Bài giảng Quá mẫn - Nguyễn Văn Đô

PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn MD-SLB 
Trường đại học Y Hà nội 
QUÁ MẪN 
Mục tiêu 
23-Sep-15 PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn: MD-SLB 
1. Nêu được khái niệm và cách phân loại 4 
typ quá mẫn của Gell và Coombs 
2. Trình bày được các yếu tố tham gia và cơ 
chế của các typ quá mẫn 
3. Nêu được một số ví dụ bệnh lý liên quan 
đến các typ quá mẫn 
I.  KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI 
1.1. Khái niệm: 
Qu¸ mÉn lµ tình tr¹ng bÖnh lý do ®¸p 
øng qu¸ møc cña hÖ thống miÔn dÞch. 
•  Typ 1: Xuất hiện nhanh, tham gia của IgE. 
Kết quả giải phóng các chất hóa học trung 
gian gây viêm (histamin, leukotrien, vv). 
 Ví dụ: Phản vệ, mày đay 
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell 
& Coombs (4 typ) 
•  Typ 2: Gây độc tế bào. Phức hợp KN-
KT làm độc tế bào. Ví dụ: phản ứng do 
truyền nhầm nhóm máu, hội chứng 
Goodpasture. 
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell 
& Coombs (tiếp theo) 
•  Typ 3: Phức hợp miễn dịch lắng đọng ở 
tổ chức. Ví dụ: Bệnh huyết thanh, SLE 
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell & 
Coombs (tiếp) 
•  Typ 4: Quá mẫn muộn, qua trung gian 
tế bào bởi các tế bào lymphô và đại 
thực bào hoạt hóa. 
 Ví dụ: phản ứng tuberculin. 
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell & 
Coombs (tiếp) 
 2.1. Quá mẫn typ 1 
 2.1.1. Các yếu tố tham 
gia: 
• Kháng thể: IgE 
• Tế bào Mast (tổ chức) 
• Bạch cầu ái kiềm (máu) 
• Các 
chất hóa học trung gian 
• Yếu tố cơ địa 
 II. CÁC TYP QUÁ MẪN 
2.1.2. Cơ chế quá mẫn typ I 
2.1.3. Các thể lâm sàng của quá 
mẫn typ I 
• Sốc phản vệ (PV): 
-Thực nghiệm: 
Sốc PV toàn thân: Portier và Richet làm thực 
nghiệm trên chó bằng tiêm tinh chất của 
một loại thân mềm ở biển. 
PV ngoài cơ thể: Hiện tượng Schultz-Dale 
- Ở người: Penicillin, huyết thanh khác loài 
• Bệnh dị ứng (atopy). 
-  Mày đay: BiÓu hiÖn ë da, phï vµ ngøa tõng 
m¶ng, lan réng nhanh nÕu g·i nhiÒu, vµ gi¶m 
®i nÕu ch­êm nãng. YÕu tè lµm xuÊt hiÖn cã 
thÓ lµ c¸c hãa chÊt, thuèc... 
-  Hen: 90% c¸c tr­êng hîp hen ë ng­êi trÎ, 
vµ 50% ë ng­êi trªn 40 tuæi. 
-  Rối loạn tiêu hóa do thức ăn: §au bông (do 
co th¾t), tiªu láng (do tiÕt nhÇy, t¨ng co bãp) 
2.1.3. Các thể lâm sàng của quá 
mẫn typ I (tiếp theo) 
2.2. Quá mẫn typ II 
2.2.1. Khái niệm: Là loại 
quá mẫn do tan hủy tế bào. 
2.2.2. Các yếu tố tham gia: 
- Kháng thể 
- Kháng nguyên: trên bề mặt tế 
bào 
- Bổ thể và các tế bào hiệu ứng 
2.2.3. C¸c tÕ bµo ®Ých vµ c¸c thÓ l©m 
sµng "
"
•  Ph¶n øng truyÒn m¸u 
•  Tan huyÕt, vµng da s¬ sinh do bất đồng Rh 
•  Tan hång cÇu do c¸c nhãm kh¸ng nguyªn 
kh¸c 
•  Gi¶m c¸c lo¹i huyÕt cÇu do thuèc theo c¬ chÕ 
miÔn dÞch 
•  Bong ghÐp tèi cÊp 
•  Ph¶n øng chèng mµng ®¸y cÇu thËn. (Héi 
chøng Goodpasture): Héi chøng liªn quan ®Õn 
tæn th­­¬ng cÊp c¸c mµng c¬ b¶n (cña thËn vµ 
phæi) víi kh¸ng thÓ, bæ thÓ 
 2.3. Qu¸ mÉn typ III"
2.3.1. Khái niệm: do phức 
hợp miễn dịch 
2.3.2 C¸c yÕu tè tham gia 
qu¸ mÉn typ III"
• Kh¸ng thÓ vµ kh¸ng nguyªn hßa 
tan 
• Phức hợp miễn dịch 
•  Sự lắng đọng vào các mô 
• Các yếu tố miễn dịch khác: bổ 
thể, các tế bào thực bào 
PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn: MD-SLB 
Kháng thể Kháng 
nguyên 
Phức hợp 
miễn dịch Bổ thể 
Bạch cầu 
ái toan 
Tiểu cầu Amin hoạt 
mạch 
2.3.3. Cơ chế quá mẫn typ III 
PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn: MD-SLB 
Phức hợp 
MD 
Ngưng tụ 
tiểu cầu 
Bạch cầu đa 
nhân trung tính 
Giải phóng 
enzym 
Hình thành cục 
máu đông 
2.3.3. Cơ chế quá mẫn typ III (tiếp theo) 
2.3.4. C¸c thÓ thùc nghiÖm vµ l©m 
sµng "
"
Thùc nghiÖm"
• HiÖn t­îng Arthus 
• Viªm khíp vµ thËn 
"
L©m sµng"
• BÖnh huyÕt thanh 
• Viªm cÇu thËn sau nhiÔm khuÈn 
• Viªm ®a khíp d¹ng thÊp 
• BÖnh lupus ban ®á 
• BÖnh viªm m¹ch nót, viªm phæi nhµ n«ng 
2.4. Qu¸ mÉn typ IV"
"
2.4.1. Khái niệm: quá 
mẫn muộn do tế bào 
"
2.4.2. C¸c yÕu tè tham 
gia 
• Tế bào 
• Kh¸ng nguyªn 
2.4.3. Cơ chế quá mẫn typ IV 
2.4.4. C¸c thÓ l©m sµng cña qu¸ mÉn typ IV"
"
•  Qu¸ mÉn kiÓu tuberculin 
•  Qu¸ mÉn do tiÕp xóc 
•  Ph¶n øng bong m¶nh ghÐp 
!
So sánh các typ quá mẫn khác nhau 
Đặc điểm typ-I (Phản vệ) 
typ-II 
(Độc tế bào) 
typ-III 
(Phức hợp 
miễn dịch) 
typ-IV 
(Quá mẫn 
muộn) 
Kháng thể IgE IgG, IgM IgG, IgM Không 
Kháng 
nguyên 
Ngoài tế 
bào Màng tế bào Hòa tan 
Mô và cơ 
quan 
Thời gian 
đáp ứng 15-30 phút 
Hàng phút cho 
đến hàng giờ 3-8 giờ 48-72 giờ 
Xuất hiện Sưng và lồi lên 
Ly giải và hoại 
tử 
Ban đỏ và 
phù, hoại tử 
Ban đỏ và 
chai cứng 
Mô học 
Bạch cầu ái 
toan và ái 
kiềm 
Kháng thể và 
bổ thể 
Bổ thể và 
bạch cầu 
trung tính 
Lympho và 
mono 
Ví dụ 
Hen dị ứng, 
phản ứng 
thuốc 
Truyền nhầm 
nhóm máu SLE 
Xét nghiệm 
tuberculin 
Xin trân trọng cảm ơn 
PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn: MD-SLB 
9/23/15 
IgE •  Cấu trúc 
- Monomer 
- Có thêm domain (CH4) 
•  Đặc điểm 
- Nộng độ thấp nhất trong HT 
- Gắn vào tế bào BC ái kiềm và 
TB mast (Không cần kết hợp 
với kháng nguyên) 
- Tham gia các phản ứng dị ứng 
- Chống nhiễm ký sinh trùng 
(giun, sán). Gắn vào rexeptơ 
của các BC ái toan 
- Không hoạt hóa bổ thể 
Cε4 
PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn: MD-SLB 
Tế bào Mast 
PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn: MD-SLB 
Các chất hóa học trung gian của 
tế bào mast 
PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn: MD-SLB 
Diffuse urticariaMày đay lan tỏa 
PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn: MD-SLB 
PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn: MD-SLB 
PhD. Nguyễn Văn Đô 
Bộ môn: MD-SLB