Bài giảng Bệnh Thương hàn gà (Salmonellosis)

B ệnh Thương hàn gà (Salmonellosis) 
Gi ới thiệu chung 
Bệnh th ươ ng hàn gà (Salmonellosis) là một bệnh truyền nhiễm cấp tính của gà do vi khuẩn Salmonella gallinarum pullorum gây ra 
Bệnh th ư ờng xảy ra thể cấp tính ở gà con và thể mạn tính ở gà lớn 
Đặc đ iểm chủ yếu là gây viêm tích n ư ớc, gây viêm hoại tử niêm mạc đư ờng tiêu hoá và các c ơ quan phủ tạng. 
Gi ới thiệu chung 
Tr ư ớc đ ây ng ư ời ta chia Salmonellosis thành hai loại bệnh: 
Bệnh bạch lỵ (Pullorosis hay Pullorum Disease) ở gà con. 
Bệnh đư ợc Rettger phát hiện và mô tả lần đ ầu tiên vào n ă m 1899 ở Mỹ, lỳc đầu gọi là bệnh ỉa chảy bại huyết, sau là bạch lỵ ở gà con 
Mầm bệnh Salmonella pullorum đư ợc phân lập vào n ă m 1907. 
Bệnh th ươ ng hàn gà lớn (Typhus hay Fowl Typhoid) 
 Bệnh do vi khuẩn Salmonella gallinarum gây ra 
 Bệnh đư ợc Smith phát hiện n ă m 1888 trên 400 gà đ ẻ bố mẹ ở Anh. 
Tuy nhiên c ă n bệnh của hai bệnh này lại giống nhau về hình thái, tính chất nuôi cấy, cấu tạo kháng nguyên nên hiện nay ng ư ời ta coi hai bệnh này là một và gọi tên chung là Salmonellosis do trực khuẩn Salmonella enterica subsp. enterica serovar pullorum - gallinarum gây ra cho gà mọi lứa tuổi. 
L ịch sử và địa dư bệnh 
Bệnh đư ợc phát hiện lần đ ầu tiên ở Anh n ă m 1891 
Hiện nay bệnh đ ã tìm thấy ở tất cả các n ư ớc trên thế giới. N ă m 1925 tại Liên Xô lần đ ầu tiên phát hiện bệnh ở gà con, bệnh lây lan dần và hiện nay bệnh đ ã có ở nhiều c ơ sở ch ă n nuôi gia cầm lớn 
Bệnh th ư ờng có tính chất cố đ ịnh và lâu dài tại các c ơ sở này. 
Ở Việt Nam, bằng phản ứng ng ư ng kết nhanh trên phiến kính cho thấy các đ àn gà đ ều bị nhiễm bệnh với mức đ ộ khác nhau. 
Tại XN gà Nhân Lễ n ă m 1968 tỷ lệ gà có phản ứng d ươ ng tính là 40% 
Trại gà của Tổng cục hậu cần n ă m 1986 là 5%. 
Theo kết quả đ iều tra của Cục thú y TW, hàng n ă m các trại gà công nghiệp tại miền Bắc có tỷ lệ nhiễm Salmonella là 3 – 7%, cá biệt có đ àn nhiễm tới 15 – 20%. 
C ăn bệnh 
S. gallin arum-pullorum là lµ lo¹i trùc khuÈn ng¾n hai ®Çu trßn, b¾t mµu gram ©m 
VK kh«ng cã l«ng, kh«ng di ®éng, kh«ng h×nh thµnh nha bµo vµ gi¸p m« 
KÝch th­íc 0,3 – 1,5 1 – 2,5 m 
Salmonella pullorum gallinarum lµ lo¹i vi khuÈn hiÕu khÝ ho ặc yếm khí không bắt buộc; dÔ nu«i cÊy trªn c¸c m«i tr­êng th«ng th­êng. 
Trªn m«i tr­êng th¹ch sau 24 giê nu«i cÊy vi khuÈn h×nh thµnh nh÷ng khuÈn l¹c trßn, nhá trong gièng nh­ giät s­¬ng, r×a gän, h¬i låi ë gi÷a, khuÈn l¹c ­ít l¸ng bãng. 
C ăn bệnh 
Khác với Salmonella pullorum, Salmonella gallinarum lờn men cỏc loại đường glucose, galactose, mannitol, mannose, arabinose, rhamnose, dextrose, xylose nh ư ng không sinh h ơ i. 
Cả hai khụng lờn men đường lactose, sucrose và salicin 
Salmonella gallinarum lên men đư ờng maltose, nhưng đ ặc tính này chỉ có ở một vài type Salmonella pullorum và quá trình len men chậm từ 24 giờ đ ến vài ngày. 
Tuy nhiên sự khác biệt giữa Salmonella gallinarum và Salmonella pullorum về đ ặc tính sinh hoá và nuôi cấy là không cố đ ịnh. 
Sự khỏc nhau cơ bản của S. gallinarum và S. pullorum là S. pullorum sản sinh nhanh sản phẩm decarboxylase của ornithin, trong khi đú S. gallinarum khụng cú phản ứng này 
C ăn bệnh 
S ức đề kháng : 
S. gallin arum bị diệt ở nhiệt độ 60°C/10´ 
Ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp diệt VK sau vài phút 
Vi khuÈn cã thÓ tån t¹i trong ph©n gµ ®Õn 100 ngµy, trong n­íc 200 ngµy, trong chÊt ®én chuång tõ 30 – 360 ngµy, ë vá trøng 80 ngµy 
Ở m«i tr­êng thuËn lîi VK cã thÓ tån t¹i vµi n¨m. 
C¸c chÊt s¸t trïng th«ng th­êng (KMnO 4 Phenol, F ormol  ) ®Òu cã thÓ tiªu diÖt vi khuÈn nhanh chãng . 
Truy ền nhiễm học 
Loài vật mắc bệnh 
Trong thiªn nhiªn gµ, gµ t©y, gµ sao c¶m thô bÖnh 
C¸c loµi thuû cÇm hay c¸c loµi chim hoang nh­ gµ g«, chim sÎ ®Òu cã thÓ m¾c bÖnh nh­ng kh«ng ph¸t thµnh dÞch lín. 
Trong phßng thÝ nghiÖm cã thÓ g©y bÖnh cho thá ho ặc chuột bạch 
Ti êm vào xoang phúc mạc. Sau 3 – 7 ngày ĐVTN chết, có hiện tượng thủy thũng và hoại tử chỗ tiêm . 
Ch ất chứa căn bệnh 
Ở gµ con bÞ bÖnh vi khuÈn cã trong m¸u, phñ t¹ng, tuû x­¬ng vµ tói lßng ®á ch­a tiªu hÕt. 
Ở gµ lín m ầm bÖnh cã trong buång trøng, dÞch hoµn vµ c¸c æ bÖnh tÝch. 
Truy ền nhiễm học 
T ính lây lan 
BÖnh tù nhiªn th­êng l©y lan theo hai ®­êng chÝnh lµ l©y lan gi¸n tiÕp vµ l©y tr ực tiếp qua tr ứng . 
BÖnh hay x¶y ra ë nh÷ng tr¹i gµ lín, ®iÒu kiÖn vÖ sinh ch¨m sãc, nu«i d­ìng kÐm; gµ ®­îc b¾t tõ nh÷ng tr¹i gµ Êp trøng tõ nhiÒu n¬i kh¸c nhau hay trøng kh«ng râ nguån gèc. 
L©y lan gi¸n tiÕp do gµ mang c¨n bÖnh bµi ra ngoµi råi nhiÔm vµo thøc ¨n n­íc uèng, chÊt ®én chuång råi l©y cho gµ khoÎ. 
Ngoµi ra dông cô vËn chuyÓn, m¸y Êp bÞ nhiÔm mÇm bÖnh còng cã vai trß truyÒn bÖnh ®¸ng kÓ. 
Ph­¬ng thøc l©y trùc tiÕp qua ph ôi trứng lµ nguy hiÓm nhÊt v× khã tæ chøc phßng chèng bÖnh. 
Gµ mÑ cã bÖnh mang trïng ë buång trøng, gµ trèng m ầm bệnh ë dÞch hoµn. 
Gµ trèng bÞ bÖnh kh«ng nh÷ng lµm cho trøng ®­îc thô tinh m¾c bÖnh mµ cßn lµm cho gµ m¸i m¾c bÖnh. 
S ơ đồ lây lan bệnh THG 
G à khỏe 
Trứng khỏe 
Tr ứng bệnh 
G à bệnh 
(mang trùng) 
G à con 
 khỏe 
Ph ôi chết 
Gà chết 
ngạt 
Gà chết 
G à yếu 
Truy ền ngang (gián tiếp) 
Truy ền dọc (trực tiếp) 
Tri ệu chứng 
Tuỳ theo tuổi của gà mắc bệnh và tuỳ theo đ ộc lực của vi khuẩn Salmonella gallinarum pullorum mà triệu chứng và thời gian ủ bệnh của bệnh khác nhau. 
Thời gian ủ bệnh trong đ iều kiện thí nghiệm từ 4 – 5 ngày 
TG ủ bệnh cũng có thể 8 – 12 giờ hoặc 2 – 4 ngày. 
Tri ệu chứng 
Triệu chứng ở gà con: 
Trong qu ỏ trỡnh ấp, nếu theo dừi cú thể phỏt hiện đàn gà bị bệnh hay khụng 
Cu ối ngày 18, khi chuyển gà từ mỏy ấp sang mỏy nở, dấu hiệu đầu tiờn là gà mổ mỏ nhưng phụi chết nhiều 
N ếu phụi khụng chết thỡ yếu ớt, cũi cọc 
Cu ối ngày 21, dấu hiệu đầu tiờn là nhiều gà con bị chết do quỏ yếu khụng đạp vỡ vỏ chui ra được 
T ỷ lệ nở thấp, những con nở được thường yếu ớt 
Tri ệu chứng 
N ếu để nuụi quan sỏt sẽ thấy : 
Tr ờn nền chuồng xuất hiện nhiều bói phõn trắng như cứt cũ, như vụi, dớnh đớt 
L ụng xung quanh hậu mụn bết lại, dớnh cựng phõn 
Gà con biểu hiện ủ rũ, bụng to, lụng xơ xỏc, mắt lim rim, yếu ớt, giảm tính thèm ă n, xã cánh, đứng tụm lại 1 chỗ, gà kêu liên tục. 
Bệnh phát triển mạnh vào lúc 5 – 10 ngày sau khi nở. 
Tỷ lệ chết cao th ư ờng ở hai thời kỳ: 
Thời kỳ đ ầu : ngày thứ 5 – 7 sau khi nở, gà con chết do nở từ trứng bị nhiễm bệnh 
Thời kỳ 2 : cuối tuần lễ thứ 2 (ngày 13 – 15), đ ây là những gà bị nhiễm bệnh từ trong mỏy ấp 
Tri ệu chứng 
Triệu chứng ở gà lớn 
Thường hay mắc bệnh ở thể ẩn tớnh 
Gà bệnh th ư ờng có biểu hiện ỉa chảy khát n ư ớc, mào nhợt nhạt, phân loãng màu xanh. 
Gà mái bị bệnh xoang bụng tích n ư ớc do viêm buồng trứng và phúc mạc, bụng gà trễ xuống do vậy gà đ ứng trông nh ư chim cánh cụt. 
Với gà đẻ, tỷ lệ đẻ giảm 
Quan sát trứng gà bị bệnh thấy xuất hiện trứng dị hình, méo mó, vấy máu ở vỏ và lòng trắng. 
Gà trống bị bệnh th ư ờng viêm ruột ỉa chảy và chết đ ột ngột do viêm và hoại tử các c ơ quan phủ tạng trong c ơ thể. 
G à cú biểu hiện viờm khớp 
G à chết sau 4, hoặc 5 – 10 ngày sau khi triệu chứng xuất hiện 
Bệnh cấp tính cũng có thể xảy ra ở gà lớn với thể nhiễm trùng huyết, ỉa chảy, thời gian nung bệnh dao đ ộng từ vài ngày đ ến 3 tuần, tỷ lệ chết ở gà lớn có thể từ 30 – 90%. 
B ệnh tích 
Bệnh tích ở phôi và gà con 
Bệnh tích ở phôi: th ư ờng thấy viêm túi lòng đ ỏ, trong có chứa chất nhày màu vàng. 
Gan s ư ng 
Mật s ư ng và thoái hoá 
Có thể thấy bệnh tích ở phổi. 
Bệnh tích ở gà con: 
Gan s ư ng to, cứng, màu vàng có sọc và vệt máu 
Túi mật s ư ng to 
Túi lòng đ ỏ không tiêu 
Th ư ờng thì sau khi nở ra từ 7 – 10 ngày lòng đ ỏ sẽ tiêu hết 
Với gà bệnh mở ra lúc 15 – 20 ngày lòng đ ỏ vẫn ch ư a tiêu (có thể là do vi khuẩn làm cản trở việc tiêu huỷ lòng đ ỏ), kớch thước to nhỏ khỏc nhau 
Cục lũng đỏ này được bao bọc bởi nước nhớt, mựi thối khắm 
B ệnh tích 
Nhìn chung bệnh tích khi mổ khám gà con mắc bệnh có các biểu hiện chính sau: 
Gan s ư ng màu vàng nhạt, cứng, có vệt máu, có thể có các đ iểm hoại tử trên mặt gan. 
Phổi viêm, các vùng tổn th ư ờng ứ máu. 
Lách s ư ng to, có các hạt hoặc nốt hoại tử tạo ra các u cục. 
Thận s ư ng có ure, đ ôi khi xuất huyết. 
C ơ tim có những đ iểm hoại tử nh ư hạt kê. 
Một số tr ư ờng hợp gà bị viêm bao hoạt dịch của các khớp x ươ ng. 
Ruột viêm dày lên, viêm phúc mạc, đ ôi khi có các u cục ở manh tràng và mề. 
B ệnh tích 
Bệnh tích ở gà lớn 
Xác chết gầy 
Gan s ư ng có các nốt hoại tử màu trắng xám 
Lách s ư ng to 3 – 5 lần, túi mật s ư ng to. 
Tim gà lớn bị bệnh có các u, cục hoại tử, đ ạt đ ến mức làm thay đ ổi hình dạng của tim, xoang bao tim tích n ư ớc có fibrin. 
Ruột viêm, hoại tử và loét thành từng vệt trên niêm mạc. 
Buồng trứng viêm và thoái hoá, vòi trứng có thể chứa dịch nhày làm cho trứng to lên 
Các nang trứng bị biến dạng, bị phủ một lớp dịch màu vàng, xanh hoặc đ en, có hiện t ư ợng x ơ cứng. 
Nhiều tr ư ờng hợp noãn nang vỡ, đư ợc bao bọc bởi lớp dịch nhày, nhớt, thối. 
Gà trống bị bệnh thì bệnh tích chủ yếu là viêm dịch hoàn 
Salmonell osis 
Viêm khớp 
6. Salmonell osis 
Hoại t ử ở gan gà 4 ngày tuổi 
6. Salmonell osis 
Gan, ngo ại tâm mạc bị viêm 
6. Salmonell osis 
Hoại t ử ở gan gà 7 ngày tuổi 
Salmonell osis 
Viêm xoang ngực và xoang bụng 
Salmonell osis 
Phổi, gan, tim có các điểm hoại tử nhỏ màu trắng xám 
Salmonell osis 
Viêm buồng trứng, một số quả bị thoái hoá, bên trong chứa chất không màu, đặc 
Salmonell osis 
Salmonella typhimurium gây bệnh ở ngỗng : gan sưng to, có điểm hoại tử 
Ch ẩn đoán 
Ch ẩn đoán dựa vào DTH và TC 
Ch ẩn đoán phân biệt 
B ệnh newcastle 
B ệnh Cầu trùng 
IB 
Ch ẩn đoán vi khuẩn học 
B ệnh phẩm 
G à con : cục lòng đỏ chưa tiêu, gan, lách 
G à lớn : gan, lách, tim, trứng dị hình 
Ph ôi chết ngạt 
Ch ẩn đoán huyết thanh học 
Ph ản ứng ngưng kết nhanh trên phiến kính 
KN chu ẩn SP nhuộm màu xanh 
Ph ản ứng ELISA 
PCR 
Điều trị 
Khi gà bị mắc bệnh Salmonellosis, công tác đ iều trị gà bệnh th ư ờng ít mang lại kết quả, mà chỉ có ý nghĩa làm giảm tổn thất kinh tế. 
Trong khi đ iều trị cần nâng cao sức đ ề kháng của con vật và loại bỏ các nguyên nhân tiên phát thì công tác đ iều trị có hiệu quả cao h ơ n. 
Ng ư ời ta không đ iều trị các đ àn gà giống vỡ con vật cú thể khỏi triệu chứng lõm sàng nhưng trở thành con vật mang trựng, cú thể truyền cho thế hệ sau qua trứng biện phỏp tốt nhất là loại thải . 
Việc sử dụng kháng sinh đ ể đ iều trị cho các đ àn gà bị bệnh do Salmonella gây ra nh ư Ampixilin, Furazolidon, Tetracyclin, Neotesol...của nhiều công trình nghiên cứu trong và ngoài n ư ớc cho thấy thuốc kháng sinh không diệt hết đư ợc vi khuẩn. 
Tuy nhiên cũng có tài liệu cho rằng việc dùng kháng sinh có thể đ iều trị khỏi hoàn toàn bệnh ở gà con nếu nh ư việc sử dụng thuốc kháng sinh vào thời gian bệnh mới bắt đ ầu. 
D ựng dung dịch gentamixin pha nồng độ 400ppm và 800ppm cú thể diệt được mầm bệnh trờn trứng nhiễm bệnh 
Phòng bệnh 
V ệ sinh phòng bệnh 	 
Muèn phßng bÖnh ®¹t kÕt qu¶ tèt th× ph¶i b¾t ®Çu tõ kh©u Êp trøng : trøng Êp ph¶i ®­îc nhËp tõ nh÷ng c¬ së kh«ng cã bÖnh. 
§Ó kh¼ng ®Þnh ®iÒu nµy th× ph¶i kiÓm tra m¸u cña gµ mÑ ngay tr­íc vô ®Î. NÕu kh«ng cã bÖnh míi ®­îc ®em Êp. 
Khi ph¸t hiÖn bÖnh ph¶i c¸ch ly con èm, v ề nguyên tắc phải tiêu diệt toàn đàn (thực tế cho phép tách riêng con có phản ứng (+) nuôi vỗ béo làm thịt) 
X ử lý phân, rác, độn chuồng 
Tiªu ®éc chuång tr¹i, thay lãt chuång th­êng xuyªn, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh, chuång tho¸ng khÝ, kh« r¸o 
Chó ý ® ế n mËt ®é nu«i hîp lý theo tõng mïa. 
CÇn chó ý ®Õn vÖ sinh thøc ¨n, n­íc uèng, bæ sung c¸c nguyªn tè vi l­îng, c¸c lo¹i Vitamin A, B, C ®Ó t¨ng søc ®Ò kh¸ng 
Phòng bệnh 
Có thể dùng formol đ ể xông lò ấp trứng nhằm hạn chế bệnh. 
Có thể đ iều trị dự phòng bằng cách bổ sung các loại kháng sinh có hoạt phổ rộng vào thức ă n n ư ớc uống đ ể hạn chế mầm bệnh. 
Tiến hành kiểm tra th ư ờng xuyên đ ối với đ àn gà giống nhằm loại thải những con bị bệnh, hay con lành bệnh mang trùng. 
V acxin phũng bệnh 
Đó nghiờn cứu chế tạo được v acxin từ chủng VK 9R 
Nhi ều nước khụng sử dụng