Bài giảng Sinh học đại cương - Chương I: Tổng quan tổ chức của cơ thể sống - Đồng Huy Giới

BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Giảng viên: TS. Đồng Huy Giới
 Đơn vị công tác: Bộ môn Sinh Học – Khoa CNSH
 Email: dhgioi@vnua.edu.vn
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Đánh Giá:
- Chuyên cần: 0,1 (Phát biểu xây dựng bài)
- Kiểm tra: 0,3 (Kiểm tra tự luận)
- Thi cuối kỳ: 0,6 (Thi trắc nghiệm)
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Nguyễn Đăng Phong (chủ biên), Sinh học tế bào, di truyền 
và tiến hóa Đại học NN Hà Nội;
 Nguyễn Như Hiền, Giáo trình Sinh học Tế bào, NXB Giáo 
dục, 2006;
 W. Phillips – T.Chilton, Sinh học (tập 1,2), Bản dịch tiếng 
Việt, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1998;
 Lê Mạnh Dũng (chủ biên), Giáo trình sinh học đại cương, 
Nxb Đại học Nông nghiệp, 2013.
 Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P. 
Molecular Biology of Cell (2002);
 Campbell - Reece, Biology, Seventh Edition, 2004.
 
bai-giang
Tài liệu tham khảo chính
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Tổng quan về môn học
 Chương I. Tổng quan tổ chức của cơ thể sống
 Chương II. Trao đổi chất và năng lượng của tế bào
 Chương III. Sự phân bào và sinh sản của sinh vật
 Chương IV. Tính cảm ứng và thích nghi của SV
 Chương V. Sự tiến hóa của sinh giới
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Chương I: Tổng quan tổ chức của cơ thể sống
 Các đặc trưng cơ bản của sự sống;
 Cấu trúc tế bào nhân sơ (Prokaryote); 
 Cấu trúc tế bào nhân chuẩn (Eukaryote);
 Nguồn gốc, vị trí, cấu tạo, chức năng của các 
loại mô thực vật; 
 Nguồn gốc, vị trí, cấu tạo, chức năng của các 
loại mô động vật;
 Một số quan điểm về phân chia hệ thống sinh 
giới.
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
I. Các đặc trưng cơ bản của sự sống
1. Trao đổi chất và năng lượng;
2. Sinh trưởng và phát triển;
3. Vận động;
4. Cảm ứng và thích nghi;
5. Sinh sản;
6. Tiến hoá.
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
SINH TRƯỞNG
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
SINH TRƯỞNG
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Phát triển là
sự biến đổi
về hình thái 
và sinh lí
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Một số đặc điểm đặc trưng:
 Chỉ thấy ở sinh vật đơn bào hoặc tập đoàn đơn bào;
 Chưa có nhân chính thức;
 Số lượng bào quan ít; chưa có màng bao bọc;
 Vật chất di truyền chỉ gồm 1 phân tử ADN dạng vòng, 
trần.
II. Cấu trúc tế bào Prokaryote
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
II. Cấu trúc tế bào Prokaryote
 Vách tế bào:
 Màng nhày: Chủ yếu là 
nước và polisacarit;
 Thành tế bào: 
Peptidoglycan;
 Màng sinh chất:
 Nguyên sinh chất (Bào 
tương);
 Miền nhân;
 Ribosome;
 Mesosome;
 Plasmid;
 Thể vùi;
 Roi và tơ.
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
III. Cấu trúc tế bào Eukaryote
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
1. Màng tế bào ((Plasma membrane))
 Vị trí
 Cấu tạo
 Chức năng
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Cấu trúc màng tế bào Eukaryote
Phospholipid
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
1. Kênh protein: Cho một số chất nhất định đi ra hoặc đi vào tế 
bào.
2. Protein mang: Xuyên qua màng, trực tiếp vận chuyển các 
chất qua màng.
3. Thụ quan (Receptor): Là protein xuyên màng, có vai trò xác 
định các phân tử đặc hiệu (hooc môn, chất dẫn truyền thần 
kinh), gắn với chúng để thông qua đó khởi động một số 
hoạt động chức năng của tế bào.
4. Các enzim: Có thể là loại xuyên màng hoặc bám màng.
5. Neo khung xương tế bào: Là protein mặt trong, là vị trí gắn 
của vi sợi làm thành khung xương của tế bào.
Chức năng của protein màng
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Structural formula Space-filling model Phospholipid symbol
Cấu trúc phân tử phospholipid
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Chức năng của màng sinh chất
 Bao bọc các bào quan bên trong tế bào, ngăn tách
tế bào với môi trường, tế bào với tế bào;
 Là màng bán thấm có tính chọn lọc, thực hiện và
kiểm soát quá trình trao đổi chất, tiếp nhận và trao
đổi thông tin giữa tế bào này với tế bào khác, giữa
tế bào với môi trường.
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
2. Nhân tế bào (Nucleus)
 Vị trí
 Số lượng
 Cấu tạo
 Chức 
năng
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Nhân tế bào (Nucleus)
Số lượng và vị trí
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Cấu trúc nhân tế bào
 Màng nhân
 Dịch nhân
 Chất nhiễm 
sắc
 Nhân con
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Cấu tạo của màng nhân
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Quyết định sự sống và quyết định tính di
truyền của tế bào;
 Điều hoà các hoạt động sống của tế bào
Chức năng của nhân
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
3. Chất Nguyên sinh (Bào tương) (Cytosol)
 Là dung dịch keo, nhớt nằm giữa nhân và màng 
sinh chất;
 Thành phần: Chủ yếu là nước, các chất hoà tan và 
các chất không hoà tan;
 Chức năng: 
 Dự trữ, cung cấp chất dinh dưỡng cho tế bào;
 Nơi diễn ra rất nhiều các phản ứng sinh lí, sinh hoá quan 
trọng của tế bào
 Là môi trường tồn tại của rất nhiều bào quan (ty thể, lạp 
thể, golgi)
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
4. Mạng lưới nội chất (Endoplasmic Reticulum)
 Vị trí: Nằm trong TBC, gần 
nhân;
 Cấu tạo: Là hệ thống túi, 
ống. Màng là màng cơ bản;
 Phân loại: Có 2 loại
 Lưới nội chất có hạt: Tổng hợp 
Protein;
 Lưới nội chất không hạt: Tổng 
hợp lipit; vận chuyển các chất; 
khử độc cho tế bào.
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
5. Phức hệ Golgi (Golgi complex, apparatus, body)
 Nguồn gốc:
 Hình thành từ lưới nội chất 
trơn (không có ở hồng cầu, 
tinh trùng, nấm).
 Cấu tạo:
 Vai trò: 
 Chế biến, đóng gói, vận 
chuyển các chất (protein, 
lipid hoặc axit amin, sản 
phẩm bài tiết)
 Sản sinh ra lyxosome 
 Hoạt động:
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
6. Ribosome 
 Hằng số lắng đọng: 
Phần nhỏ 40s, phần lớn 
60s, Ribosome hoàn 
chỉnh 80s;
 Vị trí: Nằm trên bề mặt của lưới nội chất hoặc nằm tự do trong 
tế bào chất;
 Thành phần: Được cấu tạo từ hai thành phần là rARN và 
polipeptide;
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Số lượng: Tuỳ thuộc vào loài sinh vật, loại tế bào. 
VD: E.coli 6000, hồng cầu của thỏ khoảng 100.000;
 Chức năng: Nơi diễn ra quá trình dịch mã.
6. Ribosome 
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
7. Ti thể (Mitochondrion)
 Vị trí: Trong TBC;
 Hình dạng: Bầu 
dục, tròn, que ;
 Kích thước: 0,2-
0,5 uM;
 Số lượng: Tuỳ 
thuộc loại tế bào;
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
7. Ti thể (Mitochondrion)
 Cấu tạo:
 Màng kép: (Mào, 
enzyme, H+);
 Chất nền: Nơi diễn ra 
chu trình Kreps;
 ADN, Ribosome, 
protein.
 Chức năng: Trạm 
năng lượng của tế bào.
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Là bào quan chỉ có ở tế bào thực vật, được chia 
thành 3 loại:
 Vô sắc lạp (Leucoplast) 
 Sắc lạp (Mophoplast) 
 Lục lạp (Chloroplast)
8. Lạp thể (Plastid)
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
8.1. Vô sắc lạp (Leucoplast)
 Là loại lạp thể không màu,
đặc biệt có nhiều ở những tế
bào trong mô dự trữ (trong củ,
hạt).
 Có 3 loại vô sắc lạp:
 Lạp bột: Tạo ra tinh bột
 Lạp dầu: Tạo ra dầu (lipit)
 Lạp đạm (hạt alơron): Tạo ra
protein.
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Gồm 2 loại:
 Xantophyl (màu vàng)
 Carotin (màu đỏ da cam)
 Có nhiều trong hoa, quả 
chín 
 Vai trò: 
 Thu hút côn trùng
 Tham gia vào quá trình 
quang hợp
8.2. Sắc lạp (Chromoplast)
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
8.3. Lục lạp (Chloroplast)
 Là loại lạp thể có màu xanh (do
có chứa Chlorophyll), có nhiều
ở lá, thân non, hạt (hạt sen)
 Cấu tao:
 Màng kép
 Stroma (chất nền): Các enzyme,
Coenzyme, sản phẩm của pha tối
 Grana: Diệp lục, các sắc tố khác,
hệ dẫn truyền e
 ADN, Ribosme, protein
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
9. Trung thể (Centrosome)
 Có ở tế bào động vật, một số loại thực vật (rêu, dương xỉ,
tảo..); không thấy ở tế bào của thực vật bậc cao.
 Cấu tao:
 Gồm 2 trung tử;
 Trung tử (centrioles) có
cấu trúc theo kiểu 9+0
 Chức năng: Hình thành
thoi vô sắc.
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Lysosome:
 Nguồn gốc: Thể Golgi
 Thấy trong tế bào động vật, nấm; không thấy có trong 
tế bào thực vật bậc cao.
 Cấu tạo: Màng; enzyme tiêu hoá nội bào; 
 Nhiệm vụ: Phân huỷ bào quan hỏng (nội thực bào), 
phân huỷ các chất, các vi khuẩn từ bên ngoài vào (thực 
bào). 
10. Lysosome, Peroxisome và Glyoxysome
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
Lysosome
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Nguồn gốc: Lưới nội chất; có nhiều ở tế bào gan;
 Cấu tạo: Màng; enzyme oxyhoá;
 Chức năng: Loại bỏ các độc tố cho tế bào (phân
huỷ H2O2).
Peroxisome
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Chứa các enzyme phục vụ cho quá trình biến đổi 
lipid thành gluxit, 
 Vai trò: Biến đổi lipit dự trữ trong hạt thành gluxit 
trong thời kỳ nẩy mầm của hạt. 
Glyoxysome
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Vi ống (Microtubule):
 Nâng đỡ tế bào;
 Vận động của TBC;
 Hình thành thoi vô sắc (TV).
 Vi sợi (Microfilaments):
 Có độ đàn hồi cao;
 Giúp tế bào chuyển động;
 Giảm sự chuyển động của
TBC.
 Sợi trung gian
(Intermediate Filaments):
 Phát hiện sự di căn của một
số loại tế bào ung thư
11. Bộ xương tế bào
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
12. Roi (flagella) và Tơ (cilia)
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
13. Không Bào (Vacuole)
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
14. Vách Tế Bào
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Mô Bì
 Mô phân sinh
 Mô mềm dự trữ
 Mô mềm đồng hoá
 Mô dẫn
 Mô cơ
 Mô tiết
IV. Các loại mô Thực vật
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Mô bì sơ cấp: Biểu bì, khí khổng
 Vị trí:
 Cấu tạo:
 Chức năng:
 Mô bì thứ cấp: Chu bì, thụ bì, bì khổng
 Vị trí:
 Cấu tạo:
 Chức năng:
1. Mô Bì
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
1.1. Mô Bì sơ cấp
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
1.2. Mô Bì thứ cấp
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Đặc điểm chung: Những tế bào màng mỏng, có 
khả năng phân chia tạo ra các tế bào mới.
 Phân loại theo nguồn gốc:
 Mô phân sinh sơ cấp;
 Mô phân sinh thứ cấp.
 Phân loại theo vị trí
 Mô phân sinh ngọn;
 Mô phân sinh lóng;
 Mô phân sinh bên.
2. Mô Phân Sinh
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
 Nguồn gốc: Thuộc mô phân sinh sơ cấp.
 Vị trí: Đỉnh ngọn, đỉnh chồi, đỉnh rễ.
 Chức năng: Tăng kích thước cơ quan theo chiều 
dọc (chủ yếu), chiều ngang.
2.1. Mô phân sinh ngọn
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
2.1. Mô phân sinh ngọn
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
2.2. Mô phân sinh lóng
 Nguồn gốc: Thuộc mô phân sinh sơ cấp.
 Vị trí: Mấu của các cây họ Lúa và một số cây Một 
lá mầm khác; một số cây trong họ Cẩm chướng, họ 
Rau muối; cuống nhụy ở cây lạc...
 Chức năng: Tăng chiều dài của lóng. 
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
2.3. Mô phân sinh bên
 Nguồn gốc: Thuộc mô phân sinh 
thứ cấp. 
 Gồm 2 loại: Tầng sinh bần và 
Tượng tầng.
 Vị trí:
 Tầng sinh bần: nằm ở phần vỏ thứ 
cấp
 Tượng tầng: Nằm ở phần ruột
 Hoạt động:
 Tầng sinh bần: Sinh ra bên ngoài là 
bần, trong là lục bì (vỏ thứ cấp)
 Tượng tầng: Sinh ra bên ngoài là 
Libe, bên trong là gỗ.
 Chức năng: Tăng kích thước cơ 
quan theo chiều ngang.
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
3. Mô mềm dự trữ
Mô mềm dự trữ khí ở cuống lá súng; Mô mềm dự trữ tinh bột ở rễ muống biển
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
4. Mô mềm đồng hoá
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
5. Mô dẫn
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
6. Mô cơ
BÀI GIẢNG MÔN:
SINH HỌC ĐẠI CƯƠNG
7. Mô tiết