Bài giảng Chủ nghĩa xã hội khoa học - Chương 8: Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước xã hội chủ nghĩa

1 
 CH ƯƠ NG 8  NỀN DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ NHÀ N Ư ỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA  
T.S Nguyễn Tiến Sỹ 
Bộ môn: Chủ nghĩa xã hội khoa học 
2 
A. MỤC Đ ÍCH 
	 Nắm vững lý luận chủ nghĩa Mác – Lênin, 
t ư t ư ởng Hồ Chí Minh về dân chủ xã hội chủ nghĩa 
và nhà n ư ớc xã hội chủ nghĩa; quán triệt quan 
đ iểm của Đảng ta về xây dựng chế đ ộ dân chủ xã 
 hội chủ nghĩa và nhà n ư ớc xã hội chủ nghĩa ở 
Việt Nam; xây dựng niềm tin vào sự nghiệp đ ổi 
mới đ ất n ư ớc, dân chủ hoá, đ ồng thời đ ấu tranh 
chống nhận thức và quan đ iểm sai trái. 
3 
I . NỀN DÂN CHỦ 
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
II . NHÀ N Ư ỚC 
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
III . CẢI CÁCH NHÀ N Ư ỚC 
TRONG QUÁ TRÌNH Đ ỔI MỚI 
HTCT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 
B. NỘI 
DUNG 
4 
1. NỀN DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
1.1 
KHÁI NIỆM DÂN CHỦ 
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
1.2 
BẢN CHẤT 
 CỦA NỀN DÂN CHỦ 
 XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
1.3 
HỆ THỐNG 
CHÍNH TRỊ 
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
5 
1.1KHÁI NIỆM DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
a. Một số quan niệm về dân chủ: 
	- Dân chủ (Democatos): chính quyền thuộc về nhân 
dân, quyền lực thuộc về nhân dân. 
	- Dân chủ là một hình thức tổ chức chính trị – nhà n ư ớc 
của xã hội ; thừa nhận quyền bình đ ẳng của công dân . 
	- Chủ nghĩa Mác – Lênin cho rằng; dân chủ là sản phẩm 
 tự quyết của nhân dân; dân chủ gắn với vấn đ ề nhà n ư ớc , 
với chuyên chính và mang tính giai cấp sâu sắc. 
	- Dân chủ là nguyên tắc và ph ươ ng thức hoạt đ ộng của 
các c ơ quan, tổ chức chính trị . 
6 
b. Khái niệm dân chủ xã hội chủ nghĩa: 
	 Dân chủ xã hội chủ nghĩa là một thể chế chính 
trị mà trong đ ó quyền lực quản lý xã hội thuộc về 
 nhân dân, là hình thức tự quy đ ịnh của nhân dân 
đ ể chi phối hoạt đ ộng của các cá nhân và xã hội 
trên c ơ sở bình đ ẳng về nghĩa vụ và quyền lợi của 
 công dân, đư ợc bảo đ ảm bằng pháp luật của nhà 
n ư ớc xã hội chủ nghĩa. 
7 
1.2 BẢN CHẤT CỦA DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
	- Dân chủ xã hội chủ nghĩa mang bản chất giai cấp 
công nhân, đ ặt d ư ới sự lãnh đ ạo của Đảng Cộng sản. 
	- Dân chủ xã hội chủ nghĩa kế thừa những tinh hoa của 
dân chủ chủ nô và dân chủ t ư sản. Nh ư ng dân chủ xã hội 
 chủ nghĩa khác hẳn về chất so với các nền dân chủ tr ư ớc 
đ ó vì nó đư ợc xây dựng trên c ơ sở chính trị, kinh tế, v ă n 
hoá,t ư t ư ởng của chủ nghĩa xã hội. 
	- Dân chủ xã hội chủ nghĩa bảo đ ảm quyền lực thuộc về 
 nhân dân lao đ ộng trên tất cả các lĩnh vực của đ ời sống 
xã hội. 
	- Dân chủ xã hội chủ nghĩa h ư ớng tới mục tiêu giải 
 phóng con ng ư ời, vừa là mục tiêu vừa là đ ộng lực của cách 
 mạng xã hội chủ nghĩa. 
8 
 1.3 HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
 a. Khái niệm HTCT XHCN: 
	 Hệ thống chính trị XHCN là một chỉnh thể bao gồm Đảng Cộng sản, Nhà n ư ớc XHCN, các tổ chức chính trị – xã hội của quần chúng, cùng với c ơ chế vận hành của nó, nhằm t ă ng c ư ờng vai trò lãnh đ ạo của Đảng Cộng sản, bảo đ ảm quyền lực thuộc về nhân dân lao đ ộng và bảo đ ảm thực hiện thắng lợi mục tiêu XHCN. 
9 
- HTCT XHCN mang bản chất của giai cấp công nhân. 
- HTCT XHCN mang bản chất dân chủ. 
- HTCT XHCN mang tính thống nhất 
 b. Bản chất của HTCT XHCN đư ợc 
 thể hiện qua các đ ặc đ iểm sau: 
10 
c. Cấu trúc của hệ thống chính trị XHCN 
CÁC TỔ CHỨC 
 CHÍNH TRỊ XÃ HỘI 
ĐẢNG CỘNG SẢN 
NHÀ N Ư ỚC 
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
CÁC Đ OÀN THỂ CT - 
XH CỦA NHÂN DÂN 
C Ơ CHẾ VẬN HÀNH 
11 
2. NHÀ N Ư ỚC 
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
2.1 Khái niệm 
nhà n ư ớc 
xã hội chủ nghĩa 
2.2 Bản chất, 
chức n ă ng, 
nhiệm vụ của 
nhà n ư ớc 
xã hội chủ nghĩa 
12 
2.1 KHÁI NIỆM NHÀ N Ư ỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
	- Nhà n ư ớc là bộ máy đ ặc biệt đ ể bảo đ ảm sự thống trị 
về kinh tế, đ ể thực hiện quyền lực chính trị và thực hiện 
sự tác đ ộng về t ư t ư ởng đ ối với quần chúng. 
	- Nhà n ư ớc chiếm hữu nô lệ, nhà n ư ớc phong kiến và 
nhà n ư ớc t ư sản là nhà n ư ớc của giai cấp bóc lột dùng đ ể 
áp bức, bóc lột nhân dân lao đ ộng. 
	- Nhà n ư ớc xã hội chủ nghĩa là một trong những tổ chức 
 chính trị c ơ bản nhất của HTCT XHCN, một công cụ quản 
 lý mà Đảng của GCCN lãnh đ ạo nhân dân tổ chức ra đ ể 
qua đ ó là chủ yếu nhân dân lao đ ộng thực hiện quyền lực 
và lợi ích của mình, cũng qua đ ó là chủ yếu mà GCCN và 
Đảng của nó lãnh đ ạo xã hội về mọi mặt trong quá trình 
 bảo vệ và xây dựng CNXH. 
13 
2.2 BẢN CHẤT, CHỨC N Ă NG, NHIỆM VỤ 
 CỦA NHÀ N Ư ỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 
Bản chất của nhà n ư ớc 
 xã hội chủ nghĩa. 
	Bất kì nhà n ư ớc nào trong xã hội có giai cấp bao 
giờ cũng mang bản chất của giai cấp thống trị xã hội ( nhà 
 n ư ớc dân chủ chủ nô, nhà n ư ớc quân chủ phong kiến, nhà 
 n ư ớc dân chủ t ư sản ). Khác hẳn về chất so với các kiểu 
 loại nhà n ư ớc tr ư ớc đ ó, nhà n ư ớc xã hội chủ nghĩa ( nhà 
n ư ớc chuyên chính vô sản ) mang bản chất của giai cấp 
công nhân,có tính nhân dân rộngrãi và tính dân tộc sâu 
 sắc. Bản chất đ ó do c ơ sở kinh tế và đ ặc đ iểm quyền lực 
chính trị trong CNXH quy đ ịnh. 
14 
Bản chất của nhà n ư ớc xã hội 
chủ nghĩa đư ợc thể hiện: 
	- Nhà n ư ớc xã hội chủ nghĩa vừa là bộ máy chính trị – 
hành chính, một c ơ quan c ư ỡng chế vừa là một tổ chức 
quản lý kinh tế – xã hội của nhân dân lao đ ộng. 
	- Dân chủ xã hội chủ nghĩa là thuộc tính của nhà n ư ớc 
xã hội chủ nghĩa. 
	- Nhà n ư ớc xã hội chủ nghĩa luôn giữ vai trò tích cực 
và sáng tạo, là công cụ đ ể xây dựng một xã hội công bằng, 
bình đ ẳng. 
15 
b. Chức n ă ng, nhiệm vụ của 
 nhà n ư ớc xã hội chủ nghĩa. 
 * Chức n ă ng của Nhà n ư ớc XHCN: 
	 Một là, tổ chức xây dựng và quản lý trên mọi lĩnh vực 
 của đ ời sống xã hội theo pháp luật, chính sách, pháp chế 
 XHCN và hệ thống c ơ quan nhà n ư ớc từ trung ươ ng đ ến 
 c ơ sở. 
	Hai là, chuyên chính với mọi loại tội phạm và mọi loại kẻ 
thù đ ể bảo vệ ĐLDT, chủ quyền đ ất n ư ớc, giữ vững ổn đ ịnh 
 chính trị, trật tự an toàn xã hội; bảo vệ những thành quả 
cách mạng, bảo vệ chế đ ộ XHCN; đ ồng thời tạo ra những 
đ iều kiện c ơ bản đ ể ngày càng mở rộng dân chủ trong 
nhân dân. 
16 
* Nhiệm vụ của nhà n ư ớc 
 xã hội chủ nghĩa: 
	 - Nhiệm vụ chiến l ư ợc, lâu dài của nhà n ư ớc XHCN là : 
Xây dựng thành công CNXH và bảo vệ vững chắc tổ 
quốc XHCN. 
	 - Nhiệm vụ cụ thể là : Tổ chức nhân dân xây dựng kinh 
tế – xã hội; giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội; 
trấn áp sự phản kháng của các giai cấp bóc lột đ ã bị đ ánh 
 đ ổ và âm m ư u phản cách mạng; củng cố quốc phòng – 
an ninh chống xâm l ư ợc và làm tròn nhiệm vụ quốc tế. 
17 
3. Cải cách 
nhà n ư ớc 
Trong 
quá trình 
đ ổi mới 
HTCT ở 
 Việt Nam 
Hiện nay 
3.1 ĐỔI MỚI HỆ THỐNG 
CHÍNH TRỊ Ở 
N Ư ỚC TA HIỆN NAY 
3.2 CẢI CÁCH NHÀ N Ư ỚC 
 XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở 
N Ư ỚC TA HIỆN NAY 
18 
3.1 ĐỔI MỚI HTCT Ở N Ư ỚC TA HIỆN NAY 
	 a. Một số vấn đ ề có ý nghĩa nguyên tắc chung 
 đ ổi mới HTCT ở n ư ớc ta hiện nay: 
	 - Một là, kiên trì chủ nghĩa Mác – Lênin, t ư t ư ởng 
Hồ Chí Minh trong đ ổi mới HTCT. 
	 - N ă m là, Đổi mới HTCT phải tích cực vững chắc và thận 
 trọng; có hình thức b ư ớc đ i thích hợp nhằm bảo đ ảm ổn 
đ ịnh chính trị . 
	 - Ba là, Kiên trì mục tiêu ĐLDT gắn liền với CNXH. 
	 - Hai là, Giữ vững và t ă ng c ư ờng sự lãnh đ ạo của Đảng 
cộng sản, không chấp nhận đ a nguyên chính trị, đ a đ ảng 
đ ối lập. 
	 - Bốn là, Đổi mới HTCT phải kết hợp với đ ổi mới kinh tế. 
	 - Sáu là, Đổi mới phải đư ợc tiến hành đ ồng bộ trong tất 
 cả các bộ phận cấu thành HTCT. 
19 
b. Nội dung đ ổi mới HTCT ở n ư ớc ta gồm: 
	-Về xây dựng, chỉnh đ ốn ĐCS Việt Nam: cần xác đ ịnh 
đ úng vai trò, chức n ă ng của Đảng là lãnh đ ạo xã hội trên 
mọi lĩnh vực; ph ươ ng thức lãnh đ ạo của Đảng thông qua 
hệ t ư t ư ởng, đư ờng lối, chủ ch ươ ng chiến l ư ợc, ph ươ ng 
pháp cách mạng; ph ươ ng pháp lãnh đ ạo thông qua giáo 
dục, tuyên truyền, tổ chức thực tiễn, kiểm tra và nêu g ươ ng. 
	- Về cải cách nhà n ư ớc (có phần đ ề cập riêng) 
	- Đổi mới nội dung, ph ươ ng thức hoạt đ ộng của MTTQ 
và các đ oàn thể nhân dân. Các tổ chức này cần thực hiện 
đ úng chức n ă ng, nhiệm vụ là: bảo vệ lợi ích chính đ áng 
của các thành viên; tập hợp vận đ ộng đ oàn kết, giúp đ ỡ 
nhau cùng thực hiện đư ờng lối, chủ tr ươ ng của Đảng, chính 
sách, pháp luật của nhà n ư ớc, đ iều lệ của tổ chức, vì lợi ích 
 của mình và toàn dân tộc. Ph ươ ng châm, ph ươ ng pháp 
hoạt đ ộng là: tự nguyện, dân chủ, hiệp th ươ ng, phối hợp 
 hành đ ộng, cùng có lợi trong mục tiêu chung. 
20 
3.2 CẢI CÁCH NHÀ N Ư ỚC XHCN 
 Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 
	 a. Vị trí của vấn đ ề cải cách nhà n ư ớc 
 ở n ư ớc ta hiện nay. 
	Nhà n ư ớc cộng hoà XHCN Việt Nam là bộ phận quan 
trọng, một mắt xích đ ặc biệt, là trụ cột của HTCTXHCN 
n ư ớc ta. Do đ ó, cải cách nhà n ư ớc XHCN là một nội dung 
quan trọng, then chốt đ ể đ ổi mới nâng cao hiệu lực lãnh 
 đ ạo của Đảng và chất l ư ợng hoạt đ ộng của các đ oàn thể 
quần chúng trong HTCTXHCN ở n ư ớc ta. 
21 
	 Vị trí, vai trò đ ó đư ợc thể hiện: 
	- Nhà n ư ớc ta là n ơ i biểu hiện tập trung nhất quyền lực 
của nhân dân. 
	- Nhà n ư ớc cộng hoà XHCN Việt Nam đư ợc xem là trung 
tâm của HTCT, là n ơ i liên hệ, tác đ ộng qua lại với tất cả các 
 thiết chế chính trị – xã hội khác trong HTCT; Nhà n ư ớc chi 
phối tới mọi tổ chức và cá nhân trong xã hội. Mọi thiết chế 
quyền lực khác đ ều chỉ là lực l ư ợng hỗ trợ cho nhà n ư ớc 
trong việc thực hiện quyền lực của nhân dân. 
22 
 b . Ph ươ ng h ư ớng c ơ bản 
cải cách nhà n ư ớc XHCN Việt Nam hiện nay. 
	- Xây dựng nhà n ư ớc pháp quyền XHCN – nhà n ư ớc 
pháp quyền của dân, do dân, vì dân, d ư ới sự lãnh đ ạo của 
 Đảng cộng sản Việt Nam. 
	- Xây dựng nhà n ư ớc thực sự là công cụ chủ yếu đ ể 
thực hện quyền làm chủ của nhân dân. Quyền lực nhà 
n ư ớc là thống nhát, có sự phân công và phối hợp giữa các 
c ơ quan nhà n ư ớc trong việc thực hiện các quyền lập pháp, 
 hành pháp và t ư pháp. 
	- Cải cách tổ chức và hoạt đ ộng của nhà n ư ớc gắn liền 
với xây dựng, chỉnh đ ốn Đảng, đ ổi mới nội dung, ph ươ ng 
thức lãnh đ ạo của Đảng đ ối với nhà n ư ớc. 
23 
 c. Nội dung cải cách Nhà n ư ớc 
 XHCN ở Việt Nam hiện nay: 
	- Một là, đ ổi mới, kiện toàn và nâng cao chất l ư ợng của 
Quốc hội; đ ể Quốc hội thực sự là c ơ quan quyền lực Nhà 
n ư ớc cao nhất, thực hiện chức n ă ng lập pháp, quyết đ ịnh 
ngân sách và thực hiện quyền giám sát tối cao. 
	- Hai là: cải cách hành chính nhà n ư ớc, xây dựng một 
hệ thống c ơ quan quản lý thống nhất, thông suốt, có hiệu 
lực và hiệu quả, đ ủ n ă ng lực thực thi các nhiệm vụ trên 
các lĩnh vực của đ ời sống xã hội. 
	- Ba là: đ ổi mới tổ chức và hoạt đ ộng của hệ thống c ơ 
quan t ư pháp: toà án, kiểm sát, đ iều tra, thi hành án 
	- Bốn là: t ă ng c ư ờng sự lãnh đ ạo của Đảng đ ối với tổ 
chức và hoạt đ ộng của bộ máy nhà n ư ớc. 
	- N ă m là: kiên quyêt đ ấu tranh chống quan liêu, tham 
nhũng trong bộ máy nhà n ư ớc. 
24 
CẢM Ơ N SỰ THEO DÕI CỦA CÁC BẠN!