Bài giảng Các hậu quả về mặt sức khỏe hô hấp có liên quan đến ô nhiễm không khí - Lê Thị Tuyết Lan

Các hậu quả
về mặt sức khỏe hô hấp
có liên quan đến ô nhiễm không khí
PGS.TS.BS. Lê Thị Tuyết Lan
Tử vong toàn cầu
• Ô nhiễm gây tử vong hàng đầu thế giới, thuốc lá
hàng thứ 2
• 92% ở các nước thu nhập trung bình và thấp
0.7
1.1
1.2
7
4.2
2.8
0 2 4 6 8
ÔNKK trong nhà
ÔNKK bên ngoài
Thuốc lá
AIDS
Lao
Sốt rét
(triệu ca)
Khả năng xâm nhập
đường hô hấp của chất ô nhiễm
Hậu quả cấp tính
• Tử vong
• Nhập viện
• Cấp cứu
• Đi khám bệnh và sử dụng
thuốc do hen, bệnh phổi tắc
nghẽn mạn tính (COPD), 
nhiễm trùng hô hấp, rối loạn
hô hấp trong giấc ngủ
• Giới hạn hoạt động
• Nghỉ học, nghỉ làm
• Chức năng hô hấp kém ở trẻ
lớn lên trong vùng ô nhiễm
Amer J. Respir Crit Care 2018, 198: 759-766
Hậu quả mạn tính
• Tăng tần suất hen 
và COPD
• Suy giảm mạn tính
về chức năng hô
hấp
• Ung thư phổi
Lancet Commission on Pollution and Health 2017
Ô nhiễm không khí và
sức khỏe hô hấp ở trẻ em
• Trẻ con hoạt động nhiều hơn, ở ngoài trời nhiều hơn, 
thở nhanh hơn, tốc độ chuyển hóa cao hơn người lớn
• Hệ miễn dịch của trẻ chưa phát triển đầy đủ → dễ nhiễm
trùng hô hấp
• Phổi của trẻ đang phát triển nên bất kỳ một khiếm
khuyết nào cũng sẽ ảnh hưởng đến cả đời
Environ Health Perpect 2014;122:107-113
Ô nhiễm không khí và
sức khỏe hô hấp ở trẻ em
Các nghiên cứu đã được tiến hành về ảnh hưởng của ô 
nhiễm không khí đối với hô hấp trẻ em
• Sự phát triển của hệ hô hấp bị giới hạn
Trẻ dễ bị ho, khò khè và hen suyễn – bệnh lý mạn tính
quan trọng nhất
• Trẻ bị phơi nhiễm với bụi, SO2, NO2 bị ho và viêm phế
quản cấp nhiều hơn; nhiều đợt cấp hen suyễn hơn, thể
tích phổi thấp hơn, nhập viện do viêm phổi nhiều hơn
Thorax 2009; 64: 484-489
Nghiên cứu: PM2.5 và nhập viện do nhiễm
trùng hô hấp dưới cấp tại TP. Hồ Chí Minh
• Ước tính chỉ số chất lượng không khí (AQI) của
PM2.5 tại TP. Hồ Chí Minh 2016-2017
• Đánh giá ảnh hưởng ngắn hạn của PM2.5 lên
nhập viện do nhiễm trùng hô hấp dưới cấp
Mục tiêu
• Hồi quy chuỗi thời gian với distributed lag model
Phương pháp:
Tran Ngoc Dang et.al
Amer J. Respir Crit Care 2018, 198: 759-766
AQI of PM2.5 time series plot in HCM City
27% days 
exceed the 
standard
AQI
Air Pollution 
Level
0 - 50 Good
51 -100 Moderate
101-
150
Unhealthy 
(for Sensitive Groups)
151-
200 Unhealthy
201-
300 Very Unhealthy
300+ Hazardous
Ảnh hưởng ngắn hạn của PM2.5 lên
nhiễm trùng hô hấp dưới cấp tính
Phân loại % nhập viện 95%CI-low 95%CI-high
Tất cả nguyên nhân 4,2 0,7 7,8
Nam 5,3 1,0 9,8
Nữ 2,3 -2,7 7,6
Mã ICD
J12-18 (Viêm phổi) 3,0 -1 7,1
J20-21 (Viêm phế quản) 7,3 0,98 14
Nhóm tuổi
<1 tuổi 3,7 -1,2 9,0
1-2 tuổi 6,7 0,7 13
>2 tuổi 2,3 -4,9 10
Cumulative lag effect 0-3
Cảm biến Panasonic
Ô nhiễm không khí và
sức khỏe hô hấp ở người lớn
• Có sự tương tác với việc hút thuốc
lá
• Phơi nhiễm dài hạn với các hạt PM 
10; 2,5
– Gây ho và đàm mạn tính
– Suy giảm chức năng phổi
– Tăng tần suất bệnh phổi tắc nghẽn
mạn tính, nhiễm trùng đường hô hấp
dưới cấp tính
• Tần suất hen người lớn KHÔNG 
tương quan với nồng độ bụi, có lẽ
còn tùy thuộc vào cơ địa dị ứng và
các yếu tố khác của chủ thể
Am J Crit Care Med 2018; 198: 759-766
Vai trò của bác sĩ hô hấp trong việc
giảm tác hại của ô nhiễm không khí
1. Chính sách
• Kêu gọi và ủng hộ các qui định về
chất lượng không khí
– Nhận diện các nguồn thải khí ô nhiễm
– Kiểm soát chất lượng khí thải
– Các biện pháp làm giảm lượng khí
thải
• Đóng góp vào qui trình xây dựng
các qui định này
• Ủng hộ công khai các chứng cứ
khoa học để cải thiện chất lượng
không khí
European Respiratory Society – Air Quality and Health 2010
Vai trò của bác sĩ hô hấp trong việc
giảm tác hại của ô nhiễm không khí
2. Giảm ô nhiễm không khí trong nhà, ngoài phố
• Trong nhà
– Giảm khói thuốc lá, khói nhang, bếp dầu hôi, lò sưởi, 
radon trong tầng hầm
– Chỉ mở cửa sổ ngoài giờ cao điểm và giờ có ozone 
cao
– Máy điều hòa không khí làm giảm các chất ô nhiễm
không khí trong phòng nhưng lại tăng ô nhiễm không
khí ngoài phố
– Các máy lọc không khí HEPA không được ủng hộ
nhất là loại tạo ra ozone hoặc các khí có hại khác
European Respiratory Society – Air Quality and Health 2010
Vai trò của bác sĩ hô hấp trong việc
giảm tác hại của ô nhiễm không khí
3. Giảm thiểu sự phơi nhiễm cá nhân
• Ở xa đường lớn hơn 100m
• Ở tầng cao
• Không vận động ở nơi gần đường lớn
• Trường học, sân vận động, các nơi chăm
sóc ban ngày phải ở xa các đường lớn
European Respiratory Society – Air Quality and Health 2010
Vai trò của bác sĩ hô hấp trong việc
giảm tác hại của ô nhiễm không khí
3. Giảm thiểu sự phơi nhiễm cá nhân: giờ
giấc và hoạt động
Chương trình của WHO về ô nhiễm và
sức khỏe
- Ô nhiễm cao hơn trong giờ cao điểm
→ tập thể thao trong nhà
6 mục tiêu của phát triển bền vững 
(Sustainable Development Goals) 
SDG3: gánh nặng về sức khỏe và bệnh 
tật do môi trường
- Các chất oxid hóa cao nhất vào sáng
sớm và chiều → chuyển các hoạt động
đòi hỏi sự bền bỉ (chạy xa, đạp xe, ) 
vào buổi sáng
Hướng dẫn về chất lượng không khí
Toàn Cầu (2018)
- Khẩu trang có thể làm giảm các hạt, 
bụi mịn và thô
- Khẩu trang đeo vừa khít quan trọng
hơn là loại khẩu trang
Lancet Commission on Pollution an Health 2017 European Respiratory Society – Air Quality and 
Health 2010
4. Điều trị và điều trị dự phòng
4.1 Anti oxidants và vitamins
• Nhiều chất gây ô nhiễm không khí có tính chất
oxidants rất mạnh
• Có hai nghiên cứu can thiệp có đối chứng về
ảnh hưởng của ô nhiễm không khí ở Mexico và
Hà Lan giữa hai nhóm trẻ hen suyễn có hay 
không dùng vitamins trên chức năng hô hấp
• Anti oxidants có thể chống lại vài hậu quả của ô 
nhiễm không khí
European Respiratory Society – Air Quality and Health 2010
4. Điều trị và điều trị dự phòng
4.2 Điều trị bệnh nhân hen sống trong môi trường
ô nhiễm
• Phản ứng của bệnh nhân hen đối với ô nhiễm
không đặc hiệu nên điều trị hen không thay đổi
• Anti leukotriene receptor và Salmeterol làm giảm
hậu quả co thắt đường dẫn khí do ô nhiễm
• Corticosteroids có thể làm giảm phản ứng viêm
do ozone, nhưng không ảnh hưởng lên việc suy
giảm chức năng hô hấp do ô nhiễm
European Respiratory Society – Air Quality and Health 2010
4. Điều trị và điều trị dự phòng
4.3 Statins
Statin có đặc tính chống viêm
Có thể nhận thấy tác dụng chống viêm do ô nhiễm
của Statin
Nhưng hiếm được nghiên cứu
Chưa nên khuyến cáo dùng Statin ở thời điểm này
European Respiratory Society – Air Quality and Health 2010
4. Điều trị và điều trị dự phòng
4.4 Tư vấn di truyền
• Đã có nghiên cứu về cấu trúc genes vốn quyết
định sự nhạy cảm của một người đối với ô 
nhiễm không khí
• Tuy nhiên chưa thể dùng để hướng dẫn bệnh
nhân, nhất là để đề phòng
European Respiratory Society – Air Quality and Health 2010
4. Điều trị và điều trị dự phòng
4.5 Kết luận
• Trọng tâm của việc dự phòng phải là cải thiện
chất lượng không khí
• Các biện pháp khác đều ít hiệu quả hơn là kém
bền vững và chuyển trách nhiệm của việc gây ô 
nhiễm qua từng cá thể
European Respiratory Society – Air Quality and Health 2010
Phát triển dự án
POLLAR@VN và MASK@VN
POLLAR Impact of POLLution on 
Asthma and Rhinitis 
Ảnh hưởng của Ô nhiễm lên
Hen và Viêm mũi
MASK MACVIA-ARIA Sentinel 
NetworK
Mạng lưới trạm gác MACVIA-
ARIA
MACVIA MAladies Chroniques pour un 
VIeillissement Actif
Chống lại Bệnh mạn tính để lão
hóa chủ động và khỏe mạnh
ARIA Allergic Rhinitis and its Impact 
on Asthma
Viêm mũi dị ứng và ảnh hưởng
của nó lên Hen
Phát triển dự án
POLLAR@VN và MASK@VN
Gợi ý của GS. Jean 
Bousquet
1
Bệnh nhân báo cáo sót đợt
cấp hen và COPD
2
Ứng dụng thông tin thời tiết
và môi trường để quản lý
bệnh nhân hen, viêm mũi dị
ứng, COPD
3
Phát triển dự án
POLLAR@VN và MASK@VN
Cuộc họp 1
Cuộc họp 3
IT
IT TMH
Hô hấp
Sinh viên
Thống kê
Dị ứng
SKMTQuận 11
Quyết định
• Đề cương xin quỹ từ Sở Khoa học và Công
nghệ TP.HCM và các nguồn khác:
“Xây dựng ứng dụng điện thoại về hen, viêm mũi
dị ứng và COPD để can thiệp đúng lúc và quản
lý tốt hơn”
“Ứng dụng cảm biến cá nhân và phơi nhiễm môi
trường để quản lý bệnh nhân hen và COPD”
Phát triển dự án
POLLAR@VN và MASK@VN
Bước 1: Chọn lựa bộ câu hỏi: Kế hoạch hành
động Hen, Viêm mũi dị ứng, COPD
Bước 2: Xây dựng ứng dụng điện thoại Hen, Viêm
mũi dị ứng và COPD
Bước 3: Tích hợp thông tin thời tiết và môi trường
Bước 4: IT thiết lập kết nối, lưu trữ, tương tác
Phát triển dự án
POLLAR@VN và MASK@VN
Bước 5: Tập huấn bác sĩ sử
dụng ứng dụng
Bước 6: Tuyển chọn bệnh nhân 
từ Câu lạc bộ bệnh nhân
Bước 7: Nghiên cứu thí điểm
Bước 8: Tiến hành nghiên cứu
trong 1 năm
Bước 9: Báo cáo theo dõi mỗi 3 
tháng
Bước 10: Tổng kết
Network of Asthma and COPD 
Outpatient Care Units (ACOCU) 
178 ACOCUs
Phát triển dự án
POLLAR@VN và MASK@VN
Lợi ích khi sử dụng ứng dụng
• Cho bệnh nhân
- Nhận hỗ trợ từ bác sĩ đúng lúc khi triệu chứng
xấu đi
- Nhận thông báo và cảnh báo mỗi ngày về
thời tiết và môi trường
• Cho gia đình và người thân bệnh nhân
– Thông báo khi triệu chứng bệnh nhân xấu đi
Phát triển dự án
POLLAR@VN và MASK@VN
• Các chủ đề nghiên cứu sâu hơn:
– Tương quan giữa theo dõi bằng ứng dụng
điện thoại và mức độ kiểm soát theo ACT 
(hen), CARAT (Hen và Viêm mũi dị ứng) và
CAT (COPD)
– Xác định Khác biệt có ý nghĩa lâm sàng tối
thiểu (MICD) để dự đoán sớm đợt cấp hen và
COPD
– Ảnh hưởng của phơi nhiễm môi trường lên
đợt cấp hen và COPD
Kết luận
• Chỉ số năng lực quản lý môi trường (Environmental 
Performance Index - EPI): đánh giá sự hiệu quả trong 
hoạt động bảo vệ môi trường của các quốc gia, được
các nhà nghiên cứu tại Đại học Yale Mỹ, xếp hạng hai
năm một lần
Năm 2016, Việt Nam có chỉ số EPI là 54,76 điểm và nằm
trong top 11 quốc gia có chất lượng không khí thấp nhất
thế giới
• Liên hiệp các hội khoa học kỹ thuật TP.HCM và Hội Y 
học TP.HCM có vai trò rất quan trọng trong việc vận
động các chính sách cải thiện chất lượng không khí
Địa chỉ: 215 Hồng Bàng, phường 11, quận 5, TPHCM
Điện thoại: 028-3859-4470
Website: www.hoihendumdlstphcm.org.vn 
Email: [email protected] 
Đơn vị Quản lý Hen-COPD Ngoại trú
Asthma COPD Outpatient Care Unit
Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM
Hội Hen - Dị Ứng - Miễn dịch Lâm sàng TP.HCM
ACOCU