Bài giảng Sản phụ khoa 1 - Bài Team-Based Learning 4-4: Chuyển dạ bình thường - Bài: Nguyên lý của hồi sức sơ sinh. Qui trình thực hành thường ngày hồi sức sơ sinh

Tín chỉ Sản Phụ khoa 1 Bài Team-Based Learning 4-4: Chuyển dạ bình thường 
Bài giảng trực tuyến Nguyên lý của hồi sức sơ sinh và qui trình thực hành thường ngày hồi sức sơ sinh 
© Bộ môn Phụ Sản, Khoa Y, ðại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. Tác giả giữ bản quyền 1 
Bài Team-Based Learning 4-4: Chuyển dạ bình thường 
Nguyên lý của hồi sức sơ sinh. 
Qui trình thực hành thường ngày hồi sức sơ sinh. 
Phạm Văn ðức 1, Âu Nhựt Luân 2 
Mục tiêu bài giảng 
Sau khi học xong, sinh viên có khả năng: 
1. Phân tích ñược các thay ñổi về hô hấp và tuần hoàn của thai nhi ñể thích ứng với cuộc sống ngoài tử cung 
2. ðánh giá ñược tình trạng hô hấp tuần hoàn của sơ sinh bằng bảng ñiểm Apgar 
3. Phân tích ñược nguyên lý chăm sóc thường qui một trẻ vừa sanh về mặt hô hấp-tuần hoàn 
ðặc ñiểm của tuần hoàn bào thai là một hệ tuần hoàn với shunt phải-trái, với một tiểu tuần hoàn không chức năng. 
Phổi của bào thai là một cơ quan không có hoạt ñộng sinh lý một cách thực thụ. Tiểu tuần hoàn chỉ là một tuần hoàn giải phẫu, 
không có vai trò trao ñổi khí. Vì thế, trở kháng tiểu tuần hoàn rất cao. Chỉ một lượng máu rất nhỏ ñược lưu thông trong tiểu tuần 
hoàn, nhằm ñảm bảo nuôi dưỡng phổi mà thôi. Trong thời kỳ này, mọi trao ñổi khí ñều ñược thực hiện qua nhau. 
Máu bão hòa oxygen từ hồ máu của nhau sẽ theo tĩnh mạch rốn về tâm nhĩ phải. Do trở kháng cao của tiểu tuần hoàn và do sự 
hiện diện của lỗ bầu dục (Botal) nên máu bão hòa oxygen sẽ ñi theo ñường từ tâm nhĩ phải qua lỗ Botal vào tâm nhĩ trái mà không 
ñi qua tâm thất phải và ñộng mạch phổi ñể lên phổi. Lúc này phổi chỉ ñược nuôi dưỡng bằng nguồn máu ít ỏi ñến dược nó thông 
qua ñộng mạch phổi. Một phần lượng máu qua ñộng mạch phổi lại theo ống ñộng mạch ñể quay về ñại tuần hoàn. 
Từ tâm nhĩ trái, máu sẽ ñi theo ñộng mạch chủ ñể nuôi dưỡng các cơ quan của bào thai. Máu mang CO2 sẽ theo tĩnh mạch rốn về 
nhau và thực hiện trao ñổi khí tại hồ máu. Giường nhau (placental bed) là một hệ thống hồ máu với các vi shunt giữa các ñộng 
mạch và tĩnh mạch nhỏ tạo nên một hệ thống trở kháng thấp. 
Như vậy, tuần hoàn bào thai có các ñặc ñiểm sau: (1) tiểu tuần hoàn không chức năng với trở kháng cao, và (2) tồn tại các shunt 
phải-trái chức năng là lỗ Botal và ống ñộng mạch. Kiểu tuần hoàn này thích hợp với cuộc sống trong tử cung mà mọi trao ñổi khí 
ñều ñược thực hiện qua nhau thai. 
Tiểu tuần hoàn chức năng ñược thiết lập ngay tức khắc sau sanh. 
Trong khi sanh, lồng ngực thai bị bóp chặt trong âm ñạo, ñẩy các dịch phế quản và phế nang ra khỏi ñường hô hấp. Ngay sau khi 
thoát âm, sự thay ñổi vật lý của môi trường như chênh lệch về nhiệt ñộ, áp suất ñã khởi ñộng cho hoạt ñộng hô hấp ñầu tiên: ñó là 
ñộng tác hít vào. 
ðộng tác hít vào làm cho không khí tràn vào phế nang. Phế nang, trước ñó ñã ñược trang bị các surfactant làm giảm sức căng bề 
mặt của chúng, sẽ nở ra. Phổi nở ra làm giảm ngay tức khắc trở kháng của tiểu tuần hoàn. 
Mặt khác, hệ thống trở kháng thấp là giường nhau bị tách rời khỏi thai nhi do ñộng tác cắt rốn, gây ra một sự tăng ñột ngột của 
trở kháng ngoại vi. 
Giảm trở kháng tiểu tuần hoàn và tăng trở kháng ngoại vi là hai hiện tượng song hành, ngay tức khắc tái ñịnh hướng lại lưu 
thông máu. Máu về nhĩ phải sẽ không còn theo lỗ Botal nữa, do áp suất nhĩ trái ñã tăng. Lúc này, dòng máu từ nhĩ phải sẽ qua van 
3 lá vào thất phải rồi vào ñộng mạch phổi, nơi có trở kháng thấp hơn rấy nhiều so với trở kháng của tuần hoàn trái, tức ñại tuần 
hoàn. Sau ñó, máu ñến phế nang và thực hiện những trao ñổi khí ñầu tiên tại nơi này. Như vậy tiểu tuần hoàn chức năng ñã ñược 
thiết lập. Máu bão hòa oxygen theo tĩnh mạch phổi về tâm nhĩ trái, qua van 2 lá vào tâm thất trái và ñi vào ñại tuần hoàn. 
ðiểm thiết yếu nhất trong hồi sức sơ sinh là giúp chúng thiết lập ñược tiểu tuần hoàn chức năng. 
ðể thiết lập ñược tiểu tuần hoàn chức năng, việc quan trọng nhất phải thực hiện ñược, bằng mọi giá, là làm giảm trở kháng tiểu 
tuần hoàn. 
ðiều nay chỉ có thể ñạt ñược khi và chỉ khi tạo ra ñược một thông khí tốt ở phổi, làm nở phế nang, làm giảm trở kháng của hệ 
thống giường mao mạch phổi. 
Vì thế, thao tác quan trọng nhất trong hồi sức sơ sinh là ñánh giá tình trạng hô hấp và hỗ trợ thông khí phổi. Thông khí áp lực 
dương là biện pháp ñược ưu tiên thực hiện khi sơ sinh không tự thực hiện ñược các ñộng tác hít vào ñầu tiên. 
1 Giảng viên, Bộ môn Phụ Sản ðại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. e-mail: [email protected] 
2 Giảng viên, Bộ môn Phụ Sản ðại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. e-mail: [email protected] 
Tín chỉ Sản Phụ khoa 1 Bài Team-Based Learning 4-4: Chuyển dạ bình thường 
Bài giảng trực tuyến Nguyên lý của hồi sức sơ sinh và qui trình thực hành thường ngày hồi sức sơ sinh 
© Bộ môn Phụ Sản, Khoa Y, ðại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. Tác giả giữ bản quyền 2 
ðiểm số APGAR cung cấp một ý niệm về tình trạng thích nghi của sơ sinh. ðiểm số này không ñịnh hướng cho hồi sức. 
Người ta thường quen dùng ñiểm số APGAR ñể ñánh giá tình trạng trẻ ngay sau sanh. ðánh giá theo APGAR ñược thực hiện ở 
thời ñiểm 1 phút, 5 phút, và 10 phút sau sanh. 
Các thông số ñược dùng trong bảng ñiểm ñược trình bày dưới ñây: 
ðiểm 
Dấu hiệu ñánh giá 
0 1 2 
Nhịp tim 100 lần/phút 
Hô hấp Không thở Thở không ñều, khóc yếu Thở ñều, khóc to 
Trương lực cơ Mềm nhũn Vận ñộng yếu Vận ñộng tốt 
Phản xạ Không có Phản ứng yếu, nhăn mặt Phản ứng tốt, cử ñộng tứ chi 
Màu da Toàn thân tím tái Thân hồng, chân tay tím Toàn thân hồng hào 
ðiểm số APGAR giúp cho ta có một khái niệm về tình trạng thích nghi của sơ sinh với cuộc sống mới ngoài tử cung. ðiểm số này 
không thật sự cung cấp những ñịnh hướng trong hồi sức. Do tình trạng ngạt có thể ñã bắt ñầu từ trong tử cung và tiếp tục trong 
giai ñoạn sơ sinh, nên ñể giảm thiểu các tổn thương não do ngạt gây ra, cần tiến hành hồi sức ngay khi có bằng chứng cho thấy trẻ 
thở không hiệu quả. 
Nhịp tim là một thông số khác của ñiểm APGAR, với giá trị thể hiện gián tiếp tình trạng thăng bằng kiềm toan, hoặc tổn thương 
hành não. Nhịp tim chậm có liên quan ñến tình trạng toan hóa máu. Một trẻ sơ sinh bình thường có thể chịu ñựng tốt ñược tình 
trạng thiếu oxy huyết tạm thời hoặc toan hô hấp. Ở những trẻ này, sự can thiệp sớm trên hô hấp sẽ giúp trẻ vượt qua và thường 
không ñể lại bất cứ hậu quả vĩnh viễn nào. 
Các trường hợp thiếu oxy huyết hoặc toan hóa kéo dài làm cản trở sự chuyển tiếp từ tuần hoàn bào thai sang tuần hoàn sơ sinh. 
Trong bối cảnh của ngạt, nhau ñã bị cắt rời, trong khi ñó tiểu tuần hoàn chức năng chưa ñược thiết lập. Tình trạng trở kháng cao 
của tuần hoàn phổi không ñược khắc phục. 
Có một sự liên quan nhất ñịnh giữa ñiểm số APGAR và tử vong sơ sinh nếu ñánh giá thật ñúng. Tuy nhiên, liên quan giữa 
APGAR với dự hậu lâu dài là không rõ ràng. 

 APGAR < 3 : tình trạng ngạt nguy kịch, phải hồi sức tích cực. 

 APGAR = 4 – 7 : trẻ bị ngạt, cần ñược hồi sức tốt. 

 APGAR > 7 : tình trạng tốt, chỉ cần theo dõi, chưa cần hồi sức. 
Qui trình tiếp ñón một trẻ sơ sinh tại phòng sanh 
Trước khi hồi sức 
Luôn luôn ñảm bảo rằng có ít nhất một người thành thạo về hồi sức sơ sinh có mặt trong mỗi cuộc sanh. Cần dự trù thêm người 
nếu dự ñoán cuộc sanh có nguy cơ cao. 
Trang thiết bị hồi sức sơ sinh và thuốc phải ñặt nơi thuận tiện, kiểm tra thường xuyên hoạt ñộng tốt và ngày hết hạn. Chúng phải 
ñược bù cơ số hay thay thế ngay sau khi dùng. 
Ba bước chăm sóc ngay sau sanh 
Bước ñầu tiên trong hồi sức sơ sinh là giảm thiểu mất nhiệt: stress lạnh ñưa ñến thiếu oxy huyết, thừa CO2 trong máu và toan 
chuyển hóa, tạo thuận lợi cho sự tồn tại tuần hoàn thai nhi và cản trở sự hồi sức. Trong vòng 20 giây ñầu của cuộc sống, sơ sinh 
phải ñược làm khô, ñặt dưới bộ làm ấm tỏa nhiệt và tiến hành hút miệng và mũi nếu ối có tẩm phân su. 
Bước thứ nhì là ñánh giá tình trạng hô hấp của sơ sinh trong vòng 30 giây sau sanh. Nếu bé thở nấc hoặc không thở, bắt ñầu giúp 
thở bằng bóng áp lực dương với tần số từ 40 ñến 60 lần/phút với O2 100 %. Khí trời cũng có thể dùng ñược. Áp lực ñỉnh thì hít vào là 
30 ñến 40 cm H2O là ñiều cần thiết ñể khởi ñộng hô hấp. Lưu ý rằng bóng phải có van ñiều áp. Áp lực dương quá cao sẽ làm vỡ 
phế nang và gây tràn khí màng phổi. 
ða số sơ sinh cần hồi sức ñể ñáp ứng với hai bước này. Chỉ ñịnh ñặt nội khí quản khi giúp thở bằng bóng qua mặt nạ không hiệu 
quả. 
Bước thứ ba là ñánh giá nhịp tim. Xoa bóp tim ngoài lồng ngực chỉ cần thiết ở 0.03 % số trường hợp sanh. Ngưng tim sơ sinh 
thường là kết quả của suy hô hấp, thiếu oxygen máu kéo dài và nhiễm toan chuyển hóa. Xoa bóp tim ngoài lồng ngực nên ñược 
thực hiện ở tần số 120 lần/phút. Sau khi giúp thở bằng áp lực dương trong 30 giấy, nếu nhịp tim dưới 60 hoặc không cải thiện thì có 
thể hỗ trợ xoa bóp tim. Ở ña số sơ sinh với giúp thở thích hợp thì chức năng tim trở lại bình thường nhanh chóng. Ngưng xoa bóp 
tim khi nhịp tim trên 80 lần/ phút 
Các bước này nên thực hiện trong vòng phút ñầu tiên của cuộc sống. Ít có khả năng sống sót khi chỉ số Apgar là 0 vào phút thứ 10. 
Thoát vị cơ hoành: Biểu hiện bởi cơn tím tái liên tục dù ñang hồi sức, quan sát thấy bụng ít căng, lồng ngực phồng lên. Do 90% trường hợp là bị thoát vị cơ 
hoành ở bên trái nên tiếng tim nghe rõ về phía phải lồng ngực. Chẩn ñoán xác ñịnh bằng X-quang ngực thẳng và nghiêng. ðiều quan trọng nhất cần nhớ là nếu 
thoát vị hoành ñã ñược chẩn ñoán trước sanh hoặc ñã ñược chẩn ñoán thì không viện trợ hô hấp bằng mặt nạ vì sẽ làm dạ dày càng chướng hơi nhiều hơn. Khi 
vào chuyển dạ, cần thông báo cho ngoại nhi biết ñể có kế hoạch tiếp ñón ngay sau sanh. Trong trường hợp cần thiết, viện trợ hô hấp ñược thực hiện qua nội khí 
Tín chỉ Sản Phụ khoa 1 Bài Team-Based Learning 4-4: Chuyển dạ bình thường 
Bài giảng trực tuyến Nguyên lý của hồi sức sơ sinh và qui trình thực hành thường ngày hồi sức sơ sinh 
© Bộ môn Phụ Sản, Khoa Y, ðại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. Tác giả giữ bản quyền 3 
quản. ðặt một ống sonde vào dạ dày ñể thoát hơi. Cho trẻ nằm ñầu cao, nghiêng về phía thoát vị ñể tránh chèn ép phổi bên lành. Chuyển ngay bệnh nhi tới cơ sở 
ngoại khoa ñể giải quyết phẫu thuật. 
Tiêu chuẩn ñánh giá kết quả hồi sức tốt bao gồm tiêu chuẩn lâm sàng và xét nghiệm sinh hóa. 
Các tiêu chuẩn lâm sàng ñánh giá hiệu quả của hồi sức gồm trẻ tự thở ñều và sâu, hết tím tái, nhịp tim ñều và rõ trên 100 lần/phút, 
các phản xạ thần kinh hành não tốt, trương lực cơ bình thường. 
Các tiêu chuẩn sinh hóa gồm ổn ñịnh ñược tình trạng toan chuyển hóa, với pH máu ≥ 7,3, PaCO2
 < 40mmHg, PaO2 = 60-70
mmHg 
Theo dõi trẻ sau hồi sức nhằm dự phòng và ñiều trị các biến chứng. 
Tất cả trẻ ñã trải qua hồi sức sau sanh ñều phải ñược theo dõi ít nhất 24 giờ. Cần tiếp tục ủ ấm trẻ sau hồi sức. Bảo ñảm nhiệt ñộ 
thích hợp và nguồn oxy khi chuyển trẻ sang khu dưỡng nhi. Cần cho kháng sinh ít nhất là 5 ngày ñể ngừa nhiễm trùng. 
Sau hồi sức, dù tình trạng trẻ có khả quan lên, nhưng vẫn có thể có những biến chứng sau ñó. Do ñó, phải phát hiện kịp thời ñể xử 
trí các biến chứng thường gặp như giảm ñường huyết, phù não, giảm calci huyết, hạ thân nhiệt, suy hô hấp thứ phát hoặc nhiễm 
khuẩn bội nhiễm. 
Hình 1: Tuần hoàn bào thai và tuần hoàn sơ sinh 
Phổi của bào thai là một cơ quan không có hoạt ñộng sinh lý một cách thực thụ. Tiểu tuần hoàn chỉ là 
một tuần hoàn giải phẫu, không có vai trò trao ñổi khí. Vì thế, trở kháng tiểu tuần hoàn rất cao. Chỉ một 
lượng máu rất nhỏ ñược lưu thông trong tiểu tuần hoàn, nhằm ñảm bảo nuôi dưỡng phổi mà thôi. Trong 
thời kỳ này, mọi trao ñổi khí ñều ñược thực hiện qua nhau. 
Máu bão hòa oxygen từ hồ máu của nhau sẽ theo tĩnh mạch rốn về tâm nhĩ phải. Do trở kháng cao của 
tiểu tuần hoàn và do sự hiện diện của lỗ bầu dục (Botal) nên máu bão hòa oxygen sẽ ñi theo ñường từ 
tâm nhĩ phải qua lỗ Botal vào tâm nhĩ trái mà không ñi qua tâm thất phải và ñộng mạch phổi ñể lên phổi. 
Lúc này phổi chỉ ñược nuôi dưỡng bằng nguồn máu ít ỏi ñến dược nó thông qua ñộng mạch phổi. Một 
phần lượng máu qua ñộng mạch phổi lại theo ống ñộng mạch ñể quay về ñại tuần hoàn. 
Từ tâm nhĩ trái, máu sẽ ñi theo ñộng mạch chủ ñể nuôi dưỡng các cơ quan của bào thai. Máu mang CO2 
sẽ theo tĩnh mạch rốn về nhau và thực hiện trao ñổi khí tại hồ máu. Giường nhau (placental bed) là một 
hệ thống hồ máu với các vi shunt giữa các ñộng mạch và tĩnh mạch nhỏ tạo nên một hệ thống trở kháng 
thấp. 
Như vậy, tuần hoàn bào thai có các ñặc ñiểm sau: (1) tiểu tuần hoàn không chức năng với trở kháng cao, 
và (2) tồn tại các shunt phải-trái chức năng là lỗ Botal và ống ñộng mạch. Kiểu tuần hoàn này thích hợp 
với cuộc sống trong tử cung mà mọi trao ñổi khí ñều ñược thực hiện qua nhau thai. 
Trong khi sanh, lồng ngực thai bị bóp chặt trong âm ñạo, ñẩy các dịch phế quản và phế nang ra khỏi 
ñường hô hấp. Ngay sau khi thoát âm, sự thay ñổi vật lý của môi trường như chênh lệch về nhiệt ñộ, áp 
suất ñã khởi ñộng cho hoạt ñộng hô hấp ñầu tiên: ñó là ñộng tác hít vào. 
ðộng tác hít vào làm cho không khí tràn vào phế nang. Phế nang, trước ñó ñã ñược trang bị các 
surfactant làm giảm sức căng bề mặt của chúng, sẽ nở ra. Phổi nở ra làm giảm ngay tức khắc trở kháng 
của tiểu tuần hoàn. 
Mặt khác, hệ thống trở kháng thấp là giường nhau bị tách rời khỏi thai nhi do ñộng tác cắt rốn, gây ra 
một sự tăng ñột ngột của trở kháng ngoại vi. 
Giảm trở kháng tiểu tuần hoàn và tăng trở kháng ngoại vi là hai hiện tượng song hành, ngay tức khắc tái 
ñịnh hướng lại lưu thông máu. Máu về nhĩ phải sẽ không còn theo lỗ Botal nữa, do áp suất nhĩ trái ñã 
tăng. Lúc này, dòng máu từ nhĩ phải sẽ qua van 3 lá vào thất phải rồi vào ñộng mạch phổi, nơi có trở 
kháng thấp hơn rấy nhiều so với trở kháng của tuần hoàn trái, tức ñại tuần hoàn. Sau ñó, máu ñến phế 
nang và thực hiện những trao ñổi khí ñầu tiên tại nơi này. Như vậy tiểu tuần hoàn chức năng ñã ñược 
thiết lập. Máu bão hòa oxygen theo tĩnh mạch phổi về tâm nhĩ trái, qua van 2 lá vào tâm thất trái và ñi 
vào ñại tuần hoàn. 
ðiểm thiết yếu nhất trong hồi sức sơ sinh là giúp chúng thiết lập ñược tiểu tuần hoàn chức năng. 
ðể thiết lập ñược tiểu tuần hoàn chức năng, việc quan trọng nhất phải thực hiện ñược, bằng mọi giá, là 
làm giảm trở kháng tiểu tuần hoàn. 
ðiều nay chỉ có thể ñạt ñược khi và chỉ khi tạo ra ñược một thông khí tốt ở phổi, làm nở phế nang, làm 
giảm trở kháng của hệ thống giường mao mạch phổi. 
Hình 2: Hồi sức hô hấp nhằm thiết lập tiểu tuần hoàn chức năng 
ðể thiết lập ñược tiểu tuần hoàn chức năng, việc quan trọng nhất phải thực hiện ñược, bằng mọi giá, là 
làm giảm trở kháng tiểu tuần hoàn. 
ðiều nay chỉ có thể ñạt ñược khi và chỉ khi tạo ra ñược một thông khí tốt ở phổi, làm nở phế nang, làm 
giảm trở kháng của hệ thống giường mao mạch phổi. 
Vì thế, thao tác quan trọng nhất trong hồi sức sơ sinh là ñánh giá tình trạng hô hấp và hỗ trợ thông khí 
phổi. Thông khí áp lực dương là biện pháp ñược ưu tiên thực hiện khi sơ sinh không tự thực hiện ñược 
các ñộng tác hít vào ñầu tiên. 
ðánh giá tình trạng hô hấp của sơ sinh trong vòng 30 giây sau sanh. Nếu bé thở nấc hoặc không thở, bắt 
ñầu giúp thở bằng bóng áp lực dương với tần số từ 40 ñến 60 lần/phút với O2 100 %. Khí trời cũng có 
thể dùng ñược. Áp lực ñỉnh thì hít vào là 30 ñến 40 cm H2O là ñiều cần thiết ñể khởi ñộng hô hấp. Lưu ý 
rằng bóng phải có van ñiều áp. Áp lực dương quá cao sẽ làm vỡ phế nang và gây tràn khí màng phổi. 
Hình cho thấy cách áp mặt nạ giúp thở và tư thế giữ cho ñường hô hấp của sơ sinh ñược thẳng.