai thaùc caùc nguoàn löïc xaõ hoäi cho ñaàu tö 
phaùt trieån vaø giaûi quyeát thoõa ñaùng nhu caàu 
cuûa caùc ñoái töôïng xaõ hoäi 
=> thaønh laäp caùc quyõ ngoaøi NSNN 
caàn caân nhaéc: söï phaân taùn vaø keùm 
hieäu quaû 
Thạc sĩ Vũ Thanh 
Tùng 
CAÙC QUYÕ NGOAØI NGAÂN SAÙCH 
Heä thoáng caùc quyõ ngoaøi NSNN 
Quyõ döï tröõ nhaø nöôùc 
Caùc quyõ baûo hieåm cuûa nhaø 
nöôùc 
Caùc quyõ hoã trôï taøi chính cuûa 
nhaø nöôùc 
Thạc sĩ Vũ Thanh 
Tùng 
Thạc sĩ Vũ Thanh Tùng 
2.5 CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH (TÀI KHÓA) 
- Khái niệm 
- Tổng cầu XH và số nhân chi tiêu 
- Chính sách tài khóa & tổng cầu 
CHÍNH SAÙCH TAØI KHOÙA 
Chính saùch taøi khoùa laø vieäc söû duïng ngaân saùch 
nhaø nöôùc ñeå taùc ñoäng vaøo neàn kinh teá. 
Chính saùch taøi khoaù coù theå moät trong 2 tình traïng: 
 Chính saùch taøi khoùa thaét chaët hay thu heïp 
(Contractionary fiscal policy) khi thu lôùn hôn chi (coøn goïi 
ngaân saùch thaëng dö). 
 Chính saùch taøi khoùa nôùi loûng hay môû roäng 
(Expansionary fiscal policy) khi thu nhoû hôn chi (coøn goïi 
ngaân saùch boäi chi) 
Thạc sĩ Vũ Thanh 
Tùng