Bài giảng An toàn điện

1 
1 
BÀI GIẢNG MÔN HỌC 
 AN TOÀN ĐIỆN 
2 
 Nội dung môn học 
Phần 1. Khái niệm và phân tích an toàn trong các mạng điện 
• Chương 1. Những khái niệm cơ bản 
• Chương 2. Phân tích an toàn trong mạng điện đơn giản 
• Chương 3. Phân tích an toàn trong mạng điện 3 pha 
Phần 2. Các biện pháp kỹ thuật an toàn 
• Chương 4. Bảo vệ nối đất 
• Chương 5. Bảo vệ nối dây trung tính 
• Chương 6. Bảo vệ an toàn bằng thiết bị chống dòng điện rò 
Chương 7. Các biện pháp an toàn khác 
• Chương 8. Xử lý, cấp cứu người bị điện giật 
• Chương 9. Phòng chống điện từ trường 
2 
3 
Tài liệu tham khảo 
1. TS Nguyễn Đình Thắng, TS Nguyễn Minh Chước 
 Kỹ thuật an toàn điện - NXB ĐHBKHN 
2. Nguyễn Xuân Phú (Chủ biên) 
 Kỹ thuật an toàn trong sử dụng và cung cấp điện - NXB 
KHKT, 2003 
3. Titres d'habilitation électrique 
4. RCD protection 
4 
Phần 1. Khái niệm và phân tích an toàn 
 trong các mạng điện 
Chƣơng 1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN 
1.1. CÁC TAI NẠN VỀ ĐIỆN 
1.1.1. Phân loại tai nạn điện 
Các tai nạn điện 
Điện giật 
Phỏng điện Hoả hoạn cháy nổ do điện 
3 
5 
1.1.2. Nguyên nhân dẫn đến tai nạn điện 
Chạm vào các phần tử 
bình thường có điện áp 
Chạm điện gián tiếp Chạm điện trực tiếp 
Nguyên nhân dẫn đến tai nạn điện 
Chạm vào các phần tử bình 
thường không có điện áp 
Khác 
• HQ điện 
• Xuất hiện trong 
KV điện trường mạnh 
6 
tiÕp xóc trùc tiÕp 
Ph 
N 
§Êt 
Pha - Trung tÝnh Pha - ®Êt 
Ing 
. . . . 
4 
7 
Chạm vào thanh cái 
8 
TIẾP XÖC GIÁN TIẾP 
Ph 
N 
Đất 
Ing 
 . . 
5 
9 
Ph 
N 
Đất 
Ing 
. . 
TIẾP XÖC GIÁN TIẾP 
10 
1.1.3. Số liệu thống kê tai nạn điện 
Số liệu thống kê 
tai nạn điện 
a. Theo cấp điện áp: 
• U ≤ 1kV: 76,4% 
• U > 1kV: 23,6% 
b. Theo nghề nghiệp: 
• Thuộc ngành điện: 42,2% 
• Các ngành khác: 57,8% 
c. Theo nguyên nhân tiếp xúc điện: 
• Trực tiếp: 55,9% 
• Gián tiếp: 42,8% 
• HQ điện: 1,12% 
• Xuất hiện trong KV điện trường mạnh:0.08% 
d. Theo nguyên lứa tuổi: 
• Dưới 20: 14,5% 
• 21-30: 51,7% 
• 31-40: 21,3% 
• Trên 40: 12,5% 
6 
11 
1.2. TÁC DỤNG CỦA DÕNG ĐIỆN 
 Khi ngêi tiÕp xóc víi c¸c phÇn tö cã ®iÖn ¸p (kÓ c¶ tiÕp xóc trùc tiÕp hoÆc gi¸n 
tiÕp), sÏ cã dßng ®iÖn ch¹y qua c¬ thÓ, c¸c bé phËn cña c¬ thÓ ph¶i chÞu t¸c ®éng 
nhiÖt, ®iÖn ph©n vµ t¸c dông sinh häc cña dßng ®iÖn lµm rèi lo¹n, ph¸ huû c¸c bé 
phËn nµy, cã thÓ dÉn ®Õn tö vong. 
a) T¸c ®éng vÒ nhiÖt: cña dßng ®iÖn ®èi víi c¬ thÓ ngêi thÓ hiÖn qua hiÖn tîng g©y 
báng, ph¸t nãng c¸c m¹ch m¸u, d©y thÇn kinh, tim, n·o vµ c¸c bé phËn kh¸c trªn c¬ 
thÓ dÉn ®Õn ph¸ huû c¸c bé phËn nµy hoÆc lµm rèi lo¹n ho¹t ®éng cña chóng khi dßng 
®iÖn ch¹y qua. 
b) T¸c ®éng ®iÖn ph©n: cña dßng ®iÖn thÓ hiÖn ë sù ph©n huû c¸c chÊt láng trong c¬ 
thÓ, ®Æc biÖt lµ m¸u, dÉn ®Õn ph¸ vì c¸c thµnh phÇn cña m¸u vµ c¸c m« trong c¬ thÓ. 
c) T¸c ®éng sinh häc: cña dßng ®iÖn biÓu hiÖn chñ yÕu qua sù ph¸ huû c¸c qu¸ tr×nh 
®iÖn - sinh, ph¸ vì c©n b»ng sinh häc, dÉn ®Õn ph¸ huû c¸c chøc n¨ng sèng. 
Møc ®é nguy hiÓm cña dßng ®iÖn ®èi víi c¬ thÓ ngêi tuú thuéc vµo trÞ sè cña dßng 
®iÖn, lo¹i dßng ®iÖn (dßng ®iÖn mét chiÒu hoÆc dßng ®iÖn xoay chiÒu) vµ thêi gian 
duy tr× dßng ®iÖn ch¹y qua c¬ thÓ (IEC 60479-1). 
12 
Standard IEC 60479-1 
Time/current zones defining the effects of AC current 
(15 Hz to 100 Hz) 
• Vùng 1: Không cảm nhận được 
• Vùng 2: Cảm thấy khó chịu 
• Vùng 3: Co các cơ, b (10 mA) let-go 
threshold 
• Vùng 4: Rung cơ tim, c1(30 mA) 
b -c1: probability 0 % 
c1 -c2: probability ~ 5 % 
c2 -c3: probability ~ 50 % 
>c3: probability > 50 % 
a 
Đường a - Ngưỡng cảm nhận có dòng điện qua người 
Đường b - Ngưỡng buông - nhả 
7 
13 
Standard IEC 60479-1: Ngƣỡng dòng điện tới hạn 
(Critical current thresholds) 
Tim ngừng đập 
Tim đập mạnh - Ngưỡng RCT 
Tê liệt cơ quan hô hấp-Nghẹt thở 
Bắt đầu co cơ - Ngưỡng buông nhả 
Có cảm giác nhói nhẹ - Ngưỡng cảm nhận 
AC 
14 
Ngƣỡng dòng điện tới hạn 
5 
? 
100 
130 
Không xác định 
Dßng ®iÖn xoay chiÒu: Icp= 10 mA 
Dßng ®iÖn mét chiÒu: Icp = 50 mA 
DC 
8 
15 
1.3. ĐIỆN ÁP TIẾP XÖC & TỔNG TRỞ CƠ THỂ NGƢỜI 
 Điện áp tiếp xúc và tổng trở 
cơ thể là hai đại lượng dùng 
để xác định trị số dòng điện 
qua người. 
1.3.1. Điện áp tiếp xúc Utx: Lµ 
®iÖn ¸p gi÷a hai ®iÓm trªn ®êng 
®i cña dßng ®iÖn qua c¬ thÓ ngêi 
(hay chÝnh lµ ®iÖn ¸p ®Æt lªn c¬ 
thÓ ngêi khi ngêi tiÕp xóc ®iÖn) 
thêng lµ gi÷a tay víi tay hoÆc 
gi÷a tay vµ ch©n. 
ZT = Zng = Zp + Zi 1.3.2. Tổng trở cơ thể ngƣời: 
16 
Zng 
Điện áp tx 
Đường điện 
Diện tích, 
áp suất 
Nhiệt độ 
Tình trạng 
da 
Thời gian đi qua 
9 
17 
1.3.3. Điện áp tiếp xúc cho phép Utxcp 
 Nhà xƣởng 
Ngập nước 
Utx = Ung = Rng.Ing 
1200 * 10 mA = 12 V 
Ẩm ướt 2500 * 10 mA = 25 V 
Khô ráo 5000 * 10 mA = 50 V 
Utxcp 
12 V 
24 V 
48 V 
Ngập nước 1200 * 10 mA = 12 V 
Ẩm ướt 2500 * 10 mA = 25 V 
Khô ráo 5000 * 10 mA = 50 V 
12 V 
25 V 
50 V 
• Tiêu chuẩn Pháp: 
• Tiêu chuẩn IEC: 
18 
Chức vụ có tư cách 
Dụng cụ 
Những phương pháp 
Năng lực 
Môi trường 
Luật lao động Những quy phạm 
Điện áp 
Công tác 
An toàn 
1.4. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN CÔNG TÁC ATĐ 
10 
19 
 Khi TBĐ có dòng chạm vỏ, đường dây điện đứt rơi xuống 
đất, tại chỗ chạm đất sẽ có dòng điện tản vào trong đất. 
Dòng điện này tản ntn vào trong đất? Để trả lời câu hỏi này là 
một vấn đề hết sức phức tạp, nhưng có thể hình dung một 
cách đơn giản: Xét TH dòng điện này tản vào trong đất thông 
qua một bán cầu kim loại có bán kính r0 chôn sát mặt đất. Với 
giả thiết: 
• Môi trường chôn điện cực có điện trở suất ρ là thuần nhất. 
• Dòng điện chạm đất Iđ đi từ tâm bán cầu toả vào trong đất 
theo đường bán kính. 
• Trường của dòng điện Iđ là dạng trường tĩnh (tức là tập hợp 
các đường sức và đường đẳng thế của chúng giống nhau). 
1.5. HIỆN TƢỢNG DÕNG ĐIỆN TẢN VÀO TRONG ĐẤT 
20 
1.5. HIỆN TƢỢNG DÕNG ĐIỆN TẢN VÀO TRONG ĐẤT 
1.5.1. Sự phân bố thế tại chỗ dòng điện chạm đất 
2
d
x2
I
 j
dx
x2
ρ.I
Jdx Edx du 
2
d
ĐL Ôm dưới dạng vi phân: J = E hay E = J 
x2
ρ.I
dx
x
1
2π
ρ.I
duUUU d
x
2
d
x
xx
11 
21 
1.5. HIỆN TƢỢNG DÕNG ĐIỆN TẢN VÀO TRONG ĐẤT 
1.5.2. Điện trở tản 
Khi dòng điện đi vào trong đất, bị điện trở của điện cực và đất cản trở. Điện 
trở này gọi là điện trở tản Rđ: 
1.5.3. Điện áp tiếp xúc Utx 
 ,
r2
ρ
 R
0
d
d
d
I
U
J 
Ud 
 Utx 
u (V) 
 l (m) l (m) 
U’tx 
TBĐ 
 Id 
 a) 
0 
l (m) 
u (V) 
Ud 
20 
 b) 
Utx = Ud 
 x, 
x2
ρ.I
r2
ρ.I
 U- U U- U U d
0
d
xdchantaytx
22 
1.5. HIỆN TƢỢNG DÕNG ĐIỆN TẢN VÀO TRONG ĐẤT 
1.5.4. Điện áp tiếp xúc Ub 
 Tõ CT ta thÊy r»ng cµng ®øng 
xa chç dßng ®iÖn ch¹m ®Êt (®iÖn 
cùc nèi ®Êt) ®iÖn ¸p bíc cµng cã 
trÞ sè nhá. Khi ngêi ®øng c¸ch 
chç ch¹m ®Êt trªn 20 m cã thÓ coi 
®iÖn ¸p bíc b»ng 0. 
J 
Ud 
 Ub 
u (V) 
 l (m) l (m) 
TB§ 
 Id 
 a 
 x 
a)(x2
.aρ.I
a)x(2
ρ.I
x2
ρ.I
 U- UU ddd
 axx b
πx 
Ví dụ: Iđ = 1000A; ρ = 10
2 m 
 và a = 0,8m thì Ub = 30,6 V 
Nh vËy ®iÖn ¸p bíc vµ ®iÖn ¸p tiÕp xóc thay ®æi hoµn toµn tr¸i ngîc nhau 
khi kho¶ng c¸ch ®Õn chç ch¹m ®Êt thay ®æi. 
12 
23 
Chương 2. PHÂN TÍCH AN TOÀN TRONG MẠNG ĐIỆN ĐƠN 
GIẢN 
2.1. KHÁI NIỆN CHUNG 
- Khái niệm về mạng điện đơn giản 
- Phân loại mạng điện đơn giản 
 + Theo điện dung có: Mạng điện dung nhỏ và 
mạng điện dung lớn 
 + Theo chế độ làm việc có: Mạng nối đất và 
mạng cách điện với đất. 
- Góc độ chạm điện dẫn đến mất an toàn điện 
trong các mạng đơn giản có thể do chạm điện 
trực tiếp hoạc gán tiếp. 
 + Chạm vào hai dây: Rất nguy hiểm 
 + Chạm vào 1 dây: Nguy hiểm tuỳ thuộc vào 
từng loại mạng điện và chạm vào dây nào. 
Chương 2. PTAT TRONG MẠNG ĐIỆN ĐƠN GIẢN 
9/10/2014 24 
2.2. PHÂN TÍCH AN TOÀN TRONG MẠNG ĐIỆN ĐƠN GIẢN 
CÓ ĐIỆN DUNG NHỎ 
cdng
R2R
U
ng
I
2.2.1. Mạng 2 dây cách điện với đất 
* Như vậy, mức độ nguy hiểm phụ thuộc vào: 
- Điện áp của mạng U 
- Điện trở cơ thể người Rng 
- Điện trở cách điện của mạng Rcđ 
2.2.2. Mạng Mạng chỉ có 1 dây: 
* Chú ý: Khi 1 dây chạm đất mà người chạm vào dây còn lại sẽ rất nguy hiểm. 
cd2ocd20ng
cd2
R.RRRR
U.R
 I
ng
* Khi R0 = 0 thì: 
ng
ng
R
U
I 
13 
9/10/2014 25 
2.2.3. Mạng 2 dây có 1 dây nối đất 
• TH chạm vào dây không nối đất: Ung ≈ U 
• TH chạm vào dây nối đất: Ungmax = 5%U 
* Chú ý: 
- Khi dây 1 chạm vào dây 2 và tiết diện 2 dây như 
nhau thì Ungmax = 0,5U 
- Khi dây nối đất đứt ở phía đầu nguồn thì Ung ≈ U. 
U 
Rng 
1 
2 
B 
R0 
Zt 
 C A 
Ilv 
Ilv 
26 
2.3. PHÂN TÍCH AN TOÀN TRONG MẠNG ĐIỆN ĐƠN GIẢN 
CÓ ĐIỆN DUNG LỚN 
2.3.1. Sự nguy hiểm của điện tích tàn dƣ 
a. Người chạm vào 2 cực của đường dây đã cắt điện: 
12ngCR
t
ng
0
ng .e
R
U
i
b. Người chạm vào 1 cực của đường dây đã cắt điện: 
)C(2CR
t
ng
0
ng
112ng.e
2R
U
i
14 
27 
2.3.2. Chạm vào 1 cực của đƣờng dây xoay chiều đang vận hành 
2
ng
22
ng
RC41
CU
 I


28 
Câu hỏi và bài tập ôn tập chƣơng 2 
1. Phân tích an toàn khi người chạm vào một cực của mạng điện đơn giản có điện 
dung nhỏ? 
2. Phân tích an toàn khi người chạm vào một cực của mạng điện đơn giản có điện 
dung lớn? 
3. Hãy xác định dòng điện qua người ở mạng điện 2 dây cách điện đối với đất điện 
dung nhỏ trong các trường hợp người chạm vào: 
– Đồng thời 2 dây? 
– Một dây? 
Và cho biết người có nguy hiểm không trong từng trường hợp, giải thích? 
 Biết: - Mạng điện có điện áp U = 220V; 
 - Điện trở cách điện Rcđ = 30 k; 
4. Hãy xác định dòng điện qua người trong mạng điện 1 pha của nước ta trong các 
trường hợp người chạm vào: 
– Đồng thời 2 dây: dây pha và dây nối đất (dây trung tính)? 
– Dây pha? 
Và cho biết người có nguy hiểm không trong từng trường hợp, giải thích? 
 Biết: - Mạng điện có điện áp U = 220V, f =50Hz ; 
 - Điện trở nối đất đầu nguồn R0 = 4 ; 
 - Điện trở người Rng = 1000. 
15 
29 
Câu hỏi và bài tập ôn tập chƣơng 2 
5.* Hãy xác định dòng điện qua người khi người chạm vào dây trung tính của mạng 
điện 1 pha nước ta trong các trường hợp: 
– Chỗ chạm cách nguồn điện 1 khoảng L1 = 30m? 
– Chỗ chạm ở ngay điểm đấu với phụ tải? 
– Chỗ chạm cách nguồn điện 1 khoảng L1 = 30m trong khi mạng xảy ra ngắn 
mạch tại phụ tải? 
– Chỗ chạm ở ngay điểm đấu với phụ tải khi dây trung tính bị đứt tại đầu 
nguồn? 
– Chạm khi dây pha bị đứt? 
* Cho biết người có nguy hiểm không trong các trường hợp trên, giải thích? * So sánh 
mức độ nguy hiểm khi chạm điện trong các trường hợp trên? 
Biết rằng: 
- Mạng điện có điện áp U = 220V, f =50Hz; dùng dây đồng mềm M2 2,5 (r0 = 
8,06/km) dài L = 50m cấp điện cho phụ tải có công suất 5,5 kW, cos = 0,85; 
- Giả thiết điện trở nối đất đầu nguồn Rđ = 0 ; điện trở người Rng = 1000. 
30 
Câu hỏi và bài tập ôn tập chƣơng 2 
6. Hãy xác định dòng điện qua người khi người chạm đường dây tải điện cao áp tại thời 
điểm vừa cắt ra khỏi nguồn có chiều dài 1km kể từ nguồn đến chỗ chạm điện trong 
trường hợp: 
– Chạm vào một dây? 
– Chạm vào cả hai dây? 
 Biết: - Điện áp giữa 2 dây tại thời điểm t = 1s người chạm điện là 6kV; 
 - Giả thiết điện dung giữa 2 dây và 2 dây với đất cùng bằng 0,3F/km. 
 - Điện trở người Rng = 1,5k 
7. Hãy xác định dòng điện qua người khi người chạm vào hai cực của một tụ điện ngay 
sau khi cắt ra khỏi lưới điện? 
 Biết: - Điện áp giữa 2 cực tại thời điểm t = 0,5s người chạm điện là 3kV; 
 - Giả thiết điện dung của tụ bằng 3F. 
8. Hãy xác định dòng điện qua người khi người chạm vào một dây của mạng điện 2 dây 
cách điện với đất cấp điện cho 1 phụ tải đang làm việc cách nguồn 500m? 
 Biết: - Điện áp nguồn 6kV, f = 50Hz; 
 - Chỗ chạm điện: tại điểm đấu với phụ tải. 
 - Giả thiết điện dung giữa các dây với đất bằng nhau và bằng 0,3F/km. 
 - Điện trở người Rng = 1,5k. 
16 
31 
Chương 3. PHÂN TÍCH AN TOÀN 
 TRONG MẠNG ĐIỆN BA PHA 
3.1. KHÁI NIỆN CHUNG 
 Khái niệm về mạng điện 3 pha 
Mạng được dùng rộng rãi trong công nghiệp 
 Phân loại mạng điện 3 pha 
- Theo cấp điện áp: 
- Theo chế độ làm việc của trung tính: 
 Các tình huống chạm điện dẫn đến tai nạn điện giật: 
- Chạm trực tiếp: 1 pha; 2 pha; 3 pha 
- Chạm gián tiếp: Thường 1 pha bị hỏng cách điện → nên có 
thể coi trường hợp này như trường hợp chạm trực tiếp vào 1 
pha. 
32 
3.2. PHÂN TÍCH AN TOÀN KHI NGƢỜI CHẠM VÀO 1 PHA 
TRONG MẠNG ĐIỆN 3 PHA TT CÁCH ĐIỆN VỚI ĐẤT 
3.2.1. Trƣờng hợp chung: 
2 2
B C C B B C C Bng
ng 2 22
A B C ng A B C
3 g g 3 C C 3 g g 3 C CU.g
I
2
g g g g C C C
 

17 
33 
3.2.2. Mạng hạ áp U ≤ 1kV: 
3.2. PHÂN TÍCH AN TOÀN KHI NGƢỜI CHẠM VÀO 1 PHA 
TRONG MẠNG ĐIỆN 3 PHA TT CÁCH ĐIỆN VỚI ĐẤT 
cdng
P
ng
RR
U
I
3
3
3.2.3. Mạng cao áp U > 1kV: ng
2 2 2
ng
3 CU
I
1 9 C R


Chú ý: TH người chạm 1 pha trong khi 1 trong hai pha còn lại 
chạm đất → Rất nguy hiểm. 
34 
3.3.1. Đối với mạng cao áp: 
 Việc nối đất trung tính chủ yếu bởi lý do kinh tế. Vì ở mạng điện TT nối chỉ 
chọn cách điện theo điện áp pha, trong khi đó mạng điện trung tính cách 
điện chọn theo điện áp dây. 
3.3.2. Đối với mạng hạ áp: 
• Việc nối đất trung tính chủ yếu với lý do an toàn cho người và thiết bị. 
• Có thể so sánh tổng hợp dưới góc độ an toàn giữa mạng TT nối đất với 
mạng TT cách điện ở bảng sau: 
3.3. PHÂN TÍCH AN TOÀN KHI NGƢỜI CHẠM VÀO 1 PHA 
TRONG MẠNG ĐIỆN 3 PHA TT NỐI ĐẤT 
18 
35 
Mạng trung tính cách điện đối đất 
Vì có thành phần điện dung và điện dẫn giữa các pha với 
đất nên dòng điện qua người nhỏ, có thể không nguy hiểm 
đến tính mạng. 
- Các pha còn lại, điện áp pha tăng lên điện áp dây. Dòng 
điện chạm đất nhỏ các thiết bị bảo vệ (cầu chì, áptômát...) 
không tác động dẫn đến sự chạm đất duy trì và ba pha 
mất đối xứng quá giới hạn cho phép. Vì thế: 
 + Phụ tải một pha nối dây trung tính với pha không chạm 
đất có thể bị phá hỏng. 
 + Người chạm vào pha không chạm đất sẽ nguy hiểm hơn 
nhiều so với mạng trung tính nối đất cùng cấp điện áp. 
 Phụ tải một pha nối dây trung tính với dây pha bị ngừng 
cấp điện Không đảm bảo tính cung cấp điện liên tục. 
Trung tính sẽ phải chịu điện áp pha bên trung áp (hoặc 
chịu sóng điện áp khi bị sét đánh) rất nguy hiểm cho 
người và thiết bị. 
Mạng trung tính nối đất 
Dòng điện qua người lớn hơn nhiều mạng trung tính cách 
điện (vì người gần như phải chịu toàn bộ điện áp pha đặt 
vào), nguy hiểm đến tính mạng. 
- Các pha còn lại, điện áp được giữ gần như không thay đổi. 
Dòng điện chạm đất lớn, thiết bị bảo vệ dễ dàng tác động cắt 
phần tử bị chạm đất ra khỏi mạng điện mà không ảnh hưởng 
đến thiết bị khác. Vì thế: 
+ Sẽ an toàn cho người và thiết bị khi có chạm đất. 
+ Phụ tải một pha nối dây trung tính với pha không chạm 
đất vẫn làm việc được bình thường. 
 + Người chạm vào pha không chạm đất thì mức độ nguy 
hiểm gần như lúc chưa có một pha chạm đất. 
Phụ tải một pha nối dây trung tính với dây pha không bị 
ngừng cấp điện (vì còn có nối đất lặp lại) Đảm bảo tính 
cung cấp điện liên tục. 
Vì trung tính được nối đất với điện trở nhỏ nên điện áp trung 
tính nhỏ An toàn hơn cho người và thiết bị. 
 Khi dây trung tính bị đứt (phía đầu nguồn) 
 Khi người chạm vào một pha trong ch ...  Thực hiện nối các phần tử bình thường 
không mang điện áp (thường là vỏ máy, khung máy, chân sứ,) với hệ 
thống nối đất nhằm đảm bảo an toàn cho người tiếp xúc với các phần 
tử này khi vì lý do nào đó (thường là cách điện bị hỏng) chúng có điện. 
- Nối đất chống sét Rxk: Thực hiện nối các thiết bị chống sét với hệ 
thống nối đất nhằm đảm bảo an toàn cho người và các thiết bị, công 
trình khi có sét đánh. 
 Trong nội dung môn học này chủ yếu chỉ đề cập nối đất an toàn. Tuy 
nhiên các công thức, trị số điện trở nối đất, cách thức tính toán, thiết kế 
và lắp đặt trình bày có thể được áp dụng cho cả 3 loại nối đất kể trên. 
Chƣơng 4. BẢO VỆ NỐI ĐẤT 
40 
4.1. KHÁI QUÁT CHUNG 
 R0 Rđ 
BA 
TBĐ 
21 
41 
4.1. KHÁI QUÁT CHUNG 
 Một hệ thống nối đất có thể là: 
- Tự nhiên: Tận dụng các bộ phận kim loại có sẵn trong lòng đất làm hệ 
thống nối đất. 
- Nhân tạo: Chủ định dùng các điện cực kim loại (bằng đồng là tốt nhất) 
chôn sâu trong đất làm hệ thống nối đất. 
- Hỗn hợp: Kết hợp 2 loại nối đất này. 
 Điện của một hệ thống nối đất gồm 2 thành phần: điện trở của bản 
thân điện cực kim loại và điện trở của khối đất tham gia quá trình tản dòng 
điện vào trong đất được gọi là điện trở tản. Điện trở này phụ thuộc vào 
kích thước, độ chôn sâu và điện trở suất của vùng đất. 
 Điện trở suất của đất có ảnh hưởng lớn nhất tới trị số của điện trở 
tản. Do điện trở suất phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như: loại đất, thời tiết, 
độ chặt,(trong đó đặc biệt lưu ý đến yếu tố thời tiết) nên khi tính toán 
điện trở tản, điện trở suất cần được hiệu chỉnh theo hệ số mùa km. 
42 
 4.1. KHÁI QUÁT CHUNG 
Bố trí điện cực Độ chôn sâu t, m km Ghi chú 
Thanh ngang 0,5 4,5-6,5 Khi đo ẩm lấy trị số lớn 
và ngược lại khô lấy trị 
số nhỏ 
0,8 1,6-3 
Cọc thẳng đứng 0,8 1,4-2 
22 
43 
4.2. MỤC ĐÍCH-Ý NGHĨA CỦA BẢO VỆ NỐI ĐẤT 
Mục đích: 
 Nhằm giảm dòng điện qua người đến trị số an toàn; 
 Tăng dòng điện sự cố pha-vỏ để các thiết bị bảo vệ quá dòng 
truyền thống (CC, ATM, BVRL) cắt phần tự này ra khỏi mạng 
điện, an toàn cho người và thiết bị. 
 Ý nghĩa: Khi cách điện giữa pha và phần tử bình thường 
không mang điện bị hỏng, nối đất sẽ duy trì 1 điện áp giữa 
các phần tử này với đất nhỏ sẽ an toàn cho người chạm 
phải. 
 (Xét ví dụ chứng minh) 
44 
4.4. TÍNH TOÁN, TK VÀ LẮP ĐẶT HT NỐI ĐẤT 
B1. Thu thập số liệu 
 Loại mạng điện cung cấp 
 Xác định vị trí và điện trở suất của vùng đất sẽ thực hiện nối đất bảo vệ 
  
B2. Xác định điện trở nối đất yêu cầu Ryc (dựa vào quy phạm phụ lục 1) 
B3. Dự kiếm các loại điện cực dùng trong hệ thống nối đất sau đó áp dụng 
công thức tính toán điện trở nối đất (theo phụ lục 1). 
B4. So sánh trị số điện trở tản tính toán được ở B3 với Ryc. Nếu: 
 RHT ≤ Ryc → Chuyển sang B5. 
 RHT > Ryc → Cần tăng số lượng điện cực và tính lại B3 sao để đạt Ryc. 
23 
45 
4.4. TÍNH TOÁN, TK VÀ LẮP ĐẶT HT NỐI ĐẤT 
B5. Vẽ mặt bằng, mặt cắt của hệ thống nối đất và hình vẽ hướng dẫn thi 
công, lắp đặt 
B6. Lắp đặt 
B7. Kiểm tra 
46 
4.5. PHẠM VI ÁP DỤNG VÀ 1 SỐ ĐIỀU CẦN LƢU Ý 
KHI THỰC HIỆN BẢO VỆ NỐI ĐẤT 
4.5.1. Phạm vi ứng dụng 
Phạm vi áp dụng 
Mạng cao áp 
(U>1000V) 
Mạng hạ áp 
(U≤1000V) 
Mọi loại mạng điện 
đều phải áp dụng 
Mạng TT nối đất Mạng TT cách điện 
Dùng BVNDTT Khi điện áp ≥ 150V 
Khi điện áp < 150V 
+ N.Xưởng nguy hiểm về ATĐ 
+ N.Xưởng nguy cơ cháy nổ cao 
+ Các thiết bị đặt ngoài trời 
24 
47 
4.5.2. Một số điều cần lƣu ý khi thực hiện BVNĐ 
 Đối với những vùng đất có điện trở suất lớn, có thể sử dụng các giải pháp 
sau: 
 Lợi dụng thêm các điện cực nối đất tự nhiên 
 Thay đất gốc có điện trở suất cao bằng đất mới có điện trở suất thấp hơn 
 Sử dụng muối ăn 
 Sử dụng hóa chất để giảm điện trở suất cuc bộ: 
 - Vật liệu tăng cường tiếp đất GEM (Earth Enhancing Metarial) gồm các ion 
dẫn điện và hạt đất mịn. 
 - Hợp chất tăng cường tiếp đất EEC (Earth Enhancing Compound) gồm 2 
thành phần dạng bột: Sumfat đồng (15%) và Sudium Ferro Cyanide (85%) 
hòa vào nước và rải vào hố chôn điện cực nối đất. 
 - Hóa chất San-Earth (Nhật bản) 
 Công nghệ nối đất tầng sâu 
 Nối đất đẳng thế 
 Việc kiểm tra định kỳ HTNĐ: 6 tháng/lần 
48 
Câu hỏi và bài tập ôn tập chƣơng 4 
1. Các loại nối đất trong hệ thống điện? 
2. Mục đích, ý nghĩa, trình tự tính toán và phạm vi 
áp dụng của bảo vệ nối đất? 
3. Tính toán nối đất làm việc và nối đất an toàn 
của một trạm biến áp 630kVA/35/0,4kV? Biết: 
ρđo = 100Ωm ở mùa khô. 
25 
49 
Chương 5. BẢO VỆ NỐI DÂY TRUNG TÍNH 
5.1. KHÁI QUÁT CHUNG 
 Khái niệm: BVNDTT là thực hiện 
nối các phần tử bình thường không 
mang điện áp (thường là vỏ, khung 
máy) với dây trung tính của mạng hạ 
áp 3 pha 4 dây có trung tính nối đất. 
 Mục đích: Nhằm biến sự cố chạm 
vỏ thành sự cố ngắn mạch 1 pha, để 
các thiết bị bảo vệ (CC, ATM) dễ dàng 
cắt các thiết bị bị sự cố chạm vỏ ra 
khỏi mạng điện sẽ an toàn cho người 
tiếp xúc. 
R0 
50 
5.1. KHÁI QUÁT CHUNG 
 Phạm vi áp dụng: 
 Sử dụng trong mạng điện 3 pha hạ áp có trung tính nối đất; 
 Mạng điện 1 pha hạ áp có 1 dây nối đất (nước ta); 
 Kết hợp BVNĐ và BVNDTT 
5.2. MỘT SỐ ĐIỀU CẦN CHÚ Ý KHI THỰC HIỆN BVNDTT 
 Cần có nối đất lặp lại trên các đoạn dây trung tính 280-300m (Nối đất với 
điện trở nhỏ hơn 1 cấp so với đầu nguồn-xem PL3); riêng nếu dùng cáp 
3 pha 4 dây thì không cần nối đất lặp lại. 
 Không được đặt thiết bị đóng cắt, bảo vệ trên dây trung tính. Muốn cắt 
phải cắt đồng thời cả dây pha. 
 Lắp đặt BVNDTT cũng như BVNĐ, cần nối các vỏ, khung máy trong cùng 
1 nhà xưởng với nhau và nối với dây trung tính (xem hình vẽ). 
26 
51 
5.2. MỘT SỐ ĐIỀU CẦN CHÖ Ý KHI THỰC HIỆN BVNDTT 
52 
Câu hỏi ôn tập chƣơng 5 
1. Khái niệm, mích đích và phạm vi áp dụng của BVNDTT? 
2. Tại sao đối với mạng điện hạ áp 3 pha trung tính nối đất, 
người ta lại dùng BVNDTT thay BVNĐ? 
3. Những điều cần chú ý khi thực hiện BVNDTT? 
27 
53 
Chƣơng 6. BẢO VỆ CHỐNG ĐIỆN GIẬT BẰNG RCD 
6.1. KHÁI QUÁT CHUNG 
6.1.1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc của RCD 
a. RCD 3 pha: 
54 
6.1.1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc của RCD 
a. RCD 3 pha: 
28 
55 
6.1.1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc của RCD 
b. RCD 1 pha: 
I1 I2 
Iđ 
I∆n 
56 
 Cài đặt giá trị tác động: 
Ngoài chức năng chống điện giật RCD còn có thể chống được cháy nổ 
29 
57 
6.1.2. Cấu trúc mạng điện (theo IEC 364-3) 
TT system IT system TN system 
58 
6.2. THỰC HIỆN RCD TRONG CÁC SƠ ĐỒ 
6.2.1. Sơ đồ TT 
u
L
R
U
 nI
RCD 
30 
59 
6.2.1. Sơ đồ TT 
60 
TT system, exercise 1 
1) Tính dòng điện sự cố If? 
2) Tính điện áp tiếp xúc Ung? 
3) Đặt IΔn của RCD là bao nhiêu? 
- Độ nhạy (sensitivity)? 
- (Thời gian trễ) time delay? 
4) Nếu dùng RCD có IΔn = 30mA thì điện trở 
nối đất vỏ thiết bị bao nhiêu để khi có dòng 
chạm vỏ RCD sẽ tác động. 
31 
61 
TT system, exercise 1 
1) Điện áp pha là UP = 230V. Do đó dòng điện 
sự cố là: 
 If = 230/(4+6) = 23 A 
2) Điện áp tiếp xúc Ung= 23x6 = 138V. Điện áp 
này nguy hiểm cho người vì Ung >> Utxcp. 
3) - Độ nhạy: IΔn< Utxcp/Ru 
 Utxcp= 50 V → IΔn< 8A; 
 Utxcp= 25 V → IΔn < 4 A. 
 - Thời gian trễ: tức thời 
4) Tra theo bảng hoặc tính theo: 
u
L
R
U
 ΔnI
62 
TT system, exercise 2 
32 
63 
TT system, exercise 2 
64 
6.2.2. Sơ đồ IT 
 Khi chỉ có chạm đất một điểm 
 Người tiếp xúc không nguy hiểm 
 Dòng chạm đất nhỏ, không có 
khả năng gây hỏa hoạn 
 Chỉ cần lắp bộ phận cảnh báo có 
chạm đất 
33 
65 
6.2.2. Sơ đồ IT 
 Khi có 2 điểm chạm đất 
 Trở thành NM 2 pha, các thiết bị 
quá dòng (CC, ATM) sẽ tác động. 
66 
6.2.2. Sơ đồ TN 
a. Sơ đồ TN-C: Đây là mạng 3 pha 4 dây 
 PEN = PE+N 
 Không dùng được RCD 
RCD 
34 
9/10/2014 67 
6.2.2. Sơ đồ TN 
b. Sơ đồ TN-S 
RCD 
c. Sơ đồ TN-C-S 
RCD 
68 
c. Sơ đồ TN-C-S (Chú ý) 
TN-C TN-S 
35 
69 
Câu hỏi ôn tập chƣơng 6 
1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc của RCD? 
2. Các loại mạng điện theo tiêu chuẩn quốc tế và việc thực hiện 
RCD trong các sơ đồ này? 
70 
Chương 7. CÁC BIỆN PHÁP AN TOÀN KHÁC 
 (Phòng ngừa rủi ro) 
7.1. CÁC BIỆN PHÁP KỸ THUẬT 
BiÖn ph¸p phßng ngõa rñi ro 
Đảm bảo tốt cách điện của 
dây dẫn, thiết bị 
Cần đảm bảo khoảng cách, bao che, 
rào chắn các bộ phận mang điện 
Theo quy định 
KHo¶ng c¸ch, trë ng¹i 
c¸ch ®iÖn 
Sö dông tÝn hiÖu, biÓn 
b¸o, khãa liªn ®éng 
Theo quy định 
Sö dông ph¬ng tiÖn, 
dông cô an toµn 
Hạ thấp điện áp, cách ly Sö dông mba 
36 
71 
Chƣơng 7. CÁC BIỆN PHÁP AN TOÀN KHÁC 
(Phòng ngừa rủi ro) 
1) Đảm bảo tốt cách điện của dây dẫn, thiết bị: 
 Dây dẫn: Bọc cách điện bên ngoài: 
 Thiết bị điện: Sử dụng cách điện kép: 
Ph 
N 
Ký hiệu 
72 
Chƣơng 7. CÁC BIỆN PHÁP AN TOÀN KHÁC 
(Phòng ngừa rủi ro) 
2) Đảm bảo khoảng cách, bao che, rào chắn các bộ phận mang điện: 
 Đảm bảo khoảng cách: Để tránh va chạm với bộ phận mang điện, quy 
định: 
37 
73 
2) Đảm bảo khoảng cách, bao che, rào chắn các bộ phận mang điện 
• Bao che, rào chắn: Để gây trở ngại, cách ly với bộ phận mang điện 
 Cao áp: 
Tấn chắn kín Tấn chắn hở Lồng chắn 
Chắn lưỡi DCL 
74 
 Bao che, rào chắn: Để gây trở ngại, cách ly với bộ 
phận mang điện (tiếp) 
TÊm 
ch¾n 
230V 
 Hạ áp: 
38 
75 
Chỉ số IP theo IEC 60364-5-51 
Chống lại vật rắn từ ngoài vào 
Chống lại dến gần từ 
các phần từ nguy hiểm 
Mu bàn tay 
Dụng cụ 
Bụi không thể xâm nhập vào 
Chống được giọt nước rơi thẳng đứng 
Chống được phun nước 
Chống được ngâm nước chốc lát 
Chống được ngâm nước duy trì 
Chống được phun nước áp lực 
Chống được phun nước thành tia 
Chống được phun nước mọi phía 
Số đặc trưng 
thứ nhất 
Số đặc trưng 
thứ 2 
Note: the IP code applies to 
electrical equipment for voltages 
up to and including 72.5 kV. 
Ví dụ: Động cơ có IP44 
76 
•CHÆ SOÁ BAÛO VEÄ (ÑOÄ KÍN) IP#X 
# KHAÛ NAÊNG NGAÊN VAÄT RAÉN X KHAÛ NAÊNG NGAÊN NÖÔÙC
0 Khoâng baûo veä 0 Khoâng baûo veä
1 ngaên chaän vaät > 50 mm 1 gioït nöôùc rôi thaúng ñöùng
2 ngaên chaän vaät > 12 mm 2 gioït nöôùc rôi xieân 15 ñoä
3 ngaên chaän vaät > 2.5 mm 3 gioït nöôùc möa rôi 60 ñoä
4 ngaên chaän vaät > 1 mm 4 nöôùc taït vaøo
5 ngaên chaän buïi baëm 5 Tia nöôùc phun vaøo
6 ngaên chaän toaøn boä 6 soùng nöôùc daäp vaøo
7 bò ngaâäp trong nöôùc
8 Bò ngaâm trong nöôùc
39 
77 
 Bao che, rào chắn: Để gây trở ngại, cách ly với bộ 
phận mang điện (tiếp) 
MG 
NS80 
12,5 mm 
IP 0 
IP 2 
78 
3) Sử dụng biển báo, khóa liên động 
ZONE de TRAVAIL 
N 1 2 3 PE 
40 
79 
4) Sử dụng phƣơng tiện, dụng cụ an toàn 
80 
4) Sử dụng phƣơng tiện, dụng cụ an toàn 
Ví dụ 
41 
81 
5) Sử dụng máy biến áp cách ly 
Ph 
N 
230V 230V 
Ph 
N 
230V 12/25/50V 
Ph 
N 
230V 5/12/15V 
PE 
82 
Chú ý 
Ph 
N 
230v 230v 
Máy biến áp biệt lập hay cách điện 
Mối nguy hiểm khi 
tiếp xúc trực tiếp 
. . 
42 
83 
7.2. CÁC BIỆN PHÁP TỔ CHỨC 
 Luôn phải có ý thức chấp hành nghiêm chỉnh nội 
quy, quy định của cơ quan; quy trình, quy phạm; 
tiêu chuẩn đề ra. 
Ví dụ: Làm việc theo phiếu công tác 
PHIÕU THAO T¸C 
 Sè........ 
 Ngµy................ Thêi gian b¾t ®Çu.......................... 
 Thêi gian kÕt thóc......................... 
 NhiÖm vô: C¾t ®iÖn vµ nèi ®Êt ®êng d©y sè 2-110kV. 
 Tr×nh tù thao t¸c: 
1. C¾t m¸y sè :................ 
2. KiÓm tra tr¹ng th¸i c¾t cña m¸y c¾t ®iÖn. 
3. KiÓm tra c¸ch ®iÖn cña dao c¸ch ly ®êng d©y. 
4. C¾t dao c¸ch ly ®êng d©y. 
5. §ãng dao nèi ®Êt cña ®êng d©y. 
6. C¾t dao c¸ch ly thanh gãp cña hÖ thèng thanh gãp.... 
 Ngêi thao t¸c Ngêi duyÖt 
 KÝ KÝ 
84 
Chƣơng 8. XỬ LÝ, CẤP NGƢỜI BỊ ĐIỆN GIẬT 
 Khi thấy người bị tai nạn điện giật, bất cứ ai cũng phải có 
trách nhiệm tìm mọi biện pháp để cứu người bị nạn. 
 Việc xử lý, cấp cứu càng tiến hành nhanh thì tỷ lệ nạn nhân 
được cứu sống càng cao. 
 Theo thống kê, trong 1 phút nếu nạn nhân được tách ra khỏi 
nguồn điện và được cấp cứu kịp thời thì tỷ lệ cứu sống 98%, 
nhưng nếu để đến 6 phút tỷ lệ này chỉ là 10%. 
 Việc sử lý, cấp cứu người bị điện giật đúng cách cần thực 
hiện theo 2 bước cơ bản: 
 Tách nạn nhân ra khỏi nguồn điện, và 
 Cấp cứu nạn nhân ngay sau khi tách ra khỏi nguồn điện. 
43 
85 
8.1. PHƢƠNG PHÁP TÁCH NẠN NHÂN RA KHỎI NGUỒN ĐIỆN 
Cần phải phân biệt người bị điện giật ở mạng điện cao áp hay hạ áp 
86 
8.2. PHƢƠNG PHÁP CẤP CỨU NGƢỜI BỊ ĐIỆN GIẬT 
44 
87 
Chƣơng 9. PHÕNG CHỐNG ĐIỆN TỪ TRƢỜNG 
 (Jackie LaMuth - Ohio University) 
• Điện từ trƣờng (Electromagnetic Fields; EMFs) là gì? Dòng điện là nguyên 
nhân sinh ra điện từ trường. Điện từ trường được phân làm 5 loại theo tần số của 
nó: 
• Loại ELF (tần số cực thấp; extremely low frequencies) - các thiết bị điện gia dụng, 
đường dây điện. 
• Loại HF và LF (tần số cao [high frequencies] và tần số thấp [low frequencies]) - 
sóng radio AM 
• Loại VLF (tần số rất thấp; very low frequencies) - tivi và video 
• Loại VHF (tần số rất cao; very high frequencies) sóng tivi và radio FM 
• Loại SHF (siêu tần số; super high frequencies) tần số của microwave 
• Con ngƣời tiếp xúc với EMFs nhƣ thế nào? 
• Con người tiếp xúc với nhiều nguồn EMFs khác nhau, trong đó có nguồn tự 
nhiên và nguồn nhân tạo, do đó rất khó xác định mối liên hệ liều lượng - hậu quả 
của một nguồn EMFs duy nhất nào đó. 
• Trong tự nhiên các EMFs được tạo ra bởi quá trình sấm chớp và từ trường 
của Trái đất. 
• Các nguồn EMFs nhân tạo sinh ra rừ quá trình sản xuất, truyền tải và sử 
dụng điện. 
88 
Chương 9. PHÕNG CHỐNG ĐIỆN TỪ TRƢỜNG 
• Tác động của điện từ trƣờng đối với cơ thể ngƣời: 
• Nếu người tiếp xúc với nhiều nguồn điện từ trường khác nhau và cường 
độ lớn hơn giới hạn cho phép kéo dài sẽ dẫn đến đến. Sự thay đổi một số 
chức năng của cơ thể, trước hệ là hệ thần kinh trung ương (chủ yếu làm 
rối loại hệ thần kinh thực vật và hệ thống tim mạch). Sự thay đổi này có 
thể làm: 
• Nhức đầu, dễ mệt mỏi, khó ngủ hoặc buồn ngủ nhiều, suy yếu toàn thân. 
• Làm chậm mạch, giảm áp lực máu, đau tim, khó thở, làm biến đổi gan và 
lá lách. 
• Ngoài ra, năng lượng điện từ trường tần số cao (trên 50-60Hz) gọi là bức 
xạ ion, nó có đủ năng lượng để tách electron ra khỏi nguyên tử. Tia X có 
đủ năng lượng để phá hủy các phân tử chứa gene. Nếu con người tiếp 
xúc nhiều với bức xạ ion có thể bị ung thư, biến đổi máu, giảm sự thính 
mũi, biến đổi nhân mắt. 
45 
89 
Chương 9. PHÕNG CHỐNG ĐIỆN TỪ TRƢỜNG 
• Biện pháp phòng chống điện từ trƣờng: 
• Tuân thủ nghiêm túc các quy tắc và tiêu chuẩn của ngành và nhà nước. 
• Không đứng quá gần các nguồn phát sinh điện từ trường, sẽ có thể 
giảm được phần lớn các ảnh hưởng. 
• Không nên ngủ gần các thiết bị điện, đặt biệt là các thiết bị có motor. 
• Giữ khoảng cách với đầu máy video ít nhất là 18 inches (18*2,54cm), 
hãy tắt đầu máy khi không sử dụng. Không ngồi gần phía sau hoặc bên 
cạnh màn hình vi tính (thậm chí khi cách một vách phòng). 
• Nếu có thể hãy tắt thiết bị sưởi giường, chăn điện, trước khi đi ngủ. 
• Giữ khoảng cách vài feet (1 feet = 12 inches) đối với ti vi (kế cả mọi 
chiều) 
• Hạn chế sử dụng chăn điện và máy sấy tóc 
9/10/2014 90 
Hết