Bài giảng Độc chất học môi trường - Chương 9: Đánh giá ảnh hưởng của độc chất lên con người và sức khỏe cộng đồng - Lê Quốc Tuấn

Chương 9
 ĐĐAÁNHÙNH GIAGIÁÙ AẢNHÛNH HHƯƯƠỞNGÛNG CUCỦẢA 
 ĐĐOỘCÄC CHACHẤTÁT LÊNLÊN CONCON NGNGƯƯƠỜIØI VAVÀØ
 SSỨỨCC KHOKHỎẺE COCỘNGÄNG ĐĐOỒNGÀNG
 TS. Lê Quốc Tuấn
 Khoa Môi trường và Tài nguyên
 Đại học Nông Lâm Tp.HCM
 GiơGiớiùi thiethiệuäu
9 Đánh giá rủi ro là quá trình tìm hiểu cường độ và khả
 năng gây nên ảnh hưởng của một độc chất nào đó
9 Đối với độc chất, phương pháp đánh giá rủi ro tập trung
 trung chủ yếu đến:
 zCác tai nạn môi trường
 zCác tác động của độc chất trong môi trường lên con người
9 Mối tương quan giữa 1 độc chất – 1 tác hại đầu cuối
 được sử dụng cho việc đánh giá ảnh hưởng của độc chất
 lên hệ sinh thái (bao gồm con người).
 GiơGiớiùi thiethiệuäu
9 Quá trình đánh giá rủi ro sinh thái bao gồm 3 
 giai đoạn:
 1. Thành lập vấn đề
 2. Phântíchrủiro
 3. Mô tả đặc tính rủi ro
 Lập kế hoạch: Công cụ Điều cần thiết: Dữ liệu yêu cầu, 
 đánh giá và quản lý rủi ro quá trình lặp lại, kết quả kiểm soát
 Thông tin có sẵn
 Các đặc tính Hệ thống sinh Ảnh hưởng 
 của nguồn và thái có nguy cơ sinh thái
 phơi nhiễm tiềm ẩn
 Điểm cuối Mô hình
 đánh giá khái niệm
 Kế hoạch
 THÀNH LẬP phân tích
 VẤN ĐỀ
 Xác định đặc tính phơi nhiễm Xác định đặc tính ảnh hưởng sinh thái
 Đo lường Đo lường đặc tính hệ thống Đo lường 
 phơi nhiễm sinh thái và nơi tiếp nhận phơi nhiễm
 Phân tích Phân tích phản ứng 
 phơi nhiễm sinh thái
 Số liệu phơi Số liệu tác động-
 nhiễm phản ứng
 PHÂN TÍCH
 Đánh giá rủi ro
Mô hình đánh giáMô hình đánh rủi ro 
 sinh thái (theo US EPA) sinh thái (theo
 XÁC ĐỊNH ĐẶC TÍNH Mô tả rủi ro
 RỦI RO
 Thông báo kết quả đến Quản lý rủi ro
 nhà quản lý rủi ro
 GiơGiớiùi thiethiệuäu
9Thành lập vấn đề bao gồm:
 zPhát triển 1 mô hình khái niệm về sự tương tác độc
 chất – hệ sinh thái
 zNhận diện điểm cuối đánh giá rủi ro
 Ví dụ về mô hình khái niệm cho một lưu vực
Hoạt động
 Giải trí/ Vùng/ 
 Nông nghiệp Công nghiệp Thành phố Thương mại Toàn cầu
 Kiểm soát nước Thải hóa chất Ô tô, xe máy Kênh đào Khí thải
 Thuốc trừ sâu Chất thải Nước thải Bảo vệ vùng bờ Đốt cháy nhiên 
 Phân bón Xây dựng Nước chảy tràn Câu cá/săn bắn liệu hóa thạch
 Sử dụng đất Dầu tràn Xây dựng Du thuyền CFC
Các tác động
 Độc chất Dinh dưỡng Bụi lơ lững Tiếng ồn Bệnh tật UV/phóng xạ
 Thay đổi nước Thay MT sống Aùp lực thu hoạch Thay đổi khí hậu Loài xâm chiếm
Các mô hình ảnh 
hưởng sinh thái
Điểm cuối 
đánh giá
 Động vật hoang ĐV không xương Quần xã cá Chất lượng nước Thảm thực vật 
 dã phụ thuộc nước sống nền đáy và nền đáy thủy sinh
Đo đạc
 Đánh giá sức Động vật không Đánh giá sức Đánh giá nước: Đánh giá thực 
 khỏe của: Chim xương sống ở khỏe: Sự phát Oxy hòa tan, độ vật: Độ che phủ
 nước, lưỡng cư, hồ: Sự ưu thế, đa triển bất thường, đục, sản xất sơ cấp, thực vật, ánh sáng 
 bò sát dạng, sức khỏe độc chất, đánh dấu độc chất, chỉ thị xuyên qua, dưỡng 
 sinh học sinh học chất hòa tan, tảo
 GiơGiớiùi thiethiệuäu
9Phân tích liên quan đến:
 9Đánh giá sự phơi nhiễm
 9Mối tương quan giữa đặc tính của độc chất và ảnh
 hưởng sinh thái
 Cấp độ tổ chức sinh học
 Nhà độc chất học Nhà sinh thái học
Phân tử/Tế bào Cá thể Quần thể/Quần xã Hệ thống sinh thái/Cảnh quan
Tổng hợp Phát triển, Tồn tại Sự ưu thế Năng suất
Biểu hiện gene Sinh sản Sự đa dạng Chu trình thức ăn
Ức chế enzyme Tập tính Sự kế thừa Dòng chảy năng lượng
Chức năng miễn dịch Thay đổi cấu trúc Cấu trúc/Chức năng Tính năng động của mạng lưới thức ăn
Thay đổi tế bào Sức chịu tải Các tương tác của hệ thống sinh thái
 Độ nhạy của phản ứng Tương thích hệ thống sinh thái
 Tương thích hệ thống sinh thái Độ nhạy của phản ứng
 Vài giây Thời gian phản ứng Vài thập kỷ
 Thời gian phản ứng và độ nhạy của một tiếp nhận sinh thái là chức 
 năng của cấp độ tổ chức sinh học
 GiơGiớiùi thiethiệuäu
9Xác định đặc tính rủi ro bao gồm:
 zĐánh giá rủi ro qua mối tương quan giữa phơi
 nhiễm và phản ứng
 zMô tả rủi ro qua việc thiết lập các bằng chứng và
 xác định ảnh hưởng sinh thái
 zThông báo việc mô tả rủi ro đến các nhà quản lý
 ĐĐAÁÙNHNH GIAGIÁÙ RURỦIÛI RORO SSỨỨCC KHOKHỎẺE CONCON NGNGƯƯƠỜIØI
9 Là phân tích khoa học có hệ thống ảnh hưởng có hại
 tiềm ẩn đến con người sau khi phơi nhiễm độc chất
9 Các hoạt động đánh giá rủi ro được xác định là nhận
 diện, mô tả và đo đạc định tính và định lượng từ các
 nghiên cứu sinh thái được thực hiện trên các mô hình
 đồng nhất
9 Các kết quả từ việc đánh giá rủi ro được sử dụng cho
 việc quản lý rủi ro
9 Cuối cùng là thông báo rủi ro
 Nghiên cứu Đánh giá rủi ro Quản lý rủi ro
Các quan sát hiện Phát triển các lựa 
trường và trong Đánh giá độc tính: chọn điều tiết
phòng thí nghiệm Nhận diện nguy hại
 và đánh giá nồng 
Thông tin dựa độ – phản ứng tính rủiro Xác địnhđặc Đánh sức khỏe 
vào các phương cộng động, hệ quả
pháp ngoại suy kinh tế, xã hội, 
 chính trị của các 
 Nghiên cứu cần được nhận diện lựa chọn điều tiết
 từ các quá trình đánh giá rủi ro
Các đo đạc tại hiện Đánh phơi nhiễm, 
trường, mô tả đặc mô tả đặc tính các Các quyết định và
tính các quần thể phát thải hành động
 Các yếu tố đánh giá rủi ro và quản lý rủi ro 
 (Theo US NRC, 1983)
ĐĐaánhùnh giagiáù rurủiûi roro lalàø nhnhưữngõng khuyekhuyếánn cacáóo mangmang ttíínhnh khoakhoa
 hohọcïc giugiúpùp chocho vieviệcäc quaquảnûn lylýù rurủiûi roro đưđươợcïc thuathuậnän lơlợiïi hơnhơn
 So sáng đánh giá rủi ro và các hoạt động quản lý rủi ro
 Đánh giá rủi ro Quản lý rủi ro
 Tính chất của các ảnh hưởng Tính chất quan trọng của rủi ro
 Tiềm năng của độc tố Rủi ro chấp nhận được
 Phơi nhiễm Giảm/không giảm rủi ro
 Cộng đồng gặp rủi ro Tính chính xác của giảm thiểu
 Rủi ro trung bình Tính kinh tế
 Rủi ro cao Tính ưu tiên
 Nhóm nhạy cảm Chính sách luật
 Sự nghi ngờ của khoa học Ban hành luật
 Sự nghi ngờ của phân tích Chấp nhận rủi ro
 Nhận diện Đánh giá
 Mô tả Quyết định
 Đo đạc Áp dụng
 CACÁCÙC PHPHƯƯƠNGƠNG PHAPHÁPÙP ĐĐAÁNHÙNH GIAGIÁÙ RURỦIÛI RORO
9Đánh giá rủi ro bao gồm 4 cấu thành liên quan
 với nhau:
 9Nhận diện nguy hại
 9Đánh giá nồng độ – phản ứng
 9Đánh giá phơi nhiễm
 9Xác định đặc tính rủi ro
CACÁCÙC PHPHƯƯƠNGƠNG PHAPHÁPÙP ĐĐAÁNHÙNH GIAGIÁÙ RURỦIÛI RORO
 Đánh giá nồng
 độ – phản ứng
 Nhận diện Đánh giá
 nguy hại phơi nhiễm
 Xác định đặc tính
 rủi ro
 Mô hình đánh giá rủi ro theo US EPA
 CACÁCÙC PHPHƯƯƠNGƠNG PHAPHÁPÙP ĐĐAÁNHÙNH GIAGIÁÙ RURỦIÛI RORO
9Nhận diện nguy hại:
 9Xác định sự tồn tại của các dữ liệu độc tính
 9Tóm tắt mối tương quan giữa độc chất và ảnh
 hưởng của độc chất
 9Đánh giá tổng quát về các cộng đồng phơi nhiễm
 CACÁCÙC PHPHƯƯƠNGƠNG PHAPHÁPÙP ĐĐAÁNHÙNH GIAGIÁÙ RURỦIÛI RORO
9Đánh giá phơi nhiễm:
 9 Nhận diện các con đường phơi nhiễm tiềm ẩn hoặc đã phơi 
 nhiễm liên quan đến độc chất và cộng đồng có nguy cơ phơi
 nhiễm
 9 Có nhiều kỹ thuật đánh giá phơi nhiễm độc chất như
 z Kiểm soát sinh học
 z Phát triển mô hình
 z Phát triển thuật toán
 9 Đánh giá tổng quát về các cộng đồng phơi nhiễm
 Nồng độ ảnh 
 hưởng sinh 
 học
 Phơi Nồng độ Nồng độ Nồng độ
 nhiễm tiềm năng áp dụng nội tại
 Ảnh 
Hóa chất Cơ quan hưởng
 Miệng Hệ tiêu hóa
 Lấy vào Hấp thu
 Mối tương quan giữa phơi nhiễm và các đo đạc khác nhau 
 của nồng độ (US EPA, 1997)
 CACÁCÙC PHPHƯƯƠNGƠNG PHAPHÁPÙP ĐĐAÁNHÙNH GIAGIÁÙ RURỦIÛI RORO
9Phản ứng nồng độ và xác định đặc tính
 rủi ro:
 ‹Phản ứng là một quá trình đánh giá định lượng
 nguy cơ. Phản ứng liên quan đến việc xác định mối
 tương quan giữa độc tiềm ẩn và ảnh hưởng có hại
 đến sức khỏe con người
 ‹Mối tương quan nồng độ – phản ứng được xác
 định qua các giá trị: LC50, LD50, mức độ ảnh hưởng
 không quan sát được, khung an toàn, chỉ mục điều
 trị được
 Cơ quan 1 Cơ quan 2 Cơ quan 3 
 Tốc độ độTốc Tốc (%) (%) ứng ứng phản phản
 Nồng độ hóa chất A
 Cơ quan 1 
 Tốc độ độTốc Tốc phản phản (%) (%) ứng ứng
 Ngưỡng tới hạn
 Phân chia ngưỡng tới 
 hạn bằng các yếu tố độđộ Mức Mức NOAEL: NOAEL: quan sát đượcquan sát được ảnh ảnh hưởng không hưởng không độ độ Mức Mức LOAEL: LOAEL: ảnh ảnh hưởng hưởng thấp nhấtthấp nhất quanquan sátsát được được
 người (US EPA) không rỏ ràng
 Cơ quan 1 
 Yếu tố
 không rõ ràng
Đánh giá nồng độ an toàn đối với con 
 TốcTốc độ độ phản phản ứng ứng (%)(%)
 Nồng độ hóa chất A
 Nồng độ an toàn 
 đối với người
 ĐĐAÁNHÙNH GIAGIÁÙ RURỦIÛI RORO KHÔNGKHÔNG UNGUNG THTHƯƯ
9Quá trình đánh giá rủi ro không ung thư được 
 giả định là ngưỡng chịu đựng
9Đối với các ảnh hưởng không ung thư, cơ chế
 bảo vệ phải tồn tại để vượt qua ảnh hưởng
 trước khi nó biểu hiện
9Mục đích đánh giá rủi ro ở đây là nhận diện
 giới hạn chịu đựng của sinh vật đối với độc
 chất
 ĐĐAÁNHÙNH GIAGIÁÙ RURỦIÛI RORO KHÔNGKHÔNG UNGUNG THTHƯƯ
 So sáng ảnh hưởng ít nghiêm trọng và nghiêm trọng
Ít nghiêm trọng Nghiêm trọng
Sự thay đổi có thể phục hồi Gây chết
Hoại sinh, dị sản, teo cơ Ung thư, bệnh không chữa được
Trì hoãn tạo xương Xương phát triển bất thường
Rối loạn thính giác Rối loạn thị giác
Giảm 50% khả năng sinh sản Mất khả năng sinh sản
 ĐĐAÁNHÙNH GIAGIÁÙ RURỦIÛI RORO UNGUNG THTHƯƯ
9 Đánh giá rủi ro ung thư. Một điều kiện giả định đặt ra
 là: ngưỡng chịu đựng không tồn tại với hầu hết các
 độc chất
 z Điều này có nghĩa là chỉ một lượng nhỏ của độc chất có thể
 gây nên sự thay đổi làm cho tế bào phát triển không kiểm
 soát được
 z Không có độc chất nào là không thể gây ung thư
9 Đối với rủi ro ung thư, người ta sử dụng một đánh giá
 có 2 cấu thành: (1) xác định bằng chứng, (2) định
 lượng rủi ro đối với ảnh hưởng gây ung thư
 ĐĐAÁNHÙNH GIAGIÁÙ RURỦIÛI RORO UNGUNG THTHƯƯ
Xác định bằng chứng
 9 Mục tiêu của việc này là xác định khả năng gây ung
 thư của một độc chất
 9 Bằng chứng được xác định một cách độc lập đối với
 các nghiên cứu trên người và động vật như
 z Đủ, giới hạn, không có dữ liệu, hoặc bằng chứng không gây
 ảnh hưởng
 9 Dự vào việc xác định đặc tính này mà một độc chất
 có thể được xem là tác nhân gây ung thư cho người
 hoặc động vật hay không
 ĐĐAÁNHÙNH GIAGIÁÙ RURỦIÛI RORO UNGUNG THTHƯƯ
Định lượng rủi ro đối với ảnh hưởng gây ung thư
 9 Định lượng rủi ro dựa vào đánh giá một chất được
 biết hoặc có thể gây ung thư hay không
 9 Giá trị độc tính, về mặt định lượng, liên quan đến mối
 tương quan nồng độ và phản ứng
 9 Định lượng rủi ro giúp các nhà quản lý xem xét việc
 sử dụng hóa chất cho các mục đích khác nhau một
 cách hợp lý.
 z Các hóa chất như: Phân bón, chất bảo vệ thực vật, kích thích
 sinh trưởng, phụ gia thực phẩm, các chất dinh dưỡng cho
 người và gia súc
 QUAQUẢNÛN LYLÝÙ RURỦIÛI RORO
Khi việc xác định đặc tính rủi ro hoàn tất, một 
mô tả về đánh giá rủi ro được thông báo đến 
các nhà quản lý rủi ro để hỗ trợ cho việc ban 
hành quyết định quản lý rủi ro
 QUAQUẢNÛN LYLÝÙ RURỦIÛI RORO
9Một thông báo rủi ro có thể bao gồm:
 zMột mô tả về kế hoạch quản lý rủi ro hoặc 
 đánh giá rủi ro
 zMột bản tóm tắt mô hình khái niệm và các 
 điểm cuối đánh giá
 zMột thảo luận về các nguồn dữ liệu chính và
 các quy trình phân tích được sử dụng
 zMột bản tóm tắt về các thông số tác động-
 phản ứng và phơi nhiễm
 QUAQUẢNÛN LYLÝÙ RURỦIÛI RORO
9Một thông báo rủi ro có thể bao gồm (tt):
 zMột mô tả các rủi ro đến các điểm cuối, bao 
 gồm ước lượng rủi ro và đánh giá rủi ro
 zMột tóm tắt các vùng không chắc chắn và các 
 tiếp cận được sử dụng để đánh giá
 zMột thảo luận về chiến lược khoa học hoặc giả
 định mặc định được sử dụng để nối kết các 
 khoảng trống thông tin và cơ sở của các giả
 định này.
 QUAQUẢNÛN LYLÝÙ RURỦIÛI RORO
9 Sau khi đánh giá rủi ro hoàn tất, các nhà quản lý rủi 
 ro sẽ xem xét các hoạt động bổ sung cần thiết tiếp 
 theo.
9 Tùy thuộc vào tầm quan trọng của đánh giá, độ tin 
 cậy trong các kết quả đánh giá, các nguồn lực có
 sẵn,quyết định quản lý cuối cùng được đưa ra
9 Một lựa chọn khác đi kèm với quyết định quản lý là
 dựa vào đánh giá rủi ro và phát triển một kế hoạch 
 kiểm soát để đánh giá kết quả của quyết định quản lý
TaTàiøi lieliệuäu thamtham khakhảỏo
 Chapter 24
 Human Health Risk Assessment (A 
 Textbook of Modern Toxicology)
 Chapter 28
 Environmental Risk Assessment (A 
 Textbook of Modern Toxicology)