Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Bài: Bài ca ngất ngưởng (Nguyễn Công Trứ)

 BÀI CA NGẤT NGƯỞNG 
Nguyễn Công Trứ 
Kiểm tra bài cũ 
1. Đọc thuộc lòng bài thơ Thương vợ của Trần Tế Xương. 
2. HÃY LỰA CHỌN CÁC CỤM TỪ SAU ĐÂY ĐỂ NHẬN XÉT VỀ PHẨM CHẤT CỦA BÀ TÚ VÀ THÁI ĐỘ CỦA ÔNG TÚ DÀNH CHO VỢ TRONG BÀI THƠ “THƯƠNG VỢ” (TRẦN TẾ XƯƠNG). 
Trào lộng 
Bi kịch 
Tảo tần 
Hi sinh 
Vén khéo 
Tri ân 
Tủi nhục 
Trách móc 
Tự trào 
Thấu hiểu 
Đáp án 
Phẩm chất của bà Tú 
Tảo tần 
Vén khéo 
Hi sinh 
Thái độ của ông Tú 
Tri ân 
Thấu hiểu 
Tự trào 
Trần Tế Xương 
Nguyễn Công Trứ 
(1778-1858) 
Hồ Xuân Hương 
I/ TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả 
 *Tóm tắt những nét chính về tiểu sử của Nguyễn Công Trứ? 
 Nguyễn Công Trứ (1778-1858) 
 Biệt hiệu: Hi Văn 
 Quê: Nghi Xuân-Hà Tĩnh 
 Gia đình: Nho học 
- 30 năm làm quan: gách vác nhiều trọng trách, thăng giáng thất thường 
Một tấm gương luôn phấn đấu để khẳng định mình. 
Đỗ đạt muộn (42 tuổi) 
Lí tưởng giúp đời lập công danh 
 “ Đã mang tiếng ở trong trời đất 
 Phải có danh gì với núi sông” 
 ( Đi thi tự vịnh ) 
 “Trong cuộc trần ai ai dễ biết 
 Rồi ra mới rõ mặt anh hùng” 
 ( Chí nam nhi ) 
* Nêu những ấn tượng của em về cuộc đời của Nguyễn 
 Công Trứ. 
 Có tài năng và có đóng góp trên nhiều lĩnh vực hoạt động xã hội. 
I/ TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
 *Vài nét đặc trưng của thể hát nói? Theo em vì sao Nguyễn 
Công Trứ đặc biệt yêu thích thể loại này? 
- Thể thơ: hát nói * 
+ Đủ khổ, dôi khổ, thiếu khổ. 
+ Khá tự do về gieo vần, số câu, số chữ 
+ Là một điệu của ca trù . 
Hồng Hồng Tuyết Tuyết  Dương Khuê 
Hồng Hồng Tuyết Tuyết  Mới ngày nào còn chưa biết chi chi  Mười lăm năm thấm thoát có xa gì  Ngoảnh mặt lại đã tới kỳ tơ liễu 
 Ngã lãng du thời khanh thượng thiếu  Khanh kim hứa giá, ngã thành ông  Cười cười nói nói sượng sùng,  Mà bạch phát với hồng nhan chừng ái ngại 
 Riêng một thú Thanh Sơn đi lại  Khéo ngây ngây dại dại với tình  Đàn ai một tiếng dương tranh? 
I/ TÌM HIỂU CHUNG 
Tác giả 
Tác phẩm 
 *Em hãy dự đoán hoàn cảnh sáng tác và nêu ý nghĩa 
 của tác phẩm đối với cuộc đời tác giả Nguyễn Công Trứ? 
- Thể thơ: hát nói 
- Hoàn cảnh sáng tác: Tác giả đã cáo quan về hưu. 
- Ý nghĩa: Bài ca có tính chất như một bài tổng kết cuộc đời và bày tỏ thái độ sống của Nguyễn Công Trứ. 
I/ TÌM HIỂU CHUNGII/ ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN 
Ngoài nhan đề, từ “ngất ngưởng” được NCT sử dụng 
mấy lần? Mỗi từ “ngất ngưởng” gắn liền với 
quãng đời nào của ông? 
Vũ trụ nội mạc phi phận sự 
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng 
Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông 
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng 
Lúc Bình Tây cờ Đại tướng 
Có khi về Phủ Doãn Thừa Thiên 
Đô môn giải tổ chi niên 
Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng 
Kìa núi nọ phau phau mây trắng 
Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi 
Gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì 
Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng 
Được mất dương dương người thái thượng 
Khen chê phơi phới ngọn đông phong 
 Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng 
Không Phật, không tiên, không vướng tục 
Chẳng Trái, Nhạc cũng vào phường Hàn, Phú 
Nghĩa vua tôi cho vẹn đạo sơ chung 
Trong triều ai ngất ngưởng như ông 
Ngất ngưởng khi hưu quan 
Ngất ngưởng khi tự đánh giá tổng kết cuộc đời 
Ngất ngưởng khi làm quan 
I/ TÌM HIỂU CHUNGII/ ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN 
Cảm hứng chủ đạo qua từ “ngất ngưởng” 
 : ngồi cao hơn so với bình thường, không vững chắc, ngả nghiêng chực đổ mà không đổ. (Nghĩa đen) 
 : khác người, cao hơn người khác, thoải mái tự do phóng túng, không theo khuôn khổ. 
Em hiểu như thế nào về hai từ “ngất ngưởng”? 
- Tư thế 
- Thái độ sống 
I/ TÌM HIỂU CHUNGII/ ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN 
Cảm hứng chủ đạo qua từ “ngất ngưởng” 
Ngất ngưởng khi làm quan 
Ngất ngưởng khi về hưu 
II/ Đọc - hiểu văn bản 2 . Ngất ngưởng khi làm quan 
“Vũ trụ nội mạc phi phận sự 
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng 
Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông 
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng 
Lúc bình Tây, cờ đại tướng 
Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên” 
 * Trong câu 1, nguyễn công trứ khẳng định điều gì? 
- Câu văn chữ Hán trang trọng, khẳng định vai trò của mình trong cõi trời đất. 
=> Ý thức trách nhiệm với cuộc đời. 
“ Vũ trụ nội mạc phi phận sự”  
“Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng” 
* Biết chốn quan trường là cái lồng gò bó, tại sao Nguyễn Công Trứ lại tự nguyện dấn thân? 
 * Cách xưng danh “Ông Hi Văn tài bộ” thể hiện thái độ gì của Nguyễn Công Trứ? 
 + Cách xưng tên “Ông Hi Văn” thể hiện thái độ tự tôn, ngạo nghễ của tác giả, tự nguyện đem tài hoa giam lỏng vào lồng( trời đất, vũ trụ) 
 Môi trường thử thách tài năng và bản lĩnh . 
 Môi trường để cống hiến , để khẳng định . 
“Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông 
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng 
Lúc bình Tây, cờ đại tướng 
Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên” 
* NCT đã sử dụng thủ pháp nghệ thuật gì nổi bật để tái hiện lại quãng đời làm quan của mình? Tác dụng? 
 Thủ pháp điệp từ, liệt kê 
Khi 
Thủ khoa 
Tham tán 
Tổng đốc 
Đại tướng 
Phủ doãn 
Khoe tài năng hơn người 
(văn võ song toàn) 
Khoe danh vị xã hội hơn người 
* Cảm nhận của em về giọng điệu của đoạn thơ? 
=> Giọng khoe khoang, phô trương, tự hào ngạo nghễ 
Tác giả muốn chơi ngông với thiên hạ dựa trên tài năng và sự nghiệp của mình. 
Khoe tài chỉ là cái vỏ bề ngoài để giấu đi một cái tôi ý thức sâu sắc về tài năng. 
Ông đang tự khoe cái cốt cách tài tử phóng túng của mình. 
Câu hỏi thảo luận 
Tổ 1+2 : Nguyễn Công Trứ khoe tài, khoe danh vị nhưng không khiến cho người ta cảm thấy khó chịu. Vì sao? 
Tổ 3+4 : Từ bản tự thuật về cuộc đời “ngất ngưởng” ở chốn quan trường của Nguyễn Công Trứ, em rút ra bài học gì cho thanh niên hiện nay? 
- Ý thức trách nhiệm với cuộc đời. 
- Khẳng định tài năng, bản lĩnh. 
- Có nhiều cống hiến và được vinh hiển. 
- Giọng điệu tự hào, ngạo nghễ. 
=> Hệ thống từ Hán- Việt trang trọng, âm điệu câu thơ nhịp nhàng thể hiện sự tự tin khí khái Nguyễn Công Trứ, một nhà nho tài tử chân chính, dám khẳng định bản lĩnh cá nhân. 
Đương chức thì Nguyễn Công Trứ ngất ngưởng như thế, vậy lúc cáo quan ông còn ngông nữa không? 
Anh chị suy nghĩ gì về quan niệm sống của Nguyễn Công Trứ ? 
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN 
2 . Ngất ngưởng khi làm quan 
3 . Ngất ngưởng khi về hưu 
- Cách sống theo ý chí và sở thích cá nhân: 
+ Cưỡi bò đeo đạc ngựa. 
+ Đi chùa có gót tiên theo sau. 
+ Khi ca, khi tửu, khi cắt, khi tùng 
 giễu đời hưởng thú phiêu diêu trần tục 
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN 
1. Ngất ngưởng khi làm quan 
2. Ngất ngưởng khi về hưu 
 Quan niệm sống 
- Không màng đến chuyệm khen chê được mất của thế gian 
- Sống ung dung yêu đời vượt thế tục nhưng một lòng trung quân. 
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN 
2 . Ngất ngưởng khi làm quan 
3 . Ngất ngưởng khi về hưu 
thái độ sống 
+ “ chẳng trái Nhạc,..” 
+ Nghĩa vua tôi cho trọn đạo sơ chung. 
 + Trong triều ai ngất ngưỡng như ông. 
 khẳng định tài năng sánh ngang bậc danh tướng. 
=> Từ ngất ngưỡng khẳng định cách sống tự do của bậc tài tử phong lưu,không ngần ngại khẳng định cá tính của mình. Thái độ sống ngất ngưỡng đầy thách thức trước những tôn ti phép tắc khắc kỉ của XHPK. 
III. TỔNG KẾT 
Nội dung 
- Ngất ngưởng là một phong cách sống đẹp của những người có tài năng, có bản lĩnh, có phẩm chất cao đẹp và là con người tự tri. 
NCT là con người có bản lĩnh, tài năng, có quan niệm sống tích cực, nhập thế, biết sống và dám sống cho mình. 
2. Nghệ thuật: 
+ Bài hát nói theo lối tự thuật, có hình thức tự do, đặc biệt là tự do về vần điệu-> giọng điệu sinh động vừa triết lí, vừa trữ tình vừa trào lộng 
+Sự kết hợp hài hòa giữa hệ thống từ ngữ Hán Việt với số lượng lớn từ ngữ Nôm, trong đó khá nhiều ngôn ngữ thông tục hàng ngày