Bài giảng Lập trình C/C++ - Chương 5: Cấu trúc lặp - Lê Thành Sách

Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
1
Chương 05
Cấu trúc lặp
Lê Thành Sách
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
2
Nội dung
n Ứng dụng của cấu trúc lặp
n Câu lệnh for
n Câu lệnh while
n Câu lệnh dowhile
n Hiểu được vai trò của thuật toán trong giải quyết bài toán
n Một số lỗi thường gặp trong sử dụng vòng lặp
n Bài tập
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
3
Ứng dụng của cấu trúc lặp
n Các kiểu điều khiển 
n Tuần tự: 
n bản chất của chương trình là tuần tự, hết lệnh này đến lệnh 
khác
n Rẽ nhánh
n Để chọn thực thi một số phát biểu
n Đã học – chương trước
n Lặp
n Thực thi một công việc (có tham số) nhiều lần.
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
4
Ứng dụng của cấu trúc lặp
n Cấu trúc lặp được dùng nhiều, vì sao?
n Xử lý dữ liệu
n Dữ liệu trong thực tế rất nhiều
n Chương trình để xử lý ít nhất phải chạm đến tất cả các dữ liệu 
này
n Chạm đến tất cả hay nhóm sinh viên nào đó
n Trong quản lý sinh viên
n Chạm đến tất cả hay nhóm sản phẩm nào đó
n Trong quản lý hàng hoá
n Chạm đến tất cả hay nhóm điểm ảnh nào đó
n Trong xử lý điểm ảnh
n Chạm đến tất cả hay nhóm bạn nào đó
n Trong xử lý facebook
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
5
Ứng dụng của cấu trúc lặp
n Cấu trúc lặp được dùng nhiều, vì sao?
n Xử lý dữ liệu
n Thuật toán
n Nhiều thuật toán trong thực tế cần lặp
n Bài toán xấp xỉ các hàm phi tuyến: sin(x), cos(x), v.v.
n Bài toán tìm nghiệm của phương trình
n V.v
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
6
Câu lệnh for
n Bài toán tiêu biểu dùng với câu lệnh for.
n Rất phù hợp với bài toán cần lặp với số lần lặp xác định (số lần này 
là số nguyên)
n Rất nhiều bài toán trong kỹ thuật dùng mảng để lưu trữ dữ liệu
n Sẽ học mảng trong chương sau
n Để xử lý dữ liệu trên mảng (duyệt qua các phần tử), cấu trúc for
là phù hợp nhất.
n Câu lệnh for, khi kết hợp break, cũng có thể dừng câu lệnh lặp
n for cũng dùng với các kiểu lặp khác
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
7
Câu lệnh for
Ý tưởng
false
true
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
8
Câu lệnh for
Ý tưởng
n 
n Công dụng:
n Khai báo biến: dùng trong chỉ câu lệnh lặp
n Khởi tạo các biến điều khiển câu lệnh lặp
n Số lượng:
n Không, một hay nhiều biến được khai báo (cùng kiểu) và khởi động
n Các phép khởi động cách nhau bởi dấu phẩy
n 
n Công dụng:
n Để kiểm tra điều kiện dừng của câu lệnh
n Số lượng
n Không, một hay nhiều biểu thức luận lý hoặc chuyển qua luận lý được
n Các biểu thức cách nhau bằng dấu phẩy
n Trường hợp, không có biểu thức nào thì điều kiện là true. Lúc đó, điều 
kiện dừng bên trong vòng lặp
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
9
Câu lệnh for
Ý tưởng
n 
n Cộng dụng
n Nhằm thay đổi giá trị của biến điều khiển
n Vì thường câu lệnh sẽ dừng khi biểu thức điều kiện được 
tính trên các giá trị này
n Số lượng
n Không, một, hay nhiều phép thay đổi biến điều khiển
n Các phép cách nhau bằng dấu phẩy
n 
n Là câu lệnh đơn hay phức bất kỳ
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
10
Câu lệnh for
Ý tưởng
n Nguyên tắc thực thi
n (1) Chương trình sẽ khai báo và khởi tạo các biến trong trong <khởi 
tạo> và kiểm tra biểu thức điều kiện
n (2) Nếu là true
n Thực hiện câu lệnh 
n Thực thi các thay đổi trong 
n Kiểm tra lại điều kiện ở Bước (2) ở trên
n (3) Ngược lại
n Đi đến câu lệnh theo sau câu lệnh lặp này
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
11
Câu lệnh for
Cú pháp
for (; ; ) 
for (; ; ){ 
}
Trường hợp triển khai cho câu lệnh phức
for (; ; )
{ 
}
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
12
Câu lệnh for
Cú pháp
n Lưu ý về mặt cú pháp
n Giữa dấu ( và dấu ) của for.
n Luôn luôn có đúng 3 dấu chấm phẩy (;). Chia ra 3 phạm vị
n Khởi động
n Biểu thức điều kiện
n Thay đổi giá trị
n Cả ba vùng này có thể trống
for(;;){
//câu lệnh
}
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
13
Câu lệnh for
Cú pháp
n Lưu ý về mặt cú pháp
n Biến được khai báo trong for.
n Chỉ được dùng trong for
n Không nhìn thấy và không dùng được ở các lệnh theo sau for
n Câu lệnh break;
n Khi câu lệnh for thực thi đến lệnh break; nó sẽ thoát khỏi vòng 
lặp ngay lập tức. Nghĩa là chương trình nhảy đến thực thi lệnh 
theo sau for
n Câu lệnh continue;
n Khi câu lệnh for thực thi đến lệnh continue; nó không thực thi 
các lệnh còn lại (theo sau continue) của vòng lặp hiện tại. Nó đi 
đến bước kiểm tra điều kiện để xem có thực thi vòng lặp kế tiếp 
hay không.
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
14
Câu lệnh for
Ví dụ
n In ra bình phương các số nguyên chẵn 0,2, .., 8
int i;
for(i=0; i < 10; i+= 2){
printf("%-4d", i*i);
}
printf("\n");
i=0;
for(;;){
printf("%-4d", i*i);
i += 2;
if(i >= 10) break;
}
printf("\n");
Cách 1: ngắn gọn
Cách 2: for(;;) 
à phải dùng break;
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
15
Câu lệnh for
Ví dụ
n In ra bình phương các số nguyên chẵn 0,2, .., 8, theo thứ 
tự ngược lại
for(int k=8; k >=0; k-= 2){
printf("%-4d", k*k);
}
printf("\n");
i = 8;
for(;;){
printf("%-4d", i*i);
i -= 2;
if(i < 0) break;
}
printf("\n\n");
Cách 1: ngắn gọn
Cách 2: for(;;) 
à phải dùng break;
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
16
Câu lệnh for
Ví dụ
n Trường dùng nhiều biến
for(int i=0, k= 10; i < k; i++, k--){
printf("%-4d", i*k);
}
printf("\n\n");
for(int i=0, k= 10, n=0; n < 10; i++, k--, n++){
printf("%-4d", i*k);
}
printf("\n");
Hai đoạn chương trình trên in ra gì, vì sao?
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
17
Câu lệnh for
Ví dụ
n Viết chương trình
n Nhâp vào số nguyên N > 0
n Chương trình sinh ngẫu nhiên N điểm ( từ 0 đến 10)
n Chương trình in ra điểm và loại tương ứng như hình vẽ
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
18
Câu lệnh for
Ví dụ
#include 
#include 
#include 
int main(){
int N;
printf("Nhap so nguyen >0:");
scanf("%d", &N);
if(N <= 0)
printf("Chuong trinh khong lam viec voi so am\n");
else{
//Đoạn chương trình trang sau nằm ở đây
}//end if
printf("\n\n");
system("pause");
return 0;
}
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
19
Câu lệnh for
Ví dụ
time_t t;
srand((unsigned) time(&t));
for(int i=0; i<N; i++){
float diem = ((float)rand() / RAND_MAX)*10;
if(diem < 5.0f){
printf("%-5.1f:%s\n", diem, "YEU");
}
else if(diem < 6.5f){
printf("%-5.1f:%s\n", diem, "TRUNG BINH");
}
else if(diem < 8.5f){
printf("%-5.1f:%s\n", diem, "KHA");
}
else if(diem < 9.5f){
printf("%-5.1f:%s\n", diem, "GIOI");
}
else{
printf("%-5.1f:%s\n", diem, "XUAT SAC");
}
}//end for
Câu lệnh lặp for
Sinh điểm ngẫu 
nhiên
Xếp loại & in
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
20
Câu lệnh for lồng nhau
n Ứng dụng
n Được sử dụng khi cần xử lý mảng nhiều chiều
n Khi cần truy cập những dữ liệu có trúc mảng trong mảng
Ví dụ: khi cần truy cập thông tin sinh viên, ta có thể truy cập theo:
- Duyệt qua tất cả các lớp
- Ứng với mỗi lớp, truy cập thông tin của từng sinh viên
n V.v
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
21
Câu lệnh while
Ý tưởng
false
true
:
Là biểu thức luận lý hay chuyển đổi qua luận lý được
:
Là câu lệnh đơn hay phức
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
22
Câu lệnh while
Ý tưởng
n Nguyên tắc thực thi
n Chương trình kiểm tra biểu thức điều kiện
n Nếu điều kiện là true
n Thực thi câu lệnh
n Đến kiểm tra điều kiện 
n => Câu lệnh phải có phép toán thay đổi biểu thức điều kiện
để chương trình không lặp vô hạn
n Ngược lại, (là false) chương trình đi đến phát biểu theo sau
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
23
Câu lệnh while
Cú pháp
while()
while(){
}
Trường hợp triển khai cho câu lệnh phức
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
24
Câu lệnh while
Cú pháp
n Lưu ý với lệnh while
n Thông thường các câu lệnh trước (liền trước while) đã thực hiện 
phép gán sao cho điều kiện thực hiện được thoả mãn
n Có thể là gán biến điều khiển
n Có thể là gán biến đếm chỉ số lần lặp
n V.v
n Có thể có trường hợp
n while(true){ }
n while(1){}
n Với các dạng này cần dùng break;
n Ý nghĩa của câu lệnh break và continue như trình bày trong for.
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
25
Câu lệnh while
Ví dụ
n Chương in tổng bình phương từ 1 đến 10
#include 
#include 
int main(){
int i =0;
int sum = 0;
while(++i <= 10){
sum += i*i;
}
printf("sum=%4d", sum);
system("pause");
return 0;
}
Phép khởi động trước vòng lặp là 
cần thiết và quan trọng
Vòng lặp phải thay đổi biểu thức 
điều kiện
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
26
Câu lệnh while
Ví dụ
n Chương trình xấp xỉ giá trị của các hàm phi tuyến
n Dùng Taylor Maclaurin
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
27
Câu lệnh do while
Ý tưởng
false
true
:
Là biểu thức luận lý hay chuyển đổi qua luận lý được
:
Là câu lệnh đơn hay phức
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
28
Câu lệnh do while
Ý tưởng
n Nguyên tắc thực thi
n (1) Chương trình thực thi ngay 
n Do đó, được thực thi ít nhất 01 lần
n Sau khi thực thi xong, chương trình đánh giá biểu thức điều kiện 
và kiểm tra
n (2) Nếu điều kiện là true
n Đi đến bước (1) để thực thi 
n (3) Ngược lại, (false) chương trình đi đến phát biểu theo sau
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
29
Câu lệnh do while
Cú pháp
do{
} while )
Trường hợp triển khai cho câu lệnh phức
do{
} while )
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
30
Câu lệnh do while
Cú pháp
n Lưu ý với lệnh while
n Thông thường các câu lệnh trước (liền trước do) đã thực hiện phép 
gán để xác định điều kiện đầu của bài toán
n Tổng ban đầu bằng 0
n Có thể là gán biến điều khiển
n Có thể là gán biến đếm chỉ số lần lặp
n V.v
n Có thể có trường hợp
n do { } while(true)
n do { } while(1)
n Với các dạng này cần dùng break;
n Ý nghĩa của câu lệnh break và continue như trình bày trong for.
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
31
Câu lệnh do while
Cú pháp
n Lưu ý với lệnh while
n Câu lệnh while và do while khá tương tự nhau
n while:
n Câu lệnh có thể không được thực thi
n do While:
n Câu lệnh được thực thi ít nhất 01 lần
n Các phép gán trước (liền trước) các câu lệnh while và do while là 
rất quan trọng để xác định điều kiện đầu của bài toán
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
32
Một số lỗi hay gặp khi xử lý vòng lặp
n Lặp vô hạn
n Chương trình không “chạm” đến điều kiện dừng
n Chương trình “chạm” đến được nhưng biểu thức điều kiện không 
đáp ứng
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
33
Một số lỗi hay gặp khi xử lý vòng lặp
n Lặp vô hạn
for (int i = 0; i < N; i++)
{
int j = 2;
cout << i << ": ";
while (j < i) {
if (i % j == 0)
{
cout << j << " ";
j++;
}
}
cout <<endl;
}
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
34
Bài tập 1
n Viết chương trình để xuất ra chuỗi sau
n Đầu vào: N ( số dòng )
n Đầu ra: chuỗi như hình vẽ dưới
*
* *
* * *
* * * *
* * * * *
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
35
Bài tập 2
n Viết chương trình để xuất ra chuỗi sau
n Đầu vào: N ( số dòng )
n Đầu ra: chuỗi như hình vẽ dưới
* *
** **
*** ***
**** ****
*********
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
36
Bài tập 3
n Viết chương trình để xuất ra như hình sau
n Đầu vào: N ( số dòng của ma trận vuông )
n Đầu ra: ma trận chứa các số theo hình xoắn ốc
Với N = 4, ta có ma trận
1 2 3 4
12 13 14 5
11 16 15 6
10 9 8 7
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
37
Bài tập 4
n Viết chương trình
n Nhập vào số N và xuất ra dãy số chính phương không lớn hơn N
n Nhập vào số N và xuất ra dãy số Fibonaci không lớn hơn N
Ví dụ: với N = 20
Dãy số chính phương không lớn hơn 20:
1, 4, 9, 16
Dãy số Fibonaci không lớn hơn 20:
1, 1, 2, 3, 5, 8, 13
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Trường Đại Học Bách Khoa
Trung Tâm Kỹ Thuật Điện Toán
© 2016
Lập trình C/C++
38
Tổng kết
n Hiểu nguyên tắc thực thi của các câu lệnh lặp
n Vận dụng được các câu lệnh để giải các bài toán thực tế
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt